۵۹/۱
۱۵/۲
۸۸/۰
۰۹/۱
۵۲/۱

۷۶/۰
۷۶/۰
۴۴/۰
۶۲/۰
۹۶/۰

۴۷
۳۵
۵۰
۵۷
۶۳

منبع [۳]
منبع [۷]
منبع [۳]
منبع [۲۵]
منبع [۴]
۲- تولید و جذب سفرهای پیاده در کاربری‌های مختلف
در ارتباط با ضرایب تولید سفر کاربری های مختلف اطلاعاتی در دست نیست و برآورد این پارامترها نیازمند مطالعات گسترده‌است و صرفاً به ذکر چند نمونه از ضرایب مربوط به کاربری های مختلف در سایر کشورها اکتفا می‌شود: [۸]
فعالیت اداری
ترافیک اداری بستگی به تعداد کارکنان و مراجعه‌کنندگان دارد. ضریب اشغال فضای دفتر به طور معمول در حدود ۱۸ تا ۲۳ متر مربع بر هر نفر از کارکنان است. نسبت مراجعه‌کنندگان بستگی به نوع فعالیت دارد. در یک مطالعه روی ۸ ساختمان اداری ضریب سفرهای پیاده‌روی و خروجی به ازاء هر ۱۰۰ مترمربع مساحت ساختمان در حدود ۱ تا ۳ سفر برآورد شده که در دوره‌های اوج ۹-۸ صبح و ظهر ۶/۱ برابر این مقدار و در دوره اوج ۶-۵ بعداز ظهر ۲/۱ برابر این مقدار متوسط گزارش شده است.
فعالیت خرده‌فروشی
ترافیک حاصل از کاربری خرده‌فروشی بستگی به نوع مغازه، کاربری اطراف، وجود پارکینگ و دسترسی پیاده دارد. در یک مطالعه روی ۸ فروشگاه میانگین ساعتی ورود و خروج پیاده حدود ۳ تا ۶ سفر به ازاء هر ۱۰۰ مترمربع از مساحت ساختمان و در ساعت اوج سه برابر این میزان برآورد شده است.
فعالیت هتل
تعداد اتاقها، ابعاد تسهیلات گردهمایی و وجود رستوران میزان فعالیت پیاده هتل‌ها را مشخص می‌کند. در یک مطالعه روی دو هتل بزرگ در شهر بوستون ضریب ساعت اوج تردد پیاده برابر ۹۰ سفر به ازاء هر ۱۰۰ اتاق و همچنین ۲۵ سفر به ازاء هر ۱۰۰ اتاق در ۱۵ دقیقه اوج بدست آمده است. میانگین تولید سفر در یک مطالعه دیگر حدود ۱۲ تا ۱۴ سفر به ازاء هر ۱۰۰ متر مربع مساحت هتل گزارش شده است.
فعالیت مسکونی
تولید سفر پیاده کاربری های مسکونی بستگی به تعداد اتاق و مساحت زیربنا، بُعد خانوار و مشخصات اقتصادی – اجتماعی دارد. ترافیک مسکونی معمولاً نسبت به سایر کاربریها منظم‌تر بوده و دارای دو دوره اوج مربوط به سفرهای کاری صبحگاهی و عصرگاهی است. نرخ ساعتی مشاهداتی برای واحدهای آپارتمانی حدود ۷ تا ۸ سفر به ازاء هر ۱۰۰ مترمربع مساحت زیربنا بوده است.

فضاهای تجمع عمومی
سفرسازی تئاترها، استادیوم‌ها و سایر مراکز تجمع عمومی مستقیماً وابسته به تعداد صندلی‌های آنها است. نمایش‌های متوالی در تئاترها ممکن است باعث ایجاد تداخل در توزیع ترافیک پیاده گردد.
اوج تردد در اماکن تجمع عمومی معمولاً در پایان نمایش یا مسابقه ورزشی رخ می‌دهد که کلیه تماشاگران می‌خواهند در اسرع وقت از مکان تجمع خارج شوند. این باعث ایجاد ازدحام و تأخیر در تسهیلات پیاده‌روی می‌گردد.
معابر پیاده
ترافیک پیاده در معابر بستگی به کاربری های اطراف داشته و در نزدیکی مراکز تولید یا جذب بزرگتر مانند ایستگاههای حمل ونقل عمومی، فروشگاه های بزرگ و رستورانها تمرکز بیشتری دارد. انتخاب یک مسیر پیاده‌روی خاص، بوسیله عابرین عمدتاً بستگی به سمتگیری مقصد آنها داشته و متأثر از تصور عابر در مورد امنیت مسیر، عوامل بازدارنده (مانند گذرگاههای عرضی، چراغهای راهنمایی و شلوغی)، جاذبه و زیبایی مسیر و شرایط آب و هوایی است. حرکت پیاده در محل تقاطع‌ها بوسیله چراغهای راهنمایی قطع شده و پس از متمرکز شدن عابرین در گوشه‌های تقاطع آنها به صورت دسته‌ای صورت می‌گیرد. این پدیده دسته‌بندی عابرین منجر به افت و خیزهایی در جریان ترافیک پیاده می‌شود که در تحلیل آن باید مورد توجه قرار گیرد.
پایانه‌های ترابری
تردد پیاده در پایانه‌ها بستگی به محل قرار گیری پایانه در طول خط یا در انتهای آن، کاربری اراضی اطراف و زمان آن در طول روز دارد. در دوره سفرهای کاری صبحگاهی تردد پیاده در پایانه‌های انتهایی مستقیماً بستگی به فراوانی وسایل نقلیه عمومی و میزان اشغال آنها دارد. در دوره سفرهای بازگشت عصر فروانی وسایل نقلیه کمتر و تجمع مسافرین منتظر برای سوار شدن به این وسایل بیشتر است.
۲-۱۲-۳- توزیع زمانی پیاده‌روی
درک خصوصیات ترافیک پیاده از نظر توزیع زمان های اوج اهمیت قابل توجهی در تجزیه و تحلیل، طراحی و مدیریت آن دارد. معمولاً ترافیک اوج ۱۵ دقیقه‌ای برای مقاصد ارزیابی انتخاب می‌شود ولی ممکن است برای تسهیلات ویژه‌ای که در آنها مجال زیادی برای تأخیر وجود ندارد دوره‌های او کوتاه‌تری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. در حین یک دوره اوج ۱۵ دقیقه‌ای ممکن است شدت ترافیک تا حد دوبرابر میانگین ساعتی برسد که مسئله شلوغی کوتاه‌مدت را دربر دارد.
تقاضای پیاده و زمان های اوج آنرا می‌توان با برنامه‌های تنظیم ساعات کاری مشاغل به صورت ناهمزمان یا شناور مدیریت نمود. در روش ناهمزمانی، ساعات شروع و خاتمه کار همه کارکنان یا گروههایی از آنان متفاوت قرار داده می‌شود تا از فشار ترافیک اوج بر روی تسهیلات پیاده‌روی و حمل و نقل عمومی و شخصی کاسته شود.
در برنامه زمان کاری شناور، به هر یک از کارکنان اجازه داده می‌شود که شخصاً برنامه کاری خود را در طول روز یا هفته تنظیم نماید. راهبندی یا کنترل جریان پیاده بوسیله طراحی موانع فیزیکی و یا گذربانی، استراتژی دیگری است که در مدیریت تقاضا در محل‌های تجمع عمومی و حمل و نقل عمومی بکار گرفته شده است.
۲-۱۲-۴- توپولوژی و پیاده‌ روی
پیاده از گروه های آسیب پذیر راه محسوب می گردند. طراحی نیازهای آنها محتاج به ملاحظات دقیق ایمنی، سهولت استفاده و ظرفیت مناسب پیاده راههاست.
به طور کلی ظرفیت پیاده راه در وضعیت توپولوژی با شیب صفر برابر با ۵۶ عابر پیاده در هر دقیقه و در هر مترعرض پیاده رو است . برای افزایش راحتی عابر پیاده، این مقدار در سطح سرویس  c (سرویس دهی متوسط ) برابر با ۲۸ عابر پیاده در دقیقه در هر متر در نظر گرفته می شود. در مواردی که جریان عابر پیاده در دو جهت حرکت نا متعادل باشد, کاهش ۱۵ درصدی نیز در این مقدار اعمال می گردد. علاوه بر اعمال تصحیحات مذکور، عرض موثر پیاده راه به واسطه وجود موانع و فاصله گیری تا لبه ساختمانها نیز کاهش می یابد. فاصله گیری تا لبه ساختمانها معمولا ۰٫۳ متر و وجود موانع مانند نرده و نیمکت و مانند اینها به اندازه ۰٫۳ متر عرض موثر پیاده راه را کاهش می دهند.

