شکل ۳-۵ استفاده از echolocation برای پیدا کردن شکار توسط یک خفاش ………………………………………. ۵۲

شکل۳-۶ شبه کد الگوریتم خفاش ………………………………………………………………………………………………………………….. ۵۳
شکل۳-۷ تابع موج ضربه‌ای مورلت ………………………………………………………………………………………………………………… ۵۶
شکل ۳-۸ الف) نماش سه بعدی تابع Rosenbrock ب) نمایش contour تابع Rosenbrock …………. 61
شکل ۳-۹ الف) نماش سه بعدی تابع Schewefel ب) نمایش contour تابعel Schewef ………………… 62
شکل ۳-۱۰ الف) نماش سه بعدی تابع Rastragin ب) نمایش contour تابع Rastragin …………………….63
شکل۳-۱۱ الف) نماش سه بعدی تابع Ackley ب) نمایش contour تابع Ackley …………………………….. ۶۴
شکل۳-۱۲ الف) نماش سه بعدی تابع Greiwank ب) نمایش contour تابع Greiwank …………………. 65
شکل ۴‑۱نمونه های گلهای زنبق از مجموعه دادهIris ………………………………………………………………………………… ۷۲
فصل اول : مقدمه
مقدمه
داده و الگو یکی از شاخص­ های بسیار مهم در دنیای اطلاعات هستند و خوشه­بندی یکی از بهترین روش­هایی است که برای کار با داده ­ها ارائه شده است. قابلیت آن در ورود به فضای داده و تشخیص ساختار آن­ها باعث گردیده که خوشه بندی یکی از ایده­آل­ترین مکانیزم­ ها برای کار با دنیای عظیم داده ­ها باشد.
در خوشه­بندی، نمونه­ها به دسته­هایی تقسیم می­شوند که از قبل معلوم نیستند. بنابراین، خوشه­بندی یک روش یادگیری است که بدون دانش پیشین و مشاهده نمونه­های از قبل تعریف شده­، داده ­ها را به صورت خود مختار و مستقل دسته بندی می­ کند.
خوشه بندی در واقع یافتن ساختار در مجموعه داده­هایی است که طبقه بندی نشده­اند. به بیان دیگر خوشه­بندی قرار­دادن داده ­ها در گرو­ه­هایی است که اعضای هر گروه از زاویه­ی خاصی به هم شباهت دارند. در نتیجه شباهت بین داده ­های درون هر خوشه حداکثر و شباهت بین داده ­های درون خوشه­های متفاوت حداقل می­باشد. معیار شباهت در اینجا، فاصله بوده یعنی نمونه­هایی که به یکدیگر نزدیک­ترهستند، در یک خوشه قرار می­گیرند. لذا محاسبه­ی فاصله­ی بین دو داده در خوشه­بندی بسیار مهم می­باشد؛ زیرا کیفیت نتایج نهایی را دستخوش تغییر قرار خواهد داد.
فاصله که همان معرف عدم تجانس است حرکت در فضای داده ­ها را میسر می­سازد و سبب ایجاد خوشه ­ها می­گردد. با محاسبه­ی فاصله­ی بین دو داده، می­توان فهمید که چقدر این دو داده به هم نزدیک هستند و در یک خوشه قرار می گیرند یا نه؟ توابع ریاضی مختلفی برای محاسبه­ی فاصله وجود دارند؛ فاصله اقلیدسی، فاصله همینگ و ….
۱-۱-بیان مسأله
خوشه­بندی یافتن ساختار، درون مجموعه ­ای از داده ­های بدون برچسب است و می­توان آن را به عنوان مهم­ترین مسأله در یادگیری بدون نظارت در نظر گرفت. ایده­ خوشه­بندی اولین بار در دهه­ ۱۹۳۵ مطرح شد و امروزه با پیشرفت­ها و جهش­های عظیمی که در آن به ­وجود آمده در کاربردها و جنبه­ های مختلفی حضور یافته است. یک جستجوی ساده در وب یا حتی در پایگاه داده یک کتابخانه، کاربرد شگفت انگیز آن را برای ما آشکار می­سازد. الگوریتم­های خوشه­بندی در زمینه ­های مختلفی کاربرد دارد که به عنوان نمونه می­توان موارد زیر را برشمرد:

• • داده کاوی^[۱]: کشف اطلاعات و ساختار جدید از داده‌های موجود

• • تشخیص گفتار^[۲]: در ساخت کتاب کد از بردارهای ویژگی، در تقسیم کردن گفتار بر حسب گویندگان آن یا فشرده‌سازی گفتار

• • تقسیم‌بندی تصاویر^[۳]: تقسیم‌بندی تصاویر پزشکی یا ماهواره‌ای

• • وب (WWW): دسته‌بندی اسناد و یا دسته‌بندی سایت­ها و …

• • زیست‌‌‌شناسی^[۴]: دسته‌بندی حیوانات و گیاهان از روی ویژگی‌های آن­ها

• • برنامه ریزی شهری^[۵]: دسته‌بندی خانه‌ها بر اساس نوع و موقعیت جغرافیایی آن­ها

• • مطالعات زلزله‌نگاری^[۶]: تشخیص مناطق حادثه‌خیز بر اساس مشاهدات قبلی

• • کتابداری: دسته‌بندی کتاب­ها

• • بیمه: تشخیص افراد متقلب

• • بازاریابی^[۷]: دسته‌‌بندی مشتریان به دسته‌هایی بر حسب نیاز آن­ها از طریق مجموعه آخرین خرید‌های آنان.

