فهرست نمودار ها
عنوان صفحه
نمودار۴-۱- نمودار وضعیت تاهل ……………………………………………………………………………………. ۸۷
نمودار۴-۲- نمودار وضعیت سابقه……………………………………………………………………………………. ۸۸
نمودار ۴-۳ - نمودار بر حسب تحصیلات ………………………………………………………………………… ۸۹
نمودار ۴-۴- نمودار بر حسب جنسیت……………………………………………………………………………….. ۹۰
نمودار ۴-۵- نمودار بر حسب سن…………………………………………………………………………………….. ۹۱
فصل اول:
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه:
یکی از سازمانهای مهم موثر در جهان امروز و آینده، سازمان آموزش و پرورش است. سازمانی که الگوی کلیه نهادها، موسسات وسازمانهای رسمی وغیر رسمی جامعه است. وظایف اساسی همچون انتقال فرهنگ وشکوفاسازی آن پرورش فرد وتربیت نیروی انسانی ماهر ومتخصص را برعهده دارد در واقع"موضوع اساسی و محور اصلی این سازمان «انسان» است و مهمترین و دشوارترین مسأله مترتب به انسان تعلیم و تربیت اوست” (شکوهی،۱۳۷۳).
در دنیای پیچیده و پیشرفت امروزی برای تربیت نیروی متخصص و کارآزموده، باید به نظام تعلیم و تربیت تکیه کرد، برای نیل به این اهداف بزرگ غیر از مدرسه هیچ وسیله مؤثری در اختیار نیست. معلم و دانش آموز در مجموعه ای به نام مدرسه گرد هم آمده و مکان مقدسی را به وجود می آورند که محل تعلیم و تربیت آینده سازان جامعه می باشند. اهمیت دادن به این نهاد مقدس، ارزش نهادن به آینده جامعه است. اعتلا و سربلندی هر جامعه منوط به ترقی و اعتلا نهاد آموزش وپرورش آن جامعه است و معلمان رکن اساسی این نهاد محسوب می شوند.به همین دلیل همه جوامع به معلمانی با انگیزه ، علاقه مند ، فعال و آگاه نیاز دارند تا بتوانند نوباوگان خود را به نحوی شایسته پرورش داده و برای آینده ای بهتر مجهز سازند(همان منبع).

به عبارت دیگر مهمترین وسیله رسیدن به جامعه ایده آل و هدف های آموزش و پرورش؛ معلم دانا و تواناست، به عنوان مثال در ایران و روم باستان، بزرگان در انتخاب معلم لایق و پاکدامن از نجیب زادگان و اشخاص با استعداد توجه زیادی داشته وسعی می کردند پاکدامن ترین اشخاص را مامورآموزش و پرورش فرزندان خود کنند، زیرا که به نقش معلم و تعلیمات او در سازندگی انسانها و ایجاد تغییرات در آنان واقف بودند. به این ترتیب اهمیت مقام معلم و تاثیر او در پیشرفت انسانها نقش اساسی داشته است.هر ملتی که دارای معلمان شایسته و مجرب باشد، بهتر می تواند هدف های مورد نظر خود را از طریق مراکز آموزشی تامین کند. بنابراین باید در انتخاب و تربیت معلم نهایت دقت را کرد تا در اجرای برنامه های آموزش و پرورش به طور صحیح و مطلوب عملی شود(تقی پور ظهیری،۱۳۸۴).
معلم خوب و اثربخش، به طور مسلّم علاوه بر بهره مندی از دانش ومعلومات عمومی و تخصصی ومهارت کافی دربرقراری روابط سالم بین شاگرد ومعلم باید دارای تجربه علمی وعملی و همچنین خصایص شخصیتی مناسب باشد. تا در مجموع کارایی و اثر بخشی فعالیت های او تضمین شود. به عقیده بسیاری از پژوهشگران آموزشی بین کارآمدی معلمان و داشتن رفتار مناسب با دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه معنادار وجود دارد(همان منبع).
