اندام­های آلوده کننده در قارچ­ها به چندین حالت دیده می­شوند که عبارتند از اسپورانژیوسپور، کنیدی، زئوسپور و آسکوسپور. گرچه این­ها از نظر آسیب­شناسی با هم اختلاف دارند ولی بسیاری از آنها به غیر از زئوسپور قارچ­های آبزی از نظر نحوه تماس و ورود به بدن میزبان یکسان عمل می­ کنند. نفوذ قارچ­های بیماری­زا به میزبان غالباً از طریق پوشش بدن و گاهی از طریق سوراخ­های بدن انجام می­ شود. انتقال قارچ­های بیماری­زای حشرات توسط تخم بسیار نادر است. بندپایانی مثل شته­ها که تغذیه آنها از طریق مکیدن شیره گیاهان صورت می­گیرد، معمولاًاز طریق جلد به بیماری قارچی آلوده می­شوند. اما آلودگی به بیماری­های ویروسی و باکتریایی کمتر پیش می ­آید. آلودگی قارچی در نتیجه تماس بین میزبان و اجزای آلوده کننده مثل اسپور آغاز می­ شود (بوسیاس^[۱۱۵]و پندلند، ۱۹۹۸). زئوسپور تعدادی از شبه قارچ­های آبزی از جمله شاخه Oomycota نظیر گونه­ های جنس Lagenidium spp. با بهره گرفتن از تاژک جابجا شده و می­توانند با یافتن نشانه­ های شیمیایی میزبان به طرف آن حرکت کنند. بر عکس اسپورهای بیشتر قارچ­های خشکی­زی غیر متحرّک بوده و بصورت تصادفی با میزبان تماس حاصل می­ کنند که عامل آن معمولاً باد یا عوامل دیگر می­باشد، پس از تماس با میزبان اولین قدم برای ایجاد آلودگی قارچی چسبیدن و تندش بعدی آن اسپور روی کوتیکول میزبان است (آهون منش و علوی، ۱۳۶۷).