با توجه به کاربرد روزافزون خوشه­بندی، امروزه شاهد ارائه­ روش­های جدید و کارآمدتری هستیم که هر یک برای کاربردی خاص ارائه می­ شود. ولی با همه این تلاش­ها هنوز خوشه­بندی در بسیاری از علوم آن­چنان که باید مورد استفاده قرار نگرفته است و قابلیت گسترش بسیار زیادی برای آن وجود دارد.
۱-۲-پیشینه تحقیق
ما در جها­نی پر از داده زندگی می­کنیم و هر روز با حجم وسیعی از ذخیره یا نمایش اطلاعات روبه­رو هستیم. یکی از روش­های حیاتی کنترل و مدیریت این داده ­ها، خوشه­بندی می­باشـد. در این روش داده­هایی که دارای خواص مشابه می­باشند، درون یک دسته یا یک خوشه قرار می­گیرند. اولین بار ایده­ خوشه­بندی در دهه­ ۱۹۳۵ ارائه شد و امروزه با پیشرفت­ها و جهش­های عظیمی که در آن پدید آمده مورد توجه بسیاری از محققــان قرار گرفته است. لذا در کاربردها و جنبه­ های مختلفی حضور یافته و روش­های مختلفی برای بهره ­برداری از آن مطرح گردیده است [۱]. از یک نظر، الگوریــتم­های خوشه بندی می تواند در دو دسته کلی تقسیم ­بندی شوند: خوشه بندی سخت و خوشه بندی فازی. در خوشه­بندی سخت یک داده به یک و فقط یک خوشه تعلق می­گیرد، درحالی­که در خوشه­بندی فازی یک داده ممکن است بطور هم­زمان به دو خوشه یا بیشتر تعلق داشته باشد [۲]، [۳]، [۴]. الگوریتم Fuzzy c-means یکی از روش­های معروف خوشه­بندی فازی محسوب می­گردد که به سادگی قابل پیاده­سازی می­باشد. متأسفانه نسخه­ اصل آن دارای محدودیت­هایی از جمله وابستگی به مقادیر اولیه و همگرایی به پاسخ بهینه محلی می­باشد [۵]، [۶]. در الگوریتم ژنتیک این محدودیت­ها از بین رفته است. در عین حال با ترکیب این دو الگوریتم نتایج قابل توجهی حاصل شده است که سرعت همگرایی آن نیز به مراتب از نمونه­های قبل بیشتر گردیده است [۷]. Kao و همکارانش با ترکیب دو الگوریتم ژنتیک و PSO روشی را ابداع نمود که در آن از عملگر جهش و تقاطع برای ژنتیک بهره گرفته است. این روش توانست مشکلات مختلف توابع پیوسته را رفع نماید. هم­چنین در یافتن جواب بهینه­ سراسری و نسبت همگرایی تغییرات چشمگیری حاصل شده است [۸]. با بهره گرفتن از ترکیب الگوریتم ژنتیک و روش فازی، روشی توسط عسگریان در سال ۱۳۸۶ مطرح شد. در این روش مشکل وابستگی به تعداد اولیه خوشه ­ها ­و مکان اولیه مراکز آن­ها مرتفع و با عدم توانایی خوشه­بندی داده­هایی که فاصله­ی آنها از مراکز چند خوشه به یک اندازه می­باشد؛ مقابله گردید. از مزایای دیگر این ترکیب کاهش پیچیدگی محاسبات می­باشد [۹]. یکی دیگر از روش­های ترکیبی که در مسائل داده ­کاوی کاربرد دارد استفاده از ترکیب Fuzzy c-means و PSO می­باشد که توانست مشکل همگرایی به بهینه­ محلی و سرعت همگرایی را بهبود بخشد [۱۰] ،[۱۱]. از دیگر روش­های ترکیبی جدید ترکیب الگوریتمFCM و الگوریتم مِمتیک فازی است. در راستای بهبود عملکرد خوشه­بندی، نتایج حاصل از این تکنیک نشان می­دهد که جواب­های بهتری داشته و پایداری آن نیز بالاتر می­باشد [۱۲]. ترکیب FCM و SA نمونه ­ای دیگر از روش­های ترکیبی است که در تشخیص سرطان استفاده می­ شود [۱۳]،[۱۴]،[۱۵]،[۱۶]. در راستای تلاش­ های ذکر شده، در این پایان نامه سعی بر آن است تا با بهره گرفتن از ترکیب الگوریتمFCM و الگوریتم خفاش از مزایای دو الگوریتم در حل مسائل خوشه­بندی بهره گرفته شود.
۱-۳-هدف تحقیق
هدف در این تحقیق این است که با بررسی الگوریتم­های موجود در زمینه خوشه­بندی، الگوریتمی ارائه گردد که تا حد قابل قبولی بتواند محدودیت­های موجود را پوشش دهد. برخی از محدودیت­های موجود را می­توان به شرح ذیل برشمرد:
کارایی برای پایگاه داده ­ها با حجم بالا
کشف خوشه ­ها با اشکال مختلف
عدم حساسیت به ترتیب داده ­های ورودی
قابلیت تفسیر و استفاده
۱-۴-اهمیت تحقیق
همزمان با افزایش سیستم­های پایگاه داده و ابزار­های متعدد برای ذخیره­ی حجم بالای داده ­ها نیاز به روش­های خودکار برای کشف دانش از درون داده ­ها کاملاً احساس می­شد. علاوه بر آن به دلیل هزینه­ بالای نیروی انسانی و مادی جهت انجام عملیات روی حجم انبوه داده ­ها ارائه روشهایی با کمترین دخالت کاربر ضروری بود. استخراج اطلاعات مناسب از میان انبوه داده‏ها و تبدیل آنها به دانش مورد نیاز سازمان­ها - به­ ویژه در تصمیم‌گیری‏های سازمانی - نیازمند استفاده از روش‏های نوین در این حوزه بود. داده ­کاوی^[۸] یکی از این ابزارهاست که به کشف دانش از پایگاه داده ­ها کمک می‏کند. می­توان گفت داده ­کاوی استخراج اطلاعـات معتبر، قابل فهم و قابل اعتماد از پایگاه داده ­های بسیار بزرگ است که به کشـف الگوهای پنهان و روابط مطمئن بین داده ­ها و استفاده از آن در تصمیم ­گیری کمک می­نماید. در حقیقت شناخت و دست­و­پنجه نرم کردن با داده ­ها یکی از اهداف مهم در داده ­کاوی است.
این فرایند از اواخر دهه ۹۰ مطرح شد و از سال ۱۹۹۵ به صورت جدی وارد مباحث آماری گشت و در حال حاضر جزء مهم­ترین ابزار بهره ­برداری مؤثر از انبوه داده ­ها می­باشد و اهمیت وجود آن هر روز افزایش می­یابد. به عبارت دیگر داده ­کاوی­­، علمی نسـبتاً جدید است که از انجام تحقیـقات در رشته­ های آمار، یادگیری ماشین و علوم کامپیوتر مخصوصاً مدیـریت پایگاه داده ­ها شکل گرفته است.
داده کاوی در سه حوزه مستقل از علوم مورد استفاده قرار می­گیرد:
آمار کلاسیک و الگوهای آماری
هوش مصنوعی
یادگیری خودکار و شبکه های عصبی