*P= 90/0
همانطور که در جدول ۱۵-۴ مشاهده می‌شود، عدم معناداری خی دو و مقادیر بالاتر از ۹۰/۰ شاخص های نرم شده ی برازندگی (NFI) ، تاکر- لویز(TLI) و برازندگی تطبیقی (CFI) نشانگر برازش مطلوب مدل می‌باشد. همچنین مقدار کمتر از ۰۵/۰ برای شاخص ریشه ی میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) نیز تأیید می‌کند که مدل پژوهش، از برازش قابل قبولی برخوردار است (شوماخر و لومکس؛ ترجمه ی قاسمی، ‌۱۳۸۸؛ هومن،‌ ۱۳۸۰؛ هومن، ۱۳۸۴). مدل اصلاح شده ی پژوهش به همراه ضرایب مسیر در شکل ۵-۴ نشان داده شده است.

شکل ۴-۵: مدل ساختاری اصلاح شده ی رابطه بین نگرش مذهبی، شادی، لذت و سلامت روان
به منظور مقایسه ی دو مدل، تفاضل خی دو و درجات آزادی دو مدل، محاسبه شد و با آماره ی جدول خی دو، مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در جدول ۴-۱۶ ارائه شده است.
جدول ۴-۱۶: نتایج مقایسه ی مدل ساختاری مفروض و مدل ساختاری اصلاح شده ی پژوهش

همانطور که در جدول ۴-۱۶ ملاحظه می‌شود، پس از تفاضل آماره های خی دو و درجات آزادی دو مدل از یکدیگر، مقدار به دست آمده از آماره ی جدول، کوچکتر است. بنابراین بین برازش دو مدل، تفاوت معناداری وجود ندارد و اضافه شدن یا حذف مسیر نگرش مذهبی به شادی، در افزایش یا کاهش برازش مدل، هیچ تأثیر معناداری ندارد.
هر مدل ساختاری مبتنی بر تحلیل مسیر، در بردارنده ی مجموعه ای از اثرات مستقیم و غیرمستقیم بین متغیرهای مورد بررسی است. اثرات یا روابط مستقیم از طریق ضرایب رگرسیونی استاندارد بین مسیرهای مستقیم قابل ارزیابی است (هومن، ۱۳۸۴)، اما برای تحلیل روابط غیرمستقیم و نقش متغیرهای میانجی، بهترین و مناسب ترین تحلیل، تحلیل میانجی است. در تحلیل میانجی، فرآیندهای روانشناختی که متغیر مستقل را به متغیر وابسته مرتبط می‌سازند تعیین می‌شوند. متغیر میانجی در تعیین رابطه بین متغیرهای پیش بین و ملاک، به عنوان واسطه عمل می‌کند. برای اینکه یک متغیر، میانجی باشد، باید دارای همبستگی معنادار با متغیر پیش بین و نیز متغیر ملاک بوده و با کنترل آن، رابطه بین متغیرهای پیش بین و ملاک، تضعیف شود (عریضی و خلیلیان، ۱۳۸۷).
در پژوهش حاضر براساس نتایج به دست آمده از روش تحلیل مسیر و نیز با توجه به پیشینه ی نظری و پژوهشی روابط بین متغیرها، نقش میانجی گرانه ی لذت، در رابطه بین نگرش مذهبی با شادی و نیز در رابطه بین نگرش مذهبی با سلامت روان، با روش تحلیل میانجی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در جدول ۱۷-۴ و ۱۸-۴ ارائه شده است.
جدول ۴-۱۷: نتایج تحلیل میانجی برای بررسی نقش میانجی گرانه ی لذت در رابطه بین نگرش مذهبی و شادی

دستور زیر برای قرار دادن فهرست و اسم خطوط در کنار یا درون صفحه‌ای که نمودار آن رسم شده بکار برده شده است.

Ylable (square err); Xlable (epoch)
این دستور نوع متغیرهای مورد نظر را روی بردار X و Y مشخص کرده است. روی بردار X متغیر epoch و روی بردار Y مربع خطا (square err) رسم شده است. برای آنالیز پاسخ شبکه روی مجموع داده‌های شبکه دستور زیر نوشته شده تا یک رگرسیون خطی بین خروجی­های شبکه و پاسخ هدف متناظر با آن را دهد، در واقع نشان دهنده این است که داده ­ها چقدر همگرا شده ­اند.
دستور زیر شبکه را با یک ورودی شبیه­سازی کرده و یک خروجی داده است.
an = sim (net, ptrans)
پس از شبیه­سازی بایستی داده ­ها را از حالت نرمالیزه خارج کرده که این کار با دستور poststd صورت گرفته است.
a = poststd (an, meant, std)
[m,b,r] = postreg(a2,t)
دستور بالا یک رگرسیون خطی را بین پاسخ شبکه و پاسخ هدف انجام داده که در آن:
m = شیب خط رگرسیون
b = عرض از مبدأ
r = ارزش همبستگی رگرسیون (r=1 یعنی همبستگی خیلی خوب)
a = پاسخ شبکه
t = بردار هدف
با توجه به استفاده از version7.4 نرم‌­افزار Matlab و قابلیت ­های بیشتر آن نسبت به نسخه‌های قبلی در برنامه اصلی مربوط به پروژه حاضر که در ادامه آورده خواهد شد، از دستور mapstd جهت نرمالیزه کردن داده‌ها استفاده شده است.
پس از تعیین همگرایی شبکه، یک شبیه‌سازی مانند شبیه­سازی قبلی برای داده­هایی که قرار است پیش‌بینی روی آنها انجام شود صورت گرفته است. دستور این شبیه­سازی مانند دستور قبلی است با این تفاوت که در دستور آخر به جای a و t به ترتیب دو ماتریس s و R را قرار داده شده است.
برای آنالیز پاسخ شبکه روی مجموع داده ­ها در شبکه، عملیاتی را انجام داده شد که یک رگرسیون خطی بین خروجی­های شبکه و پاسخ هدف متناظر با آنرا بدهد. در واقع نشان داده شده که داده ­های پیش‌بینی با مقادیر واقعی چقدر همگرا شده ­اند. برای این کار شبکه با یک ورودی شبیه­سازی شده و یک خروجی حاصل شده است. پس از شبیه­سازی، داده ­ها بایستی از حالت نرمالیزه خارج شده، که این کار با عکس عمل نرمالیزه کردن صورت گرفته شده است. و در آخر یک رگرسیون خطی بین پاسخ شبکه و بین پاسخ هدف بدست آورده شده است.
پس از تعیین همگرایی شبکه، یک شبیه­سازی برای داده­هایی که قرار است پیش ­بینی بر روی آنها انجام شود صورت گرفته و داده ­های پیش‌بینی شده حاصل به صفحه گسترده Excel منتقل گردیده است.
۳-۳-۶ برنامه مربوط به شبکه عصبی مصنوعی
load ‘data.mat’
[pn,ps1] = mapstd(p);
[ptrans,ps2] = processpca(pn,0.001);
[tn,ts] = mapstd(t);
[R,Q] = size(ptrans);
iitst = 2:4:Q;
iival = 4:4:Q;
iitr = [1:4:Q 3:4:Q ];
val.P = ptrans(:,iival); val.T = tn(:,iival)
test.P = ptrans(:,iitst); test.T = tn(:,iitst)
ptr = ptrans(:,iitr); ttr = tn(:,iitr);
net=newff(minmax(ptr),,{’tansig’,'purelin’},’trainlm’);
net.trainParam.show = 5;
net.trainParam.epochs = 3000;
net.trainParam.goal = 1e-6;
[net,tr]=train(net,ptr,ttr,[],[],val,test);
figure(2)
an = sim(net,ptrans);
a2 = mapstd(’reverse’,an,ts);
[m,b,r] = postreg(a2,t)
۳-۳-۷ آزمون حساسیت سنجی
فرایند آنالیز حساسیت، میزان حساسیت مدل را نسبت به متغیرهای ورودی آن نشان می­دهد. در این تحقیق برای انجام آنالیز حساسیت مدل از روش Statsoft استفاده گردیده است. در این روش مقادیر ضریب حساسیت متغیرهای ورودی از تقسیم نمودن خطای کل شبکه در غیاب یک متغیر بر خطای کل شبکه در حضور تمامی متغیرهای ورودی، بدست آمده است. بر این اساس اگر مقدار ضریب حساسیت یک متغیر بیشتر از یک باشد، آن متغیر سهم زیادی در توزیع تغییرپذیری مؤلفه­ های عملکرد داشته و حذف آن باعث بالارفتن میزان خطای شبیه­سازی می­گردد و چنانچه مقدار ضریب حساسیت متغیری کمتر از یک باشد، آن متغیر تأثیر و نقش کمتری در مدل ایفا می­نماید [۱۶۳].
۳-۴ بهینه‌سازی با الگوریتم ژنتیک
برای بهینه‌سازی مدل شبکه عصبی مصنوعی از ابزار ^[۱۳۸]GATool استفاده شده است. ابتدا پس از آنکه تابع هدف و قیود با بهره گرفتن از شبکه عصبی مصنوعی مدل شده، آنها از محیط NNTool به فضای کاری^[۱۳۹] نرم افزار Matlab فرستاده شده و سپس در یک فایل Matlab با پسوند .matذخیره کرده، با بهره گرفتن از m-file توابع مذکور را فراخوانی کرده و سپس با تعیین شروط مناسب و کافی بر روی توابع در جهت رسیدن به دقیق­ترین پاسخ، کار ادامه داده شده است. در ادامه با بهره گرفتن از ابزار الگوریتم ژنتیک در Matlab با نام gatool، فرایند بهینه­سازی انتخاب شده است در پنجره بازشده، m-file ذخیره شده را فراخونی کرده و به عنوان تابع بهینه هدف^[۱۴۰] به آن ارجاع گردیده است. تعداد متغیرهای ورودی، ۱۱ عدد (پارامترهای کیفی آب)، تعداد جمعیت^[۱۴۱] ۵۰ عدد و تعداد نسل­ها ۱۰۰ عدد در نظر گرفته شده است. برنامه مربوط به تنظیمات و نتایج حاصل در ادامه آورده شده است.
%% This is an auto generated M file to do optimization with the Genetic Algorithm and
% Direct Search Toolbox. Use GAOPTIMSET for default GA options structure.
%%Fitness function
fitnessFunction = @me;
%%Number of Variables
nvars = 11;
%Linear inequality constraints
Aineq = [];
Bineq = [];
%Linear equality constraints