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی جلد میزبان سهم مهمی در اختصاصی عمل کردن بیمارگرهای قارچی از نظر چسبیدن و تندش اسپور دارد. درجه چسبندگی اسپور قارچ تحت تأثیر مواد مخاطی و شرایط فیزیکی اپرسوریوم قرار دارد و نفوذ به داخل پوشش بدن میزبان از طریق مکانیکی و با کمک لوله تندشی صورت می­گیرد. این نفوذ تحت تأثیر فشار فیزیکی و استفاده از آنزیم­هایی مثل پروتئاز و غیره انجام می­ شود. کوتیکول سخت شده میزبان در مقایسه با کوتیکول تازه تغییر جلد داده میزبان مقاومت بیشتر در برابر نفوذ قارچ دارد. به این علت حشرات پس از تغییر جلد حساسیت بیشتری نسبت به قارچ­ها دارند (موسوی، ۱۳۷۹).
تفاوت در قدرت آلوده­سازی نژادهای یک قارچ ممکن است به دلیل تفاوت در مقدار آنزیم­هایی باشد که می­توانند برای تجزیه کیتین بکار روند. تعدادی از قارچ­ها پس از ورود به هموسل حشره به سرعت تکثیر یافته و معمولا میزبان خود را می­کشند. پس از مرگ میزبان ادامه رشد قارچ بصورت گندرویی است و ادامه رشد منجر به تبدیل میسلیوم به عضوی به نام سختینه می­ شود که اندامی مقاوم و پایدار است. علاوه بر آن در بسیاری از قارچ­ها، ریسه­های رویشی از لاشه میزبان خارج شده و اگر شرایط مساعد باشد اسپورهای غیر جنسی بوجود می­آیند. این اسپورها پخش شده و بیشتر از نظر انتقال افقی بیمارگر به میزبان­های جدید نقش مهمی دارند. انتشار این اسپورها در مواردی بر اثر تحرّک و جابه جایی حشره صورت می­گیرد ولی در بیشتر مواقع وسیله انتشار آنها آب یا باد است. پراکنش موضعی اسپورها ممکن است در اثر ترکیدن اندام­های تولید اسپور صورت گیرد. حرارت مطلوب برای گسترش آلودگی­های قارچ­ها معمولاً بین ۲۰ تا ۳۰ درجه سلسیوس است. رطوبت زیاد (بیش از ۹۰%) نیز بیشتر برای جوانه زدن اسپور و همچنین تولید اسپور در سطح میزبان ضروری است (موسوی، ۱۳۷۹).
وجود لایه­ای از آب برای جوانه­زنی کنیدی در بعضی از قارچ­های ناقص ضروری ولی برای بسیاری از قارچ­های راسته انتوموفتورال نامساعد است. در شرایط مساعد کنیدی و یا سایر اسپورها به مقدار زیاد تولید می­شوند که انتشار افقی قارچ را تسهیل نموده و سبب همه­گیری بیماری می­ شود. اسپورهایی با دیواره ضخیم در شرایط نامساعد تولید می­شوند که در برابر شرایط نامساعد محیطی مقاوم هستند. این اسپورها به عامل بیماری کمک می­ کنند تا در شرایط نامطلوب تنش­های محیطی را تحمل کرده و دوره­هایی را که میزبان مناسب در اختیار آنها نباشد پشت سر بگذرانند (موسوی، ۱۳۷۹).
۲-۴-۱- مرحله بیماری­زایی (ابتلای حشره به قارچ و ایجاد بیماری)
قارچ­هایی که با حشرات رابطه اتگلی دارند به دو صورت انگل خارجی و انگل داخلی می­باشند. حالت انگل خارجی در قارچ­های راسته Laboulbeniales و رده Trichomycetes دیده می­ شود. قارچ­های انگل خارجی باعث مشکل درونی برای حشره نمی­شوند و فقط در سطح بدن میزبان فعالیت کرده و عمدتاً از طریق متلاشی کردن پوشش خارجی حشره ایجاد بیماری کرده و در نهایت میزبان خود را می­کشند. اما قارچ­های انگل داخلی به طرق مختلف نظیر متلاشی کردن پوشش خارجی حشره، نفوذ به همولنف و تکثیر، غلبه بر سیستم ایمنی حشره و … سبب ایجاد آلودگی و مرگ می­شوند. در Zygomycotina زیگوسپورها و در Ascomycotina آسکوسپورها باعث ایجاد عفونت در قسمتهای درونی بدن حشرات می­شوند. اغلب، حمله قارچ به حشره در مرحله لاروی و پورگی مؤثّّرتر از مرحله بلوغ است. در مرحله شفیرگی حشرات خیلی کم مورد حمله قرار می­گیرند و در مرحله تخم به ندرت ممکن است آلودگی اتفاق افتد (کایا^[۱۱۶]و تانادا، ۱۹۸۴).
۲-۴-۲- چسبندگی اسپورها
چسبندگی اسپورها به کوتیکول حشرات در بیشتر موارد بصورت یک مکانیسم غیر فعال صورت می­گیرد و توسط نیروهای الکترواستاتیک و یا مواد لزج که در سطح بافت حشره قرار دارند به آن متصل می­شوند. در تعدادی از قارچ­ها در سطح کنیدی ماده­ای لزج و چسبنده وجود دارد که باعث اتصال آنها به کوتیکول حشرات می­گردد مانند کنیدی قارچ­های راسته انتوموفتورال. در برخی از موارد اسپورهای چسبنده حالت اختصاصی دارند مثل قارچ M. anisopliae روی سوسک­های خانواده Scarabaeidaeو یا قارچ Conidiobolus obscures که کنیدی آنها اختصاصاً به شته­ها می­چسبند و آنها را بیمار می­ کنند، اما در اکثر موارد چسبندگی در قارچ­ها یک حالت اختصاصی نیست (کایا و تانادا، ۱۹۸۴).
۲-۴-۳- نفوذ به پوشش بدن
هنگامی که اسپورهای یک قارچ روی کوتیکول بدن حشره­ای قرار می­گیرند تحت شرایط محیطی مناسب (بطور عمده رطوبت و دمای مناسب و به صورت کمتر نور) شروع به رشد نموده و تشکیل اندامی که لوله زایا نام دارد را می­ دهند. نوک لوله تندش متورم شده و یک اندام مکنده مخصوص به نام اپرسوریوم از آن بوجود می ­آید (شجاعی، ۱۳۷۶). یک ریسه نفوذ کننده در قسمت زیرین اپرسوریوم تشکیل شده و می ­تواند به لایه­ های اپی­کوتیکول و پروکوتیکول جلد حشرات نفوذ نموده و یا فقط قادر به نفوذ به اپی­کوتیکول حشره می­باشد. این ریسه سپس به یک ریسه معمولی تبدیل شده و در جهت طولی خود رشد نموده و ریسه­های نفوذی بیشتری را ایجاد می­ کند. اگر در این مرحله حشره میزبان پوست­اندازی نماید آلودگی می ­تواند از بین برود در غیر این صورت قارچ به رشد خود ادامه داده و لایه اپیدرم جلد را مورد حمله قرار می­دهد. این مرحله متداول­ترین مرحله­ ای است که در آن مکانیسم­های دفاعی بدن حشره میزبان شروع به فعالیت نموده و بافت­هایی که مورد حمله قرار گرفته­اند با عکس­العملهای خود می­توانند عامل بیماری را در نقطه آلودگی کنترل نمایند (شجاعی، ۱۳۷۶).
بطورکلی نفوذ قارچ بیماری­زا به کوتیکول حشره به این دو عامل بستگی دارد:
وضعیت ظاهری کوتیکول حشره (ضخامت، اسکلروتینی بودن و…)
وجود مواد ضد قارچی شامل مواد سمّی و شیمیایی در پوست حشره
۲-۴-۴- نفوذ قارچ از سایر منافذ بدن
قارچ­ها می­توانند از طریق حفره دهانی، سوراخ­های تنفسی و منافذ سطحی پوست نیز به داخل بدن حشره وارد شوند. اسپورهایی که از طریق حفره دهانی به داخل لوله گوارش وارد می­شوند تا وقتی که رطوبت به حد کافی وجود دارد ممکن است جوانه بزنند. در این شرایط ممکن است مایع گوارشی آنها را از بین ببرد. نفوذ قارچ به بدن حشره از طریق لوله گوارشی در مورچه آتشی مشاهده شده است. قارچ B. bassiana چندین گونه از پشه را از طریق نفوذ به سیفون عقبی بدن لاروهایشان مورد حمله قرار می­دهد (موسوی، ۱۳۷۹).
۲-۴-۵- انباشته شدن در حفره عمومی بدن
بعد از جوانه­زنی و نفوذ به پوشش حشره، ریسه قارچ به داخل حفره عمومی بدن حشره وارد می­گردد و در صورتی که بر سیستم دفاعی بدن غالب آید معمولاً منجر به تولید بلاستوسپور یا قطعات ریسه­ای می­گردد که در داخل خون حشره گردش نموده و تکثیر می­یابند و پراکندگی در حفره عمومی و تهاجم به بافت بسته به گونه قارچ متفاوت می­باشد. قارچ­ها معمولاً به چند طریق به شرح زیر با سیستم دفاعی بدن حشرات مقابله می­ کنند:
سلول­های قارچ دارای پروتوپلاسم پیشرفته­ای هستند که برای حفره عمومی حشره ناشناخته بوده و نمی­تواند آن­ را از بین ببرد.
قارچ به محض ورورد به حفره عمومی تولید تعداد زیادی اندام شبه مخمّری می­نماید که سریعاً در تمام هموسل حشره پخش می­شوند.
قارچ تولید مواد شیمیایی سمّی می­نماید.
حشره بعد از این مرحله به اختلالات فیزیولوژیکی غیر طبیعی دچار شده و به سرعت می­میرد (موسوی، ۱۳۷۹).
۳- مواد و روش­ها
۳-۱- مکان انجام آزمایش
برای پرورش حشرات از اتاق آفات انباری واقع در گروه حشره­شناسی دانشکده­ کشاورزی و جهت انجام آزمایشات قارچی از آزمایشگاه بیماری­شناسی گروه گیاهپزشکی استفاده گردید.
۳-۲- جمع­آوری و شناسایی نمونه­ها
آفت مورد استفاده در این تحقیق سوسک چهارنقطه­ای حبوباتCallosobruchus maculatus F. از خانواده Bruchidaeاست که از حبوبات آلوده به این آفت از اتاق آفات انباری گروه حشره­شناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه تهیه شد.
۳-۳- پرورش سوسک چهارنقطه­ای حبوبات
برای پرورش این آفت از ظروف شیشه ­ای استوانه­ای شکل دهان گشاد به حجم ۲ لیتر و از بذور لوبیا چشم بلبلی استفاده گردید. به منظور ایجاد تهویه روی دهانه ظروف پارچه توری نصب شد. در ابتدای کار جهت از بین بردن آلودگی­های احتمالی، حشرات دیگر و کنه­ها، بذرهای لوبیا چشم بلبلی به مدت ۷۲ ساعت در فریزر با دمای ۱۰- درجه سلسیوس نگهداری شدند. پس از طی این مدت ماده غذایی مزبور بیرون آورده شد و تا زمان استفاده در یخچال با دمای ۵ درجه سلسیوس نگهداری گردید. به منظور پرورش حشرات در داخل هر ظرف، مقدار ۲۰۰ گرم بذر لوبیا چشم بلبلی ریخته شد و به طور تصادفی ۵۰ جفت حشره نر و ماده در داخل ظروف رهاسازی شدند و بر روی هر ظرف برچسب شامل اطلاعات مربوط به تاریخ و نام گونه نوشته شد. سپس ظروف پرورش به اتاق آفات انباری با دمای ۱±۲۸ درجه سلسیوس و رطوبت نسبی ۵±۶۵ درصد منتقل گردیدند. حشرات کامل پس از تخمریزی و مرگ توسط الک با سوراخ­های به قطر ۵ میلی­متر جداسازی شده و بذرهای لوبیا چشم بلبلی حاوی تخم آفت به درون ظروف پرورش برگردانده شدند ومجدداً در همان شرایط دما و رطوبت کنترل شده نگهداری شدند.
۳-۴- جمع آوری حشرات کامل یک تا سه روزه
برای تهیه­ حشرات کامل یک تا سه روزه­ی سوسک چهارنقطه­ای حبوبات، بذرهای لوبیا چشم بلبلی دارای پنجره­های شفیرگی جدا شده و در داخل شیشه­های جداگانه­ ای قرار گرفتند. بعد از ۷۲ ساعت حشرات بالغ یک تا سه روزه که از بذرهای لوبیا چشم بلبلی خارج شده بودند با کمک آسپیراتور جمع آوری گردیده و جهت انجام آزمایشات بعدی مورد استفاده قرار گرفتند.
۳-۵- تأثیر نوع مواد غذایی بر روی پارامترهای رشد و بیمارگری قارچ B. bassiana
برای بررسی احتمال تأثیر نوع مواد غذایی بر روی ویژگی­های قارچ B. bassiana محتوای کربن و نیتروژن ماده غذایی محیط کشت تغییر داده شد تا تأثیر آنها روی پارامترهای رشدی قارچ مانند میزان رشد قطری کلونی، میزان اسپورزایی، درصد جوانه­زنی کنیدیوم­ها و نیز شدّت بیمارگری (LT₅₀) آنها مورد ارزیابی قرار گیرد.
۳-۶- جدایه­های قارچی و محیط­های غذایی
چهار جدایه از قارچ B. bassiana شامل DEBI007، BEH، LRC107 و LRC137 به عنوان نماینده­های قارچ B. bassiana در این مطالعه انتخاب و مورد استفاده قرار گرفتند. قبل از شروع این آزمایشات کنیدیوم­های جدایه­های انتخاب شده روی محیط کشت (SDA) Sabouroud Dextrose Agar منتقل شدند و بعد از رشد قارچ­ها به عنوان ماده تلقیحی در آزمایشات بعدی به کار گرفته شدند. در تهیه­ محیط کشت SDA از پودر آماده­ی SDA(ساخت کارخانه Merck) استفاده شد.
جدول۳-۱- فهرست جدایه­های B. bassianaمورد آزمایش

