دفع فاضلاب روی هزینه ها تاثیر دارد، این کار نیازمند هزینه است، هزینه ایجاد یک تصفیه خانه، لوله کشی های لازم و دیگر مواد و وسایل مورد نیاز کار.دفع فاضلاب روی کشاورزی تاثیر دارد، باعث آلوده شدن زمین های کشاورزی در مجاورت این خط لوله ها می شود به خصوص که فاضلاب به نهرهای کشاورزی حاشیه شهر منتقل می شود و از طریق آب نهرها زمین های کشاورزی را نیز آلوده می کند و روی کشاورزی تاثیر می گذارد.دفع فاضلاب روی طرح های توسعه آتی از طریق ساماندهی سیستم دفع فاضلاب شهری و همچنین حل مشکل فاضلاب که از سالهای قبل گریبانگیر شهر لاهیجان است اقدام شود.دفع فاضلاب روی امراض مهم تاثیر دارد، به خصوص در مناطق حاشیه شهر که به صورت روباز است و در ارتباط مستقیم با آب کشاورزی و هوا قرار دارد وآلودگی ها را منتقل می کند و در نتیجه بیماری ایجاد می شود.
دفع فاضلاب در قسمتهایی که به نهرهای کشاورزی می رود و از طریق نهرها وارد زمینهای کشاورزی می شود روی جمعیت جانوران، زیستگاههای جانوران، رویشگاه گیاهان، تراکم گیاهان و به تبع تاثیر روی اینها روی زنجیره های غذایی و تنوع گونه ای، تغییر الگوهای رفتاری تاثیر گذار است، زیرا با تاثیر روی زیستگاهها و رویشگاهها روی سایر موارد که وابسته به این دو هستند تاثیر می گذارد.
به دلیل کامل نبودن بستر و شبکه تصفیه خانه فاضلاب و انتقال فاضلاب در خارج از شهر به نهرهای کشاورزی و اینکه فاضلاب در این ناحیه به صورت روباز است و در مجاورت با هوای آزاد قرار می گیرد و ایجاد بوی نامطبوع می کند هم باعث آلودگی هوای منطقه شده و هم باعث افت کیفیت آبهای سطحی و نیز آلودگی خاکها و مزارع کشاورزی منطقه می شود.
برق رسانی:
“که شامل تامین برق برای مصارف خانگی، مصارف عمومی(استفاده برای خدمات عمومی)، مصارف کشاورزی، صنعتی و تجاری می باشد که مقدار فروش برق در استان گیلان در سال ۱۳۸۵ بیش از ۳۱۰۱ هزار کیلو وات ساعت بوده است که بیشترین میزان فروش برق در استان مربوط به مصارف خانگی می گردد. در شهرستان لاهیجان میزان فروش برق معادل ۱۶۵ هزار کیلو وات ساعت برق بوده که نسبت به استان سهمی معادل ۵٫۲۳ درصد را داشته است.در شهرستان لاهیجان بیشترین مقدار فروش برق مربوط به تعرفه های صنعتی است که سهمی معادل ۶۱ درصد نسبت به کل فروش را شامل می شود.در جدول شماره ۴-۱ مقدار فروش برق با تفکیک تعرفه های متفاوت در استان و شهرستان لاهیجان ذکر شده است: (شرکت مهندسین مشاور سبزاندیش پایش، ۱۳۸۷)

جدول شماره ۴-۱ : فروش برق به تفکیک تعرفه های مختلف در استان و شهرستان در سال ۱۳۸۵

۴- بند ۱۳ ماده ۷۱ قانون شوراها
در مورد نظارت شورا به وضعیت وامهایی که شهرداری درصدد استقراض آن بوده و همچنین به معاملات و خرید و فروش اموال شهرداری نظارت دارد.
«تصویب وامهای پیشنهادی شهرداری پس از بررسی دقیق نسبت به مبلغ – مدت و میزان کارمزد»
مواد قانونی مرتبط: الف: ماده ۳۹ آیین نامه مالی شهرداریها
«در مواردی که شهرداری برای فعالیتهای مختلف عمومی و اختصاصی حساب های مجزا داشته باشد استقراض از یک حساب برای استفاده در حساب دیگر منوط به موافقت انجمن شهر است و در موافقت نامه مدت استقراض باید معلوم گردد و به محض پیدایش موجودی در حساب بدهکار به میزانی که پرداخت مبلغ استقراض را تکافو کند که مدت مقرر نیز منقضی نگردیده باشد به حساب بستانکار برگشت داده شود».

