• عناصر غذایی ثانویه: کلسیم - منیزیم و گوگرد.

 

• عناصر غذایی کم مصرف یا ریز مغذی ها : کلر، آهن، منگنز، بر ، روی، مس، مولیبدن و نیکل

 

بعضی گیاهان زراعی از عناصر دیگری نیز استفاده می کنند که از آن جمله می توان به استفاده چغندر قند و برخی از محصولات کشاورزی گرمسیری از سدیم و استفاده ذرت، علف های چمنی و برنج از سیلسیم اشاره کرد. سرعت رشد گیاه یکنواخت نیست. رشد گیاه به کندی آغاز می شود، سپس با افزایش برگ و تا زمان کامل شدن پوشش گیاهی ، یعنی زمانی که سطح خاک توسط گیاه سایه اندازی می شود، افزایش می یابد. از آن پس گیاه دیگر نمی تواند نور بیشتری را جذب کند و رشد تا زمان بلوغ و پیری گیاه ثابت می ماند. طی این دوره گیاه از یک سری مراحل نمو عبور می کند. جذب عناصر غذایی در این مراحل متفاوت است. غلات در مراحل نخستین رشد خود عناصر غذایی را به سرعت جذب کرده و طی این دوره ۶۰ تا ۸۰ درصد نیاز خود را تأمین می سازند از این زمان به بعد و تا هنگام رسیدن، سرعت جذب عناصر غذایی ثابت مانده و یا کاهش می یابد. طی دوره رسیدن، عناصر غذایی از سایر اندام های گیاه به دانه، بذر و یا غیره منتقل می شود.
بیشترین سرعت جذب عناصر غذایی به گونه گیاه زراعی، اقلیم و شرایط خاک بستگی دارد. مقادیر معمول بیشترین سرعت جذب عناصر غذایی در غلات مناطق معتدل، حدود ۵ کیلوگرم نیتروژن و پتاسیم و ۵/۰ کیلوگرم فسفر در هکتار در روز می باشد [۴۴].
گیاهانی که در اقلیم های گرم تر رشد می کنند، مانند برنج و ذرت، سریع تر از گیاهان مناطق معتدل رشد می کنند و این مقادیر برای آن ها بیشتر است.

عملکرد یا تولید گیاه کشاورزی به صورت مقدار محصول برداشت شده ، تعریف می شود. عملکرد را می توان بر حسب ماده خشک، در یک محتوای آب استاندارد شده و یا بر حسب محصول برداشت شده نشان داد [ ۳].
۱-۱۳- تغذیه گیاهی متعادل
تغذیه متعادل به دلایل زیر یکی از جنبه های مهم کشاورزی پایدار می باشد.

 

• محصولات کشاورزی به تمام عناصر غذایی به مقدار کافی نیاز دارند تا به سرعت رشد و نمو نموده و عملکردهای بالایی را تولید کنند، اما مقادیر بسیار زیاد بعضی از عناصر غذایی مثل بُر ممکن است برای آن ها سمی باشد

 

• وقتی عملکرد در نتیجه استفاده از یک عنصر غذایی ( معمولاً نیتروژن ) افزایش یابد، نیاز به سایر عناصر غذایی نیز افزایش می یابد و اگر این نیازها برآورده نشود، نشانه های کمبود این عناصر غذایی آشکار می شود. حتی اگر کمبود آن قدر شدید نباشد که نشانه های مشخصه آن مشهود گردد ولی ممکن است عملکرد را کاهش دهد.

 

• جذب بعضی عناصر غذایی به نسبت آن ها در محلول خاک بستگی دارد. به عنوان مثال جذب بسیار زیاد پتاسیم مقدار منیزیم را کاهش می دهد.

 

• تلفات نیتروژن در خاک در صورتی که کمبود سایر عناصر غذایی رشد گیاه زراعی و جذب نیتروژن را کاهش دهد، افزایش می یابد.

 

۱-۱۴- منابع عناصر غذایی
در مدیریت تغذیه محصول های کشاورزی باید تمام منابع عناصر غذایی گیاهی مورد توجه قرار بگیرند. منابع اصلی عناصر غذایی عبارتند از :

 

• آزاد شدن عناصر غذایی از ذخایر خاک مثل مواد آلی خاک

 

• کود دامی

 

• بقایای گیاهی که در حال تجزیه اند ( ریشه ، کاه و … )

 

• تثبیت زیستی نیتروژن

 

• آب آبیاری و جذب هوایی

 

• کودهای معدنی

 

۱-۱۵- عناصر غذایی ذخایر خاک
خاک ها یکی از ذخایر طبیعی عناصر غذایی هستند، ولی در بیشتر موارد ، عناصر غذایی موجود در خاک به شکلی نیستند که بلافاصله گیاه بتواند آن ها را جذب کند. به عنوان مثال یا به ذرات معدنی خاک چسبیده اند و یا بخشی از این ذرات هستند و یا این که در ماده آلی خاک قرار دارند. این عناصر غذایی طی فرایندهای زیر که کند و آهسته هستند در دسترس گیاه قرار می گیرند.

 

• تجزیه زیستی مواد آلی ( معدنی شدن )

 

• واکنش های شیمیایی مواد معدنی خاک ( هوا دیدگی )

 

• آزاد شدن عناصر غذایی از ذرات خاک

 

آزاد شدن عناصر غذایی به روش های فوق کندتر از آن است که بتواند خروج این عناصر از خاک را که ناشی از تولید محصول های کشاورزی است جبران کند به ویژه در مناطق گرمسیری مرطوب که هوا دیدگی خاک ها بسیار شدید است. اگر عناصر غذایی خارج شده از خاک جایگزین نشوند خاک به تدریج از آن مواد تخلیه می شود.
۱-۱۶- عناصر غذایی کودهای آلی
کودهای آلی منشاء حیوانی یا گیاهی دارند و یامخلوطی از این دو هستند . بیشترین مقدارکود آلی از فضولات حیوانات مزرعه به دست می آید.
۱-۱۷-کود دامی
کود دامی، ماده ای غیر یکنواخت است و مقدار عناصر غذایی آن به نوع دام، نوع علوفه، روش جمع آوری کود و مدت زمان نگهداری آن بستگی دارد. دسترسی گیاهان در عناصر غذایی قابل پیش بینی نیست و به درجه حرارت و شرایط آب و هوایی بستگی دارد. مجموعه این عوامل، برآورد دقیق مقدار کود دامی معرفی و پیش بینی توانایی دسترسی عناصر غذایی برای گیاه را در کوتاه مدت و دراز مدت دشوار می سازد.
کود دامی علاوه بر اضافه نمودن عناصر غذایی به خاک، منبع مواد آلی نیز می باشد و به بهبود ساختمان خاک و افزایش مقدار هوموس آن کمک می کند. کود دامی از جمله منابعی است که اگر در اختیار باشد، باید از آن استفاده کامل برد اما استفاده از کود دامی تنها بخشی از عناصر غذایی خارج شده از خاک را تأمین می کند.
کود دامی قادر نیست کل عناصر غذایی خارج شده از مزرعه را که ناشی از تولید گیاهان علوفه ای است جبران کند مگر این که بخشی از علوفه دام از خارج از مزرعه تأمین شود. علاوه بر این ممکن است نسبت عناصر غذایی موجود در کود دامی متناسب با نیازهای گیاه زراعی نباشد و برای بهره گیری کامل تر از کود دامی به کودهای معدنی مکمل نیز نیاز باشد.
۱-۱۸- کود سبز و بقایای گیاهی
کود سبز مواد گیاهی تازه ای است که به خاک افزوده می شود. اغلب کمتر از ۳۰ درصد عناصر غذایی موجود در کود سبز در دسترس گیاهان زراعی بعدی قرار می گیرد [۷]. اما این مقدار بسته به نوع کود سبز و شرایط اقلیمی فرق می کند.
مثالهایی از کود سبز عبارتند از :

 

• گیاهان تله یا گیاهان پوششی که به منظور پیشگیری از آبشوبی نیترات یا فرسایش خاک، کشت می شوند و سپس قبل از کاشت محصول بعدی به داخل خاک شخم زده می شوند. در حال حاضر این روش یکی از روش های استاندارد و متداول در بسیاری از نقاط اروپا است.

 

• بقولات که به خاطر توانایی تثبیت زیستی نیتروژن کشت می شوند.

 

کودهای سبز در شکل گسترده ای جهت تولید برنج مطالعه شده اند [۷]. اما در عمل کشت گیاه به عنوان کود سبز برای کشاورزان از نظر اقتصادی و هزینه نیروی کار گران تر از آن است که بتواند جایگزین استفاده از کودهای شیمیایی شود. درمناطق نیمه خشک نیز کمبود آب، مانع از کشت متوالی و محصول در یک فصل است.
بقایای محصول زراعی اغلب ( ولی نه همیشه ) در مزرعه باقی می مانند. این بقایا یکی از منابع مهم عناصر غذایی به شمار می روند. به عنوان مثال بخش عمده پتاسیمی که توسط غلات جذب می شود در کاه آن تجمع می یابد و در بسیاری از محصولات کشاورزی دیگر( مثل چغندر قند، سیب زمینی و کلزا ) بیش از نیمی از عناصر غذایی محصول پس از برداشت در بقایای آن باقی می ماند. بنابراین مدیریت بقایا بخش مهمی از مدیریت تغذیه گیاهی
است [ ۳].
۱-۱۹- تثبیت زیستی نیتروژن
در هوا مقدار زیادی نیتروژن وجود دارد. اما این نیتروژن به شکلی است که گیاه نمی تواند از آن استفاده کند. بعضی از باکتری ها قادرند نیتروژن جوی را به آمونیاک تبدیل کنند و آن را به عنوان منبع نیتروژن خود مورد استفاده قرار دهند. به این فرایند تثبیت زیستی نیتروژن گفته می شود. گیاهان نمی توانند این عمل را انجام دهند، اما برخی از آن ها می توانند آلودگی خود به باکتری های تثبیت کننده نیتروژن را بپذیرند و آن را کنترل کنند. این باکتری ها نیتروژن ( آمونیاک ) مورد نیاز گیاه را تأمین می کنند و گیاه نیز در مقابل انرژی مورد نیاز باکتری ها را در قالب ترکیب های آلی تأمین می کند.