همچنانکه اشاره گردید در فرایند تدریس،تنها عامل موثرتجارب ودیدگاههای علمی معلم نیست؛ بلکه کل شخصیت اوست که در ایجاد شرایط یادگیری و تغییر و تحول شاگرد تاثیر گذار است؛ معلمان عواملی هستند که به انحاء مختلف در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر دارند.امروزه نقش واهمیت شخصیتی معلمان در پرورش استعدادها و توانایهای کودکان امری شناخته شده است.بسیاری ازروانشناسان معتقدند که معلمان فرهیخته در انتقال ویادگیری مفاهیم وگسترش توانایهای ذهنی کودکان سهم به سزایی ایفا می کنند. بدیهی است فرایند یادگیری شاگردان توسط معلمان به بهترین شکل خود زمانی صورت می گیرد که معلمان ازسلامت روانی وابعاد مختلف شخصیتی وعزت نفس بالایی برخوردار باشند(صافی،۱۳۹۰).
بنابراین باید دست اندرکاران نظام تربیت به این نکته توجه داشته باشند؛ شناخت معلم، ویژگیها، توانائیها، استعدادهای او و همچنین تحقیق در ارتباط با دیگر ویژگیهای تاثیرگذار معلم در فرایند آموزش امری ضروری است.ازجمله این موارد ویژگیهای شخصیتی اوست که می تواند در نحوه تعامل و ارتباط او با شاگردان، والدین و دیگر دست اندرکاران تربیت و همچنین در اعمال فرایند یاد دهی و یادگیری او تاثیر گذار باشد.
۱-۲- بیان مسأله:
پایه و اساس هر نظام آموزشی بر استقلال فکری افراد آن جامعه استوار است. هرچه افراد جامعه نیرومندتر و سالم تر باشند جامعه سعادتمندتر و سالم تر خواهد بود. تردیدی نیست که سلامت و پیشرفت یک جامعه به وضع فرهنگی و تربیتی افراد آن بستگی دارد. در آموزش و پرورش نقش نیروی انسانی بسیار مهم بوده و معلم از مهم ترین عوامل در رشد و توسعه‌ی کیفی تعلیم و تربیت به شمار می آید. معلمان هسته‌ی مرکزی نظام تعلیم و تربیت و مجریان حقیقی این امر حیاتی هستند و تأثیر آنان بر جامعه به اندازه‌ی زیادی است که می توان گفت سعادت کشور در دست کسانی است که به تعلیم و تربیت فرزندان جامعه اشتغال دارند(سیف، ۱۳۸۰).
بدون شک معلمان دانا و توانا مهمترین عامل پیشرفت یک جامعه به حساب می آیند و از آنجا که معلمان با روح و روان و احساسات افراد سروکار دارند. چنانچه درست عمل نکنند، زیان های جبران ناپذیری برجای می گذارند که جبران بعضی از آنها متأسفانه هرگز امکان ندارد. گفته ها و رفتارهای معلم، بینش و منش وی به طور مستقیم در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مؤثر است.
به عبارتی خلق و خوی، وضعیت جسمی و روحی، اخلاق، و نگرش به کار و مسئولیت معلم از جمله عواملی است که تأثیر تعیین کننده ای بر روش کار او می گذارند. معلمی که خود به علل متفاوت رفتاری، از جمله نداشتن انگیزه برای کار و بی دقتی و بی مسئولیتی روحیه سالمی ندارد چطور می تواند پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تضمین کند؟ شخصیت و رفتار معلم هر کلاس از جمله عوامل تعیین کننده رفتار دانش آموزان آن کلاس می باشد. معلمی که رفتار دوستانه ای دارد، دانش آموزان را می فهمد و رفتار و هیجان هایش سازمان یافته و سالم است، دانش آموزان را برای یادگیری بیشتر برمی انگیزد و باعث می شود که دانش آموزان در کلاس بیشتر فعالیت نمایند. بنابراین، عملکرد معلمان نقش خاصی در پیشرفت اهداف تعلیم و تربیت دارد (ساعتچی، به نقل از رانیز^[۱]، ۱۳۷۲).