۸۲

۱۵

۷۸

۹۴

۱۶

۹۳

۹۷

۱۷

۹۸

۹۹

۱۸

۱۰۰

۱۰۰

با نگاه اجمالی به جدول فوق می بینیم که درصد بالایی از کودکان بالآخص پسران در سن بالای ۱۴ به نوجوانی و بلوغ می رسند که همین طیف سنی پسران، در این تحقیق مورد آزمون و سنجش قرار گرفته اند.
۲-۲۳- برخی وظایف والدین:
در این دوره ی سنی، گاهی ناهنجاری‌هایی می بینیم که قبلاً نمی دیدیم. تنها عاملی که نیاز است، والدین در چنین مواقعی رعایت کنند، شکیبایی و کنترل غیر مستقیم است. اگر کنترل به صورت مستقیم صورت گیرد باعث می شود که نوجوان در مقابل پدر و مادر خود بایستد و حتی دست به پرخاشگری هم بزند.
باید والدین به عنوان دوست، در کنار فرزندان خود قرار گیرند. اگر فاصله ای بین والدین و نوجوانان ایجاد شود و نتوانند خارج از خانواده؛یعنی در جامعه، الگوی مناسبی بیابند، مجبور می شوند به اشخاص نادرست پناه ببرند و ناخواسته زمینه انحراف در آن‌ها ایجاد شود؛ پس چه بهتر، پدران و مادران نزدیکترین افراد به فرزندان باشند.
نوجوانان در این سن نسبت به جنس مخالف علاقه نشان می دهند و به جهت حیاء دوست ندارند در خانواده، کسی باخبر شود و نیز به گروه همتایان خود نیز علاقه مند هستند.
یکی از مراکزی که پس از خانواده، در رشد شخصیتی و رفتاری نوجوانان بسیار تأثیر گذار است، مدرسه می باشد.نوجوانی که در خانواده سرخورده است اگر در مدرسه نیز سرخورده شود و مأمن و الگوی رفتاری در آنجا برای خود نیابد به جامعه روی می آورد. چه بسا افرادی در جامعه یافت شوند که زمینه بزهکاری و انحراف او را فراهم نمایند. زمانی که فرزند شما از خانواده و مدرسه قطع امید کند به هر دست بی اعتمادی پاسخ می دهد.