۳-۱۲ ابزار گردآوری داده‌ها
ابزار گردآوری داده‌ها در این تحقیق، پرسش‌نامه‌ی محقق ساخته بر اساس اهداف و چهارچوب مفهومی مطالعه و نتایج مطالعه‌ی کیفی با چند زن باردار می‌باشد. برای ساختن برخی از گویه‌های نگرشی، کنترل رفتار درک شده و هنجار ذهنی از مطالعه‌ی کیفی و مصاحبه با چند زن باردار استفاده شد. همچنین از برخی از گویه‌های مطالعه‌ی شریفی‌راد و همکاران (۱۳۸۶) که پایایی و روایی آن‌ها سنجیده شده بود استفاده گردید. برای مقیاس فردگرایی گویه‌های مورد استفاده از مطالعه‌ی وثوقی و میرزایی (۱۳۸۷) که پایایی و روایی آن‌ها نیز سنجیده شده بود استفاده گردید. گویه‌های مقیاس نقش پزشک و تصویر بدنی به طریق مصاحبه با زنان باردار و باورهای که در این رابطه داشتند ساخته شدند.

۳-۱۳ روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
داده‌ها بعد از گردآوری در نرم‌افزار SPSS مورد بازبینی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند. روش‌های آماری جهت تحلیل داده‌ها به شرح زیر می‌باشد:
توصیف کلی نمونه برای دست یافتن به خلاصه‌ای از جامعه مورد بررسی در رابطه متغییرهای مستقل است. در این بخش مباحثی شامل فراوانی و درصد یک متغیر ارائه شده است و نمودارهای مربوط به آن آورده شده است.
آزمون کای اسکوئر و ضریب همبستگی v کرامر برای بررسی رابطه‌ی آماری بین تصمیم زایمان طبیعی و سزارین با متغییرهای مستقل دیگر به کار رفته است.
آزمون t جهت شناخت تفاوت معنی‌داری بین دو گروه متغییر وابسته (تصمیم سزارین و تصمیم زایمان طبیعی ) به کار رفته است.
رگرسیون لجستیک اسمی دو وجهی، در این تحقیق چون متغیر وابسته دو وجهی بوده (تصمیم زایمان طبیعی و تصمیم سزارین) همچنین در سطح اسمی می‌باشند، بنابراین از رگرسیون لجستیک دووجهی استفاده می‌شود.
مقدمه
یافته‌های توصیفی
یافته‌های استنباطی
تحلیل دو متغیره و آزمون فرضیه‌ها
تحلیل چند متغیره
۴-۱ مقدمه
پردازش داده‌ها معمولاً در دو سطح انجام می‌شوند. این دو سطح عبارتند از: توصیف داده‌ها و تجزیه و تحلیل و تبیین داده‌ها. در این فصل ما ابتدا به توصیف وضعیت و مشخصات جمعیت نمونه مورد بررسی خواهیم پرداخت که این شناخت وضعیت از طریق جداول و فراوانی و درصدها صورت می‌گیرد، سپس پاسخ پاسخگویان را به گویه‌های تحقیق بررسی می‌کنیم. در ادامه نیز به بررسی فرضیه‌های پژوهش خواهیم پرداخت و نتایج به دست آمده را تحلیل خواهیم کرد.
۴-۲ مشخصه های جمعیت شناسی ، اجتماعی اقتصادی پاسخگویان
در این بخش سعی خواهیم کرد تا با ارائه جدول‌ها و نمودارها، نمایی کلی از توزیع پاسخگویان بر حسب ویژگی‌های فردی، جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی ارائه دهیم.