ب: ماده۴۰ آیین نامه مالی شهرداریها
« استقراض شهرداری با توجه به بند ۱۹ از ماده ۴۵ قانون شهرداری باید با اجازه و تصویب انجمن شهر صورت گیرد و در موقع استقراض مورد مصرف وجوه استقراضی و کیفیت استرداد آن از محل درآمدهای عمومی یا اختصاصی خواهد بود و بهره و مدت وام و طرز استهلاک مشخص و بر طبق آن عمل شود».
۵- بند ۱۴ ماده ۷۱ قانون شوراها
«در تصویب معاملات و نظارت بر آنها اعم از خرید، فروش، مقاطعه، اجاره و استیجاره که به نام شهر و شورای شهر و شهرداری صورت می پذیرد با در نظر گرفتن صرفه و صلاح و با رعایت مقررات آیین نامه مالی و معاملات شهرداری».
تبصره: به منظور استفاده از تسریع در پیشرفت امور شهرداری شورا می تواند اختیار تصویب و انجام معاملات را تا میزان معینی با رعایت آیین نامه های معاملات شهرداری به شهرداری واگذار نماید.
مواد قانونی مرتبط: الف) بند۹ ماده ۵۵ قانون شهرداری:
«انجام معاملات شهرداری اعم از خرید و فروش اموال منقول و غیرمنقول و مقاطعه و استیجاره پس از تصویب انجمن شهر با رعایت صلاح و صرفه و مقررات آئین نامه مالی شهرداریها پیش بینی شده در این قانون».
ب: ماده ۱۳ آیین نامه مالی شهرداریها
«فروش اموال منقول و غیرمنقول و اجاره اموال غیرمنقول شهرداری از طریق مزایده کتبی صورت خواهد گرفت لکن در مورد فروش اموال منقول و اجاره دادن فرآورده های واحدها و موسسات تابعه شهرداری با جلب موافقت انجمن شهر میتوان از طریق مزایده حضوری حراج اقدام نمود».
ج: تبصره۱ ماده ۳ لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی و عمرانی و نظامی دولت مصوب ۱۷/۱۱/۱۳۵۸ شورای انقلاب^[۶۳]:
«در صورت توافق در مورد بهای عادله هر گاه مبلغ مورد معامله یا خسارت هر یک از مالکین بیش از یک میلیون ریال نباشد «دستگاه اجرایی» می تواند راسا نسبت به خرید ملک و پرداخت خسارت اقدام نماید و هر گاه مبلغ مورد معامله یا خسارت هر یک از مالکین بیش از یک میلیون ریال باشد بهای خرید یا میزان خسارت و انجام معامله باید به تصویب هیات مقرر در ماده ۷۱ قانون محاسبات عمومی و در مورد شهرداری به تصویب انجمن شهر برسد» در سطر دوم از جمله نهادهای که جزء دستگاه اجرایی محسوب می‌گردند شهرداریها می باشند^[۶۴].
۶- بند۱۵ ماده ۷۱ قانون شوراها
در خصوص نظارت شورای شهر بر تصویب اساسنامه موسسات مرتبط با شهرداری اعم از شرکت اتوبوسرانی- آتش نشانی می باشد.
«تصویب اساسنامه موسسات و شرکتهای وابسته به شهرداری با تایید موافقت وزارت کشور»
مواد قانونی مرتبط: ماده ۸۴ قانون شهرداری:
« موسسات وابسته به شهرداری از قبیل لوله کشی، آب، برق، اتوبوسرانی که دارای شخصیت حقوقی بشوند میتوانند با اصول بازرگانی اداره شوند اساسنامه این قبیل موسسات باید به تصویب انجمن شهر وموافقت وزارت کشور برسد.»
۷- بند ۱۶ ماده ۷۱ قانون شوراها
این بند که در باره ی تصویب ملغی شدن عوارض یا تثبیت آن بحث می کند.بند ۲۶ ماده ۵۵ قانون شهرداری که در مورد پیشنهاد یا لغو عوارض به شورا شهر و همچنین ماده ۳۲ اصلاحی آیین نامه مالی که در مورد تعداد اقساط بدهی های مودی به شهرداری بوده که با بند ۱۶ ماده ۷۱ شوراها مرتبط میباشد و علاوه بر آن تبصره ۱ ماده۵۰ قانون مالیات بر ارزش افزوده بی ارتباط با این بخش از وظایف شورای شهر نبوده است.
«تصویب لوایح برقراری یا لغو عوارض شهر و همچنین تغییر نوع و میزان آن با در نظر گرفتن سیاست عمومی دولت که از سوی وزارت کشور اعلام می شود».
مواد قانونی مرتبط: الف) بند ۲۶ ماده ۵۵ قانون شهرداری :
«پیشنهاد برقراری یا الغاء عوارض شهر و همچنین تغییر نوع و میزان عوارض اعم از کالاهای وارداتی و صادراتی کشور و محصولات داخلی و غیره ارسال یک نسخه از تصویب نامه برای اطلاع وزارت کشور»
ب: ماده ۳۲^[۶۵] اصلاحی آیین نامه مالی شهرداریها موضوع قانون تنظیم بخشی از مقرراتهای دولت مصوب ۲۷/۱۱/۸۰ «به شهرداریهای کل کشور اجازه داده می شود تا مطالبات خود را با اقساط حداکثر سی و شش ماهه مطابق دستورالعملی که به پیشنهاد شهردار به تصویب شورای اسلامی شهر مربوطه می‌رسد دریافت نماید در هر حال مفاصا حساب موکول به تأدیه کلیه بدهی مودی خواهد بود».
ج: تبصره ۱ ماده ۵۰ قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب ۱۷/۲/۸۷ «شوراهای اسلامی شهر و بخش جهت وضع هر یک از عوارض محلی جدید که تکلیف آنها در این قانون مشخص نشده باشد موظفند موارد را حداکثر تا پانزدهم بهمن ماه هر سال برای اجرا در سال بعد تصویب و اعلام عمومی نمایند».
۸- بند ۳۰ ماده ۷۱ قانون شوراها
این وظیفه شورای شهر از حیث نظارت مالی بر روند وصولی و خروجی اموال شهرداری از حساسیت ویژه‌ای بر خوردار بوده که در صورت عدم توجه شهرداری به تذکرات شورای شهر و موارد تخلفات می تواند مبنای استیضاح شهردار را فراهم نماید .مواد قانونی شهرداری که با این بند از وظایف شورای شهر مرتبط می باشند عبارتند از -۱ماده ۳۲ آیین نامه مالی شهر داری ها ۲- ماده ۳۵ آیین نامه مالی شهرداریها
«نظارت بر حسن اداره امور مالی شهرداری و کلیه سازمانها، موسسات، شرکتهای وابسته و تابعه شهرداری و حفظ سرمایه، دارائیها، اموال عمومی و اختصاصی شهرداری همچنین نظارت بر حساب درآمد و هزینه آنها با انتخاب حسابرس رسمی و اعلام موارد نقض و تخلف به شهردار و پیگیریهای لازم بر اساس مقررات قانونی.
مواد قانونی مرتبط: الف) ماده ۳۲ اصلاحی آیین نامه مالی شهرداری موضوع قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب ۲۷/۱۰/۱۳۸۰ که در مورد تقسیط مطالبات شهرداری از طریق اخذ مصوبه شورای شهر میسور خواهد بود
شرح مفصل آن در شق ب بند ۷ مبحث اول روابط مالی شهرداری و شورای شهر بیان شد.
ب) ماده ۳۵ آیین نامه مالی شهرداریها
«انجمن شهر با توجه به تبصره بند ۳ اصلاحی ماده ۴۵ قانون شهرداری می تواند اختیار تصویب و نظارت در معاملات را تا میزان معینی به شهردار واگذار نماید و در مورد تصویب و نظارت کلی نسبت به سایر معاملات هر ترتیبی را که مقتضی بداند به نحوی که موجب کندی پیشرفت کارهای شهرداری نگردد برقرار و بر طبق آن عمل خواهد شد.
۹- تبصره بند ۳۰ ماده ۷۱ قانون شوراها
موارد پرداختی شهرداری نباید خارج از بودجه مصوب شورای شهر باشد و تخلف از آن توسط شهر داری از جمله وظایف نظارتی شورای شهر بوده که در این تبصره به آن اشاره میگردد. مواد قانونی شهرداری که مرتبط با آن میباشد عبارتنداز:۱- ماده۳۴ آیین نامه مالی شهر داریها ۲- ماده ۷۹ قانون شهرداری
«کلیه پرداخت های شهرداری در حدود بودجه تصویب با اسناد مثبته و با رعایت مقررات مالی و معاملاتی شهرداری به عمل می آید که این اسناد باید به امضای شهردار و ذی حساب یاقائم مقام آنان که موردتایید شورای شهرباشدبرسد».
مواد قانونی مرتبط: الف) ماده ۳۴ آیین نامه مالی شهرداریها:
«کلیه پرداخت های شهرداری باید با توجه به ماده ۷۹ قانون شهرداری با اسناد مثبت انجام گردد و در مورد هزینه هائی که تنظیم اسناد مثبته آن قبل از پرداخت میسر نباشد ممکن است به طور علی الحساب پرداخت و اسناد هزینه آن در اسرع وقت تکمیل و به حساب قطعی منظور گردد. نوع هزینه هائی که به طور علی الحساب قابل پرداخت است و طرز استفاده از تنخواه گردان به موجب دستورالعملی که وزارت کشور ابلاغ خواهد نمود تعیین خواهد شد».
ب) ماده ۷۹ قانون شهرداری
«کلیه پرداخت های شهرداری در حدود بودجه مصوب با اسناد مثبت و با رعایت مقررات آئین نامه مالی به عمل خواهد آمد. این اسناد باید به امضای رئیس حسابداری و شهردار که ذی حساب خواهند بود یا قائم مقام آنان که مورد قبول انجمن باشد برسد. شهردار موظف است منتهی تا پانزدهم هر ماه حساب درآمد و هزینه ماه قبل شهرداری را به انجمن شهر تسلیم کند».
گفتاردوم: قوانین مربوط به روابط غیر مالی شهرداری و شورای شهر
در این گفتار به روابط غیر مالی شهرداری و شورای شهر می پردازیم یعنی مواردی که شورای شهر در امر مالی شهرداری دخالت نداشته اما جهت تصویب طرحهای شهری و یا امور عمرانی ذی مدخل و نیاز به اخذ مجوز و مصوبه از شورای شهر بوده مورد بررسی قرار خواهیم داد:
۱- بند ۱۱ ماده ۷۱ قانون شوراها
از جمله وظایف شورای شهر در امورات غیر مالی همکاری با شهرداری در امر تصویب طرحهای جامع ،تفصیلی ،شهرها نقشه جامع و تفصیلی می باشد و قوانین شهرداری مرتبط در این راستا عبارتند از ۱- ماده ۲ قانون شهرداری ۲- تبصره ۱ ماده ۴ قانون تعاریف و تقسیمات کشوری
«همکاری با شهرداری جهت تصویب طرح حدود شهر با رعایت طرحهای هادی و جامع شهرسازی پس از تهیه آن توسط شهرداری با تایید وزارت کشور و مسکن و شهرسازی»
مواد قانونی مرتبط: الف) ماده ۲ قانون شهرداری:
«حدود حوزه هر شهرداری به وسیله با تصویب انجمن شهر تعیین می شود و پس از موافقت شورای شهرستان و تصویب وزارت کشور قابل اجرا است».
ب) تبصره ۱ ماده ۴ قانون تعاریف و تقسیمات کشوری^[۶۶]
«تعیین محدوده شهری به پیشنهاد شورای شهر و تصویب وزارتین کشور و مسکن و شهرسازی خواهد بود».
ج) ماده ۵ قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران^[۶۷]
«بررسی و تصویب طرحهای تفصیلی شهری و تغییرات آنها در هر استان یا فرمانداری کل به وسیله کمیسیونی به ریاست استاندار یا فرماندار کل و به عضویت رئیس انجمن شهرستان و شهردار و نمایندگان وزارت فرهنگ و هنر و مسکن و شهرسازی و نماینده مهندس مشاور تهیه کننده طرح انجام می شود آن قسمت از نقشه های تفصیلی که به تصویب انجمن شهر برسد برای شهرداری لازم الاجراخواهد بود. تغییرات نقشه های تفصیلی اگر در اساس طرح جامع شهری موثر باشد باید به تاییدیه شورای عالی شهرسازی برسد».