ما باید تلاش کنیم استقلال را در فرزندان خود ترویج دهیم و آنها را ترسو پرورش ندهیم. به آنها بیاموزیم زیباترین، مهربان ترین و محبوب ترین چیزی که وجود دارد خداوند متعال است نه اینکه ترسناک ترین موجودی که وجود دارد خداوند است.
دوره نوجوانی دوره هیجان وعاطفه است. دوره ای که اگر محبتی به نوجوانی ورزیدی، از تو برای خود، یک بت می سازد، و حتی ممکن است با مشاهده رفتاری خلاف آنچه شنیده یا دیدهف خیلی زود این بت را بشکند. او جویای یک الگو برای عمل است.
ما باید محیط مساعدی برای فرزندانمان فراهم کنیم تا زمینه رشد و پرورش او فراهم گردد. او را محدود نکنیم و ضمن مشورت با یک مشاور متخصص، شناخت و بینش کافی را نسبت به مقوله ی نوجوان به دست آوریم. آزادی؛ دو بال پرواز برای نوجوان محسوب می شود، باید زمینه ی آن را فراهم کنند.(اکبری، ۱۳۸۱)
بخش دوم- مطالعات انجام شده
۲-۲۴- پیشینه پژوهش:
۲-۲۴-۱- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور:
روزنبرگ، عزت نفس را نشان دهنده متغیر‌های عاطفی در نظر می گیرد، وی عزت نفس را به عنوان دنیای ذهنی فرد از افکار، احساسات و رفتار در نظر می گیرد. (دونلان، ۲۰۰۵، ۲۰۰۹ ).
روزنبرگ عزت نفس را شامل دو مولفه میداند احساس خودارزشمندی مبتنی بر ارزیابی خویشتن و احساس کارآمدی مبتنی بر مشاهده آثار کارهای فرد.بنابراین رفتار اجتماعی افراد شامل دو متغیر شناختی و عاطفی است. (ماهیر، ۲۰۰۸ ).
آمورسو، دونالد،( ۲۰۰۴، ۲۰۰۸ ).ابعاد مختلف عزت نفس کلی پایین با رفتارهای انحرافی و بزهکاری همبستگی بالایی دارد. باتوجه به شرایط محیطی ممکن است عزت نفس پایین سبب انحراف و بزهکاری شود. نوجوانانی که تحقیر می شوند یا شکست می خورند جهت افزایش میزان عزت نفس خودشان ممکن است رفتارهای بزهکارانه انجام دهند. همچنین وقتی نوجوانان ارزش‌های گروه مرجع انحرافی را مثبت بپندارند، احتمال انجام اعمال انحرافی بیشتر خواهد بود
جانسون ( ۲۰۰۳ ) مشخص کرد که نوجوانان بزهکار نه تنها عزت نفس پایین دارند بلکه از نظر اضطراب نیز نمره بالایی دارند.
کلی (۱۹۹۹ ) همبستگی مثبت بین بزهکاری و عزت نفس پایین گزارش کرده است. وی دریافت که رابطه مثبتی بین افزایش عزت نفس و کاهش بزهکاری مجدد در نوجوانان وجود دارد.
گیلگان (۲۰۰۷) در بررسی بر روی قاتلان دریافت که عزت نفس پایین مهم ترین عامل برای درگیری و خشونت است.
ریزنور و بوربا (۲۰۰۹ ) در مطالعه ای دریافتند که شرکت بزهکاران در دوره‌های آموزش، عزت نفس آنان را ۴۰% تا ۵۰ % افزایش و پرخاشگری فیزیکی، کلامی و همچنین رفتار‌های ضد اجتماعی را کاهش می دهد.
بامیستر و همکاران ( ۲۰۰۷ ) در تحقیقات خود ارتباط بین عزت نفس پایین و مشکلات رفتاری را اثبات رسانده اند. آنان دریافتند که نوجوانان دارای عزت نفس پایین اقدام به رفتار‌های پرخاشگرانه وبزهکارانه می کنند، همچنین فرگوسنو همکاران ( ۲۰۰۸، ۲۰۰۹ ) نیز دریافتند که رفتار‌های ضد اجتماعی همبستگی بالایی با عزت نفس پایین دارد.
دونلان و همکاران ( ۲۰۰۵ ) در یررسی رابطه بین عزت نفس پایین با پرخاشگری، رفتار‌های ضد اجتماعی و بزهکاری دریافتند که بین عزت نفس پایین و مشکلات برون سازی رفتاری رابطه بالایی وجود دارد و این موضوع در گروه‌های سنی، نژادی و جنسیتی مختلف مورد تاکید قرار گرفته است.
اوکنل ( ۲۰۱۰ ) عزت نفس را به عنوان وجه اشتراک جامعه شناسان، روانشناسان و جرم شناسان در رفتار بزهکارانه در نظر می گیرد. به عنوان نمونه می توان در نظریه رکس ( ۲۰۰۵ ) به این موضوع این گونه نگاه کرد: فردی که دارای عزت نفس بالا است می نواند در برابر تمایلات مربوط به جرایم خیابانی مقاومت کند، در حالی که در نظریه برچسب زنی، برچسب زدن به افراد منجر به آسیب دیدن تصویر از خود و عزت نفس می گردد که این امر به نوبه خود، رفتارهای بزهکارانه و ضد اجتماعی را افزایش می دهد.
به طور خلاصه می توانبه نتایج تحقیقاتی که توسط برخی کارشناسان به مانند کالدول، بیوتر، راس و سیلور اشاره کرد که رابطه بین بزهکاری و عزت نفس را تاکید کرده اند.

