۲-۱۴-۲- تحلیل وضعیت شهر الکترونیک
با توجه به آنجه طی فصول و بخشهای گذشته مطرح شد، شهرهای الکترونیک در ایران هنوز جایگاه و ماهیت اصلی خود را پیدا نکرده‌اند. در واقع شهرهای ما برای دستیابی به آنچه در کشورهای دیگر به عنوان شهر الکترونیک یا دولت محلی الکترونیک شناخته می‌شود راهی طولانی در پیش دارند. علت این موضوع را می‌توان در دو بخش کلی واکاوری نمود:
-
- تفاوت ماهوی مدیریت شهرها و تفاوت عملکردی شهرداری‌ها در دولتهای با حکومت تمرکزگرا و دولتهای مبتنی بر حکومت محلی به عنوان یکی از مشکلات اصلی پیش روی تحقق شهر الکترونیک در کشور ما شناخته می‌شود. شهر الکترونیک تنها در صورتی تحقق می‌یابد که شهرداری به عنوان نهاد اصلی مدیریت شهر به صورت محلی عمل کرده و اختیار عمل کامل داشته باشد. در واقع سیستم فعلی مدیریت شهرها در ایران مناسب برای پیاده‌سازی شهر الکترونیک نمی‌باشد کمااینکه تجربه سالیان گذشته در زمینه پیاده‌سازی و راه‌اندازی شهرهای الکترونیک در کشور نیز مؤید این مطلب بوده است و همچنین تمام شهرهای الکترونیک جهان در واقع یک دولت الکترونیکی محلی هستند که به نمایندگی از دولت مرکزی تمامی خدمات شهری را به صورت الکترونیکی در اختیار شهروندان قرار می‌دهند. تمرکز تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در مرکز مانع از اختیار عمل شهرداری‌ها بوده و فرایند الکترونیکی شدن را برای آنها بسیار دشوار می کند. در شهرهای الکترونیک، عمده خدمات مورد نیاز شهروندان در حوزه‌های مختلف به صورت کامل ارائه می‌گردد. در واقع در این حالت وظایفی که بر دوش دولت‌ها قرار داشته به نهادهای مدیریت محلی واگذار شده و تنها اموری مانند ارتباطات و تنظیم سیاست خارجی، دفاع و تأمین امنیت ملی و ایجاد زیرساختهای ملی بر عهده دولتهای مرکزی باقی می‌ماند. این امر همچنین زمینه رقابت سالم را بین شهرداری شهرهای مختلف کشور برای ارائه خدمات بیشتر و بهتر به صورت الکترونیک فراهم می‌آورد.
-
- عدم وجود زیرساختهای مورد نیاز اعم از زیرساختهای فنی، قوانین و مقررات، زیرساختهای فرهنگی و آموزشی و نهایتاً نیروی انسانی کارآزموده به عنوان دومین مانع پیش روی تحقق شهرهای الکترونیک در ایران شناخته می‌شود. بر طبق آمار و اطلاعات ارائه شده در بخشهای قبلی، شاخصهای توسعه دولت الکترونیک و آمادگی الکترونیک در ایران با شاخصهای جهانی فاصله چشمگیری دارد و تا زمانیکه این فاصله کمتر نشود نمی‌توان انتظار پیشرفت در زمینه توسعه شهرهای الکترونیک داشت. همچنین یکی دیگر از مشکلات پیش رو عدم وجود توان مدیریتی در زمینه اجرا پروژه‌های فناوری اطلاعات و ناآشنایی مدیران با فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و همچنین عدم ثبات مدیریتی و تعویض پی در پی مدیران است که باعث مسکوت ماندن طرح‌های قبلی می‌گردد.
۲-۱۵- مدل تحلیل: تعامل بین کنشگران اصلی مدیریت شهر در شهر الکترونیک
شهروندان، دولت، بخش عمومی و سازمانهای غیردولتی به عنوان کنشگران اصلی شهر شناخته میشوند. در مقابل- همانطور که پیشتر به آن اشاره شد- سه گروه اصلی مخاطب ایده شهر الکترونیک عبارتند از ۱- دولت، ۲- شهروندان و ۳- شرکتها و موسسات بخش خصوصی. این دو تقسیمبندی تا حد زیادی با یکدیگر انطباق دارند. در واقع در زمینه شهر الکترونیک، اهداف استراتژیک خارجی، متمرکز بر شهروندان و شرکتها و موسسات بخش خصوصی است در حالیکه اهداف داخلی بر خود دولت تمرکز دارد. به عبارت دیگر وقتی بحث از شهر الکترونیک به میان میآید، تراکنشهای دولت- دولت (G2G)، دولت- شهروندان (G2C) و دولت- بخش خصوصی (G2B) بر بستر زیرساخت الکترونیک، زیرساخت دولت الکترونیک و زیرساخت کسب و کار الکترونیک اهمیت مییابند. این ارتباط میان کنشگران شهر الکترونیک در شکل ۱۴ نشان داده شده است.
شکل ۱۴: تعامل بین کنشگران اصلی مدیریت شهر در شهر الکترونیک
اهداف خارجی شامل برآوردهسازی نیازمندیهای عمومی و انتظارات کاربران و مراجعان از طریق سادهسازی تراکنشها به کمک ارائه خدمات برخط است. بدین ترتیب خدمات ازائه شده توسط دولت به شهروندان و شرکتها و موسسات بخش خصوصی با کیفیتی بهتر و از طریق امکانات شهر الکترونیک میسر خواهد شد. از طرف دیگر افزایش کارایی، شفافیت، سرعت و پاسخگویی عملیات درون سازمانی بخش دولتی (شامل تراکنشهای بین دولت مرکزی و محلی) به عنوان اهداف داخلی شناخته میشوند.
با توجه به مباحث مطرح شده، آنچه اهمیت می‌یابد این است که رابطه بین کنشگران شهر در قالب شهر الکترونیک میسر شود و این امر زمانی میسر می‌گردد که سیستمها و فرآیندهای ارائه خدمات شهری با مدل جدید ارائه خدمات منطبق شوند.
در این تحقیق سعی می‌شود بر اساس مدل تحقیق (شکل ۱۵) ابتدا وضعیت شهر الکترونیک در شهر همدان بررسی شده و جایگاه همدان تعیین گردد. بر این اساس و پس از تعیین وضعیت فعلی شهر الکترونیک در شهر همدان، نقاط قوت و ضعف موجود در هر بعد بررسی شده و نهایاتاً راهکارهای تحقق شهر الکترونیک بیان گردد.
شکل ۱۵: مدل تحقیق
فصل سوم: روش‌شناسی پژوهش
فصل سوم:
روش‌شناسی پژوهش
۳-۱- مقدمه
پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار میرود. ]خاکی، ص ۲۰۱، ۱۳۸۷[ دستیابی به هدفهای علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود مگر زمانی که با روش‌شناسی درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است که اعتبار میباید نه از موضوع تحقیق. پژوهشگر باید توجه داشته باشد که اعتبار دستاوردهای تحقیق به شدت تحت تاثیر روشی است که برای تحقیق خود برگزیده است. ]همان، ص ۱۵۵[
ماهیت و الگوی تحقیق علمی در علوم انسانی و اجتماعی از علوم تجربی و طبیعی گرفته شده و هدف آن حقیقتیابی و فهم جویی در کنه مطلب است. به عبارت دیگر تحقیق را می‌توان کوشش‌ها‌یی سازمان یافته تلقی کرد که محقق را در روشنسازی حقیقت یک موضوع یاری می‌دهد. ]جان بست، ص ۸۰، ۱۳۷۱[
هدف این فصل بیان تفصیلی طرح تحقیق است که در فصل اول، کلیات آن به اختصار معرفی شده است. در این فصل با توجه به هدف تحقیق و نحوه جمعآوری داده‌ها و اطلاعات، نوع و روش تحقیق تعیین می‌شود. سپس جامعه آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه متناسب با ویژگی‌های جامعه آماری و داده‌ها‌ی مورد نیاز تحقیق معرفی می‌شود. در پایان روش و ابزار جمعآوری داده‌ها و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۳-۲- روش تحقیق
روش انجام پژوهش یکی از عوامل عمده‌ای است که بر تحقیق و نتایج حاصله اثر می‌گذارد و غالباً به هدف پژوهش، ماهیت موضوع، امکانات اجرایی تحقیق و فرضیه‌های تدوین شده و یا سوالات بستگی دارد.
روش تحقیق این است که مشخص کنیم چه روشی برای بررسی موضوع لازم است که این امر بستگی به اهداف و ماهیت پژوهش و امکانات اجرایی آن دارد و هدف از انتخاب روش تحقیق این است که محقق مشخص کند چه شیوه و روشی را اتخاذ کند تا هرچه سریع‌تر، دقیق‌تر، آسان‌تر و ارزان‌تر او را در دستیابی به پاسخ پرسشهای تحقیق یا آزمون فرضیات مورد نظر کمک کند. ] نادری و سیف نراقی ، ص ۶۳-۶۴، ۱۳۷۵[
تحقیق توصیفی مجموعه روش‌ها‌یی است که هدف آنها توصیف شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی است و شامل جمعآوری اطلاعات برای آزمون فرضیه‌ها یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می‌شود. در این گونه تحقیقات پژوهشگر بدون اینکه دخالت‌ها‌ی ذهنی یا عملی در «آنچه که هست» داشته باشد، نتایج عینی خود را از موقعیت گزارش می‌دهد و با بهره گرفتن از روش‌ها‌ی گوناگون به توصیف آن می‌پردازد. در این نوع پژوهش محقق به ترتیب زیر عمل می‌کند:
الف) به جمعآوری اطلاعات واقعی و مفصل از پدیده‌های ویژه می‌پردازد.
ب ) به شناسایی و بررسی مسائل، شرایط و وقایع جاری مبادرت می‌ورزد.
ج ) به مقایسه و ارزشیابی وقایع اقدام می‌کند و در نهایت پس از تایید یا رد هر یک از فرضیات و یا پاسخ به سوالات به ارائه راهکار اقدام می‌کند.
تحقیق توصیفی را می‌توان به دسته های پیمایشی، همبستگی، اقدام‌پژوهی، بررسی موردی و تحقیق پس- رویدادی (علی- مقایسهای) طبقهبندی کرد. ] سرمد، ص ۸۲، ۱۳۸۳[
در تحقیق پیمایشی پاسخ پرسشنامه‌ها و مصاحبه‌ها در نمونه تعیین شده، جمعآوری و تجزیه و تحلیل می‌گردد و سپس پیشنهادهای لازم براساس نمونه اندازه‌گیری شده، به جامعه مورد نظر تعمیم می‌یابد. ]طاهری، ص ۸۱، ۱۳۷۴[
در پژوهش به روش مطالعه موردی، بر خلاف پژوهشهای آزمایشی، پژوهشگر به دستکاری متغیر مستقل و مشاهده اثر آن بر متغیر وابسته نمی‌پردازد. همچنین همانند پژوهشگری که در تحقیق پیمایشی با انتخاب نمونه‌ای با حجم وسیع و معرف از جامعه درباره تعدادی از متغیرها به بررسی می‌پردازد عمل نمی‌کند. پژوهشگر مطالعه موردی به انتخاب یک مورد پرداخته و آن را از جنبه‌های مختلف بررسی می‌کند. هدف اصلی در هر مطالعه موردی مشاهده تفصیلی ابعاد “مورد” مطالعه و تفسیر مشاهده‌ها از دیدگاه کل‌گراست. از این رو مطالعه موردی بیشتر به روش کیفی و با تأکید بر فرآیندها و درک و تفسیر آنها انجام می‌شود. ] سرمد، ص ۸۹، ۱۳۸۳[
انجام پژوهش به روش مطالعه موردی شامل چهار مرحله است. الف: بیان مسأله و انتخاب “مورد” (واحد تحلیل) ب: انجام عملیات میدانی (گردآوری داده‌ها) ج: سازماندهی داده‌ها د: تدوین گزارش.
با توجه به عنوان این تحقیق و اهداف آن همانگونه که در فصل اول بیان شد تحقیق حاضر به لحاظ روش توصیفی و به لحاظ هدف کاربردی است زیرا محقق درصدد است با گردآوری اطلاعات واقعی و بررسی وضع موجود، اثرات پیاده‌سازی شهر الکترونیک بر مدیریت شهری در شهر همدان را شناسایی کند. بنابراین تحقیق حاضر تحقیقی است توصیفی و با توجه به نحوه انجام و اهداف آن در چارچوب تحقیقات بررسی موردی کاربردی قرار می‌گیرد.
۳-۳- منابع گردآوری داده‌ها
به منظور گردآوری داده‌ها‌ی مورد نیاز تحقیق، منابع و روش‌ها‌ی مختلفی وجود دارند که در یک نگاه کلی می‌توان آنها را به دو دسته منابع اولیه و منابع ثانویه تقسیم کرد.
منابع ثانویه: برای شناخت مبانی نظری تحقیق و دستیابی به اطلاعات حاصل از تلاش‌ها‌ی تحقیقی در گذشته روش‌ها‌ی کتابخانه‌ای مورد نظر است. این روش جهت جمعآوری اطلاعات موجود برای پیریزی مبانی کلی تحقیق همچون تعریف مفاهیم کلیدی و عملیاتی، طرح ضرورت‌ها، بیان کاربردها و تشریح اهمیت و نیز شناخت مبانی نظری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
منابع اولیه: پس از جمعآوری داده‌ها‌ی موجود که از منابع ثانویه بدست آمدهاند، نیاز جهت بدست آوردن داده‌ها‌ی تکمیلی وجود دارد که محقق باید با بهره گرفتن از ابزارهای جمعآوری داده‌ها مانند پرسشنامه، آنها را از منابع اولیه بدست آورد زیرا از منابع ثانویه قابل حصول نیستند. از آنجا که پژوهش حاضر از نوع توصیفی است، همچون بسیاری از مطالعات توصیفی مشابه برای جمعآوری اطلاعات مورد نیاز جهت پاسخگویی به یکی از پرسشهای تحقیق (پرسش شماره ۲) از پرسشنامه استفاده شده است و در مورد سایر سوالات، اطلاعات و آمار موجود جهت تحلیل مورد استفاده قرار گرفته است. دلایل استفاده از پرسشنامه بدین شرح است:
۱- صرفه جویی در وقت و هزینه.
۲- در مقایسه با سایر روش‌ها از اعتبار بیشتری برخوردار است.
۳- استخراج داده‌ها در این روش آسان‌تر است.
سوالات پرسشنامه کاملاً بر اساس شاخصهای تعریف شده در مدل CID (مدل دانشگاه هاروارد) که در فصل ۲-۵ بدان پرداخته شد طراحی شده‌اند. مقیاس مورد استفاده برای اندازه‌گیری، مقیاس اندازه‌گیری پنج گزینه‌ای لیکرت است که با اختصاص اعداد از یک تا پنج امکان تجزیه و تحلیل نتایج بر مبنای مقیاس فاصله‌ای فراهم شده است.
۳-۴- روایی[۵۵] و پایایی[۵۶] پرسشنامه
روایی به معنی صحیح و درست بودن است. اعتبار یا روایی بدین معنی است که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد. اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه‌گیری نامناسب و غیرکافی می‌تواند از ارزش هر پژوهش علمی بکاهد. ] خاکی، ص ۸۲، ۱۳۷۸[
مدل نهایی استفاده شده برای طراحی پرسشنامه، مدلی است که در جهت هدف تحقیق و برای پاسخگویی به سوالات آن تهیه شده و پرسشنامه تحقیق نیز بر مبنای مدل پیشنهادی دانشگاه هارواد طراحی شده است. از آنجاییکه این مدل در سطح بین‌المللی شناخته شده بوده و تا کنون بارها و بارها مورد استفاده قرار گرفته است و هر ساله وضعیت آمادگی الکترونیکی در کشورهای مختلف بر اساس این مدل محاسبه و اعلام می‌گردد، بنابراین پرسشنامه طراحی شده بر مبنای آن دارای روایی محتوایی است.
پایایی یا قابلیت اعتماد ابزار اندازه‌گیری مورد دیگری است که باید در یک کار پژوهشی مورد توجه قرار گیرد. منظور از پایایی یک وسیله سنجش آن است که اگر خصیصه مورد نظر دوباره با همان وسیله (یا وسیله مشابه و قابل مقایسه با آن) و تحت شرایط مشابهی اندازه‌گیری شود، نتایج حاصل از آن، مشابه، دقیق و قابل اعتماد باشد. ] هومن، ص ۵۶، ۱۳۷۸[
سنجش پایایی ابزار اندازه‌گیری با این هدف صورت می‌گیرد که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف کاربرد داشته باشد و چنانچه این تحقیق توسط فرد محقق دیگری در زمان و مکان دیگری صورت پذیرد بتوان به نتایج مشابه‌ای دست یافت.
برای برآورد قابلیت اعتماد پرسشنامه می‌توان از روش‌ها‌ی مختلف نظیر روش تکرار آزمون‌ها[۵۷] (بازآزمایی)، روش معادلسازی[۵۸] (موازی و همتا)، روش آلفای کرونباخ[۵۹] و … استفاده کرد که معروفترین آنها همان روش آلفای کرونباخ است. آلفای کرونباخ بین صفر تا یک محاسبه می‌شود که هرچه مقدار آن به یک نزدیک‌تر شود نشان دهنده اعتبار بالاتر پرسشنامه است. در این تحقیق برای برآورد اعتبار پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شده که فرمول آن عبارت است از:
α: ضریب آلفای کرونباخ
n: تعداد سوالات
Si: انحراف معیار هر سوال
S: انحراف معیار کل پرسشنامه