۲-۱۴-۲- تحلیل وضعیت شهر الکترونیک

با توجه به آنجه طی فصول و بخش‌های گذشته مطرح شد، شهرهای الکترونیک در ایران هنوز جایگاه و ماهیت اصلی خود را پیدا نکرده‌اند. در واقع شهرهای ما برای دستیابی به آنچه در کشورهای دیگر به عنوان شهر الکترونیک یا دولت محلی الکترونیک شناخته می‌شود راهی طولانی در پیش دارند. علت این موضوع را می‌توان در دو بخش کلی واکاوری نمود:

1. 1. تفاوت ماهوی مدیریت شهرها و تفاوت عملکردی شهرداری‌ها در دولتهای با حکومت تمرکزگرا و دولتهای مبتنی بر حکومت محلی به عنوان یکی از مشکلات اصلی پیش روی تحقق شهر الکترونیک در کشور ما شناخته می‌شود. شهر الکترونیک تنها در صورتی تحقق می‌یابد که شهرداری به عنوان نهاد اصلی مدیریت شهر به صورت محلی عمل کرده و اختیار عمل کامل داشته باشد. در واقع سیستم فعلی مدیریت شهرها در ایران مناسب برای پیاده‌سازی شهر الکترونیک نمی‌باشد کمااینکه تجربه سالیان گذشته در زمینه پیاده‌سازی و راه‌اندازی شهرهای الکترونیک در کشور نیز مؤید این مطلب بوده است و همچنین تمام شهرهای الکترونیک جهان در واقع یک دولت الکترونیکی محلی هستند که به نمایندگی از دولت مرکزی تمامی خدمات شهری را به صورت الکترونیکی در اختیار شهروندان قرار می‌دهند. تمرکز تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در مرکز مانع از اختیار عمل شهرداری‌ها بوده و فرایند الکترونیکی شدن را برای آنها بسیار دشوار می کند. در شهرهای الکترونیک، عمده خدمات مورد نیاز شهروندان در حوزه‌های مختلف به صورت کامل ارائه می‌گردد. در واقع در این حالت وظایفی که بر دوش دولت‌ها قرار داشته به نهادهای مدیریت محلی واگذار شده و تنها اموری مانند ارتباطات و تنظیم سیاست خارجی، دفاع و تأمین امنیت ملی و ایجاد زیرساخت‌های ملی بر عهده دولت‌های مرکزی باقی می‌ماند. این امر همچنین زمینه رقابت سالم را بین شهرداری شهرهای مختلف کشور برای ارائه خدمات بیشتر و بهتر به صورت الکترونیک فراهم می‌آورد.

1. 1. عدم وجود زیرساخت‌های مورد نیاز اعم از زیرساختهای فنی، قوانین و مقررات، زیرساخت‌های فرهنگی و آموزشی و نهایتاً نیروی انسانی کارآزموده به عنوان دومین مانع پیش روی تحقق شهرهای الکترونیک در ایران شناخته می‌شود. بر طبق آمار و اطلاعات ارائه شده در بخشهای قبلی، شاخصهای توسعه دولت الکترونیک و آمادگی الکترونیک در ایران با شاخصهای جهانی فاصله چشمگیری دارد و تا زمانیکه این فاصله کمتر نشود نمی‌توان انتظار پیشرفت در زمینه توسعه شهرهای الکترونیک داشت. همچنین یکی دیگر از مشکلات پیش رو عدم وجود توان مدیریتی در زمینه اجرا پروژه‌های فناوری اطلاعات و ناآشنایی مدیران با فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و همچنین عدم ثبات مدیریتی و تعویض پی در پی مدیران است که باعث مسکوت ماندن طرح‌های قبلی می‌گردد.

۲-۱۵- مدل تحلیل: تعامل بین کنشگران اصلی مدیریت شهر در شهر الکترونیک
شهروندان، دولت، بخش عمومی و سازمان‏های غیردولتی به عنوان کنشگران اصلی شهر شناخته می‏شوند. در مقابل- همانطور که پیش‏تر به آن اشاره شد- سه گروه اصلی مخاطب ایده شهر الکترونیک عبارتند از ۱- دولت، ۲- شهروندان و ۳- شرکتها و موسسات بخش خصوصی. این دو تقسیم‏بندی تا حد زیادی با یکدیگر انطباق دارند. در واقع در زمینه شهر الکترونیک، اهداف استراتژیک خارجی، متمرکز بر شهروندان و شرکتها و موسسات بخش خصوصی است در حالیکه اهداف داخلی بر خود دولت تمرکز دارد. به عبارت دیگر وقتی بحث از شهر الکترونیک به میان می‏آید، تراکنش‏های دولت- دولت (G2G)، دولت- شهروندان (G2C) و دولت- بخش خصوصی (G2B) بر بستر زیرساخت الکترونیک، زیرساخت دولت الکترونیک و زیرساخت کسب و کار الکترونیک اهمیت می‏یابند. این ارتباط میان کنشگران شهر الکترونیک در شکل ۱۴ نشان داده شده است.
شکل ۱۴: تعامل بین کنشگران اصلی مدیریت شهر در شهر الکترونیک
اهداف خارجی شامل برآورده‏سازی نیازمندیهای عمومی و انتظارات کاربران و مراجعان از طریق ساده‏سازی تراکنش‏ها به کمک ارائه خدمات برخط است. بدین ترتیب خدمات ازائه شده توسط دولت به شهروندان و شرکت‏ها و موسسات بخش خصوصی با کیفیتی بهتر و از طریق امکانات شهر الکترونیک میسر خواهد شد. از طرف دیگر افزایش کارایی، شفافیت، سرعت و پاسخگویی عملیات درون سازمانی بخش دولتی (شامل تراکنشهای بین دولت مرکزی و محلی) به عنوان اهداف داخلی شناخته می‏شوند.
با توجه به مباحث مطرح شده، آنچه اهمیت می‏یابد این است که رابطه بین کنشگران شهر در قالب شهر الکترونیک میسر شود و این امر زمانی میسر می‏گردد که سیستم‏ها و فرآیندهای ارائه خدمات شهری با مدل جدید ارائه خدمات منطبق شوند.
در این تحقیق سعی می‌شود بر اساس مدل تحقیق (شکل ۱۵) ابتدا وضعیت شهر الکترونیک در شهر همدان بررسی شده و جایگاه همدان تعیین گردد. بر این اساس و پس از تعیین وضعیت فعلی شهر الکترونیک در شهر همدان، نقاط قوت و ضعف موجود در هر بعد بررسی شده و نهایاتاً راهکارهای تحقق شهر الکترونیک بیان گردد.
شکل ۱۵: مدل تحقیق

فصل سوم: روش‌شناسی پژوهش

فصل سوم:
روش‌شناسی پژوهش

۳-۱- مقدمه

پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می‏رود. ]خاکی، ص ۲۰۱، ۱۳۸۷[ دستیابی به هدف‏های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود مگر زمانی که با روش‌شناسی درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است که اعتبار می‏باید نه از موضوع تحقیق. پژوهشگر باید توجه داشته باشد که اعتبار دستاوردهای تحقیق به شدت تحت تاثیر روشی است که برای تحقیق خود برگزیده است. ]همان، ص ۱۵۵[
ماهیت و الگوی تحقیق علمی در علوم انسانی و اجتماعی از علوم تجربی و طبیعی گرفته شده و هدف آن حقیقت‏یابی و فهم جویی در کنه مطلب است. به عبارت دیگر تحقیق را می‌توان کوشش‌ها‌یی سازمان یافته تلقی کرد که محقق را در روشن‏سازی حقیقت یک موضوع یاری می‌دهد. ]جان بست، ص ۸۰، ۱۳۷۱[
هدف این فصل بیان تفصیلی طرح تحقیق است که در فصل اول، کلیات آن به اختصار معرفی شده است. در این فصل با توجه به هدف تحقیق و نحوه جمع‏آوری داده‌ها‌ و اطلاعات، نوع و روش تحقیق تعیین می‌شود. سپس جامعه آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه متناسب با ویژگی‌های جامعه آماری و داده‌ها‌ی مورد نیاز تحقیق معرفی می‌شود. در پایان روش و ابزار جمع‏آوری داده‌ها‌ و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها‌ مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۳-۲- روش تحقیق