روانشناسان علاقمند به رفتارهای شغلی، معتقدند که شخصیت^[۲] افراد با نوع حرفه ای که انتخاب می کنند و نحوه‌ی عمل آنها با آن حرفه در ارتباط است. به عبارتی افراد دارای ویژگی های مشخص،مشاغل خاصی را انتخاب و درآن زمینه درمقایسه با دیگران بهترعمل می کنند(پروین وجان،۱۳۸۱).
شخصیت را به شیوه های بسیار مختلفی تعریف کرده اند. بعضی از روانشناسان این کلمه را تنها در ارتباط با رفتارهای قابل مشاهده به کار می برند، برخی هم آن را شامل ارتباطات مربوط به درون نگری می دانند و برخی دیگر هم آن را مجموعه‌ی فردی الگوهای تفکر، انگیزش و عواطف می دانند. یونگ معتقد بود که افراد آدمی در تعامل با یکدیگر، دو نوع طرز تلقی و جهت گیری متفاوت از خود نشان می دهند. که شامل برونگرایی^[۳] و درونگرایی^[۴] می باشد. این تیپ ها، خصوصیات ذاتی فطری هستند و در زندگی قابل تغییر و اصلاح هستند. هر کس در اصل به یکی از این دو طریق با جهان ارتباط برقرار می کند؛ اگرچه جهت دیگر نیز همیشه برای فرد باقی می ماند. در حالت درونگرایی، جهت گیری اصلی فرد به درون و به جانب خویشتن است. شخص درونگرا غالباً متوجه عوامل درونی و ذهنی است و زیر نفوذ این عوامل قرار دارد. تردیدی نیست که او شرایط و اوضاع و احوال بیرونی را می بیند اما عوامل درونی و عناصر ذهنی در او برتری و مزیت دارند و حاکم بر احوال و رفتار او هستند. فرد درونگرا، دودل، متفکر و محتاط است. فرد برونگرا به بیرون و به جهان خارج گرایش دارد و از نظر اجتماعی درگیر، فعال و متهور است. در حالت برونگرایی توجه فرد به امور و اشیاء خارج است و سایر اعمال اساسی او صرفاً معلول مناسبات امور و عوامل بیرونی است و نه حاصل ارزیابی ذهنی (کریمی، ۱۳۸۴).
اهمیت وجایگاه معلم در نظام آموزشی و پیشرفت تحصیلی آنان بر کسی پوشیده نیست؛ به ویژه امر آموزش وتدریس پیوند ناگسستنی با نحوه برقراری ارتباط بین معلم و دانش آموزان دارد که تحقیقات متعدد بیانگر این نکته است که نوع ارتباط با معلم در ایجاد انگیزه و تلاش دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد، تلاش معلمین جهت برقراری ارتباط صحیح معلم با دانش آموزان و همچنین تقویت حس اعتماد به نفس، احساس مسئولیت ، فصاحت در کلام زمینه ساز پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در دروس مختلف می باشد که این مهم از معلمانی که فاقد توانایی برقراری ارتباط موثر با دانش آموزان می باشند ساخته نیست و انگیزش دانش آموزان بر یادگیری و تعامل بیشترو برقراری ارتباط عاطفی مطلوب و محیط فعال برای یادگیری را با مشکل مواجه می نماید. شخصیت معلمان به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار در پیشرفت تحصیلی و تربیتی دانش آموزان و کیفیت یادگیری آنان باشد. لذا معلمان با شخصیت های برونگرا و درونگرا در برقراری ارتباط با دانش آموزان به شیوه های مختلفی عمل می کنند. بنابراین عدم برقراری ارتباط صحیح می تواند فرایند آموزش را با مشکل مواجه نموده، از طرف دیگر با توجه به اینکه دانش آموزان دوره ابتدایی پایه پنجم در آستانه شروع سن بلوغ می باشند و ارتباط صحیح و تعامل با آنها در شکل گیری رفتارهای آنان نقش زیادی داردنهاژژژممتح. تحقیقات نشان داده که مشکلات تحصیلی دانش آموزان در این سن نسبت به سنین دیگر بیشتر می باشد که جامعه آماری مورد نظر این پژوهش نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که معلمان از نظر برونگرایی و درونگرایی شخصیت چگونه اند؟ و آیا بین برونگرایی ودرونگرایی معلمان با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد؟
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق:
یکی از مهم ترین امور و مسائل آموزش و پرورش در جهان معاصر به ویژه در کشورهای به اصطلاح جهان سوم که از لحاظ فناوری آموزشی هنوز پیشرفت نکرده اند، مسئله ی معلم است. زیرا معلم است که نسل ها را به هم ارتباط می دهد. فرهنگ جامعه را حفظ می کند. به رفتار دانش آموزان شکل می دهد و از این رو به عقیده‌ی متخصصان آموزش و پرورش، برنامه درسی سازمان مدرسه و وسایل آموزش هرچند که اهمیت خاصی را دارند. در برابر معلم چندان ارزشی ندارند (وکیلیان، ۱۳۸۱) .