شکل۲-۳٫ مدل تعالی کانجی (ریاحی، ۱۳۸۲، ۱۰۹)
رهبری در این مدل به عنوان شالوده‏ و زیربنای هرم است.
در وجوه این هرم، هشت ارزش محوری به شرح زیر قرار دارد:
۱)چرخه بهبود مستمر ۵)جلب رضایت مشتری داخلی
۲)جلب رضایت مشتری بیرونی ۶)کار تیمی
۳)پیشگیری ۷)کارکنان کیفیت را ایجاد می کنند
۴)سنجش ۸)هر کاری فرایند است (ریاحی، ۱۳۸۲، ۱۰۳)
کانجی به دلایل اجرایی و عملیاتی مدل فشرده خود را در سال ۱۹۹۸، به صورت شکل زیر اصلاح و معرفی کرد.
مدل فشرده تعالی کانچی
تعالی در کسب‏وکار مفاهیم محوری اصول شالوده
تعالی درکسب‏وکار
رهبری
توجه به مشتری
خشنودسازی مشتریان
عملکرد فرایند
مدیریت بر مبنای
واقعیت
عملکرد کارکنان
مدیریت مردمی
(براساس رأی و نظر کارکتان)
فرهنگ بهبود
بهبود مستمر
شکل۲-۴٫ مدل فشرده کانجی (ریاحی، ۱۳۸۲، ۱۱۰)
در این مدل فشرده ۸ ارزش و مفهوم محوری قبلی در ۴ ارزش محوری به صورت زیر ترکیب شده است:
توجه به مشتری
عملکرد فرایند
عملکرد کارکنان
فرهنگ بهبود
در مدل فشرده تغییراتی در اصول داده نشده است (ریاحی ، ۱۳۸۲ ، ۱۱۰).
۲-۲۶٫ تاریخچه بنیاد مدیریت کیفیت اروپا و مدل تعالیEFQM^[46]
بنیاد مدیریت کیفیت اروپا، یک سازمان غیرانتفاعی است که در سال ۱۹۸۸ میلادی توسط چهارده شرکت معتبر اروپایی^[۴۷] و با حمایت اتحادیه اروپا تأسیس گردید. در حال حاضر بیش از ۸۰۰ شرکت اروپایی و غیراروپایی در این سازمان عضویت دارند. مأموریت این سازمان ” انرژی دادن به رهبرانی است که می‏خواهند از طریق بکارگیری مدل تعالیEFQM به عنوان یک چارچوب عمومی یاد بگیرند، به اشتراک بگذارند و نوآوری داشته باشند و چشم‏انداز آن جهانی است که درآن سازمان‏های اروپایی به عنوان الگویی برای رشد اقتصادی پایدار شناخته می‏شوند". ریاست وقت اتحادیه اروپا^[۴۸] به هنگام امضاء موافقت‏نامه تأسیس این بنیاد چنین اظهار می‏دارد:

” تلاش برای بهبود و ارتقاء کیفیت یکی از پیش‏نیازهای موفقیت برای تک تک شرکت‏ها و برای رقابت‏پذیری همه ما به صورت جمعی است” (نجمی، ۱۳۹۱، ۲۸).
بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت، نقش اساسی در جهت ترغیب و کمک به شرکت‏های اروپایی برای توسعه مدیریت کیفیت در اروپا داشته است. شرکت‏های اروپایی پذیرفته‏اند که مدیریت کیفیت فراگیر راهی برای مدیریت کردن فعالیت‏ها در جهت دستیابی به کارآیی، اثربخشی و مزیت‏های رقابتی است که تضمین‏کننده موفقیت در بلندمدت بوده و این میسر نمی‏گردد مگر با تأمین نیازهای مشتریان، کارکنان و دیگر ذی‏نفعان سازمان. این عقیده روز به روز در بین شرکت‏های اروپایی بیشتر رواج می‏یابد. مدل تعالیEFQM، به عنوان چارچوبی اولیه برای ارزیابی و بهبود سازمان‏ها معرفی شده است، مدلی که نشان‏دهنده مزیت‏های پایداری است که یک سازمان متعالی باید به آنها دست یابد (نجمی، حسینی، ۱۳۸۷، ۱۷).
کار طراحی این مدل، به صورت جدی از سال ۱۹۸۹ میلادی با الگوگیری از جوایز کیفیت بالدریج و ژاپن و با در نظر گرفتن ارزش‏های اروپایی آغاز شد و مدل سرآمدیEFQM در سال ۱۹۹۱ معرفی گردید.
این مدل به سرعت مورد توجه شرکت‏های اروپایی قرار گرفت و مشخص گردید که سازمان‏های بخش عمومی و صنایع کوچک هم علاقه دارند از آن استفاده کنند. در سال ۱۹۹۵ ویرایش مربوط به بخش عمومی و در سال ۱۹۹۶ مدل مربوط به سازمانهای کوچک (SME)^[49] توسعه داده شد. اگر چه این مدل همواره مورد توجه و بازبینیEFQM قرار داشته است اما مهمترین بازبینی که منجر به تغییراتی در مدل شد در سال ۱۹۹۹ اتفاق افتاد. مهمترین تغییرات عبارت بودند از معرفی منطق ارزیابی رادار و انتشار ۸ مفهوم بنیادی و نیز توجه بیشتر به بحث شراکت‏ها و مدیریت دانش. در سال ۲۰۰۱ مدل سازمان‏های کوچک و متوسط با مدل EFQM هماهنگی بیشتری پیدا کرده و تحت نام “مدل سرآمدیEFQM: ویرایش سازمان‏های کوچک و متوسط ” معرفی گردید. در سال ۲۰۰۳ ویرایش جدیدی از مدل EFQM ارائه شد که نسبت به ویرایش سال ۱۹۹۹ دارای تغییرات قابل ملاحظه ای در زیرمعیارها و نکات راهنما بود (نجمی، ۱۳۹۱، ۲۹).
در سال‏های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ میلادی تیم‏های جدیدی برای بازنگری مدل شکل گرفت که مهمترین دستاوردهای آنها تغییر روش ارزیابی و بازبینی کامل مفاهیم بنیادی بود که تغییرات در روش ارزیابی اعمال ولی مفاهیم بنیادی منتشر نشد. در اوایل سال ۲۰۰۹ تیمی از متخصصین با تکیه بر کارهای انجام شده، مدل جدیدی را تحت عنوان ویرایش ۲۰۱۰ ارائه نمودند. در سال ۲۰۱۳ نیز مدل EFQM مورد بازبینی مجدد قرار گرفت (پورآقا و ابراهیمی جمارانی، ۱۳۹۲، ۸). که تحقیق حاضر بر اساس آخرین تغییرات اعمال شده در مدل ۲۰۱۳ انجام شده است.
۲-۲۷٫ مدل تعالی سازمانی در ایران
مدل تعالی سازمانی در شرایطی در ایران مطرح می‏شود که در جهان بیش از ۷۰ مدل سرآمدی ملی و ۹۰ جایزه کیفیت وجود دارد که عموماً بهره‏گرفته از مدل های EFQM و بالدریج بوده و بسوی یکدیگر همگرا شده‏اند. گویا زبان رقابت در همه جای دنیا یکی است که مؤسسات اقتصادی را از آموختن الفبای مدیریت فراگیر سازمان، گریزی نیست (نجمی، ۱۳۹۱، ۴۲).
لزوم رقابت‏پذیر شدن بخش صنعت و معدن با رویکرد جهانی و توصیه‏های مشارکت‏ها و ادغام‏های صنعتی با جهان، برای امکان دستیابی به بازار جهانی و ایجاد اعتبار جهانی برای این بخش باعث شد که در وزارت صنایع و معادن طراحی مدلی جهانی مورد توجه و اقدام قرار گیرد، مدل‏هایی که چندین سال بود جوامع صنعتی جهانی آنها را پذیرفته و دنبال کرده بودند.
طی سال‏های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۱ دو مدل اصلی مالکوم بالدریج و EFQM و تغییراتی که احیاناً برخی کشورهای دیگر روی این دو مدل صورت داده بودند توسط وزارت صنایع و معادن و مؤسسه مطالعات بهره‏وری و منابع انسانی مورد بررسی قرار گرفت. فرایند انتخاب نیز با تشکیل گروه‏های کارشناسی و جمع‏آوری اطلاعات و انجام ارتباط با موسساتی که این مدل‏ها را دنبال می‏کردند، و تهیه پیش‏نویس‏های لازم صورت گرفت. سپس در جلسه‏های متعدد، کمیته‏های علمی مرکب از کارشناسان و متخصصین سیستمهای مدیریت، این پیش‏نویس‏ها مطرح و در نهایت توسط کمیته علمی، مدل تعالی سازمانیEFQM در تاریخ ۱۰/۳/۸۲ به تصویب رسید. با تصویب مدل EFQM در سال ۱۳۸۲، این مدل در زیر مجموعه‏های وزارت صنایع و معادن به اجرا در آمد و این وزارتخانه و مؤسسه مطالعات بهره‏وری و منابع انسانی، مقدمات جایزه ملی بهره‏وری و تعالی سازمانی را پی‏ریزی کردند که در طول این مدت، تعدادی از شرکتهای بزرگ دولتی و تعداد محدودی از شرکتهای بخش خصوصی این مدل را دنبال کردند که پس از طی مرحله خود ارزیابی، موفق به پر کردن اظهارنانه جهت دریافت گواهینامه شدند (پورآقا و ابراهیمی جمارانی، ۱۳۹۲، ۶۷).
۲-۲۸٫ مدل سرآمدی EFQM در یک نگاه
در یک نگاه کلی، مدل سرآمدی کسب ‏و کار EFQM شامل پنج جزء اصلی است که در شکل ۲-۶ این پنج جزء و ارتباط آنها با یکدیگر مشخص شده است. در صفحات بعدی برخی از این اجزاء، تعریف معنی هر جزء و کارکرد آن در مدل به اختصار تشریح می‏شود (نجمی، حسینی،۱۳۸۸، ۱۸).
.
مدلی برای امتیازدهی
به معیارها
Criteria Scoring
Model
منطق RADAR برای
ارزیابی سازمان بر
مبنای معیارها

معمولأ اهداف قابل دسترسی که ریسک کمتری دارد انتخاب می شود.

معمولأ اهداف که هم ریسک بیشتری داردو هم دسترسی به آن سخت تر است انتخاب می شود.

تصمیم گیری سلسله مراتبی

تصمیم گیری مشارکتی

روابط بر اساس رقابت

روابط براساس اعتماد

تصمیم گیری در مورد بازگشت سرمایه گذاری و یا سود تعیین شده

تصمیم گیری تحت تأ ثیر الزامات سیاسی

تغییر به ندرت مدیران

انتخابات مکرر

۲-۲-۶- ۹- ده نکته کلیدی در بازاریابی اجتماعی
ده نکته کلیدی وجود داردکه با رعایت آنها می توان در حوزه بازاریابی اجتماعی به موفقیت دست پیدا کرد(نیازی و منتظری ۱۳۹۱).
۱- با مشتریان خود سخن بگویید. کلید موفقیت در بازاریابی اجتماعی در گفتن و شنیدن است. در واقع پرسش از مشتری، راه اصلی پی بردن به خواسته های آنهاست.
۲-گروه مخاطب را بخش بندی کنید. برای موفقیت در بازاریابی اجتماعی باید گروه مخاطب را به گروه های کوچکتری تقسیم کرد و برای هر گروه، برنامه ریزی خاصی انجام داد. معیارهایی چون سن، جنس، نژاد و موقعیت جغرافیایی در این بخش بندی موثر است. تقسیم بندی مخاطبین بر اساس رفتارهایشان هم ممکن است.