روش انجام پژوهش یکی از عوامل عمده‌ای است که بر تحقیق و نتایج حاصله اثر می‌گذارد و غالباً به هدف پژوهش، ماهیت موضوع، امکانات اجرایی تحقیق و فرضیه‌های تدوین شده و یا سوالات بستگی دارد.
روش تحقیق این است که مشخص کنیم چه روشی برای بررسی موضوع لازم است که این امر بستگی به اهداف و ماهیت پژوهش و امکانات اجرایی آن دارد و هدف از انتخاب روش تحقیق این است که محقق مشخص کند چه شیوه و روشی را اتخاذ کند تا هرچه سریع‌تر، دقیق‌تر، آسان‌تر و ارزان‌تر او را در دستیابی به پاسخ پرسش‏های تحقیق یا آزمون فرضیات مورد نظر کمک کند. ] نادری و سیف نراقی ، ص ۶۳-۶۴، ۱۳۷۵[
تحقیق توصیفی مجموعه روش‌ها‌یی است که هدف آنها‌ توصیف شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی است و شامل جمع‏آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه‌ها‌ یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می‌شود. در این گونه تحقیقات پژوهشگر بدون اینکه دخالت‌ها‌ی ذهنی یا عملی در «آنچه که هست» داشته باشد، نتایج عینی خود را از موقعیت گزارش می‌دهد و با بهره گرفتن از روش‏های گوناگون به توصیف آن می‌پردازد. در این نوع پژوهش محقق به ترتیب زیر عمل می‌کند:
الف) به جمع‏آوری اطلاعات واقعی و مفصل از پدیده‌های ویژه می‌پردازد.
ب ) به شناسایی و بررسی مسائل، شرایط و وقایع جاری مبادرت می‌ورزد.
ج ) به مقایسه و ارزشیابی وقایع اقدام می‌کند و در نهایت پس از تایید یا رد هر یک از فرضیات و یا پاسخ به سوالات به ارائه راهکار اقدام می‌کند.
تحقیق توصیفی را می‌توان به دسته‌ ها‌ی پیمایشی، همبستگی، اقدام‌پژوهی، بررسی موردی و تحقیق پس- رویدادی (علی- مقایسه‏ای) طبقه‏بندی کرد. ] سرمد، ص ۸۲، ۱۳۸۳[
در تحقیق پیمایشی پاسخ پرسشنامه‌ها‌ و مصاحبه‌ها‌ در نمونه تعیین شده، جمع‏آوری و تجزیه و تحلیل می‌گردد و سپس پیشنهادهای لازم براساس نمونه اندازه‏گیری شده، به جامعه مورد نظر تعمیم می‌یابد. ]طاهری، ص ۸۱، ۱۳۷۴[
در پژوهش به روش مطالعه موردی، بر خلاف پژوهشهای آزمایشی، پژوهشگر به دستکاری متغیر مستقل و مشاهده اثر آن بر متغیر وابسته نمی‌پردازد. همچنین همانند پژوهشگری که در تحقیق پیمایشی با انتخاب نمونه‌ای با حجم وسیع و معرف از جامعه درباره تعدادی از متغیرها به بررسی می‌پردازد عمل نمی‌کند. پژوهشگر مطالعه موردی به انتخاب یک مورد پرداخته و آن را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کند. هدف اصلی در هر مطالعه موردی مشاهده تفصیلی ابعاد “مورد” مطالعه و تفسیر مشاهده‌ها از دیدگاه کل‌گراست. از این رو مطالعه موردی بیشتر به روش کیفی و با تأکید بر فرآیندها و درک و تفسیر آنها انجام می‌شود. ] سرمد، ص ۸۹، ۱۳۸۳[
انجام پژوهش به روش مطالعه موردی شامل چهار مرحله است. الف: بیان مسأله و انتخاب “مورد” (واحد تحلیل) ب: انجام عملیات میدانی (گردآوری داده‌ها) ج: سازماندهی داده‌ها د: تدوین گزارش.
با توجه به عنوان این تحقیق و اهداف آن همانگونه که در فصل اول بیان شد تحقیق حاضر به لحاظ روش توصیفی و به لحاظ هدف کاربردی است زیرا محقق درصدد است با گردآوری اطلاعات واقعی و بررسی وضع موجود، اثرات پیاده‌سازی شهر الکترونیک بر مدیریت شهری در شهر همدان را شناسایی کند. بنابراین تحقیق حاضر تحقیقی است توصیفی و با توجه به نحوه انجام و اهداف آن در چارچوب تحقیقات بررسی موردی کاربردی قرار می‌گیرد.

۳-۳- منابع گردآوری داده‌ها

به منظور گردآوری داده‏های مورد نیاز تحقیق، منابع و روش‏های مختلفی وجود دارند که در یک نگاه کلی می‏توان آنها را به دو دسته منابع اولیه و منابع ثانویه تقسیم کرد.
منابع ثانویه: برای شناخت مبانی نظری تحقیق و دستیابی به اطلاعات حاصل از تلاش‌ها‌ی تحقیقی در گذشته روش‌ها‌ی کتابخانه‌ای مورد نظر است. این روش جهت جمع‏آوری اطلاعات موجود برای پی‏ریزی مبانی کلی تحقیق همچون تعریف مفاهیم کلیدی و عملیاتی، طرح ضرورت‌ها، بیان کاربردها‌ و تشریح اهمیت و نیز شناخت مبانی نظری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
منابع اولیه: پس از جمع‏آوری داده‏های موجود که از منابع ثانویه بدست آمده‏اند، نیاز جهت بدست آوردن داده‏های تکمیلی وجود دارد که محقق باید با بهره گرفتن از ابزارهای جمع‏آوری داده‏ها مانند پرسشنامه، آنها را از منابع اولیه بدست آورد زیرا از منابع ثانویه قابل حصول نیستند. از آنجا که پژوهش حاضر از نوع توصیفی است، همچون بسیاری از مطالعات توصیفی مشابه برای جمع‏آوری اطلاعات مورد نیاز جهت پاسخگویی به یکی از پرسشهای تحقیق (پرسش شماره ۲) از پرسشنامه استفاده شده است و در مورد سایر سوالات، اطلاعات و آمار موجود جهت تحلیل مورد استفاده قرار گرفته است. دلایل استفاده از پرسشنامه بدین شرح است:
۱- صرفه جویی در وقت و هزینه.
۲- در مقایسه با سایر روش‌ها‌ از اعتبار بیشتری برخوردار است.
۳- استخراج داده‌ها‌ در این روش آسان‌تر است.
سوالات پرسشنامه کاملاً بر اساس شاخص‏های تعریف شده در مدل CID (مدل دانشگاه هاروارد) که در فصل ۲-۵ بدان پرداخته شد طراحی شده‌اند. مقیاس مورد استفاده برای اندازه‌گیری، مقیاس اندازه‌گیری پنج گزینه‌ای لیکرت است که با اختصاص اعداد از یک تا پنج امکان تجزیه و تحلیل نتایج بر مبنای مقیاس فاصله‌ای فراهم شده است.

۳-۴- روایی^[۵۵] و پایایی^[۵۶] پرسشنامه

روایی به معنی صحیح و درست بودن است. اعتبار یا روایی بدین معنی است که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد. اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه‏گیری نامناسب و غیرکافی می‌تواند از ارزش هر پژوهش علمی بکاهد. ] خاکی، ص ۸۲، ۱۳۷۸[
مدل نهایی استفاده شده برای طراحی پرسشنامه، مدلی است که در جهت هدف تحقیق و برای پاسخگویی به سوالات آن تهیه شده و پرسشنامه تحقیق نیز بر مبنای مدل پیشنهادی دانشگاه هارواد طراحی شده است. از آنجاییکه این مدل در سطح بین‌المللی شناخته شده بوده و تا کنون بارها و بارها مورد استفاده قرار گرفته است و هر ساله وضعیت آمادگی الکترونیکی در کشورهای مختلف بر اساس این مدل محاسبه و اعلام می‌گردد، بنابراین پرسشنامه‌ طراحی شده بر مبنای آن دارای روایی محتوایی است.
پایایی یا قابلیت اعتماد ابزار اندازه‌گیری مورد دیگری است که باید در یک کار پژوهشی مورد توجه قرار گیرد. منظور از پایایی یک وسیله سنجش آن است که اگر خصیصه مورد نظر دوباره با همان وسیله (یا وسیله مشابه و قابل مقایسه با آن) و تحت شرایط مشابهی اندازه‌گیری شود، نتایج حاصل از آن، مشابه، دقیق و قابل اعتماد باشد. ] هومن، ص ۵۶، ۱۳۷۸[
سنجش پایایی ابزار اندازه‏گیری با این هدف صورت می‌گیرد که در زمان‌ها‌ و مکان‌های مختلف کاربرد داشته باشد و چنانچه این تحقیق توسط فرد محقق دیگری در زمان و مکان دیگری صورت پذیرد بتوان به نتایج مشابه‌ای دست یافت.
برای برآورد قابلیت اعتماد پرسشنامه می‌توان از روش‌ها‌ی مختلف نظیر روش تکرار آزمون‌ها‌^[۵۷] (بازآزمایی)، روش معادل‏سازی^[۵۸] (موازی و همتا)، روش آلفای کرونباخ^[۵۹] و … استفاده کرد که معروفترین آنها‌ همان روش آلفای کرونباخ است. آلفای کرونباخ بین صفر تا یک محاسبه می‌شود که هرچه مقدار آن به یک نزدیک‌تر شود نشان دهنده اعتبار بالاتر پرسشنامه است. در این تحقیق برای برآورد اعتبار پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شده که فرمول آن عبارت است از:

α: ضریب آلفای کرونباخ
n: تعداد سوالات
S_i: انحراف معیار هر سوال
S: انحراف معیار کل پرسشنامه

درحقیقت مى توان گفت که   قدرت‏طلبى طالبان ریشه در مناطق قبایلى پشتون در شمال پاکستان دارد؛ قومیتى که در مناطق شمال و شمال غربى پاکستان خواهان استقلال و تشکیل پشتونستان بزرگ مى باشند. رفتارخشونت آمیز طالبان با مخالفین خود، ریشه در خصلت کینه جویى و انتقام گیرى آنان از دشمنانشان دارد و اگر جنبش طالبان با تأکید بر سیاست نظامى گرى، بررسى راه هاى مسالمت آمیز با مخالفان خود را مردود مى شمارند، تا حدودى متأثر از این ایده است که نظامى گرى، سمبل قدرت و غیرت و شجاعت و مردانگى محسوب مى شود که در سنت پشتون ها معناى بزرگى دارد و گفت و گو و مذاکره نشانه ترس و بزدلى تلقى مى شود.
اوضاع نابسامان اقتصادى و فقر اقتصادى به عنوان  مهم ترین چالش هاى اقتصادى پاکستان  به ویژه در شمال این کشور که تا حدودى نیز از سوء مدیریت نظام سیاسى داخلى هم  نشأت گرفته است، به عاملى ‏تأثیر‌گذار جهت نمو رادیکالیسم افراطى   تبدیل شده است به گونه اى که شبه نظامیان طالبان بیشتر در مناطق مرزى پاکستان با افغانستان که اکثراً توسعه نیافته اند، مستقرند.  فتا به عنوان منطقه اى دور از مرکز کشور، در ناحیه مرزى پاکستان و افغانستان واقع گردیده که این امر بر اوضاع و شرایط اقتصادى این منطقه تأثیر به سزایى گذاشته است چرا که تأثیرات توسعه مرکز و عقب ماندگى پیرامون، باعث نا متوازن شدن رشد این کشور و عقب ماندگى بخش‌هایى از آن شده است.
این عقب ماندگى به سهولت به احساس محرومیت و تبعیض، ترجمه گردیده و به پایه هاى حرکت ها و رویکرد هاى‏قومى  رادیکال و تجزیه طلبانه تبدیل شده است. جوانان دردمند و بعضاً عقده اى با انگیزه هاى اقتصادى و انتقام گیرى از صاحبان قدرت و ثروت و یا صرفاً مذهبى به امید پاداش هاى اخروى، به سوى گروه هاى تندرو اسلامى چون طالبان پاکستان کشیده مى شوند.
همچنین شرایط جغرافیایى کوهستانى مناطق شمالى و جدایى از سایر تمدن ها و فرهنگ ها از یک سو و فقدان امکانات به دلیل موانع طبیعى از سوى دیگر موجبات نارضایتى مردم فتا و ایالت سرحد شمال غربى را فراهم نموده و باعث شده تا آنها به اقدامات خشن روى آورند. شکل ناهموارى ها، در جابجایى داخلى جمعیت و امکانات نیز تاثیر مى گذارد و موجبات بروز نابرابرى هاى ناحیه اى ، و در نتیجه افکار جدایى را فراهم مى سازد .
مناطق شمالى  کشور پاکستان، به ویژه در مرز افغانستان و چین به لحاظ وجود کوهستان هاى متعدد،  داراى آب و هواى سرد و خشک است که این مناطق به لحاظ روانى  اثراتى را بر خلق و خوى انسان ها بر جاى مى‌گذارد و رفتار هاى خشونت آمیز را در آن ها تقویت مى نماید؛ چرا که شرایط زندگى، آب و هوا و شرایط جغرافیایى  زندگى انسان و در تکون شخصیت وى دارد.  بنابراین مى توان  وجود کوهستان و شرایط ناشى از آن را در  رویکرد و رفتارهاى خشونت آمیز طالبان مؤثر قلمداد نمود.