مسئله­ (۲-۴) مسئله­ قطعی معادل مسئله­ برنامه­ ریزی تصادفی (۲-۲) و (۲-۳) است.

مسائل برنامه­ ریزی تصادفی چند مرحله­ ای

در برخی موارد، مسائل تصمیم ­گیری شامل بیش از دو مرحله است، و مسئله­ برنامه­ ریزی تصادفی دو مرحله­ ای نشان داده شده در قسمت ۲-۵-۲-۱ مناسب نیست. این حقیقت باعث استفاده از مسئله­ برنامه­ ریزی تصادفی چند مرحله­ ای ]۱۳[ می­ شود. مثالی از یک برنامه­ ریزی چند مرحله­ ای با  مرحله به صورت زیر است:
تصمیمات  گرفته می­ شود.
متغیر تصادفی  به صورت  تحقق می­یابد.
تصمیمات  گرفته می­ شود.
متغیر تصادفی  به صورت  تحقق می­یابد.
تصمیمات  گرفته می­ شود.
…
r2. متغیر تصادفی  به صورت  تحقق می­یابد.
۱+r2. تصمیمات  گرفته می­ شود.
در تمامی مسائل برنامه­ ریزی تصادفی، مخصوصا در مسائل چند مرحله­ ای، غیر قابل پیش ­بینی بودن تصمیمات حائز اهمیت است. این یعنی، اگر تحقق­های متغیرهای تصادفی تا مرحله  یکسان باشد، مقادیر متغیرهای تصمیم باید تا مرحله  یکسان باشد.
غیر قابل پیش ­بینی بودن تصمیمات در توالی تصمیم قبلی به شمار می ­آید. این یعنی، تصمیمات  مستقل از هر تحقق بعدی مجموعه متغیرهای تصادفی  است. در مرحله بعد، تصمیمات  وابسته به هر تحقق متغیر تصادفی  است، ولی برای تمامی متغیرهای تصادفی که در آینده محقق می­شوند یکتا است، یعنی،  منحصر به فرد است. بنابراین، می­توان گفت  نسبت به متغیر تصادفی  تصمیم wait-and-see و نسبت به متغیرهای تصادفی  تصمیمات here-and-now است.