ویژگی‌های جمعیتی، اقتصادی- اجتماعی
در بین ۴۰۶ نمونه پاسخگویان، از نظر توزیع سنی نمونه ، ۲۹ درصد در گروه ۱۸ تا ۲۴ سال، حدود ۵۵ درصد در گروه سنی ۲۵ تا ۳۱ سال، و حدود ۱۶ درصد در گروه سنی ۳۲ تا ۳۸ سال قرار داشتند، همچنین میانگین سن پاسخگویان برابر با ۶/۲۶ سال بود. حداقل سن ۱۸ و حداکثر سن ۳۸ سال بوده و بیشترین فراوانی متعلق به ۲۸ ساله‌ها است. و انحراف معیار برابر با ۴/۴ می‌باشد. و طبق بررسی حاصل پیرامون وضعیت تحصیلی زنان باردار، ۳/۱۱ درصد نمونه دارای سطح تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و متوسطه بودند، ۴/۴۰ درصد دارای دیپلم، و ۳/۴۸ درصد دارای تحصیلات دانشگاهی (فوق دیپلم، کارشناسی و کارشناسی ارشد و بالاتر) بودند. از لحاظ وضعیت شغلی زنان باردار، ۴/۴ زنان شاغل به صورت تمام وقت بودند، ۱/۱۰ درصد زنان شاغل به صورت نیمه وقت بودند و ۵/۸۵ از زنان خانه‌دار بودند. همچنین از نظر درآمد ماهیانه‌ی خانواده ، ۱/۱۸ درصد درآمدی کمتر از ۸۰۰ هزار تومان داشتند. ۲/۶۷ درصد دارای درآمد بین ۸۰۰ هزارتومان تا ۱میلیون تومان بودند. ۶/۱۴ درصد درآمدی بیش از ۱ میلیون تومان داشتند.
جدول شماره ی ۴-۱: توزیع پاسخ‌گویان بر حسب مشخصه های جمعیت شناسی ، اجتماعی اقتصادی

پیوست دوم: آزمون تحریف های شناختی عبداله زاده وسالار
پیوست سوم: داده های طبقه بندی شده آماری
پیوست اول
LESS II
می خواهیم بدانیم که شمابااحساسات وهیجانات خودچگونه روبرومیشوید(برای مثال شما چگونه بااحساسات خشم،غم،اضطراب یااحساسات جنسی مواجه میشوید).همه ما درچگونگی پرداختن به این گونه احساسات رفتارمتفاوتی داریم(بنابراین پاسخ درست یاغلطی دراین زمینه وجود ندارد).لطفا” هرجمله رابادقت مطالعه کنیدوبه آن پاسخ دهید(ازمقیاسی که درزیرارائه شده استفاده کنید)وبیان کنید که دریک ماه گذشته چگونه بااین احساسات مواجه شده اید.عددپاسخ موردنظرخودرادرجای خالی بگذارید.

مقیاس
۱-این مورد برای من روی نداده است .
۲-تاحدودی این موردبرای من وجود نداشته است.
۳-این مورد خیلی کم برای من وجودداشته است.
۴-این موردخیلی کم برای من وجودداشته است.
۵-این موردبرای من وجود داشته است.
۶-برای من بسیاروجودداشته است.
۱_…..اغلب فکرمیکنم که احساساتی رابروزمیدهیم که دیگران فاقدآنهاهستند.
۲_…..داشتن برخی احساسات اشتباه است.
۳_…..چیزهای درموردخودم وجود داردکه آنهارادرک نمیکنم.
۴-…..معتقدم بایدباگریه کردن باید احساسات خودرا تخلیه کنم.
۵_…..اگربرخی ازاین احساسات بامن باقی باشند،احساس میکنم کنترلم راازدست خواهم داد.
۶_…..دیگران احساسات مرا درک کرده وتاییدمیکنند.
۷_…..احساسات من برای خودم بی معنی است.
۸_…..اگردیگران تغییرکنند،احساس من بهترخواهدشد.
۹_…..گاهی میترسم این احساسات شدید باعث ازدست رفتن کنترل من شوند.
۱۰_…..ازداشتن این احساسات شرمنده هستم.
۱۱_…..چیزاهایی که به دیگران آسیب میرساندبه من اسیب نمیرساند.
۱۲_…..واقعا"کسی به احساسات من توجه نمیکند.
۱۳_…..مهم است که نسبت به احساسات خود احساساتی نباشیم و رفتاری منطقی وواقعگرایانه داشته باشیم.
۱۴_…..وقتی احساس شکست میکنم،سعی میکنم به موضوعات مهم زندگی فکرکنم…چه چیزی برای من ارزش محسوب میشود.
۱۵_…..احساس میکنم میتوانم احساسات خودرابه خوبی اظهار کنم.
۱۶_…..اغلب اشتباهم راباخود تکرارمیکنم.
۱۷-…..ازاینکه نمیتوانم احساسات خودراکنترل کنم نگران هستم.
۱۸_…..بایددرمقابل برخی احساسات مقاومت کرد.
۱۹-…..احساسات نیرومندفقط زمان کوتاهی طول میکشند.
۲۰-…..اغلب ازنظرهیجانی احساس خلاء میکنم ،گویی هیچ احساسی ندارم.
۲۱_…..دیگران باعث میشوندمن دچار احساسات ناخوشایندشوم.
۲۲_…..وقتی احساس شکست میکنم،با خودم تنها میشوم وبه احساس بدی که دارم فکرمیکنم.
۲۳_…..فکرمیکنم درمورد افراداحساس کاملامشخصی دارم.
۲۴_…..احساسات خودرامی پذیرم.
۲۵_…..فکرمیکنم احساسات من مشابه احساسات دیگران است.
۲۶_…..من دارای ارزشهایی متعالی تری هستم که به آنهامتوسل میشوم.
۲۷_…..فکرمیکنم مهم است که درمورد همه چیزمنطقی باشم ومعقولانه رفتارکنم.
۲۸-…..دوست دارم درمورد احساساتم نسبت به خودم کاملا"آگاه باشم.
چهارده بعدمقیاس طرحواره های هیجانی
توجه،R=نمرات معکوس.(۱=۶،۲=۳،۵=۲،۴=۳،۵=۲،۶=۱)
بی اعتبار سازی =۲/(ماده ی۱۲+R06)
ماده ی ۶_ دیگران احساسات مرا درک کرده ومیپذیرند.
ماده ی ۱۲_واقعا کسی به احساسات من توجه نمی کند.
عدم درک= ۲/(۰۷+۰۳)
ماده ی ۳،چیزهای درمورد خودم وجود داردکه آنها رادرک نمیکنم.
ماده ی ۷،احساسات من برای خودم بی معناست.
احساس گناه ۲/(۱۰+۰۲)
ماده ی ۲_داشتن برخی احساسات اشتباهی است.
ماده ی ۱۰_از احساسات خود احساس شرم میکنم .
ساده انگاری هیجان = ماده ۲/(۲۸+۲۳)
ماده ۲۳_دوست دارم درموردافراددیگراحساسات کاملامشخصی داشته باشم.