۳- برای محصول خود پایگاه ایجاد کنید. (مکان یابی) در حوزه بازاریابی اجتماعی جا افتادن محصول در میان مردم نتیجه دو عامل است: درک منافع و رفع موانع. توجه به این دو عامل حاصل تعیین دقیق شاخص های مکان یابی کالای مورد نظر ماست.
۴- عرصه رقابت مورد نظررا بشناسید. بازاریابان اجتماعی باید از دیگر پیام های رقابتی که می توانند محصولی باشند که واکنش منفی مخاطبین را به کالا یا خدمات ما باعث می شود و بر روی گروه مخاطب تاثیر می گذارند ،اطلاع کافی داشته باشند. محصول ما باید جذاب تراز آلترناتیوهای دیگر آن باشد تا بتواند مورد قبول واقع گردد
۵- به جاهایی بروید که مخاطب شما حضور دارد. برای موفقیت در بازاریابی اجتماعی باید پیام ها را در جایی ارائه کرد که مخاطب حضور داشته باشد. استفاده از روزنامه های محلی، فروشگاه های بزرگ، گروه های موسیقی و… از این جمله به شمار می روند. پژوهش بر روی مشخصات مخاطبین و نحوه استفاده از رسانه های محلی اهمیتی حیاتی دارد.
۶- برای ارتباط با مخاطبین از مسیرهای مختلفی استفاده کنید. بازاریابی اجتماعی بسیار وسیع تر از تبلیغات تلویزیونی است. استفاده از ترکیب رسانه های همگانی، اجتماعات،گروه های کوچک و فعالیت های فردی می تواند موثرتر باشد. وقتی یک پیام ساده و روشن در مکان های متعدد و در سراسر جامعه تکرار گردد ،احتمال دیده شدن و به خاطر سپرده شدن آن بیشتر است. گستردگی مسیر های مورد استفاده بستگی به میزان بودجه برنامه و نتایج پژوهش بر روی کانال های تاثیر گذار بر گروه مخاطب ما دارد. کلید موفقیت یک بسیج اطلاع رسانی در دو عامل مهم تداوم و ماندگاری آن است.
۷- از مدل هایی استفاده کنیم که نتیجه می دهد. بازاریابان اجتماعی برنامه هایی را طراحی می کنند که بیشترین فایده و اثربخشی را داشته باشد. یکی از مدل های معروف که مراحل تغییر رفتار رادر یک گروه مخاطب بیان می کند واز اصول آن در بازاریابی اجتماعی استفاده زیادی می شود"مدل مراحل تغییر پروچاسکا”^[۲۱] است.
این مدل مراحل هفتگانه زیررا برای تغییر رفتار بیان می کند:
۱) ناآگاه به آگاه ۲) دانش ۳) علاقمندشده ۴) با انگیزه ۵) آماده برای امتحان کردن ۶) انجام رفتار
۷) عدم انجام رفتار
باکمک تکنیک های بازاریابی مانند پژوهش بر روی مخاطب، تحلیل محصول، طراحی پیام، ترویج پیام تهیه شده، تبلیغات و در نهایت ارزیابی و پس خوراند و گذاشتن این مفاهیم و اصول در کنار مدل های توجیه کننده تغییر رفتار می توان به کار در حوزه اصلاح رفتار اجتماعی امیدوار بود.
مدل کاملتری که بر مبنای مدل چرخه تغییر رفتار پروچاسکا طراحی شده و به دفعات در برنامه های بازاریابی اجتماعی مورد استفاده قرارگرفته است، مدل Tran theoretical است.
در این مدل مراحل چهارگانه:
۱) پیش اندیشه
۲) اندیشه
۳) عمل
۴) نگهداری
با شناخت این مراحل و توجه به اصول این مدل های آموزشی امکان موفقیت بیشتر است.
۸- آزمودن، آزمودن و باز هم آزمودن. تمامی محصولات، مواد و خدماتی که در برنامه های بازاریابی اجتماعی استفاده می شود را باید با بخشی از گروه مخاطب آزمون کرد تا تاثیرات واقعی آن شناسایی شود. استفاده از روش هایی چون روش گروه متمرکز و یا انجام پیمایش برای تعیین سطح دانش، نگرش و عملکرد می تواند مفید واقع گردد.
۹ - شراکت با گروه هاو افراد کلیدی جامعه را فراموش نکنید. اگر گروه های موجود در جامعه در کنار هم قرار گیرند و تلاشی هماهنگ انجام دهند پیام ها با قدرت و قوت بیشتر ارائه خواهد شد. ایجاد ارتباط با افراد و سازمان های کلیدی بسیار مهم است. این سازمان ها گاه در موضوع مورد نظر با ما اشتراک دارند و یا تکمیل کننده فعالیت ما هستند.گروه هایی چون رسانه ها، مدارس، بخش تجاری و آژانس های دولتی در دسته اخیر قرار می گیرند که توجه به آنها در برنامه های بازاریابی اجتماعی ضروری است. ۱۰ - به این نکته توجه کنید در آینده چه می توان کرد. سنگ بنای بازاریابی اجتماعی ارزشیابی است که در تمام فرایند حضور دارد. برای آن که بفهمیم اقدامات ما منجر به ایجاد تغییرات مطلوب شده است یا نه دو راه در پیش داریم:
الف- آیا گروه مخاطب رفتار مورد نظر ما را در پیش گرفته اند؟ (پاسخ این پرسش را با طراحی و انجام یک پژوهش کمی می توان به دست آورد).
ب- آیا تغییرات طولانی و کلی در جامعه رخ داده است؟ (پاسخ این پرسش هم با طراحی و انجام یک پژوهش آینده نگر به دست می آید).