مقدار مورد انتظار اطلاعات کامل و مقدار از راه حل تصادفی

مسائل قطعی از طریق جایگزینی متغیرهای تصادفی با مقادیر مورد انتظار آن­ها در مسائل برنامه­ ریزی تصادفی به­دست می­آیند. بنابراین، حل مسائل قطعی ساده­تر و آسان­تر از مسائل تصادفی می­باشد. معمولا از دو معیار متریک برای ارزیابی مزیت فرمول­نویسی مسائل برنامه­ ریزی تصادفی به جای مسائل قطعی استفاده می­ شود: مقدار مورد انتظار اطلاعات کامل (EVPI)^[18] و مقدار جواب تصادفی (VSS)^[19]. این اندازه­ها به طور گسترده در مسائل برنامه­ ریزی تصادفی دو مرحله­ ای استفاده می­شوند. کاربرد این اندازه­ها در برنامه­ ریزی تصادفی چند مرحله­ ای در ]۱۴[ مورد مطالعه قرار گرفته است.

مقدار مورد انتظار اطلاعات کامل

مقدار مورد انتظار اطلاعات کامل کمیتی است که یک تصمیم­گیرنده تمایل دارد برای دستیابی به اطلاعات کامل بپردازد. مقدار تابع هدف در نقطه ماکزیمم آن با  نشان داده می­ شود، که نشان دهنده مقدار مورد انتظار سود در تمامی سناریوها است.  مقدار تابع هدف مسئله برنامه­ ریزی تصادفی دو مرحله­ ای است که در آن غیر قابل پیش ­بینی بودن تصمیمات به این معنی است که متغیرها وابسته به سناریوها می­باشند. به بیان دیگر، تصمیمات با اطلاعات کامل گرفته می­شوند. این حل معمولا به راه حل wait-and-see معروف است]۱۳[ .
مقدار مورد انتظار اطلاعات کامل (EVPI) به این صورت محاسبه می­ شود:

(۲-۵)

مقدار جواب تصادفی

مقدار حل احتمالی اندازه­ای است که مزیت استفاده از روش برنامه­ ریزی تصادفی را در مقابل روش قطعی بیان می­ کند. در مسئله­ قطعی مرتبط با یک مسئله­ برنامه­ ریزی تصادفی ، متغیرهای تصادفی با مقادیر مورد انتظار مربوط به خود جایگزین می­شوند. با حل یک مسئله قطعی مقادیر بهینه برای متغیرهای مرحله اول به دست می ­آید. سپس، مسئله­ برنامه­ ریزی تصادفی اصلی را می­توان با ثابت نگه داشتن مقادیر متغیرهای مرحله اول با مقادیری که از مسئله­ قطعی به دست آمده است حل کرد. این مسئله­ اصلاح شده توسط سناریو تجزیه می­ شود و معمولا حل آن ساده است. مقدار تابع هدف بهینه­ مسئله­ تصادفی اصلاح شده با  مشخص می­ شود.
مقدار حل تصادفی(VSS) به این صورت محاسبه می­ شود:

(۲-۶)

که  مقدار بهینه­ تابع هدف می­باشد که در قسمت۲-۵-۳-۱ تعریف شده است. VSS اندازه بهره­ای که از مدل­سازی متغیرهای تصادفی به دست آمده است را فراهم می ­آورد، بطوریکه از جایگزینی آن­ها با مقادیر میانگین جلوگیری می­ کند.

تولید سناریو

مجموعه­ تحقق­ها یا سناریوهای استفاده شده برای مدل کردن یک متغیر تصادفی معمولا در یک درخت سناریو^[۲۰] مرتب می­ شود. شکل (۲-۵) مثالی از یک درخت سناریو با چهار سناریو و سه مرحله را نشان می­دهد.
شکل (۲-۵): نمونه ­ای از درخت سناریوی سه مرحله­ ای]۱۲[
از لحاظ ترسیمی، یک درخت سناریو به صورت مجموعه ­ای از گره­ها و شاخه­ها نشان داده می­ شود. گره­ها نشان­دهنده حالت­های مسئله در لحظه­ای است که تصمیمات در آن گرفته می­ شود. گره اول گره ریشه نام دارد، و متناظر با شروع بازه­ی برنامه­ ریزی است. تصمیمات مرحله اول در گره ریشه گرفته­­ می­شوند. گره­های متصل شده به گره ریشه گره­های مرحله دوم هستند و نقاطی را نشان می­ دهند که تصمیمات مرحله دوم در آن گرفته­ می­ شود. تعداد گره­های مرحله آخر برابر با تعداد سناریوها است. در یک درخت سناریو، شاخه­ها تحقق­های مختلف متغیرهای تصادفی هستند.
روش­های مختلفی برای ساختن درخت سناریو وجود دارد:

• روش تولید مسیر داده یا روش مبتنی بر مسیر^[۲۱]: این روش­ها مسیرهای کامل یا سناریوها را با بهره گرفتن از مدل­های اقتصادی و سری زمانی تولید می­ کنند ]۱۵[ .

