توجه روزافزون محافل علمی و پزشکی و داروسازی به گیاهان داروئی و داروهای گیاهی و فراورده‌های آنها و همچنین روند فزاینده مصرف این گیاهان در تمامی کشورها باعث گردیده است که این گیاهان و فراورده‌های آنها، جایگاه جدیدی در میان داروها برای خود باز نموده و حتی در بعضی موارد گوی سبقت را نیز از داروهای شیمیایی بربایند. بویژه گزارشهای زیادی که بصورت مستمر از نتایج تحقیقات جدید در خصوص درمان بیماریهای صعب‌العلاج با این گیاهان اعلام می‌گردد، باعث ایجاد علاقه و توجه مردم شده و این توجه و علاقه موجب هجوم دست‌اندکاران و بهره‌برداران به رویشگاهها و طبیعت و برداشت بی‌رویه این گیاهان می‌شود. همچنین عدم مدیریت کافی جهت بهره برداری اصولی، عدم وجود دستورالعمل بهره‌برداری به همراه عدم آگاهی کافی بهره‌برداران و نهایتاً برداشتهای بی‌رویه و نامحدود این گیاهان، موجب کاهش تدریجی بعضی از گونه‌ها از عرصه‌های طبیعی و رویشگاها گردیده و در نهایت فرسایش ژنتیکی و انقراض این گونه‌ها را به دنبال خواهد داشت و این خطر، طبیعت و گونه‌های دارویی با ارزش را در آینده به شدت تهدید می‌کند. در این رابطه با هدایت و تشویق بهره‌برداران و دست‌اندرکاران گیاهان دارویی به کاشت و تولید این گیاهان می‌توان قدم ‌های موثری در جلوگیری از تخریب منابع طبیعی برداشت.

همچنین با نگاهی استراتژیک تولید دارو در جهان و در کشور های پیشرفته که در سال های گذشته در مقابل واردات ۵۵۰ میلیون دلاری ماده اولیه دارویی حجم ۷۶ میلیارد دلار صادرات دارو را داشته اند، به خوبی اهمیت توجه به تولید دارو در کشور ما مشخص می شود.
در ایران نیز استفاده طبی از گیاهان دارویی از قدیم مرسوم بوده است.ضمن این که کشور ایران به علت موقعیت جغرافیایی ویژه اش از تنوع گونه ای بسیار زیادی برخوردار است.تعداد گونه های گیاهی ایران به تنهایی چند برابر قاره اروپاست. در این میان بسیاری از این گونه ها، گیاهان دارویی می باشند اما متاسفانه هنوز ارزش دارویی آنها شناخته نشده است. لذا شناسایی ، استفاده و حفظ این ذخایر ژنتیکی امری ضروری است. امروزه از گیاهان حاوی مواد موثره بر اساس نوع و نحوه مصرف آنها در گروه بندی گیاهان دارویی (medicinal plants)، عطری (Aromatic plants)، ادویه (spice plants) برای تولید فرآورده های متنوع دارویی، غذایی و آرایشی بهداشتی استفاده می شود و هرروزه اهمیت و تقاضای جهانی آنها افزایش می یابد. بسیاری از گیاهان به خاطر اسانس آنها مورد استفاده قرار می گیرند و به علت خواص دارویی اسانس بعضی از گیاهان دارویی نحوه استخراج و نگهداری آن حائز اهمیت است (۱).
۱-۱٫ بیان مسأله
از آنجا که کشت و اهلی کردن گونه های ارزشمند دارویی و معطر کشور می‌تواند در دستور کار محققان و تولید کنندگان گیاهان دارویی در کشور قرار گیرد، در این تحقیق ابتدا بذر اکسشن های مختلف بومادران خزری (به تعداد ۱۶ اکسشن) از رویشگاههای مختلف جمع آوری شده و در شرایط محیطی یکسان در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات البرز واقع در شهرستان کرج وابسته به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور کشت شده است. در این پروژه بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه ی بومادران مد نظر است. بدین منظور گلهای هر یک از اکسشن‌های مختلف این گونه در زمان اوج گلدهی جمع آوری شده و پس از خشک کردن به روش تقطیر با بخار آب مورد اسانس گیری قرار میگیرد. اسانس های حاصل با بهره گرفتن از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC )و کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MASS) مورد شناسایی کمی و کیفی قرار میگیرند و در نهایت به مقایسه و بررسی کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه ی بومادران کشت شده پرداخته شود.