این که یک اندیشه بتواند در مدت کوتاهى در پهنه ى جغرافیایى و انسانى عمومیت پیدا کند، علاوه بر زمینه هاى ایدئولوژیک، نیازمند شرایط سیاسى مناسب و تسهیل کننده نیز مى باشد. گسترش سریع اندیشه هاى  رادیکال در پاکستان بدون وجود بسترهاى سیاسى مساعد داخلى تقریباً غیر ممکن بوده و اگر مناطق قبیله اى به گونه ى خودمختار و فدرال اداره نمى گردید، از آزادى عمل کمترى برخوردار بودند. پشتون هاى ناحیه شمال غربى پاکستان، به ویژه ساکنان سرزمین قبایل، از خودمختارى وسیعى برخوردارند و مانند دیگر قبیله ها - در هر جاى دیگر دنیا - از هرگونه قدرت، به استثناى قدرت سنتى قبیله اى، بیزارند. آنان نظام حقوقى خود را دارند و در حالت خود مدیرى کامل هستند و دولت پاکستان تنها یک مأمور سیاسى به عنوان نماینده خود در آن جا دارد. « حضور این فضاها در درون مرزهاى دولتى‏از یک  سو،  اقتدار دولت را به چالش مى  کشد و از سوى دیگر، این گروه هاى قبیله اى استفاده از خشونت را حق مشروع خود مى دانند.
امنیت انسانى و ملى در استان هاى مرزى کشور پاکستان به ویژه در ایالت سرحد شمالى و مناطق قبیله اى خودمختار(فتا) با توجه به موقعیت حاشیه اى و مرزى آن ها و وجود زمینه ها و بسترهاى موجود در این مناطق، با چالش ها و تهدیدات متعددى روبروست که از مهم ترین آنها مى توان به کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر و قاچاق اسلحه در این مناطق اشاره کرد.
موادمخدر و ترانزیت آن سبب تمرکز ثروت در سران قبایل و فرماندهان طالبان مى‏گردد که طبق ساختار قبیله‏اى به علت نبود امکان سرمایه‏گذارى در بخش‏هاى اقتصادى به تمرکز قدرت تسلیحاتى و نیروهاى نظامى منجر مى‏شود و این تمرکز قدرت نیاز به فضاى اعمال دارد که در این مورد ایجاد ساختارهاى نظامى امنیتى براى تولید، توزیع، فروش و صادرات موادمخدر را فراهم مى‏آورد. طالبان در پناه سلاح، نیروى مسلح و پول مى‏توانند جامعه فقیر و وامانده‏اى را در اختیار بگیرند که براى امرار معاش، راه دیگرى ندارند. مردمى نامراد، ناامید و اصولاً سنتى و کم‏سواد. از این روى، طالبان قدرت مى‏گیرد و به خطر تبدیل مى‏شود.(اقدس ،ثالثی،مهر 1390)
2-2-4 گفتار دوم، عراق
1-2-2-4 نقش ایران در عراق
در فرایند تحولات جدیدسیاسی در منطقه، عراق جدید به عنوان مهمترین حلقه اتصال استراتژیک ایران به حوزه‌های رقابت و نفوذ و دستیابی به نقش‌های متناسب با پایه‌های قدرت ایران در دامنه نفوذ مستقیم و غیرمستقیم در سطح منطقه و به خصوص خلیج فارس به حساب می‌آید. از این لحاظ نقش سازی ایران از طریق عراق باید با در نظر گرفتن اتصال درون دادها و برون دادها صورت پذیرد. بدین معنی که جمهوری اسلامی ایران ضمن اینکه از ابزارها و پایه‌های قدرت ملی خود از جمله ژئوپلتیک، روابط نزدیک با بازیگران اصلی صحنه سیاسی عراق،‌ ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی و … در جهت متعادل کردن شرایط جدید منطقه‌ استفاده می‌کند، به این واقعیت نیز توجه داشته باشد که دامنه نقش آفرینی در خارج از مرزهای ملی نیازمند هدایت بازی و پذیرش نسبی نقش سایر بازیگران در روند موجود نیز می‌باشد
منطق اتصال استراتژیک از طریق عنصر شیعه به این واقعیت بر‌می‌گردد که بازیهای آینده در منطقه خاورمیانه نه صرفاً بر اساس ایدئولوژی بلکه برای تثبیت حوزه‌های نفوذ و نقش‌ها صورت می‌پذیرد. در این راستا درجه نفوذ و نقش ایران در منطقه به درجه اتصال استراتژیک و هدایت روابط با گروه های سیاسی متحد و دوست همچون حزب‌الله، مجلس اعلای انقلاب اسلامی، حزب الدعوه و… در جهت تثبیت موقعیت و نقش و جایگاه آنها در حاکمیت سیاسی دولتها دارد. چرا که این گروه ها تنها در چارچوب دولتها و حمایت‌ها و مشروعیت مردمی قادر به تداوم فعالیتها و نقش‌آفرینی در دراز مدت خواهند بود. بهمین دلیل نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی ایران از طریق این گروه‌های سیاسی باید فراتر از مسایل صرف امنیتی- تقابلی به سوی مسایل استراتژیک و نقش‌سازی هدایت شود. دیگر تقویت عنصر شیعه در روابط ایران و عراق الزاماً به معنای تقویت زمینه‌های ایدئولوژیک نیست، بلکه در چارچوب اهداف و روابط استراتژیک بین دو کشور نیز ارزیابی می‌شود. تقویت عنصر شیعی درساخت قدرت عراق ؛ نقش مؤثری دررفع تهدیدات فوری امنیتی آمریکا در طی سال­های 2003 تا 2005 داشته است .همچنین تقویت عنصر شیعی در ساخت قدرت عراق و تبدیل عراق به یک کشور دوست و متحد ایران در منطقه ضمن جلوگیری ازتهدیدات آینده می ­تواند نقش مهمی در تقویت جایگاه ایران در ترتیبات سیاسی – امنیتی خلیج فارس و در روابط با آمریکا و سایر کشورهای حوزه جهان عرب داشته باشد.( برزگر ، دیماه 1385)
همچنین ،پیچیدگی و تنوع در ترکیب و ساختار جمعیتی عراق شکاف‌های متراکم و متداخلی را در ابعاد قومی و مذهبی در این کشور رقم زده است. در تقسیم بندی دینی- مذهبی، جامعه عراق از گروه‌های شیعه، سنی، مسیحی، یزیدی، صائبی و… تشکیل شده است. به لحاظ قومی جامعه عراق ترکیبی از گروه‌های قومی کرد، عرب و ترکمن است. در کنار این تنوع، در هم تنیدگی و پیوندهای متداخل قومی- مذهبی به پیچیدگی اوضاع و احوال سیاسی و تشدید شکاف‌ها کمک کرده است. در این میان و در حوزه ی سیاسی بازیگرانی از قبیل شیعیان، اعراب سنی و کردها به عنوان کنشگران فعال نسبت به سایر گروه ها درصدد ایفای نقش موثر و افزودن بر جایگاه خود در معادلات سیاسی عراق هستند. در واقع این سه گروه با تفاوتهایی که دارند حایز اهمیت هستند که با شناسایی این بازیگران در عرصه ی سیاسی عراق، رویکرد این سه گروه را نسبت به ایران ارزیابی میکنیم.
2-2-2-4 رویکرد سنی‌ها ی عراق به ایران
رویکرد گروه‌های سنی به ایران تحت تاثیر رقابت درونی آنها با گروه‌های شیعی و روابط با شیعیان عراق قرار داشته است. با وجود این، در نوع نگاه و عملکرد گروه‌های سنی میانه‌رو و گروه‌های سنی ضد ایرانی چون بعثی‌ها نسبت به ایران اختلافات جدی وجود دارد. هر چند ایران جدا از روابط و احساسات مذهبی نسبت به شیعیان در قالب یک استراتژی ملی در قبال عراق خواستار مشارکت تمامی گروه‌های عراق در ساختار قدرت و ارتباط با گروه‌های معتدل است، اما بخشی از گروه‌های سنی با گرایش‌های تمامیت­خواه، مشارکت اکثریت شیعی در روند سیاسی کشور را براساس وزن جمعیتی آنها تحمل نمی‌کنند و حمایت ایران از این امر را محکوم می‌کنند. بر این اساس، حمایت ایران از شیعیان و تشویق آنها به دموکراسی از منظر بخشی از گروه‌ها و رهبران اعراب سنی عراق، می‌تواند به قربانی شدن منافع و تضعیف جایگاه ‌سنی‌ها در معادلات عراق منجر شود. این نگاه باعث مخالفت سنی‌ها و دولت‌های عربی منطقه و نگرانی آنها از برهم خوردن توازن قدرت در عرصه ساختار سیاسی عراق به نفع شیعیان و متعاقب آن توازن قوای منطقه‌ای به نفع ایران در نتیجه شرایط جدید منطقه‌ای می‌باشد .( کرمی ، 21تیر91)
3-2-2-4 رویکرد شیعیان عراق به ایران
مذهب شیعی عاملی است که به رغم قومیت عربی گروه‌های شیعی، باعث تمایز و با توجه به رویکرد برخی از رهبران سیاسی و مذهبی موجب انزوای نسبی آنها در جهان عرب شده است و برخی از اعراب نیز بین شیعی و ایرانی بودن ارتباط برقرار می‌کنند. این دیدگاه جهان عرب باعث حمایت آن از حاکمیت اقلیت سنی بر این کشور طی دهه‌ های گذشته و عدم اعتراض به سرکوب شیعیان عراق شد. از منظر تاریخی،‌ کشورهای عربی منطقه نه تنها عاملی مثبت برای حمایت از قدرت یابی شیعیان نبوده‌اند، بلکه حتی همواره خواستار تضعیف قدرت و نقش گروه‌های شیعی در عراق بوده‌اند. از اینرو تجربیات تاریخی به همراه تحولات چند سال اخیر به شیعیان عراق آموخته است که نمی‌توانند از پشتوانه قدرت کشورهای عربی منطقه برای کسب حمایت در منازعات داخلی قدرت چندان امیدوار باشند. جمهوری اسلامی ایران طی سالهای حکومت بعث از گروه‌های مخالف شیعی و کرد حمایت بعمل آورد و در دوره جدید نیز با حمایت از روند سیاسی عراق و قدرت یابی دولت دموکراتیک، از اکثر گروه‌های سیاسی عراق بویژه شیعیان و اکراد حمایت کرده است. سیاست حمایت ایران از شیعیان عراق علاوه بر جنبه‌ها و زمینه‌های مذهبی و تاریخی- فرهنگی آن در راستای اولویت اساسی و راهبردی ایران در قبال عراق به عنوان تهدیدی امنیتی است. این امر باعث شده است که گروه‌های شیعی، جمهوری اسلامی ایران را به عنوان یکی از ستون‌های قدرت و منبع حمایت بیرونی برای کسب موقعیت و برتری در منازعات درونی قدرت تلقی کنند، حمایتی که در دوره کنونی نهادینه سازی قدرت، بسیاری از مباحث و نگرش‌های ملی آنها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. خشونت‌های فرقه‌ای سنی‌ها علیه شیعیان در عراق و ناخرسندی کشورهای عربی از قدرت یابی شیعیان در این کشور این عوامل باعث تقویت نگاه و رویکرد مثبت گروه‌های شیعی نسبت به ایران شد .(کرمی،21تیر1391)
4-2-2-4 رویکرد کردهای عراق به ایران
در خصوص نوع رویکرد و روابط گروه های کرد عراق با ایران، مسئله از پیچیدگی بیشتری برخوردار می باشد. از یکسو، رهبران کنونی در زمان حاکمیت بعثی ها از حمایت جمهوری اسلامی بهره­مند بودند و در نگاهی وسیع تر با توجه به احساس نزدیکی قومی- نژادی بیشتر نسبت به ایران در منطقه، در مقایسه با ترک ها واعراب دارای رویکردی دوستانه تر و نگاهی همگرایانه تر در قبال ایران هستند. از سوی دیگر، کرد ها با توجه به ذهنیت تاریخی ناشی از قطع حمایت رژیم پهلوی از آنها در دهه 1970 و دیگر تحولات کردی، به سیاست های ایران با نوعی تردید، هرچند اندک، و احتیاط می­نگرند. اما در مجموع گروهای کرد بعد از آمریکا، ایران را به عنوان دومین بازیگر خارجی عمده می­دانند که می ­تواند از طریق همکاری با آن و کسب حمایت، در جهت افزایش قدرت و توان تاثیر گذاری و خودمختاری در عراق حرکت کنند. از آنجا که ایران از زمان فروپاشی رژیم بعث و آغاز روند جدید دولت- ملت سازی در عراق، اصلی ترین حامی منطقه ای این روند محسوب می شود و ضمن شناسایی دولت جدید در جهت ایجاد ثبات و امنیت در عراق بعد از صدام تلاش می­ کند، گروهای کرد تداوم حمایت ایران را عاملی عمده در جهت موفقیت این روند جدید می­دانند. و بر این اساس، نگاهی مثبت به ایران نسبت به دیگر کشور های منطقه دارند. (کرمی،21تیر ماه 1391)
در سال 2003 آمریکا با سیاست یکجانبه گرایی، عراق را اشغال و رژیم بعث را ساقط کرد. اشغال عراق توسط آمریکا برای ایجاد نظام مطلوب در خاورمیانه و کلید ورود به خاورمیانه تلقی می شد. اما تصور آمریکا محقق نشد و فشارهای داخلی آمریکا را وادار کرد تا حکومت مردمی عراق و دموکراسی نسبی را بپذیرد که این امر در انتخابات ژانویه 2005 رقم خورد. بازیگران اصلی این عرصه انتخاباتی از سه طیف بزرگ داخلی عراق یعنی کردها، شیعیان و سنی­های عراق شکل گرفت. در روند دولت- ملت­سازی، شیعیان با توجه به اکثریت جمعیت آنها پیروز عرصه انتخاباتی شدند، کردها هم توانستند بر اساس فدرالیسم تا حدودی به خواسته های خود برسند. در این میان سنی ها بازنده اصلی شکل گیری قدرت جدید در عرصه ساختار سیاسی عراق بودند. لذا همواره از ناراضیان اصلی در این ساختار سیاسی شکل گرفته در عراق می­باشند. این گروه ها هرکدام دیدگاه متفاوتی نسبت به رقیب منطقه­ای یعنی ایران دارند، شیعیان شامل دو گروه شیعیان مذهبی و سکولار می باشد، در این میان شیعیان مذهبی که اکثریت قاطع شیعیان عراق را تشکیل می دهند، پیوند نزدیکی با ایران داشته و همواره ایران را حامی خود می­دانند و بیشتر به ایران نزدیکترند. در مقابل شیعیان سکولار که در اقلیت هم هستند عربیت را بر مذهب ترجیح داده و به سمت عربستان سعودی گرایش دارند. کردها به سیاستهای ایران با نوعی تردید، هرچند مثبت ولی اندک، می­نگرند. با این حال می­توان گفت سه دلیل زیر در این نوع نگاه موثر بوده است: 1- حمایت ایران از رهبران کرد در زمان صدام 2- احساس نزدیکی قومی- نژادی به ایران 3- ذهنیت تاریخی ناشی از قطع حمایت رژیم پهلوی از آنها در دهه 1970. در مورد اعراب سنی می­توان گفت که رویکرد گروه های سنی به ایران تحت تاثیر رقابت درونی آنها با گروه های شیعی و روابط ایران با شیعیان عراق قرار داشته است که همواره دیدگاهی بدبینانه و تعارض گونه نسبت به ایران دنبال می­ کنند.
5-2-2-4 دورنمای روابط ایران وعراق
استفاده از نقش فرصت ساز شیعه برای گسترش ظرفیت‌سازی در حوزة سیاست خارجی ایران برای اولین بار با انجام تحولات جدید در عراق صورت گرفته است. نکته محوری در شرایط حاضر این است که درجه تعاملات ایران با شیعیان عراق برای اولین بار بر محور اتصالات طبیعی فرهنگی و سیاسی بین ملتها و دولتها بطور همزمان قرار گرفته است. بر این اساس حضور ایران در عراق و در منطقه، تلاشی در جهت ایجاد روابط استراتژیک و گسترش نقش و نفوذ است نه صرفاً براساس بازی‌های ایدئولوژیک. این امر ریشه در ویژگی‌های طبیعی ساخت قدرت و سیاست، ژئوپلتیک، سابقه فرهنگی و ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی ایران دارد. (برزگر ، دیماه 1385)
6-2-2-4 نقش عربستان در عراق
حمله آمریکا به عراق در سال 2003 و فروپاشی نظام سیاسی این کشور تأثیر عمیقی بر سیاست خارجی عربستان بر جای گذاشت و منافع ملی سعودی ها را تحت تاثیر قرار داد. عربستان در آستانه تهاجم به عراق اگرچه بنا به محدودیت‌ها و مقتضیات داخلی و منطقه‌ای، موضع صریحی در حمایت از حمله به عراق ابراز نکرد و از در اختیار قرار دادن پایگاه هوایی به نیروهای ائتلاف خودداری نمود، اما با اجازه به آمریکا و نیروهای ائتلاف در استفاده از فضای آسمان خود در مرزهای عراق و عربستان، همگامی خود با این اقدام را نشان داد.مقامات سعودی اگرچه از سقوط صدام خشنود بودند، اما نگرانی و هراس آنها از بابت آینده سیاسی عراق از همان ابتدای اشغال عراق مشهود بود. اگر چه سقوط صدام حسین به بخشی از نگرانی های امنیتی دولت سعودی پایان داد؛ اما تحولات متعاقب آن به نگرانی های جدیدی انجامید که قدرت گیری شیعیان، به حاشیه رفتن اهل سنت، تغییر نظام سیاسی، تکامل سیاسی عراق از جمله این نگرانی ها بود. بی شک سیاست های آتی عربستان در قبال عراق، بدون در نظر گرفتن تأثیر هر یک از متغیرهای نامبرده، نمی تواند تحلیل واقع بینانه ای از روابط دو کشور و فرآیندهای جدید ارائه نماید.
عربستان در فضای جدید، سنی‌هایی را که پیش از این در منصب قدرت بودند و به طور طبیعی همسویی بیشتری با سعودی داشتند را در خارج از قدرت می بیند و از سویی دو نیروی غیرسنی یعنی شیعیان و کردها را در ارکان قدرت سیاسی می‌بیند. از اینرو آنچه مسلم است، تلاش عربستان برای بازپس‌گیری صحنه عراق و بر هم زدن ساختار سیاسی موجود در عراق است. هر چند که حساسیت‌های عربستان نسبت به کاهش نقش سنی‌ها، محدود به این کشور نبود و غالب کشورهای عربی آشکار و یا پنهان از روند سیاسی تازه در عراق و محوریت شیعیان و اکراد و تدوین قانون اساسی جدید براساس فدرالیسم و به تبع آن آنچه افزایش نقش و جایگاه شیعیان و بسط نفوذ ایران در منطقه می‌دانستند، ابراز نگرانی و ناخرسندی می‌کردند.  (موسوی ،4مرداد91)
7-2-2-4 نارضایتی عربستان از نفوذ ایران در عراق
با خروج عراق از معادلات منطقه‌ای، عربستان سعودی امیدوار بود ثمره مشارکت همه جانبه خود را با گسترش نفوذ منطقه‌ای‌اش بویژه در عراق پس از صدام حسین به دست آورد، اما وضعیت و روند اوضاع عراق به گونه‌ای پیش رفت که رخدادهای سیاسی این کشور به سود جمهوری اسلامی ایران رقم خورد. چنانکه همه می‌دانند و تاریخ نیز آن را ثبت کرده، جمهوری اسلامی ایران علی‌رغم خصومت دیرینه‌اش با رژیم صدام حسین، نه در جنگ آزادی کویت شرکت کرد و نه در جنگ اشغال و سرنگونی رژیم صدام حسین. همچنین تاریخ به یاد می‌آورد که تانکها و تفنگداران امریکایی برای اشغال عراق از دروازه‌های همپیمانان قبلی رژیم صدام حسین بویژه کویت و عربستان سعودی وارد شدند. و نیز این نکته از سوی ایران قابل درک است که دولت عربستان سعودی با همه فرصتها و ظرفیتهای منطقه‌ای و مالی‌اش انتظار داشت که سهمی هر چند محدود از اوضاع عراق پس از صدام حسین به دست آورد، زیرا فاکتور جنگ علیه رژیم صدام حسین در عملیات آزادسازی کویت و نیز فاکتورهای جنگ امریکا در اشغال عراق و سرنگونی رژیم صدام حسین از خزانه عربستان سعودی، کویت و دیگر کشورهای عرب خلیج‌فارس پرداخت شده است، اما جمهوری اسلامی ایران با هزینه‌های ناچیز برنده نتایج تحولات عراق از زمان اشغال کویت تا مرحله سرنگونی رژیم صدام حسین شناخته شد و آشکار است که این موضوع نقش مهمی در برانگیختن خشم عربستان سعودی ایفا کرده است. این نکته به گونه‌ای آشکار از زبان سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان سعودی در اجلاس بین‌المللی بازسازی عراق در سال 2009 جاری شد. وی گفت ایالات متحده امریکا عراق را اشغال کرد و رژیم آن را سرنگون کرد و این کشور را در طبقی از طلا به ایران واگذار کرد.(موسوی ،4مرداد 1391)
8-2-2-4 نگرانی های منطقه ای عربستاندر سطح منطقه ای وضعیت عراق، بالقوه می تواند نگرانی های امنیتی را برای سعودی ها رقم بزند و منافع عربستان را دچار چالش نماید.
از جمله اینکه:
تشکیل یک دولت باثبات عربی که می تواند در محیط خلیج فارس برای منافع سعودی ها چالش زا باشد .
تداوم قدرت گیری شیعیان در عراق که می تواند الگویی برای دیگر شیعیان در خلیج فارس باشد.
پیوند نزدیک با ایران که می تواند موازنه قوا را در سطح منطقه به نفع ایران تغییر دهد .
بنابراین با توجه به این عوامل می توان گفت که عراق پس از صدام و در رویه شیعی آن بالقوه می تواند نگرانی های امنیتی را در محیط پیرامونی عربستان به وجود آورد. از اینرو مقامات سعودی‌ها در دیدارها و رایزنی های خود با آمریکایی ها، تلاش زیادی نموده اند تا وضعیت کنونی در عراق را به عنوان یک وضعیت نامطلوب ترسیم نمایند. آل سعود بر این امر تاکید داشته‌ است که این امر را نخواهند پذیرفت که پست‌های امنیتی و نظامی در دست رهبران سیاسی و نظامی شیعی در عراق باقی بماند و در همین راستا نیز تمام تلاش خود را برای تغییر شرایط انجام خواهد داد، چرا که چنین وضعیتی تهدیدی برای امنیت عربستان به شمار می‌رود. (موسوی،4مرداد1391)
9-2-2-4 یارگیری سیاسی عربستان در صحنه داخلی عراق  
در چنین وضعیتی عربستان تلاش نمود تا در داخل عراق به دنبال یارگیری های سیاسی باشد و بتواند با برقراری پیوند با گروه های سنی میانه رو، تغییری در شرایط موجود ایجاد نماید. لذا تلاش نمود تا همپیمانان سعودی در عرصه سیاسی عراق قدرت بیشتری یابند. درست به همین دلیل بود که سعودی‌ها با میانجیگری آمریکا تلاش کردند تا روابط خود با ایاد علاوی را تحکیم و تقویت کنند و مقامات بلندپایه سعودی چون شخص پادشاه و شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز به علاوی وعده دادند که از او حمایت کنند و به همین دلیل تمام نیروها و احزاب سیاسی سنی عراقی را که روابط حسنه‌ای با عربستان داشتند، بسیج کردند تا با علاوی در یک فهرست واحد در انتخابات عراق شرکت و در مقابل اکثریت شیعی عراق قد علم کند. به همین دلیل نیز دولت سعودی هزینه زیادی برای تبلیغات فهرست علاوی صرف کرد و در طول انتخابات، از شبکه‌های ماهواره‌ای متعددی برای حمایت از فهرست علاوی استفاده نمود  .
با تغییر شرایط سیاسی و همچنین وضعیت داخلی این روزهای عراق که نوعی رویارویی سیاسی را میان دولت و دیگر گروه های اصلی عراق فراهم نموده است و گروههایی چون العراقیه و همپیمانی کردستان درصدد فشار بر نوری مالکی برآمده اند، فرصت مناسبی در اختیار سعودی ها قرار گرفته است تا با حمایت های مالی و معنوی خود از جریان العراقیه و دیگر همپیمانان این فهرست، بر دولت کنونی عراق فشار آورده و در یک سناریو خوش بینانه دولت شیعی نوری مالکی را ساقط کرده و امیدوار به تشکیل دولت سنی ای باشد که پس از سقوط صدام در حاشیه قدرت و سیاست در این کشور قرار گرفته است. حاصل این که تکامل فرایند سیاسی در عراق و به حاشیه رفتن اهل سنت تاثیرات خود را بر عربستان بر جای گذاشته است. بنابراین به لحاظ درک تصمیم گیرندگان سعودی، عراق شیعی نه تنها مطلوب نیست، بلکه مشکلاتی را نیز موجب شده است که می بایست با فراهم کردن فضای بازی برای اهل سنت عراق، این گروه را به جایگاه سابق بازگرداند.
بنابراین هرازگاهی شاهد هستیم که طرح ها و سناریوهایی به شکل آشکار و پنهان از سوی مقامات سعودی و در راستای نگرانی هایی که از روند تحولات جاری در عراق وجود دارد، مشاهده می شود که در طی چند سال گذشته، ایاد علاوی و گروه العراقیه به عنوان گروهی که ظرفیت لازم را برای اعمال فشارهای سیاسی دارد، در فهرست گروه های حامی شونده قرار گرفته است.( موسوی،4مرداد1391)
10-2-2-4چشم انداز پیش رو درعراقبا سقوط صدام فرصت سیاسی مناسبی در اختیار شیعیان قرار گرفت تا در ساختار سیاسی جدید عراق به عنوان یکی از گروه های برجسته نقش آفرینی نماید. بنابراین از دید مقامات عربستان سعودی قدرت گیری شیعیان در عراق می تواند زنجیره ی شیعی را در منطقه تکمیل نماید و موجبات تحکیم قدرت شیعیان را فراهم آورد. بنابراین به حاشیه رفتن سنی ها، وضعیت مطلوبی از حیث ساختارسازی در عراق به حساب نمی آید و می بایستی با فراهم نمودن سازوکارهای خاص در مقابل چنین فرایندی موضع گیری نمود.
بنابراین عربستان از گروههایی که به نحوی از حیث نگاه مشترک و مسائل ایدئولوژی با سعودی ها دارای دیدگاه همپوشانی هستند رابطه برقرار نموده است و در مقاطعی با کمک های مادی و تبلیغاتی از آنها حمایت نموده است. گروه العراقیه دارای برخی دیدگاه های مشترک و همپوشان داخلی و منطقه ای همچون نارضایتی از وضعیت سیاسی کنونی، نقش حداکثری شیعیان در ساختار سیاسی، نقش آفرینی ایران در عراق با عربستان سعودی می باشد  .
بنابراین می توان گفت که عربستان بیشترین تلاش خود را برای دگرگون ساختن ساختار موجود قدرت در عراق را به کار خواهد بست و همراهی خود با شرایط سیاسی عراق پس از صدام را منوط به افزایش نقش و بهبود جایگاه سنی‌های عراق خواهد نمود. به همان میزانی که در داخل عراق، سنی‌ها به جایگاه سابق خود در هرم قدرت نزدیک شوند؛ عربستان از ساختار جدید سیاسی در عراق از طریق گروه های چون العراقیه حمایت خواهد نمود.( کرمی، ،6تیر1392)
3-2-4 گفتار سوم ، بحرین
1-3-2-4 تاثیر انقلاب اسلامی ایران در بحرین
%61 از مردم بحرین شیعه می باشند. بحرین پس از سه کشور ایران، آذربایجان و عراق چهارمین کشوری است که دارای اکثریت قاطع جمعیت شیعه است. علی‌رغم اکثریت عددی شیعیان، ‌حکومت در دست خاندان سنی آل خلیفه می‌باشد. از آنجایی که نهادهای حاکمیت سیاسی در اختیار اقلیت سنی قرار دارد، شیعیان، اکثریتِ معترض را نیز تشکیل می دهند.
در سال 1979 «هادی مدرسی» از طرف امام (ره) به عنوان نماینده شخصی او در بحرین منصوب شد. در بحرین سخنرانی مدرسی به دو تظاهرات علنی منجر شد؛ یکی از آنها با اجازه مقامات، روز 17 اوت مصادف با روزی که امام(ره) آن را روز قدس نامیده بود، برگزار شد. تظاهرات دوم روز 19 اوت به دنبال بازداشت او سبب شد که حدود 500 نفر تظاهرات کرده و خواستار آزادی او شوند که 28 تن از آنان بازداشت شدند. آنگاه مقامات بحرینی روز 31 اوت مدرسی را اخراج کردند. با این حال موج تظاهرات و ناآرامی‌ها شکل و محتوای خود را مرهون ابتکار و برنامه‌ریزی ایران بود.( جوادی ،30فروردین1391)
2- 3 -2- 4 نقش بحرین در تاسیس شورای همکاری خلیج فارس
در ۱۳ دسامبر ۱۹۸۱، بحرین اعلام کرد که گروهی خرابکار را دستگیر کرده است، گروهی که دولت بحرین ادعا می‌کرد در ایران آموزش دیده‌اند. در واقع کودتای مورد ادعای بحرین در سال 1981، از اصلی‌ترین عوامل تاسیس شورای همکاری خلیج فارس بود که از جمله اهداف آن، جلوگیری از تسری انقلاب ایران به کشورهای منطقه دانسته شده است.
3-3-2-4 موضع بحرین در قبال جنگ ایران و عراق
در پی تجاوز گسترده رژیم صدام حسین به ایران در سال 1359 شمسی، دولت بحرین به تقلید از اصلی‌ترین متحد منطقه‌ای خود یعنی عربستان سعودی به حمایت غیرمستقیم از بغداد پرداخت.
موضع شورای همکاری خلیج فارس اگر چه ظاهرا بی طرفی در این جنگ بود اما عملا این کشورها حمایت گسترده‌ای از رژیم عراق به عمل آوردند. کمک‌های مالی گسترده که بعدا پس از تجاوز عراق به کویت به آن اعتراف شد و همچنین کمکی که کویت در جریان بازپس‌گیری فاو به صدام حسین کرد، از جمله اقدامات این شورا در نقض بی‌طرفی بود.