• تطبیق گشتاور^[۲۲]: این روش توزیع­های گسسته­ای تولید می­ کند که مجموعه ­ای از خواص آماری (مقدار، ماتریس همبستگی، و غیره) را برآورده می­سازد که توزیع­های اصلی متغیرهای تصادفی را مشخص می­ کند ]۱۶[ .

۲۵

۳۶/۲

۶۰

۲۱/۱

۳۰

۲

۶۵

۱۵/۱

۳- ۲- مؤلفه­ های تابش خورشید
پرتوهای خورشید با توجه به مسیری که در درون جو طی می­ کنند تا به سطح زمین برسند، به سه مؤلفه­ی تابش مستقیم، تابش پراکنده و تابش کل تفکیک می­شوند (نظامی­وندِچگینی و همکاران، ۱۳۸۸: ۴). تابش مستقیم، تابشی است که به طور مستقیم و بدون برخورد با هواویزها و ابرها به سطح زمین می­رسد. تابش پراکنده، تابشی است که پس از برخورد با هواویزها و ابرها، در جهت­های مختلف پخش می­ شود و درنهایت به سطح زمین می­رسد (کاویانی و علیجانی، ۱۳۸۳: ۵۷۳). به تابش پراکنده، تابش آسمان^[۱۳۷] نیز گفته می­ شود (کمالی و مرادی، ۱۳۸۴: ۵۵). به مجموع تابش مستقیم و پراکنده، تابش کل (منبع پیشین: ۵۵) و به مقدار تابشی که درنهایت به سطح زمین می­رسد، تابش ورودی خورشید^[۱۳۸] گفته می­ شود (کاویانی و علیجانی، ۱۳۸۳: ۵۷۳).
۴- ۲- روش­های تابش­سنجی
مقادیر تابش خورشید به دو روش زمینی و ماهواره­ای اندازه ­گیری می­ شود. در روش زمینی، برای اندازه ­گیری میزان تابش از دستگاه­های تابش­سنج^[۱۳۹] استفاده می­ شود. دقت اندازه ­گیری از مزایا و پرهزینه بودن و عدم پوشش مناطق دور از دسترس از معایب این روش محسوب می­ شود. در روش ماهواره­ای، میزان تابش در آسمان صاف^[۱۴۰] و بدون ابر در نقاط مختلف و در زمان­های معینی اندازه ­گیری می­ شود. سپس متغیرهای جوی مؤثر بر میزان تابش، نظیر ضریب ابرناکی، مقادیر هواویزهای موجود در جو و … به وسیله­ تصاویر ماهواره­ای اندازه ­گیری و در میزان تابش ورودی لحاظ می­گردد. این روش نسبت به روش زمینی کم­هزینه­تر است و مناطق دور از دسترس را نیز پوشش می­دهد. دقت اندازه ­گیری در روش زمینی از روش ماهواره­ای بالاتر است (نظامی­وندِچگینی و همکاران، ۱۳۸۸: ۴).

فصل سوم
مواد و روش­ها
۳- مواد و روش­های به کار رفته در پژوهش
پژوهش حاضر به پایش تابش­پذیری شهرهای ایران می ­پردازد؛ تا میزان تابش­پذیری شهرهای ایران را تعیین و راهکارهای مناسبی را برای تأمین نیازهای گرمایشی و سرمایشی سکونتگاه­های شهری - با توجه به مقدار تابش دریافتی - ارائه کند. برای دستیابی به هدف­های مذکور به ترتیب مراحل زیر طی شده است:

• تحلیل فضایی تابش ورودی ماهانه، فصلی و سالانه.

• تحلیل فضایی تغییرپذیری تابش ورودی فصلی و سالانه.

• تحلیل فضایی دمای هوا در دو دوره­ گرم و سرد.

• تحلیل فضایی درجه - روزهای سرمایش و گرمایش در دو دوره­ گرم و سرد.

• خوشه­بندی شهرهای مورد بررسی با توجه به تابش ورودی در دو دوره­ گرم و سرد.

• خوشه­بندی شهرهای مورد بررسی با توجه به دمای هوا در دو دوره­ گرم و سرد.

• خوشه­بندی شهرهای مورد بررسی با توجه به درجه - روزهای سرمایش و گرمایش در دو دوره­ گرم و سرد.

• محاسبه­ی نسبت تابش خورشید به بار گرمایشی شهرهای مورد بررسی.

• ارائه­ راهکارهای مناسب برای تأمین نیازهای گرمایشی و سرمایشی شهرهای مورد بررسی.