اغلب دانشمندان و صاحبنظران تعلیم و تربیت معتقدند که معلمان در فرایند آموزش نقش بسیار حساس و اساسی را ایفا می کنند. اهمیت معلم و خصوصیات رفتاری وی در فرایند یاددهی ـ یادگیری بدین سبب است که متخصصان امر آموزش در دنیای پیشرفته و پیچیده‌ی امروز تا حد قابل توجهی، بهبود کیفیت نظام آموزشی را در گرو کیفیت عملکرد مناسب معلمان ذکر می کنند و بر این باورند که هر گونه پیشرفت بهبود و اصلاح نظام آموزشی به میزان بسیار بالایی به عملکرد شایسته‌ی معلمان متکی است(همان منبع).
در زمینه نفش معلم در پیشرفت تحصیلی؛ شیفل بین^[۵] و سیمونز^[۶] چنین خاطرنشان می سازند که نقش معلمان از دیرباز به عنوان نقش اصلی در اجرا و تأمین آموزشی کیفی شناخته شده است. زیرا نحوه‌ی عملکرد آنان در فرایند یاددهی ـ یاددگیری آثار مستقیم و مثبتی بر کیفیت تدریس و در پی آن بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد(همان منبع).
معلمی که با خود راحت نیست قاعدتاً با کودک نیز راحت نخواهد بود و چنین وضعیتی درطول ساعت درس عملکرد مؤفقی در پی نخواهد داشت. به طور کلی در نظر کودک شخصیت معلم مرموز می نماید.
او تصویری مثبت از نقش معلم در ذهن خود دارد وقتی با این تصویر پیشین باموجودی برخورد می کند که نه تنها نسبت به خواست های نامعقول خویش آگاهی ندارد بلکه تعارضات شخصی خویش را در روابط متقابل خود دخالت می دهد. دیدگاهش عوض شده و نسبت به معلم و درس بی اعتنا می شود. معلم می تواند یک عامل جاذبه یا دافعه باشد. تدریس نامرتب معلم سبب می شود که شاگردان مطالب درسی را به خوبی نیاموزند. در نتیجه بیزاری از معلم و مدرسه را در پی داشته باشد(پارسا، ۱۳۷۴).
سرمایه گذاری در مورد نیروی انسانی آموزش و پرورش به ویژه معلمان در ابعاد کمی و کیفی و تهیه و تثبیت و اجرای طرح در زمان مناسب امری اساسی است و حیات آموزشی و پرورشی و جلوگیری از هدر رفتن عمر میلیونها دانش آموز به آن بستگی تام دارد. همچنین در مجموعه فعالیت های مربوط به تأمین نیازهای نیروی انسانی انتخاب افراد شایسته اولین قدم و شاید مهم ترین آنهاست. انجام این نوع تحقیقات تاحدودی روشنگریهای لازم را در خصوص جهت گیری اصولی و حرفه ای در میان معلمان، هم برای خانواده ها و هم مسئولان آموزش و پرورش کشور به همراه خواهد داشت. نتایج این تحقیق برای طراحان جریان و مسئولان نظام آموزشی در انتخاب معلمان شایسته کمک مؤثری در پی خواهد داشت تا مسیر تحقیق اهداف آموزشی، که همانا پیشرفت تحصیلی و یادگیری اصولی دانش آموزان است هموار گردد. یکی از مباحث مطرح در حوزه آموزشی که متناسب با ویژگی معلمان می باشد و تحقیقات زیادی هم به بررسی این موضوع پرداخته اند، تأثیر ویژگی های شخصیتی معلمان بر عملکرد و تحصیل دانش آموزان می باشد. بنابراین، این باتوجه به اهمیت معلم و نقش آن در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان این پژوهش به دنبال بررسی رابطه بین ویژگی شخصیتی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در مقطع ابتدایی می باشد. چرا که همه صاحبنظران معتقدند در دوره ابتدایی معلم اساسی ترین نقش را در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد؛ لذا این پژوهش و پژوهشهایی از این حیث می تواند در روشن ساختن تاثیر معلمان در پیشرفت دانش آموزان یاری رسان باشد.
۱-۴- اهداف تحقیق:
۱-۴-۱- هدف کلی:بررسی رابطه‌ی بین ویژگی های شخصیتی درون گرایی و برون گرایی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
۱-۴-۲- اهداف جزئی:
- مقایسه ویژگی های شخصیتی معلمان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
- مقایسه ویژگی های شخصیتی معلمان زن و مرد
- روشن ساختن تاثیر شخصیت معلمان در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
- کمک به دست اندرکاران نظام تعلیم وتربیت در شناسایی عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزآن
۱-۵- فرضیه ‏های تحقیق:
- بین شخصیت معلمان ( درونگرا و برونگرا ) و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه وجود دارد.
- بین جنسیت معلمان و ویژگی شخصیتی آنان رابطه وجود دارد .
- بین سابقه معلمان و ویژگی شخصیتی آنان رابطه وجود دارد .
- بین سن معلمان و ویژگی شخصیتی آنان رابطه وجود دارد .
۱-۶ - تعریف مفهومی واژه ها:
- شخصیت: شخصیت عبارت است از «مجموعه سازمان یافته و واحدی متشکل از خصوصیات نسبتاً ثابت و پایدار که بر روی هم، یک فرد را از فرد یا افراد دیگر متمایز می سازد.» (شاملو،۱۳۸۲،ص۱۷).
– ویژگیهای شخصیتی:«صفاتی هستند که در موقعیت های گوناگون ظاهر شده از ثبات نسبی برخوردارند واز فردی به فرد دیگر تفاوت می کند و می توان آنها را اندازه گیری کرد” (شریفی،۱۳۸۲،ص۱۵).
- برونگرایی: «برونگرایی طبق نظریه یونگ نگرشی است که با برگرداندن انرژی روانی به بیرون مشخص می شود به طوری که فرد به سمت دنیای عینی و به دور از دنیای ذهنی گرایش می یابد. برونگرایان بیشتر از دنیای درونی تحت تأثیر محیط و اطرافشان قرار دارند. آنها روی نگرش عینی تمرکز نموده و جلوی نگرش ذهنی را می گیرند«(فیست و جی فیست ، ۱۳۸۴،ص۱۲۵).
- درونگرایی:«درونگرایی برگرداندن انرژی روانی به درون، به سمت دنیای ذهنی است. درونگرایان با دنیای درونی شان، با وجود تمام سودایی ها، خیالپردازی ها، رؤیاها و برداشت های فردی آن هماهنگ شدند البته دنیای بیرونی را هم درک می کنند اما این کار گزینشی است و با دیدگاه ذهنی خودشان انجام می دهند.»(همان منبع،ص۱۲۵).
– پیشرفت تحصیلی:«عبارت است از میزان دستیابی دانش آموزان به دانش و مهارتهای که براساس اهداف از پیش تعیین شده می باشد» (سیف ،۱۳۷۶،ص۱۲۰ ).
۲-۶- تعاریف عملیاتی متغیرها