۱-۲٫ ضرورت اهمیت موضوع
با توجه به نیاز کشت و صنعت گیاهان دارویی و صنایع داروسازی کشور به معرفی گونه های جدید و با عملکرد بالا از نظر میزان محصول تولیدی و کیفیت مواد ﻤﺆثره، بررسی گونه های دارای اسانس ارزشمند از جنس بومادران و معرفی اکسشن های برتر آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بررسی اکسشن های مختلف Achillea filipendula برای اولین بار در کشور در این تحقیق صورت می گیرد. شرکتهای کشت و صنعت گیاهان دارویی و تولیدکنندگان اسانس در داخل کشور با بکاربردن مناسب ترین اکسشن ها و گونه بومادران زاگرسی (خزری) قابل کشت در شرایط آب و هوایی کرج، به کمیت و کیفیت بهتری از گیاهان و اسانسهای تولیدی دست خواهند یافت و ارزش افزوده بیشتری نصیب آنان خواهد شد. همچنین از آنجایی که در برنامه‌های اصلاحی ژنتیکی برای بهبود کمی و کیفی عملکرد و تحمل شرایط محیطی, بهره‌گیری از تنوع ژنتیکی از ضروریات اولیه تولید ارقام برتر است این امر با ارزیابی توده‌های متنوع گیاهی و معمولا از مناطق مختلف جغرافیایی برای صفات مطلوب و بکارگیری ژنهای کنترل کننده این صفات، به کمک روش های مختلف اصلاحی امکان‌پذیر می‌باشد. چنانچه منابع و ذخایر ژنتیکی از نظر پتانسیل های ژنتیکی ارزیابی نگردند، استفاده از ژنوتیپهای مورد نظر برای ایجاد ارقام برتر امکان‌پذیر نبوده و یا دارای نتایج مطلوب و مشخص نخواهد بود. بنابراین ارزیابی ظرفیتهای موجود در توده‌های مختلف گیاه از نظر صفات عمده نظیر میزان عملکرد ، بایستی صورت گیرد.
از طرفی میزان تاثیر عوامل ژنتیکی و نیز عوامل محیطی در صفات مختلف متفاوت است و ژنوتیپها و یا اکوتیپهای مختلف نیز در برابر شرایط محیطی واکنشهای مختلفی نشان می‌دهند.
یکی از مهمترین فاکتورهایی که برای ارزیابی این توده ها باید مورد بررسی قرار گیرد بازده اسانس و نوع و درصد اجزای تشکیل دهنده آن است. بهای هر واحد (لیتر) از اسانس گیاهان معطر بستگی به کیفیت آنها دارد و کیفیت اسانس گونه های مختلف بومادران به صورت مستقیم با میزان ترکیبهای خاصی در اسانس هر گونه نسبت دارد.
از آنجا که بین کمیت (بازده) و کیفیت اسانس اکسشن های مختلف بومادران زاگرسی (Achillea (filipendula که بذور آنها از رویشگاهای مختلف کشور جمع آوری شده و در یک شرایط اکولوژی یکسان (اطراف کرج) کشت شده اند، تفاوت وجود دارد و یک یا چند اکسشن بیشترین بازده و کیفیت اسانس را تولید می کند، می تواند جهت تکثیر و بهره برداری در سطح وسیع پیشنهاد شوند.از این رو در این تحقیق سعی می‌شود که به بررسی کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه در آب و هوای کرج پرداخته شود.