آگاهی اجتماعی

مدیریت روابط

بار- آن : هوش عاطفی را در قالب رفتار هوشمندانه و اجتماعی به پنج مؤلفه زیر تقسیم می کند:

• خوش بینی : توانایی مثبت دیدن مسائل زندگی و توجه به آنها

• خود ستایی : توانمندی دستیابی و توفیق به اهداف و استعدادهای نهفته

• خرسندی : توانایی احساس خرسندی از خود، دیگران و زندگی

• استقلال : توانایی مستقل بودن و عدم وابستگی احساس به دیگران

• مسئولیت پذیری اجتماعی : توانایی احساس یکی شدن با گروه اجتماعی. ( بار- آن، ۱۹۹۸).

۲-۷-۴- رابطه هوش عاطفی و شخصیت
هوش هیجانی یعنی داشتن مهارت هایی تا بدانید چه کسی هستید، چه افکار، عواطف، احساسات، پیوستگی رفتاری دارید. هوش هیجانی به آن دسته از مهارت ها اطلاق می شود که برای ارزیابی مجرد و هدایت به کار می رود تا باعث تغییر ماهیت و توانایی های شما برای تعالی، توسعه، هدایت و ایجاد احساس مثبت از زندگی شود.احساسات انسانی جنبه های پیچیده ای دارد.

تحقیقات نشان می دهد هشت محور عمده احساسات شامل ترس، شعف، مقبولیت، خشم، افسوس، نفرت، حیرت و توقع می باشد.
البته همه ما در زندگی روزانه ده ها و گاهی صدها نوع از این احساسات را تجربه می کنیم و گاهی می توانیم این احساسات را کنترل یا سرکوب نمائیم که علت بروز تعارضات از همین جا سرچشمه می گیرد. به عقیده گولمن شخصیت افراد ترکیب درستی از عقل و دل است و معمولاً سمبل عقل، بهره هوشی(IQ)و دل، هوش هیجانی (EQ) است.
تحقیقات نشان می دهد موفقیت های زندگی حرفه ای ۲۰ درصد به بهره هوشی (IQ) و ۸۰ درصد به هوش هیجانی (EQ) بستگی دارد. به لحاظ فرهنگی آموختیم که به هیجان به جای یک پاسخ یا واکنش احساسی به عنوان یک عامل هوشی بنگریم، همچنین خودمان همانند هیجاناتی که اطلاعات درست ذهن را تعریف می کند اعتماد نکنیم. حتی گاهی واژه هیجان بیانگر یک شخصیت ضعیف است و به کسی اطلاق می شود که قادر به کنترل خویش نبوده یا حتی گاهی رفتاری کودکانه یا ابلهانه دارد. در حقیقت تمام ذهنیت از خودمان در اطراف هوشمان است. جامعه شناسان معتقدند اگرچه هوش تحصیلی یکی از عوامل موفقیت و پیشرفت به شمار می رود لیکن نمی توان فردی با هوش هیجانی بالا را به عنوان یک مخزن فکری محسوب کنیم. همیشه به ما آموخته اند برای فکر و عقل ارزش قائل شویم در عوض عاطفه و احساسات بی ارزشند. (آقایار و شریفی، ۱۳۸۶).
۲-۷-۵- جذابیت هوش هیجانی
تصور عموم این است که هوش هیجانی در تمام ابعاد زندگی نقش کلیدی دارد که چندان صحیح به نظر نمی رسد. در عوض معتقد نیستیم که هوش هیجانی نام جدید با محتوایی قدیمی است هوش هیجانی می تواند نقش مهمی در رهبری، بهبود کار راهه (توسعه شغلی) و زندگی حرفه ای ایفا نماید. همچنین نباید فکر کنیم هوش هیجانی می تواند جایگزین و جانشین توانائی ها ، دانش و یا مهارت های شغلی شود. هوش هیجانی به گونه ای تئوریزه شده تا بتواند نتایج کاری را بهبود بخشد اما به هیچ وجه نمی تواند بدون
مهارت های شغلی موفقیت ها را تضمین کند.
کاربرد های هوش هیجانی در محیط کار عبارتند از :

• توسعه شغلی (بهبود کار راهه) : اگر معیاری برای شناخت خودتان یا کارکنان داشته باشید می توانید مسیرهای شغلی کارکنان را همانند رعایت بهداشت روانی در نظر بگیرید.

• توسعه یا بهسازی مدیریت : مدیرانی که فقط بر مهارت های فنی خودشان تکیه می کنند مدیریت نمی کنندبلکه صرفاً عهده دار امور هستند. بنابراین شناخت و ارتقاء هوش هیجانی می تواند منجر به توسعه و سبک های مدیریتی خاص شود.

• اثر بخشی گروهی : گروه ها چیزی بیش از مجموع افراد بصورت انفرادی هستند به عبارتی نقش گروه ها هم افزائی است. عاملی که باعث حفظ و دوام گروه می شود هوش هیجانی است. (آقایار، ۱۳۸۶).