مواد و روش­هایی که برای تحلیل فضایی عناصر تابش ورودی، دما و درجه - روزهای گرمایش و سرمایش، محاسبه­ی تغییرپذیری تابش ورودی، خوشه­بندی عناصر مذکور و محاسبه­ی نسبت تابش خورشید به بار گرمایشی به کار رفته است، بدین شرح می­باشد:
۱- ۳- تحلیل فضایی تابش ورودی
در تعدادی از ایستگاه­های سینوپتیک^[۱۴۱] (هم­دیدبانی) ایران، تابش کل اندازه ­گیری می­ شود. در پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کیفیت داده ­های اندازه ­گیری­شده در دو مرحله کنترل شده است. در مرحله­ اول داده ­ها با توجه به مقادیر کمینه و بیشینه­ی ممکن؛ یعنی صفر و تابش فراجو (تابشی که در صورت عدم وجود جو به سطح زمین می­رسد) کنترل شده است. سپس کیفیت داده ­ها توجه به نسبت ساعات آفتابی موجود به ساعات آفتابی بیشینه یا همان طول روز پتانسیل کنترل شده است. درنهایت، نتایج به دست آمده نشان داد که در تمامی ایستگاه­های تابش­سنجی ایران، بیش از نیمی از داده ­ها مشکوک هستند و باید از نظر کیفیت کاملاً کنترل شوند. نتایج کنترل کیفیت داده ­های ایستگاه­های تابش­سنجی ایران، در جدول ۳ نشان داده شده است (کمالی و مرادی، ۱۳۸۴: ۱۰۹ تا ۱۱۰).
در پژوهش حاضر، پس از کنترل کیفیت داده ­های زمینی و ماهواره­ای، درنهایت از داده‌های ماهواره­ای برای تحلیل فضایی و زمانی تابش ورودی در ایران استفاده شد. داده‌های مذکور، از مرکز داده ­های علوم جوی^[۱۴۲] وابسته به سازمان ناسا^[۱۴۳]، بخش هواشناسی سطحی و انرژی خورشیدی^[۱۴۴] دریافت شده است. نحوه­ کنترل کیفیت داده ­ها به شرح زیر است:
برای مقایسه­ میانگین سالانه­ی داده ­های زمینی و ماهواره­ای از آزمون t دونمونه­ای مستقل^[۱۴۵] استفاده شد. برای این کار ایستگاه­های تابش­سنجی بندرعباس، خوروبیابانک، بیرجند، کرمانشاه، تبریز و بجنورد در عرض­های مختلف جغرافیایی و همچنین نزدیک­ترین نقاط تابش­پذیر به آن­ها برگزیده شد. درنهایت، نتایج آزمون نشان داد که در هر دو فرض برابری و نابرابری واریانس داده ­ها، در ایستگاه­های تابش­سنجی بندرعباس، بیرجند، کرمانشاه، تبریزی و بجنورد سطح معناداری^[۱۴۶] از ۵ درصد کم­تر است؛ یعنی با فاصله­ی اطمینان^[۱۴۷] ۹۵ درصد اختلاف معناداری بین میانگین داده ­های زمینی و ماهواره­ای وجود دارد؛ ولی در ایستگاه تابش­سنجی خوروبیانک اختلاف میانگین داده ­ها معنادار نیست (جدول ۱ - ۳). بنابراین، کیفیت داده ­های زمینی و ماهواره­ای باید سنجیده شود.
برای کنترل کیفیت داده ­های زمینی و ماهواره­ای از آزمون t یک­نمونه ای^[۱۴۸] استفاده شد. این آزمون نشان می­دهد که آیا میانگین برآوردشده­ی نمونه با میانگین جامعه هم­خوانی دارد یا خیر؟ (میرزاده، ۱۳۸۸: ۲۳۸). برای این کار، ایستگاه تابش­سنجی اصفهان - که دارای یکی از کامل­ترین دوره­ های آماری بود - و همچنین نزدیک­ترین نقطه­ی تابش­پذیر به آن برگزیده شد. پس از کنترل داده ­ها با توجه به مقادیر کیمنه و بیشینه­ی ممکن؛ یعنی صفر و تابش فراجو، میانگین سالانه­ی تابش طی کل دوره­ آماری برای نقاط مذکور محاسبه شد. درنهایت، نتایج آزمون نشان داد که در ایستگاه تابش­سنجی اصفهان، طی سال­های ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۷ سطح معنی­داری از ۵ درصد کم­تر است؛ یعنی با فاصله­ی اطمینان ۹۵ درصد، در سال­های مذکور میانگین نمونه با میانگین جامعه (۹۲/۴ کیلووات­ساعت در مترمربع در روز) هم­خوانی ندارد (جدول ۲ - ۳). در صورتی که در نقطه­ی تابش­پذیر طی کل دوره­ آماری میانگین نمونه با میانگین جامعه (۳۴/۵ کیلووات­ساعات بر مترمربع در روز) هم­خوانی دارد (جدول ۳ - ۳). نتایج کنترل کیفیت داده ­های ایستگاه­های تابش­سنجی ایران، در جدول ۴ - ۳ نشان داده شده است.
با توجه به این­که دقت داده ­های زمینی از داده ­های ماهواره­ای بیش­تر است، مرکز داده‌های علوم جوی وابسته به سازمان ناسا، با روش تحلیل رگرسیون^[۱۴۹] کیفیت داده ­های ماهواره­ای را با داده ­های زمینی مقایسه کرده است. ریشه­ دوم میانگین مربعات خطا^[۱۵۰] برای میانگین تابش ورودی ماهانه، ۹۴/۱۳ درصد محاسبه شده است. مقدار خطای محاسبه­شده نشان می­دهد که داده ­های اندازه ­گیری شده از کیفیت نسبتاً بالایی برخوردار هستند (Surface Meteorology & Solar Energy, 2011: 3).
در این پژوهش مقادیر تابش ورودی ماهانه، فصلی و سالانه و همچنین میزان تغییرپذیری^[۱۵۱] تابش فصلی و سالانه در گستره­ی ایران به صورت فضایی و زمانی تحلیل شده است. داده ­های تابش ورودی از مرکز داده ­های علوم جوی وابسته به سازمان ناسا، در عرض­های ۲۵ تا ۴۰ درجه­ شمالی و طول­های ۴۵ تا ۶۳ درجه­ شرقی دریافت شده است (eosweb.larc.nasa.gov).
نقشه­های ماهانه، فصلی و سالانه­ی تابش ورودی و تغییرپذیری تابش فصلی و سالانه، از طریق فرایند درون­یابی^[۱۵۲]، در محیط ArcGIS 9.3 ترسیم شده است. فرایند درون­یابی، در بخش بعدی کاملاً شرح داده می­ شود.
۲- ۳- محاسبه­ی ضریب تغییرپذیری
ضریب تغییرپذیری^[۱۵۳]، میزان تغییر و بی­ثباتی ویژگی­های یک نمونه یا جامعه را نشان می­دهد. ضریب تغییرپذیری یک جامعه، به صورت زیر محاسبه می­ شود:

: ضریب تغییرپذیری.
: انحراف معیار جامعه.

عدم قطعیت به وقایعی مرتبط است که خروجی­های آن­ها را نمی­ توان با بهره گرفتن از تجربیات و گزارش‌های پیشین به صورت آماری محاسبه نمود و این بدین معنا است که ریسک را می­توان اندازه‌گیری نمود ولی عدم قطعیت را نمی­ توان اندازه ­گیری نمود.
لزوم در نظر گرفتن ریسک­ها و پایداری زنجیره
برای اتخاذ تصمیمات استراتژیک مناسب، باید تغییرات را در طول زمان در نظر بگیریم که نقش مهمی در اتخاذ تصمیمات بازی می­ کند. این امر مستلزم در نظرگرفتن عدم قطعیت محیط در گام تصمیم ­گیری استراتژیک است. چون عدم قطعیت بخش غیر قابل انکار محیط کسب‌وکار می­باشد.