۱-۳٫ اهداف

1. 1. مقایسه کمی و کیفی اسانس شانزده اکسشن مختلف گونه بومادران خزری کشت شده

1. 1. تعیین مناسب ترین اکسشن گونه بومادران زاگرسی(خزری) برای کشت در شرایط آب و هوایی کرج

1. 1. مشخص شدن ارزش دارویی و موارد کاربرد بومادران خزری

فصل دوم
مروری بر متون گذشته
۲-۱٫ خانواده کمپوزیته(سینانتره/آستره/کاسنی)^[۱]
از بزرگترین خانواده دولپه ای با حدود ۱۰۰۰ جنس و ۲۰۰۰۰ گونه است که تقریبا در تمام سطح کره زمین به ویژه مناطق معتدل و سرد پراکندگی وسیع دارند. برخی طایفه ها و جنس های این خانواده خاص برخی از قاره ها هستند.مثلا زیر خانواده با گل دارای جام دو لبه (لابیاتی فلوره) به آمریکای جنوبی اختصاص دارد و در آن منطقه به طور خاص پراکنده اند و در بین آنها زیر خانواده دیگر دیده نمی شود. لوله گلیها « توبولی فلور» و پرتو آساها «ردایه» تقریبا در تمام سطح زمین به ویژه در نواحی گرمسیری انتشار دارند. زبانه گلیها « لیگونی فلوره » در مناطق معتدل اروپا-آسیا گونه های این خانواده تقریبا ۶/۱ درصد کل گیاهان گلدار اروپا و آمریکای شمالی را تشکیل می دهند. که ۵/۱ درصد آن در کالیفرنیا می روید.خانواده کمپوزیته که از گیاهان دولپه است عموما علفی، بندرت چوبی ، یا پیچان، با برگهای متناوب ساده و یا دارای پهنک بریده به اشکال مختلف است. وضع خاص دستگاه زایشی این گیاهان تقریبا در دیگر گیاهان دو لپه ای دیده نمی شود.محور گل آذین یا دمگل آذین در این گیاهان در انتها به صورت نهنجی مشترک و به شکل کوپه توسعه پیدا کرده و در گریبانی از برگها محصور می شود. گل ها معمولا در بغل برگکهای مادر که به صورت پولکها و یا پرز های روی نهنج هستند ظاهرا همیشه بسیار کوچک و ریزند. گاه بیش از هزار گل روی یک نهنج یا کوپه در گل برخی از جنس ها دیده میشود. هر گل آذین کوپه با تمام تعداد گل آن حالت یک گل واحد را دارد. و این امر از خصوصیات بارز تکاملی گیاهان این خانواده محسوب میشود. این ساختار گل آذین نه تنها سبب تمایز آنها با دیگر گیاهان دو لپه ای از نظر ریختار می گردد، بلکه سبب سهولت هر چه بیشتر تولید مثل، ازدیاد و برتری آن ها در اشغال عرصه های رویشگاهی می شود؛ و دارای اهمیت زیست شناسی بسیار است (۳۹).
بسیاری از گونه های جنس کاسنی مصرف غذایی دارند و از برگ ریشه کاسنی معمولی (که بسیار تلخ مزه اند) برای تقویت بنیه و تصفیه خون به ویژه در بیماریهای عفونی استفاده می شود. گونه سیکوریوم آندیوا همان “آندیو” است که گیاه در حال رشد و جوان آن به عنوان سالاد مصرف می شود. در زیر به برخی از خواص دارویی برخی از گونه های تیره کاسنی می پردازیم.
گونه بابا آدم^۱ ، ریشه آن دارای اینولین است. ریشه ی باباآدم دارای اثرات صفرا آور، مدر، معرق، دفع اسید اوریک و پایین آورنده قند خون است.
گونه غافث^[۲] دارای اینولین و ماده تلخ بنام اوپاتورین(قی آور) است. این گیاه اشتها آور، مدر ، مقوی و معرق است.
گل گندم^[۳] دارای موسیلاژ، تانن و یک ماده رنگی بنام “سیانین” بوده و اثر مدر دارد. به علاوه در سرماخوردگی، جهت رفع سرفه بکار می رود.گل رنگ^[۴]، روغن دانه ی آن دارای اثر ملینی و کاهش دهنده کلسترول است. خارمریم^[۵]، دارای سیلیمارین و اثر آنتی هپاتوتوکسیک است. شکرتیغال^[۶] یا شکر تیهال دارای خواص نرم کننده مجاری تنفسی و ضد سرفه است. زنجبیل شامی^[۷] ریشه ی آن ۴۰ درصد اینولین دارد و مقوی، مدر، اشتهاآور، ضد باکتری و ضد عفونی کننده است.
افسنطین^[۸]، برگ آن دارای ماده ای تلخ بنام ابسینتین و قسمت هوایی آن دارای اسانس حاوی تویون است و اثرات مقوی، قاعده آور، ضد کرم وضد عفونی کننده دارد.ترخون از گیاه دیگر این جنس است که اثر ضد کرم دارد.
بومادران^[۹]، سر شاخه های آن دارای اسانس است و دارای اثر ضد نفخ و جهت درمان هموروئید بکار می رود. بابونه رومی^[۱۰]، اسانس بابونه به عنوان مقوی تلخ، بادشکن،ضد عفونی کننده به کار میرود. بابونه آلمانی^[۱۱] نیز یک گیاه دارویی است که دارای اثرات ضد اسپاسم، ضد نفخ و ضد التهاب می باشد و در درمان استوماتیتیس مزمن حاصل از شیمی درمانی موثر بوده و تعداد نوتروفیل ها را در نوتروپنی افزایش می دهد. گل مینا^[۱۲] دارای ساپونین، موسیلاژ فراوان و اینولین بوده و اثر مقوی و معرق دارد. گل های بابونه گاو چشم^[۱۳] دارای “پیرترین” است و به عنوان ضد عفونی کننده و دور کننده حشرات استفاده می شود.
از ریشه گیاه آقحوان به عنوان مقوی معده در طب سنتی استفاده می نمایند. از سرشاخه های شاهسپرم^[۱۴] به عنوان آرام بخش استفاده می نمایند (۳و۲۳).
۲-۲٫ مشخصات جنس” بومادران”
بومادران از نظر رده­بندی جزو دسته گیاهان گلدار نهاندانه (Angiospermae)، دولپه (Dicotyledon)، پیوسته گلبرگ (Sympetalae)، راسته گل استکانی (Campanulales)، تیره کاسنی یا آفتابگردان (Compositae)، زیر تیره توبولی فلورا (Tubuliflorae)، تبار آنتمیده (Anthemideae) و جنس آچیلا (Achillea L.) است (۴۵).
جنس بومادران (Achillea) یکی از مهمترین جنس های خانواده کاسنی (Asteraceae) است که بخشهایی از اروپا و آسیا به صورت خودرو رویش داشته و از نظر دارویی بسیار حایز اهمیت است (۲۹). بومادران ازجمله گیاهان دارویی و زینتی است که گونه های مختلف آن به صورت وحشی در مناطق مختلف ایران رویش دارند. این گونه ها به عنوان گیاهانی کم توقع می توانند در فضای سبز مناطق خشک مورد استفاده قرار گیرند (۳۶). در دنیا بیش از ۱۰۰ گونه از این جنس وجود دارد (۲۳و۶۰). این گیاه در صنایع داروسازی کاربرد زیادی دارد مواد موثره آن اشتهاآور است و سبب هضم غذا می شود از دم کرده آن برای کاهش فشارخون استفاده می کنند و در صنایع آرایشی، بهداشتی، تهیه کرم و پماد از آن استفاده می شود(۶). در قرون وسطی بومادران (Achillea millefolium) را برای بندآوردن خونریزی بینی، درمان اختلالات قاعدگی، بی خوابی، اختلالات بینایی، اخلاط خونی (وجود خون در ادرار) ، صرع و غیره بکار می بردند (۲۳و۱۳). بومادران(Achillea millefolium) دارای اثر قوی ضد تشنج، رفع بواسیر و التیام دهنده زخم و جراحات است . همچنین دم کرده سرشاخه های گلدار این نوع بومادران در رفع گاستریت های حاد و مزمن، رفع نفخ و ترشی معده اثر نافع دارد (۲۳). بومادران (Achillea millefolium ) به دلیل قابض بودن، بواسیرهای خونی و اسهال های ساده را درمان می کند و چون در این گونه موارد بطور قاطع عمل میکند اعتقاد مردم نسبت به آن در طی قرون متمادی همواره زیاد بوده است (۲۳و۲۵). بومادران زرد در طب سنتی کشور اردن به عنوان داروی ضد نفخ مورد استفاده قرار می‌گیرد، در صورتی که در ترکیه به عنوان داروی تسکین دهنده دردهای شکمی و التیام دهنده زخمهای پوستی کاربرد دارد (۵۱). بومادران ( Achillea ptarmica) بند آورنده خون، زیادکننده ترشحات بزاق و عطسه آور است.گرد ریشه و برگ گیاه را سابقا برای ایجاد عطسه به منظور رفع سردردهای یکطرفه بکار می برده اند ولی این کار وخصوصا برای مبتلایان به فشارخون و فتق مضر بوده است. با جویدن ریشه این گیاه، ترشحات بزاق تحریک می گردد و افزایش حاصل می کند ولی چون طعم ریشه تلخ و تند است از این جهت نمی توان استفاده کامل ازآن به منظور فوق بعمل آورد. در استعمال خارج، سابقا از ریشه آن با اثر دادن بر روی پوست بدن، جهت رفع خون مردگی استفاده بعمل می آورده اند. بومادران ( Achillea santolina) دم کرده آن در محلهای رویش گیاه، به عنوان مقوی معده، نیرو دهنده و معرق مصرف می شود. بومادران ( Achillea ageratum) به عنوان نیرو دهنده، قابض، ضد خونروی، ضد کرم و همچنین التیام دهنده استفاده می شود (۲۴).
بومادران گیاهی چند ساله علفی، دو لپه از تیره آفتابگردان یا مرکبان می باشد. تیره مرکبان ، یکی از بزرگترین تیره های گیاهی است. و در حدود ۱۱۰۰جنس و ۲۳۰۰۰ گونه گیاهی دارد. جنس بومادران در زیر تیره گل آفتابی ها قرار دارند. یعنی هم گلهای لوله ای و هم گلهای زبانه ای دارند.گلهای لوله ای در مرکز کپه و گلهای زبانه ای در حاشیه کپه قرار دارند.در گیاهان تیره مرکبان هر گل دارای ۵ پرچم بوده وبساک آنها به هم چسبیده و لوله ای را تشکیل میدهند.گل آذین از نوع کپه ومیوه از نوع فندقه یا (Achene)می باشد.در جنس بومادران نهنج کپه دارای فلسهای زیادی بوده و در فندقه پرک همیشه موجود نیست . بومادران معمولا تا ارتفاع ۹۱ سانتی متری  ومعمولا به فرم تک ساقه ای رشد می کند و در قسمت انتهایی چند شاخه می شود.برگها به صورت متناوب در طول ساقه بوده ومعمولا ۷ تا ۱۲ سانتی متر طول دارندو دارای برگچه های بسیار ی هستند.و این حالت به بومادران ظاهری پر مانند وظریفی می دهد.هر گل آذین کپه در حدود ۲۰ الی ۲۵ گل به رنگهای سفید و زرد وقرمز و نارنجی و .. می باشد. بومادران سفید و زرد رنگ به وفور در مراتع روستای باللوجه یافت میگردد.گلهای بومادران زنبورهای عسل را به خود جلب می کنند وهمچنین به خاطر گلهای زیبایش در فضای سبز کشت می گردد.از طریق بذر به آسانی تکثیر می یابد.
بومادران گیاهی پوشیده از کرک، برگ‌های ساده یا شانه‌ای مرکب پوشیده از کرک یا فاقد آن، کپه ناجور گل معمولاً کوچک کم و بیش دارای (دم گل آذین بلند یا فاقد آن) گل آذین منفرد یا کم و بیش دیهیم مجتمع، گریبان مستطیلی، استوانه‌ای تا نیمه کروی فشرده، برگ‌ها زاویه دار یا نوک کند و دارای حاشیه شفاف، گل‌های زبانه‌ای سفید، زرد یا قرمز، نهنج مخروطی یا مقعر، فلس دار، کاهک نیزه‌ای یا مستطیلی و نازک، بدون کلروفیل، نوک کند، بریده بریده یا نوک تیز و رگه‌ی میانی آن غیر ممتد. فندقه ها فشرده یا گرد، دارای رگه‌ی مشخص اما بدون بال جانبی است.
۲-۲-۱٫ رویشگاه و پراکنش­گیاه بومادران
جنس بومادران (Achillea) گیاهانی علفی و چند ساله، از خانواده کاسنی (Asteraceae) هستند. در این خانواده ۹۰۰ جنس و حدود ۱۳۰۰۰ گونه وجود دارد که در نقاط مختلف کره زمین پراکنده اند (۳). موطن اصلی بومادران در نیمکره شمالی بویژه در نواحی کوهستانی نقاط مختلف اروپا و در زمینهای مرطوب مرکز و جنوب اروپا، شرق آسیا و شمال افریقا بیان شده است. بیشترین انتشار این خانواده در نواحی معتدله و سرد کره زمین است (۷). این جنس در ایران ۱۹ گونه گیاه علفی چندساله معطر دارد که ۷ گونه آن انحصاری ایران می‌باشد. بومادران در مناطق مختلف کشورمان به صورت خودرو رشد می­ کند. این گیاه بومی شمال غرب اروپا و شمال ایرلند است، اما در عراق، افغانستان، پاکستان، آناتولی، آسیای مرکزی، لیبی، قبرس، سینا، سوریه، فلسطین، ماورای قفقاز، تالش، ترکمنستان، لبنان و قفقاز نیز یافت می­ شود (۴۵).
۲-۲-۲٫ اهمیت اقتصادی و موارد مصرف بومادران
تاکنون دانشمندان بالغ بر ۱۰۰ ترکیب بیولوژیک فعال در بومادران کشف نموده اند. بومادران دارای مواد تلخ و اسانس‌های فرار است که این مواد خاصیت ضد التهاب و ضد اسپاسم دارند و ترشحات معده را تحریک می‌کنند. تحقیقاتی که در سالهای اخیر بر روی روغنهای فرار A. biebersteinii انجام شده نشان داده است که تاثیرات این مواد فراتر از تاثیرات صرفا شیمیایی بوده و خواصی چون خواص ضد باکتری، ضد قارچ، آنتی اکسیدانت، حشره کش، علف کش و التیام دهنده زخم را به آن نسبت داده اند (۱۲و۱۳و۱۴و۱۵) . مصرف مقدار زیاد این روغن سبب سر درد، سرگیجه می‌شود. از نظر ترکیبات شیمیایی دارای اسانس روغنی فرار و ماده‌ی (HCN گلوکوزید)، آکیلیئین (آشیلین)^[۱۵]می‌باشد گل‌های بومادران دارای اسانس روغنی فرا و ماده‌ای به نام آزولن^[۱۶]می‌باشد وجود کولین^[۱۷]در این گیاه موجب کاهش فشار خون می‌گردد. در هر ۱۰۰ گرم از گل‌های آن ۱۰۰-۱۲ میلی گرم ماده‌ی آزولن وجود دارد. اما مقدار آن در برگ‌های گیاه و پوست ساقه آن خیلی جزئی است. علاوه بر این موادی نظیر : گوآیازولن^[۱۸]، کامازولن^[۱۹]، بتونیسین^[۲۰]، نوعی استاچیدرین^[۲۱]، بتائین^[۲۲]، باز C، آپیژنین آزاد^[۲۳]، گلوکوزیدیاز آپیژنین^[۲۴]، گلوکوزیدی از لوتئولین^[۲۵]، ماتریکارین^[۲۶]، دی ایسیل ماتریکارین^[۲۷]، و دو نوع سسکی ترپن لاکتون^[۲۸] (S. G. I. M. P) در این گیاه وجود دارد. از نظر التیام زخم ها دو ماده شیمیایی Achilleine و Achilletin عامل انعقاد خون را در محل بریدگی و خون‌ریزی تحریک می‌کنند. مواد دیگری چون Azulene، Camphor، Chamazulene،Eugenol ، Menthol، Quercetin، Rutin، Salicyli cacid دارای خاصیت ضد ورم و درد هستند. Tannins و Terpeniol و Cineal موجود در آن ضدعفونی کننده می‌باشد. Thujone یک ماده خواب آور است که خواب آوری آن در ردیف گیاه شاه دانه است. البته باید توجه شود که ماده‌ی Thujone اگر به مقدار زیاد مصرف شود سمی است. همچنین ترکیباتی مانند کالیپتول، لینالول، کامفولن آلدهید، کامفر، بورنئول، کریزانتنول استات، بورنیل استات، کار واکرول، ژرانیل استات، ایزو کاریوفیلن، سیس-فرولیدول، کاریوفیلن اکسید، اولئیک آلدهید، فارنزول ۲-هیدروکسی سیکلو نپتاد کافون و ترانس-نرولیدل در گونه ی Achillea wilhelmsii شناسایی شده است. گونه ی Achillea millefolium دارای یک گلوکو آلکالوئید به نام آکس لئین انیولین، مواد چرب مواد مومی، یک فیتوسترول، تانن و… می‌باشد. اسانس آن به مقدار ۲۵/۰-۱۳/۰ درصد در گیاه وجود دارد. شامل ۸ درصد سنیئول، تویون، بورنئول، اسید فرمیک، اسید والرتیک آزاد یا اتری شده و استن است. رنگ آبی اسانس نیز مربوط به ماده‌ای موسوم به آزولن می‌باشد که به نظر می‌رسد ضمن عمل تقطیر از آن حاصل می‌شود (۱۰). در سال های اخیر تحقیقات فراوانی در زمینه اثرات ضدمیکروبی این گیاه صورت گرفته است و مشخص شده است که برخی از این گیاهان تاثیراتی همانند داروهای شیمیایی یا به مراتب بیشتر از آنها را دارند(۹۱).
جدول ۲-۱٫ معرفی کلی گروه و گونه های جنس بومادران