۲-۷-۶- هوش عاطفی و بهره هوشی
هوش عاطفی و بهره هوشی قابلیت های متضادی نیستند. بلکه بیشتر می توان چنین گفت که متمایزند. همه ما ترکیبی از هوش و عاطفه داریم. افرادی که دارای بهره هوشی بالا و هوش عاطفی بسیار ضعیف (یا بهره هوشی پایین و هوش عاطفی بالا) باشند علی رغم وجود نمونه نوعی نسبتاً نادرند. (دولویکس، هیگس۱، ۲۰۰۰).
ریون بار- آن (۱۹۹۹) در پی یافتن پاسخی برای این سوال که چرا برخی افراد نسبت به برخی افراد دیگر در ابعاد مختلف زندگی موفق ترند، به تحقیقات بسیاری دست زده است. این سوال لزوم مرور کلی عواملی که تصور می شد موقعیت کلی را رقم می زنند و سلامت هیجانی را موجب می شوند، ایجاد می کند.
بار- آن دریافت که تنها کلید موفقیت و تنها عامل پیش بینی کننده ی آنها هوش عقلی نیست بلکه باید در جستجوی عاملی دیگر بود. بر اساس مطالعات دانیل گولمن در بهترین شرایط همبستگی اندکی (۷ درصد) بین هوش عمومی و برخی از ابعاد هوش عاطفی وجود دارد. به طوری که می توان ادعا کرد آنها عمدتاً ماهیت مستقل دارند. وقتی افراد دارای بهره بالا در زندگی تقلا می کنند و افراد دارای هوش متوسط به طور شگفت انگیزی پیشرفت می کنند، شاید بتوان آن را به هوش عاطفی بالای آنها نسبت داد.
بنابراین افرادی که از هوش عاطفی قوی برخوردارند، از نظر اجتماعی متعادل، شاد و سر زنده‌اند و هیچ گرایشی به ترس یا نگرانی ندارند و احساسات خود را به طور مستقیم بیان کرده و راجع به خود مثبت فکر می‌کنند. آنان ظرفیت چشمگیری برای تعهد، پذیرش مسئولیت و قبول چارچوب اخلاقی دارند و در رابطه خود با دیگران بسیار دلسوز و با ملاحظه‌اند و از زندگی عاطفی غنی، سرشار و مناسبی برخوردارند. آنان همچنین با خود، بسیار راحت برخورد می‌کنند (دوستار، ۱۳۸۲).
۲-۷-۷- اندازه گیری هوش هیجانی
اندازه گیری هوش هیجانی بسیار دشوار است. بعضی روان شناسان تردید دارند که اصلاً بتوان آن را اندازه گرفت. با این حال بسیاری معتقدند که می توان آن را اندازه گیری کرد، اما ابتدا باید بر موانع سه راه چیره شد. بزرگترین مشکل این است که راحت ترین روش برای اندازه گیری هوش هیجانی، یعنی مقیاس های خود سنجی، احتمالاً ضعیف ترین روش برای این کار باشد، مقیاس های خود سنجی ازفرد
۱- Dulewicz & Higgs
می خواهند که درباره توانایی ها، مهارت ها و رفتارهای خودش گزارش بدهد. مثلا، این مقیاس ها از فرد می پرسند که چقدر می تواند به طور مؤثر هیجان های خود را بشناسد، آنها را درک کند و … .
این گونه آزمون ها به این واقعیت اعتماد می کنند که مردم می توانند خبرنگاران حقیقی باشند و با دقت و به درستی درباره توانایی ها و مهارت هایی گزارش دهند، بنابراین، در این روش مشکلاتی وجود دارد : مردم معمولاً تمایل دارند دستاورد های خود را بزرگ جلوه دهند و کاستی خود را کوچک بدانند، در نتیجه آزمون های خود سنجی، معمولاً تصویری بزرگنما ( متورم، باد کرده ) از مهارت ها یا توانایی های فرد ارائه می دهد. حتی زمانی که مردم در خود- سنجی صداقت کامل و شجاعانه از خود نشان می دهند، اغلب از آگاهی دقیقی برخوردار نیستند. یعنی، ممکن است آنها حقیقت را پنهان نکنند، ولی در بسیاری از موارد اصلاً نمی دانند حقیقت چیست. طبق این دو دلیل، مقیاس های خود سنجی هوش هیجانی، در حالی که ارزشمند هستند، نباید به تنهایی برای اندازه گیری آن به کار گرفته شود. راه حل مناسب برای مقیاس خود- سنجی استفاده از آزمون های چند مرتبه ای است.
در این روش چند نفر به سؤال ها پاسخ می گویند : به این ترتیب که نه تنها خود فرد به سؤال ها جواب می دهد، بلکه دوستان، همکاران و اعضای خانواده ی او نیز به آنها پاسخ می دهند و به این ترتیب نظر خود را درباره ی اینکه آن فرد معمولاً چه عملکردی دارد نشان می دهند. پرسشنامه های چند رتبه ای دو امتیاز دارند. امتیاز اول اینکه، کمتر احتمال دارد دیگران حقیقت را پنهان کنند، در حالی که ممکن است خود فرد، برای اینکه نمای خوبی از خود نشان دهد، بعضی حقایق را کتمان کند. امتیاز دوم اینکه دیگران از بیرون بهتر می توانند نگاه کنند و با دقت تخمین بزنند که آن فرد در تعاملات اجتماعی خود تا چه حد مهارت دارد. روش آخر این است که، برای اندازه گیری هوش هیجانی از آزمون های عملی استفاده کنیم. آزمون های عملی از آزمودنی نمی خواهند درباره رفتار عادی خود گزارش دهد، از دیگران نیز چنین چیزی را نمی خواهند در عوض، این آزمون ها مشکلات عملی در اختیار این آزمودنی ها می گذارند و از آنها می خواهند که پاسخ را پیدا کنند. بنابراین، این آزمون ها به جای آنکه از شما بخواهند درباره ی اینکه تا چه حد در مهارت های هوش هیجانی خوب هستید گزارش بدهید، از شما می خواهند تا این مهارت ها را عملا نشان دهید. این آزمون ها در مقایسه با آزمون های خودسنجی و آزمون های چند رتبه ای زیاد آسیب پذیر نیستند ولی ساختن آنها بسیار دشوار است (مایر و سالووی، ۱۹۹۷).
۲-۷-۸- اهمیت هوش هیجانی
هوش هیجانی جنبه شناختی ندارد، اما پایه ی اصلی سایر هوش ها است. هوش هیجانی ما را قادر می سازد تا بتوانیم احساسات خود را شناخته و آن را به صورت مطلوبی ابراز و اداره کنیم. هوش هیجانی در شناخت و درک هیجانات دیگران و دیدن چشم اندازشان به ما کمک می کند. هوش هیجانی ما را نسبت به حالت هیجانی گروه، رویدادها و ارتباطات حساس می سازد و ما را در برقراری ارتباط با همکاران، اعضای خانواده و آشنایان کمک می کند و درهای جمعیت، درستی و محبت را رویمان می گشاید. به این حالت در روانشناسی « بلوغ فکری یا پختگی» می گویند.
گلمن۱ ، بویاتزیس۲ و میکی۳ (۲۰۰۲) می گویند : ما برای رشد و تکامل هوش هیجانی به زمانی برای اندیشیدن با خود و با دیگران نیاز داریم(آقایار و شریفی، ۱۳۸۶).
۱-Goleman
۲-Boyatzis
۳-Mekee
۲-۷-۹- گسترش هوش هیجانی
تحقیقات نشان می دهد اهمیت هوش هیجانی در جهت پیشرفت موقعیت سازمان ها در حال افزایش است. با کمک بهره هوشی (IQ) می توان پیش بینی کردکه چه شغلی مناسب چه فردی است در حالی که هوش هیجانی (EQ) می تواند سیر پیشرفت، شکفت یا درجا زدن کارکنان را پیش بینی کند. در سطوح رهبری سازمان ۸۵ درصد قابلیت ها برای کسب موفقیت به هوش هیجانی بستگی دارد تا به توانایی های فنی و هوش (گلمن، ۱۹۸۸) کارگزاران با هوش هیجانی بالا که در زمینه ارائه خدمات بیمه ای ( بیمه عمر، حوادث، درمانی، اتومبیل و …) فعالیت می کنند در مقایسه با همکاران خود که از هوش هیجانی کمتری برخوردارند به طور میانگین دو برابر درآمد کسب می کنند، به عبارتی دو برابر مشتری جذب می کنند. مدیران با هوش هیجانی بالا تنها ۱۵ الی ۲۰ درصد اهدافشان محقق نمی شود.
برنامه های آموزشی بر مبنای هوش هیجانی در مقایسه با برنامه های آموزشی بر مبنای غیر هوش هیجانی تقریباً ۸ برابر بازگشت سرمایه دارند یا به عبارتی میزان سودآوری آنها ۸ برابر است. مطالعات مستمر ثابت می کند افراد با هوش هیجانی بالا در کارشان و روابط فردی موفق ترند که دلایل آن می تواند مربوط به عوامل زیر باشد:
رهبران سازمانی برجسته بودند.

• به دیگران روحیه می دهند.

• در کار گروهی هماهنگی بیشتری از خود نشان می دهند.

• تضاد و اختلافات را می تواند تحمل و مدیریت کنند.

• برای رسیدن به اهداف، همکاری اثر بخش تری با دیگران دارند.

• در مواجهه با تنوع ها (نژاد، فرهنگ، ملیت، جنسیت) دیدگاه مثبت دارند.

• میان هیجان و منطق تعادل برقرار می کنند.

• نسبت به احساسات خود و دیگران آگاه و مطلع هستند.

• در موقع لزوم با دیگران ابراز همدلی و همدردی می کنند.

• در مواجهه با فشار روانی انعطاف نشان می دهند.

سعی و کوشش مقتضی

توجه : پرسشنامه بومی سازی در پیوست شماره ۲ آورده شده است.
۲-۴-۳-مرحله دوم : تعیین روابط تأثیر گذاری و تأثیر پذیری میان زیرمعیارها، معیارها و ابعاد پایداری و همچنین درجه تأثیر هریک از عوامل در صنعت لبنیات استان مازندران
جامعه آماری در این مرحله خبرگان دانشگاهی فعال در حوزه توسعه پایدار و خبرگانی از صنعت مواد غذایی و تولید فرآورده های لبنی می باشد.
نمونه گیری در این مرحله قضاوتی و انتخابی، و بر اساس شاخص خبرگی و ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه می باشد. پرسشنامه نیز بر اساس مصاحبه های ساختمند طراحی شده است(توجه : پرسشنامه دیمتل در پیوست شماره ۳ آورده شده است).
برای رسیدن به اهداف مذکور(تعیین روابط تأثیر گذاری و تأثیر پذیری میان زیرمعیارها، معیارها و ابعاد پایداری و همچنین درجه تأثیر هریک از عوامل)، در این مرحله، از تکنیک دیمتل(به عنوان ابزار تحلیل داده ها) استفاده شده است. به این ترتیب که با بهره گرفتن از این روش، زیرمعیارها، معیارها و ابعاد تأثیرگذار و تأثیرپذیر شناسایی شده و روابط تأثیر گذاری بین عوامل و همچنین درجه ی تأثیر هر عامل تعیین می شود. در ادامه این تکنیک معرفی و گام های مربوطه تشریح می شود:

۱-۲-۴-۳- معرفی و تشریح تکنیک دیمتل (ابزار تجزیه و تحلیل داده ها)
تکنیک DEMATEL مخفف عبارت Decision Making Trial And Evaluation است. تکنیک دیمتل توسط فونتا و گابوس^[۱۹۹] در سال ۱۹۷۱ ارائه شد. تکنیک دیمتل در اواخر سال ۱۹۷۱ میلادی به طور عمده برای بررسی مسائل بسیار پیچیده جهانی و استفاده از نظرات و پیشنهادات خبرگان و صاحبنظران در زمینه های علمی، سیاسی، اقتصادی و … بکار گرفته شد.
دیمتل برای اولین بار توسط مؤسسه BMI سوئیس در پروژه ای که در مرکز تحقیقاتی ژنو اجرا شده بود، بکار گرفته شد. این روش در آن زمان برای حل مسائل پیچیده ای نظیر مسائل قحطی، انرژی، حفاظت از محیط زیست و … مورد استفاده قرار گرفت. دیماتل به خصوص در کشور ژاپن بسیار پرکاربرد است، زیرا این تکنیک روشی جامع برای تدوین و تجزیه و تحلیل مدل های ساختاری است که شامل روابط علی - معلولی میان عوامل پیچیده هستند(وانگ^[۲۰۰]، ۲۰۰۷).
در سال های اخیر نیز کشورهای دیگری همچون کره و تایوان نیز به دنبال استفاده از این روش برای حل مسائل پیچیده هستند. تکنیک دیمتل که از انواع روش‌های تصمیم‌گیری بر اساس مقایسه‌های زوجی است، با بهره‌مندی از قضاوت خبرگان در استخراج عوامل یک سیستم و ساختاردهی نظام‌مند به آنها با بکارگیری اصول نظریه گراف‌ها، ساختاری سلسله‌مراتبی از عوامل موجود در سیستم همراه با روابط تاثیر و تاثر متقابل ارائه می‌دهد، بگونه‌ای که شدت اثر روابط مذکور را به صورت امتیاز عددی معین می‌کند. روش دیمتل جهت شناسایی و بررسی رابطه متقابل بین معیارها و نگاشت روابط شبکه به کار گرفته می‌شود. از آنجا که گراف های جهت دار روابط عناصر یک سیستم را بهتر می توانند نشان دهند، لذا تکنیک DEMATEL مبتنی بر نمودارهایی است که می تواند عوامل درگیر را به دو گروه علت و معلول تقسیم نماید و رابطه میان آن ها را به صورت یک مدل ساختاری قابل درک درآورد.(شیگیس^[۲۰۱]،۲۰۰۸،فونتلا^[۲۰۲]، ۱۹۷۶، چیو^[۲۰۳]، ۲۰۰۶، هوری^[۲۰۴]، ۱۹۹۹ و تامورا^[۲۰۵] ۲۰۰۲).
دیمتل همچنین برای ساختاردهی به یک دنباله از اطلاعات مفروض کاربرد دارد. به‌طوریکه شدت ارتباطات را به‌صورت امتیازدهی مورد بررسی قرار داده، بازخورها توأم با اهمیت آنها را تجسس نموده و روابط انتقال ناپذیر را می‌پذیرد.
مزایا:۱- در نظرگرفتن ارتباطات متقابل؛ مزیت این روش نسبت به تکنیک تحلیل شبکه ای، روشنی و شفافیت آن در انعکاس ارتباطات متقابل میان مجموع هی وسیعی از اجزاء می باشد. به طوری که متخصصان قادرند با تسلط بیشتری به بیان نظرات خود در رابطه با اثرات (جهت و شدت اثرات) میان عوامل بپردازند. لازم به ذکر است که ماتریس حاصله از تکنیک دی متل (ماتریس ارتباطات داخلی)، در واقع تشکیل دهنده ی بخشی از سوپرماتریس است به عبارتی، تکنیک دی متل به طور مستقل عمل نمیکند بلکه به عنوان زیر سیستمی از سیستم بزرگتری چون ANP است.
۲- ساختاردهی به عوامل پیچیده در قالب گرو ههای علت و معلولی. این مورد یکی از مهمترین کارکردها و یکی از مهم ترین دلایل کاربرد فراوان آن در فرایندهای حل مسئله است. بدین صورت که با تقسیم بندی مجموعه ی وسیعی از عوامل پیچیده در قالب گروه های علت معلولی، تصمیم گیرنده را در شرایط مناسب تری از درک روابط قرار می دهد. این موضوع سبب شناخت بیشتری از جایگاه عوامل و نقشی که در جریان تاثیرگذاری متقابل دارند، می‌شود.
از برتر ی های دیگر این روش نسبت به سایر روش های تصمیم گیری، استفاده از بازخور روابط است .یعنی در ساختار این تکنیک، هر عنصر می تواد برکلیه عناصر هم سطح، سطح های بالاتر و پائین تر از خود تأثیر گذاشته و در مقابل نیز از هریک از آ نها نیز تأثیر پذیرد. اهمیت و وزن عوامل در مدل نیز در نهایت نه تنها توسط عوامل بالادست یا پائین دست بلکه توسط تمامی عوامل موجود یا به عبارتی کل مدل تعیین می شود.
۲-۲-۴-۳- مراحل تکنیک دی متل :
تکنیک دیمتل شامل مراحل زیر است :
مرحله اول: ماتریس متوسط (ماتریس مستقیم اولیه) را می یابیم. فرض میکنیم در این مطالعه تعداد H کارشناس و n معیار وجود دارد. از هر خبره خواسته می شود که درجه ای را که به نظر او معیار i بر معیار j تأثیر می گذارد را بیان کند. این مقایسه های زوجی بین معیارها با a_ij نشان داده می شود و معیار رتبه بندی عدد صحیح (شامل اعداد ۰، ۱، ۲، ۳، ۴)، می باشد که بر اساس آن، صفر نشان دهنده عدم تأثیر، ۱ تأثیرخیلی کم، ۲ تأثیر کم، ۳ تأثیر بالا، ۴ تأثیر بسیار بالا است. نمره هایی که هر کارشناس می دهد، منجر به یک پاسخ ماتریسی X^k = [X_ij^k] می شود که در آن (۱<= K <= H) است. بنابراین هرکدام از X¹، X²، ۰۰۰ X^H ماتریس های مربوط به هر کارشناس هستند. عناصر قطری هر ماتریس پاسخ صفر هستند. در ادامه می توانیم ماتریس متوسط A_n×n را برای ترکیب نظرات کارشناسان به وسیله رابطه شماره ۱-۳ محاسبه کنیم (تسایی و چاوو، ۲۰۰۹) :
رابطه ۱-۳ )
مرحله دوم : ماتریس روابط مستقیم اولیه نرمال شده را محاسبه می کنیم. این ماتریس را D می نامیم. برای تشکیل ماتریس نرمال شده ماتریس روابط مستقیم، از روابط ۲-۳و ۳-۳ استفاده می کنیم:
رابطه ۲-۳)
رابطه۳-۳)
مرحله سوم: ماتریس روابط کلی را محاسبه می کنیم. این ماتریس نشان دهنده تأثیرات مستقیم و غیر مستقیمی است که عناصر ماتریس روی هم دارند. در رابطه زیر L یک ماتریس همانی می باشد( لی و کیم، ۲۰۰۱).
رابطه ۴-۳ )
مرحله چهارم: نمودار علّی را تعیین می کنیم. C و R بردارهایی هستند که به ترتیب نشان دهنده جمع هر یک از ستون ها و سطر های ماتریس T هستند که از طریق روابط شماره ۵-۳، ۶-۳ و ۷-۳ به دست می آیند.
رابطه ۵-۳)
رابطه ۶-۳ )
رابطه ۷-۳ )
بنابراین بردار (C+R) بیان کننده مجموع تأثیرات گذاشته شده و دریافت شده معیارها است که اهمیت هر یک از معیارها را در سیستم نشان می دهد. بردار (C-R) نیز گروه ها را به دو دسته تقسیم می کند. چنانچه (C-R) منفی باشد، معیار را معیار معلول دانسته و در غیر این صورت معیار علّی شناخته می شود ( لی و کیم، ۲۰۰۱).
- آستانه روابط (ارزش حدی) را تعیین کنید: :