زنجیره­های تامین نهادهای مهمی در بازار امروز هستند و طبیعت غیرمتمرکزشان آنها را در مقابل این عدم قطعیت­ها آسیب­پذیر می­ کند. بنابراین مدیریت ریسک بخشی مهم در مدیریت زنجیره تامین است که شامل طراحی یک ساختار شبکه زنجیره تامین پایدار و مدیریت جریان محصول در سراسر این شبکه به شکلی است که قادر به پیش ­بینی و مقابله با اختلالات و آشفتگی­ها باشد.
در زیر به چند نمونه از اختلالات در زنجیره­های تامین اشاره می­کنیم:

• • بر طبق مقاله سارکر و همکاران۱ ]۱۹[ در سال ۲۰۰۲۲۲ بندر )لنگرگاه( در سواحل غرب ایالات متحده آمریکا در طی اعتصاب کارگری تعطیل شدند، که منجر به بسته شدن کارخانه جدید تولید موتور شد.

• • طی زلزله مخرب سال ۲۰۱۱ در ژاپن، شرکت موتور تویوتا مجبور به توقف تولید در ۱۲ کارخانه مونتاژ خود شد که منجر به از دست دادن تولید ۱۴۰۰۰۰ دستگاه خودرو گردید. علت اصلی این مشکل، اختلال در زیر ساخت زنجیره تولید آن بود. علاوه بر اختلال در امکانات و کارخانه‌های تولیدی در سراسر ژاپن، بسیاری از کارخانه­های این کشور، مشکلاتی در تامین مواد مورد نیاز خود، سوخت و انرژی داشتند. در این نوع فجایع، اختلالات در تولید و تامین، مشکلات بزرگی برای شرکت­ها می‌باشند.

• • نورمن و جانسون^[۲۱] ]۲۰[ بیان کرده ­اند که در سال ۲۰۰۴ آتش­سوزی در یکی از تامین­کنندگان اصلی شرکت اریکسون منجر به مشکلات جدی برای این شرکت شد و برای چندین روز تولیدش را تعطیل کرد.

• • در زلزله ۱۲۲۲ تایوان، خطوط برق تسهیلات ساخت نیمه هادی جابجا شدند و چون این کارخانه تامین­کننده ۵۰% تراشه­های حافظه، صفحه­های مدار، صفحه­های نمایش مسطح و اجزای دیگر کامپیوتری بود، منجر به این شد که بسیاری از تولید­کننده­ های سخت افزار مانند اچ پی، دل^[۲۲]، اپل^[۲۳]، آی بی ام^[۲۴]، گیت وی^[۲۵] و کام پک^[۲۶] از این حادثه دچار آسیب جدی شوند.

سینگهال و هندریک^[۲۷] ]۲۱[ در سال ۲۰۰۵ اثرات منفی اختلالات در زنجیره تامین را از طریق تجربی بررسی کرده ­اند که برای اهداف مدل­سازی مفید می­باشد. بازده سهام مرتبط با مورد بررسی شده آنها در طی یک دوره سه ساله که یک سال قبل از اختلال آغاز و دو سال پس از آن پایان یافت، ۴۰- ۳۳% کاهش یافت و اثرات منفی روی سوددهی هم داشت. ۱۰۱% کاهش درآمد عملیاتی، ۱% کاهش رشد فروش و ۱۱% رشد هزینه­ها و همچنین دو سال در سطح عملکرد پایین پس از اختلال از عواقب این اختلالات بوده است.
انواع طبقه‌بندی ریسک
حال دیدگاه­ های متفاوت طبقه ­بندی ریسک را بررسی می­کنیم:
چاپرا و سودهی ^[۲۸] ]۲۲[ ، در سال ۲۰۰۴ ریسک­های بالقوه زنجیره تامین را به ۹ دسته طبقه ­بندی نموده‌اند:

1. 1. اختلالات (مانند بلایای طبیعی، تروریسم، جنگ و… )

1. 1. تاخیرات (مانند عدم انعطاف­پذیری منابع تامین(

1. 1. سیستم­ها (مانند خرابی زیرساخت­های اطلاعاتی)

1. 1. پیش ­بینی (مانند پیش ­بینی نادرست، اثر شلاق چرمی و…)

1. 1. ویژگی فکری (مانند ادغام عمودی(

1. 1. تدارکات (مانند ریسک نرخ ارز)

1. 1. مطالبات (مانند تعداد مشتریان)

1. 1. موجودی (مانند هزینه نگهداری موجودی، عدم قطعیت تقاضا و عرضه و …)

1. 1. ظرفیت (مانند هزینه ظرفیت(

آنها استراتژی کاهش در مقابل هر ریسک را نیز بررسی کرده ­اند.
تنگ^[۲۹] ]۲۳[ در سال ۲۰۰۶ دو نوع ریسک را در نظر می­گیرد:
۱)ریسک­های عملیاتی که عدم قطعیت ذاتی دارند. مانند تقاضاهای غیرقطعی مشتری، عرضه غیرقطعی و هزینه­ های غیر قطعی.
۲)ریسک­های اختلال که اختلالات عمده­ای هستند که ناشی از بلایای طبیعی و انسانی مانند زلزله، سیل، طوفان، حملات تروریستی و بحران­های اقتصادی مانند نوسانات نرخ ارز یا اعتصاب می­باشد.
واترز^[۳۰] ]۲۴[ منابع ریسک را به ریسک­های داخلی که می­توانند کنترل شوند و ریسک­های خارجی که نمی ­توانند کنترل شوند، تقسیم می­ کند. ریسک­های داخلی مانند تحویل دیرموقع، موجودی مازاد، پیش‌بینی­های ضعیف، خطاهای انسانی و اشتباهات در سیستم­های فناوری اطلاعات^[۳۱] در عملیات ظاهر می­شوند.
ریسک­های خارجی مانند زلزله، طوفان، اقدامات صنعتی، جنگ، حمله‌های تروریستی، افزایش قیمت‌ها، مشکلات با شریکان تجاری، کمبود مواد اولیه و جرم و جنایت از بیرون زنجیره تامین به آن تحمیل می‌شوند.
علاوه بر این واترز در سال ۲۰۰۱ سه طبقه دیگر از منابع ریسک را معرفی می­ کند.