تأثیر بر یادگیری

وظیفۀ طراح آموزشی

درونی

به پیچیدگی ذاتی
محتوای آموزشی
اشاره دارد

پیچیدگی
محتوای
آموزشی

منفی

مدیریت کردن آن

بیرونی

به فعالیت های ذهنی
درحین فرایند یادگیری
اشاره دارد.

نحوۀ ارایۀ
محتوای
آموزشی

منفی

کاهش دادن آن

مطلوب

به منابع شناختی که
حافظۀ فعال برای ایجاد

یادگیری بهتر، نیازمند
آنهاست، اشاره دارد.

میزان تسلط
یادگیرنده
بر محتوا

مثبت

افزایش دادن آن

به نظر می آید که بار شناختی درونی ناشی از محتوای آموزشی، تغییر ناپذیر باشد. بار شناختی بیرونی و بار شناختی مطلوب می توانند توسط طراح آموزشی، دستکاری شوند. بنابراین، ما تنها قادر به مدیریت بار شناختی درونی هستیم. طراح آموزشی باید بار شناختی مطلوب را تا حد امکان افزایش دهد و بار شناختی بیرونی را کاهش دهد و بار شناختی درونی را کنترل کند (سوئلر، ۲۰۰۴).
تعامل بین عناصری
سطوح بار شناختی درونی و بیرونی توسط چگونگی تعامل بین عناصری یک محتوای آموزشی تعیین می شوند. منظور از تعامل بین عناصری محتوا، امور مربوط به عناصر یک محتوا است که باید به طور همزمان در حافظۀ کاری پردازش شوند، چرا که آنها از لحاظ منطقی به هم مرتبط اند. یک عنصر، می تواند هر چیزی که باید یاد گرفته شده یا پردازش شود، باشد. این عناصر را از لحاظ ویژگی، می توان طرحواره محسوب کرد. اکثر طرحواره ها شامل زیر طرحواره یا زیر عناصر هستند. قبل از اینکه یک طرحواره کسب شود، این زیر عنصرها یا زیر طرحواره ها را باید به عنوان عناصر جداگانه ای در حافظۀ کاری محسوب کرد. طرحواره ای که خود از پیوستگی تعدادی عنصر یا زیر طرحواره شکل گرفته، در مراحل بعدی می تواند به عنوان یک عنصر یا زیر طرحواره برای شکل دهی طرحواره ای در سطح بالاتر و کلی تر تلقی شود. بنابراین، یادگیری، بار حافظۀ کاری را از طریق تبدیل کردن چندین طرحوارۀ سطح پایین به تعداد کمتری از طرحواره های سطح بالاتر یا حتی یک طرحوارۀ بسیار کلی تر کاهش می دهد.
محتواهایی که می توان آنها را به صورت مجزا یاد گرفت، یعنی تعامل بین عناصری آنها پایین است و بار شناختی درونی ناچیزی دارند، نیاز به منابع حافظۀ کاری کمی دارند. برخی محتواها عناصری دارند که نمی توانند جدا از هم یادگرفته شوند. این عنصرها باهم تعامل دارند، پس باید به طور همزمان پردازش شوند و نه به صورت عناصر مجزا و نامرتبط با هم. چنین محتواهایی تعامل بین عناصری بالایی داشته و بار شناختی درونی بالایی هم دارند. محتواهایی که تعامل بین عناصری بالایی دارند در مقایسه با محتواهایی که تعامل بین عناصری آنها کم است، برای یادگیری و تبدیل شدن به یک طرحواره واحد به منابع حافظۀ کاری بیشتری نیاز دارند.
اطلاعات دارای تعامل بین عناصری بالا، شامل عناصری می شوند که بطور تنگاتنگی به هم مربوط بوده و نمی توان آنها را به تنهایی یاد گرفت. عناصر به گونه ای با هم تعامل دارند که باعث می شود یادگیری عناصر به تنهایی بی معنی باشد. تمامی عناصر مرتبط باید به طور همزمان مورد پردازش قرار گیرند تا اینکه به شکلی معنادار یاد گرفته شوند. برای مثال ما می توانیم نماد های شیمیایی را جدا از هم یاد بگیریم زیرا تعامل بین عناصری آنها کم است، اما نمی توانیم روش های مختلفی را که این نمادها در یک معادلۀ شیمیایی اداره می شوند جدا از هم یاد بگیریم در این مورد، تعامل بین عناصری محتوا بالاست.
سطح تعامل بین عناصری اطلاعاتی که برای یادگیری ضروری هستند، میزان بار شناختی درونی آنها را تعیین می کند. اگر سطح تعامل بین عناصری پایین باشد، بار شناختی درونی نیز پایین خواهد بود، زیرا تنها تعداد کمی از عناصر و رابطه ها لازم است که به طور همزمان در حافظۀ کاری پردازش شوند. در ساده ترین حالت، عناصر مجزا را می توان مستقل از یکدیگر یاد گرفت و هیچ عنصری بار حافظۀ کاری، و به عبارت دیگر بار شناختی درونی را افزایش نمی دهد. در مقابل اگر سطح تعامل بین عنصری مفاهیم اساسی درس بالا باشد، بار شناختی درونی نیز بالا خواهد بود.