1. 1. منابع زیست­محیطی ریسک، که شامل هر عدم قطعیتی که از تعامل زنجیره تامین با محیط پدید می ­آید، می­ شود و این­ها ممکن است نتیجه حوادثی) مانند آتش­سوزی(، اقدامات سیاسی) مانند تظاهرات برای سوخت یا حمله­های تروریستی( یا حوادث غیر انسانی) مانند آب و هوای بد یا زلزله) باشد.

1. 1. منابع سازمانی ریسک که در محدوده­ بخش­های زنجیره تامین قرار می­گیرند و از نیروی کار )‌مانند اعتصاب( یا عدم قطعیت­های تولیدی) مانند خرابی ماشین) تا عدم قطعیت­های سیستم فناوری اطلاعات را شامل می­ شود.

۳ ) منابع ریسک مرتبط با شبکه که از تعاملات بین سازمان­ها در زنجیره پدید می ­آید.
کار^[۳۲] ]۲۵[ بر این باور بود که ریسک­های یک زنجیره می­توانند همچنین در دو گروه طبقه ­بندی شوند:
۱) ریسک­های سیستماتیک که به فاکتورهای محیطی که غیر قابل اجتناب هستند، برمی­گردد. شرکت­ها هیچ کنترلی روی فاکتورهایی مثل عدم قطعیت سمت تقاضا، اختلالات سمت عرضه، تغییرات قانونی و حقوقی و اداری، وقایع و حوادث فاجعه بار و اختلالات زیرساخت­ها ندارند.
۲) ریسک­های غیرسیستماتیک که مرتبط با فاکتورهایی است که می­توانند تا حد زیادی توسط شرکت کنترل شوند مانند اختلالات تسهیلات یک زیرسیستم تولیدی.
مفهوم مدیریت زنجیره تأمین سبز
مدیریت زنجیره تأمین سبز توسط انجمن پژوهش صنعتی دانشگاه ایالتی میشیگان در سال ۱۹۹۶ معرفی شد که در واقع مدل مدیریت نوینی برای حفاظت از محیط زیست است. مدیریت زنجیره تأمین سبز از منظر چرخه عمر محصول شامل تمامی مراحل از مواد اولیه، طراحی و ساخت محصول، فروش محصول و حمل­و­نقل، استفاده از محصول و بازیافت آن می­باشد. با بهره گرفتن از مدیریت زنجیره تأمین و فناوری سبز، شرکت می ­تواند تأثیرات منفی زیست محیطی را کاهش داده و به استفاده مطلوب از منابع و انرژی دست یابد.
مدیریت زنجیره تأمین سبز به دنبال تغییر مدل زنجیره خطی سنتی از تأمین­کنندگان به کاربر است و سعی دارد اقتصاد بازیافت را به مدیریت زنجیره تأمین ملحق نماید. با انجام این کار، می­توانیم یک حلقه بسته با حالت زنجیره چرخه­ای داشته باشیم.
اگر شرکت از مدیریت زنجیره تأمین سبز استفاده نماید، علاوه بر حل مشکلات محیط زیست به پیروزی نسبی در مزیت رقابتی نیز دست می­یابد. علاوه بر این، پیاده­سازی مدیریت زنجیره تأمین سبز می ­تواند از موانع سبز در تجارت بین ­المللی اجتناب کند. بنابراین ما باید به سرعت به سمت پیاده­سازی مدیریت زنجیره تأمین سبز برای به دست آوردن فرصت و مقابله با چالش­ها و پیروزی حرکت کنیم. بسیاری از شرکت­های بزرگ خارجی مانند جنرال موتورز^[۳۳]، هیولت پاکارد، پراکتر و گمبل^[۳۴]، نایک^[۳۵] و بسیاری از شرکت­های دیگر، شهرت و تصویر نام تجاری خوبی برای محصول سبز از طریق پژوهش و پیاده­سازی مدیریت زنجیره تأمین سبز به دست آورده­اند ]۲۶[.
مزایای زنجیره تأمین سبز
هنگام صحبت از سبز شدن زنجیره تأمین، ممکن است این تصور به وجود آید که این موضوع تنها به ممنوعیت کاربرد مواد شیمیایی سمی و یا کاهش انتشار آلاینده­ها یا زباله به محیط زیست مربوط می‌شود. در حالی‌که زنجیره تأمین سبز بسیار فراتر از کاهش مصرف و یا آلودگی است. در نتیجه، منافع آن شامل تمام بخش­های سازمان می­ شود.
مزایای مدیریت زنجیره تأمین سبز بسته به نقش­های مختلف زنجیره تأمین از جمله محیط زیست و جامعه در گروه ­های مختلف طبقه ­بندی می­ شود: مادی، غیرمادی و احساسی. مزایای مادی مدیریت زنجیره تامین سبز به بار کمتر بر روی محیط زیست، هزینه­ های پایین­تر برای تأمین­کنندگان، کاهش هزینه­ها برای تولید کننده، هزینه کمتر مالکیت برای مشتری و مصرف کمتر منابع برای جامعه کمک می­ کند.
از منظر غیرمادی، مدیریت زنجیره تامین سبز به غلبه بر تعصب و بدبینی برای محیط زیست، رد کمتر تأمین­کنندگان، ساخت راحت­تر برای تولید­کننده، آسان و سرگرم کننده‌تر برای مشتری و انطباق بهتر برای جامعه کمک می­نماید. از لحاظ مزایای احساسی نیز، مدیریت زنجیره تامین سبز به افزایش انگیزه ذینفعان برای محیط زیست، تصویر بهتر برای تأمین­کننده و تولید کننده، احساس و کیفیت بهتر زندگی برای مشتریان و ایجاد صنعت در مسیر صحیح جامعه کمک می­ کند.
ده دلیلی که شرکت­ها باید رویکرد انطباق با مدیریت زنجیره تامین سبز را بپذیرند عبارت است از: