۳۲-۳۳ درصد است.
از آنجا که آب مایع غیر قابل تراکمی است ، لذا تغییر جزئی در حجم خنک کننده منجر به تغییر فاحشی در فشار می شود که ممکن است اثر تخریبی زیادی روی دستگاه ها داشته باشد مثلا اگر به دلائلی حجم خنک کننده کاهش یابد موجب کاهش فشار شده درنتیجه قسمتی از آب در راکتور تبخیر می شود که این پدیده به نوبه خود باعث ذوب شدن بعضی از میله های سوخت می شود . برای جلوگیری از وقوع چنین حادثه ای در راکتور آب تحت فشار از دستگاه تنظیم کننده ی فشار^۱ استفاده می شود. دستگاه تنظیم کننده ی فشار مطابق شکل( ۱-۴ ) از یک محفظه تشکیل شده که حاوی بخار در قسمت فوقانی و آب در قسمت تحتانی است. در بالای محفظه یک دریچه پخش فشار و در پائین آن یک گرم کن قرار دارد که هر دو در نتیجه تغییر فشار به کار می افتد و یا از کار می ایستند و دستگاه به طریق زیر عمل می کند. مثلا فرض کنیم در نتیجه کاهش بار نیروگاه قدرت خروجی توربین کاهش می یابد. این امر باعث ازدیاد موقت درجه حرارت متوسط خنک کننده راکتور شده در نتیجه باعث جوشش آب در قلب و سپس افزایش حجم بخار خنک کننده می شود. این عمل باعث افزایش فشار بخار می شود در نتیجه مقداری بخار از دریچه بخار خارج می شود تا فشار مجددا به حالت قبلی برگردد. آب سرد از یکی از شاخه های خنک کننده به قسمت فوقانی دستگاه فشار پاشیده شده موجب تبدیل مقداری بخار به مایع می‏گردد. این عمل ، فشار را کاهش داده و از ازدیاد فشار جلوگیری به عمل می آورد. اگر بار الکتریکی افزایش یابد ، حجم خنک کننده کم شده و سطح آب در دستگاه فشار پائین می افتد. در این لحظه کاهش فشار باعث جاری شدن مقداری آب به داخل دستگاه فشار شده و از تغییر فشار جلوگیری میکند. در این موقع کاهش فشار، گرم کن ها را به کار انداخته کاهش فشار را نیز جبران می کند.[۴]

شکل ۱-۴) دستگاه فشارنده راکتور تحت فشار[۵]
قسمت های اصلی یک دستگاه تغذیه بخار یک راکتور تحت فشار در شکل(۱-۵) نشان داده شده است. دستگاه خنک کننده دارای چهار تلمبه برای چهار مدار بسته است لکن فقط از یک دستگاه فشار برای کل آنها استفاده می شود.
سوخت راکتورهای تحت فشار اکسید اورانیوم UO₂ کمی غنی شده است (۲ تا ۴ درصد وزنی) که ماده سرامیکی سیاه رنگی است. اکسید اورانیوم به صورت قرص های استوانه ای محدب شکل کوچکی به قطر نیم اینچ و طول نیم اینچ قرار دارد. قرص ها در داخل استوانه غیر قابل نفوذ فولادی زنگ نزن یا زیر کالوی^[۱۰] به طول ۱۲ فوت قرار دارند.
در درجه حرارت کار قرص های سوخت انبساط پیدا می کنند و فضای خالی بین آن ها پر می شود.
در نتیجه یک میله سوخت یا یک سوزن سوخت یکپارچه فشرده حاصل می شود. در بعضی از موارد

شکل ۱-۵) نمایش قسمت های اصلی یک دستگاه تغذیه بخار یک راکتور تحت فشار[۵]
مشاهده شده است که بعضی از قرص های سوخت در نتیجه ازدیاد درجه حرارت برای رسیدن به درجه حرارت کار انبساط پیدا می کنند، سپس به علت افزایش وزن مخصوص اکسید اورانیوم منقبض می شود که در نتیجه حجم ویژه آن (cm³/ g) کاهش می یابد.
این چگال شدن سوخت پدیده‏ای که به همین نام خوانده می شود ، در نتیجه مهاجرت حفره‏های ریز خلاء و ترکیب آنها در سرامیک می باشد . کاهش حجم قرص های سوخت باعث ایجاد خلاء در داخل لوله های سوخت می شود و به علت تحت فشار بودن کند کننده – خنک کننده فشار زیادی به سرتاسر لوله سوخت وارد می شود که ممکن است باعث شکسته شدن لوله سوخت شود . برای حل این مشکل ، لوله های سوخت را با گاز هلیوم تا فشار psia 500 پر می کنند . با افزایش پاره های شکافت گازی در طول عمر قلب راکتور، فشار داخل لوله به تدریج افزایش می یابد و در اواخر عمر قلب راکتور به حدود psia 100 می‏رسد.

شکل ۱-۶) یک مجموعه سوخت راکتور تحت راکتور تحت فشار[۴]
میله های سوخت که تحت فشار که به صورت شبکه مربعی شکل در مجاورت یکدیگر مرتب می شوند مجموعه سوختی نامیده می شوند که یکی از آن ها در شکل (۶-۱) نشان داده شده است. سپس مجموعه های سوختی در مجاورت یکدیگر به شکل استوانه در داخل قلب راکتور قرار می گیرند. میله های سوخت در مجموعه های سوختی به وسیله زائده هائی از یکدیگر جدا قرار می گیرند.
این نکته خیلی مهم است زیرا اگر میله های سوخت کاملا تماس حاصل کنند درجه حرارت در محل تماس بالا رفته موجب ذوب پوشش میله سوخت شده و پاره های شکافت آزاد می شوند. کنترل کار راکتورهای از نوع آب تحت فشار به کمک دو روش ، میله های کنترل که معمولا از بالا وارد قلب راکتور می شوند. (رجوع به شکل۱-۲) و روش شیمیائی^[۱۱] انجام می گیرد. [۴]
در روش اخیر مقدار ضریب تکثیر با تغییر دادن غلظت جاذب نوترون (معولا” اسید بوریک) به صورت محلول در آب خنک کننده تغییر داده می شود.
از آنجا که ابعاد راکتور در مواردی نظیر زیر دریائی ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، لذا از اورانیوم خیلی غنی شده استفاده می کنند. این گونه سوخت که تا بیش از نود درصد وزنی از اورنیوم ۲۳۵ غنی شده است اغلب کاملا” غنی نامیده می شود و موجب کاهش کلی ابعاد قلب راکتور و محفظه فولادی می‏گردد. قیمت اورانیوم خیلی غنی زیاد است و استفاده از آن در نیروگاه های قدرت ساکن اقتصادی نیست.

راکتورهای آب جوشان^[۱۲]

مدت ها تصور می شد که اگر بگذاریم در داخل قلب راکتور آب به جوش آید ، ناپایداری های خطرناکی که ناشی از تشکیل و حرکت نامنظم حباب های بخار است به وجود می آید. تجربیاتی که در اوائل دهه ۱۹۵۰ انجام شد (تجربیاتی معروف بوراکس) نشان داد که اگر آب در فشار کم به جوش آید واقعا یک خطر واقعی بوجود می آورد و وقتی فشار را بالا بردند عمل جوشیدن آب پایدار و راکتور قابل کنترل است.
پس از انجام این آزمایش اولین نمایش امکان کار پایدار یک راکتور آب جوشان به سرعت توسعه یافته به حد کمال رسید. راکتورهای آب جوشان دو نوع هستند که برای دستیابی به بازار فروش در مقایسه با راکتورهای آب سبک شانه به شانه با هم رقابت می کنند. راکتورهای آب جوشان دارای امتیازات واضحی نسبت به راکتورهای تحت فشار هستند. یکی از امتیازات این است که بخار در داخل قلب راکتور تولید می شود و مستقیما به توربین می رود. مولدهای بخار در مدارهای انتقال حرارت جداگانه قرار دارند و به اندازه ای که در راکتورهای تحت فشار الزامی هستند در راکتورهای آب جوشان الزامی نمی باشند.
به این دلیل راکتورهای آب جوشان در یک چرخه بسته کار می کنند. به علاوه می دانیم مقدار حرارتی که به صورت گرمای نهان ، جذب مقداری آب می شود خیلی بیش از مقدار حرارت لازم برای تبخیر مایع به صورت حرارت ظاهری است که فقط درجه حرارت مایع را تغییر می دهد نظیر آنچه که در راکتور تحت فشار رخ می دهد. بنابراین برای یک قدرت معین مقدار کمتری آب در واحد زمان از داخل یک راکتور آب جوشان عبور می کند تا یک راکتور آب تحت فشار. با وجود این آب ضمن عبور از داخل قلب راکتور رادیواکتیو می شود. از آنجا که این آب برای تولید برق در نیروگاه به کار می رود لذا تمام قسمت هایی که بخار از آن ها عبور می کند نظیر توربین ها ، چگالنده ، گرم کن ، تلمبه ها ، لوله ها و دیگر قسمت های دیگر یک راکتور آب جوشان باید در داخل حفاظ اشعه قرار گیرد. در یک راکتور آب جوشان فشار تقریبا psia 1000 است که در حدود نصف فشار یک راکتور تحت فشار می باشد. لذا ضخامت دیواره محفظه فولادی یک راکتور BWR لازم نیست به اندازه یک راکتور PWR باشد. در این صورت چگالی قدرت ( وات بر سانتیمتر مکعب ) در یک راکتور BWR کمتر از یک راکتور PWR است. برای یک قدرت معین ابعاد کلی محفظه فولادی یک راکتور آب جوشان بایستی بزرگتر از محفظه یک راکتور تحت فشار باشد. تا آنجا که مربوط به هزینه محفظه فولادی می شود این دو عمل کم و بیش یکدیگر را خنثی می کنند. آرایش داخلی یک راکتور آب جوشان در شکل (۱-۷) نشان داده شده است و مسیر حرکت خنک کننده با جهت پیکان ها مشخص شده است. آب از اطاقک های زیرین به نام پلنوم^[۱۳] به طرف بالا از داخل قلب راکتور عبور می نماید و در ضمن عبور هم حرارت ظاهری جذب می کند و هم حرارت نهان تبخیر در مدت زمانی که آب به طرف بالا حرکت می کند و از دستگاه جداسازی بخار عبور می کند بیشتر رطوبت آن جدا می شود. بعد بخار آب از داخل دستگاه خنک کن عبور می کند و بقیه آب از بخار گرفته می شود و از طریق لوله های بخار به توربین ها می رود. آب اضافی دستگاه های جدا ساز بخار و دستگاه خشک کن با آب برگشتی از چگالنده مخلوط شده از طریق لوله های حلقوی خارج قلب راکتور که بین محفظه فولادی و لایه های خارجی قرار دارد و معروف به جریان پائین رونده است ، به اطاقک زیرین بر می گردد. نیروی محرکه لازم برای به جریان انداختن آب خنک کننده از داخل قلب راکتور بوسیله دستگاه گردش آب می باشد. این تلمبه ها آب را از قسمت پائین جریان پائین رونده مکیده و با فشار بیشترازطریق دسته لوله های جت دار( تعداد لوله ها بستگی به نوع راکتور بین ۱۸ تا ۲۴ عدد می باشد ) که مطابق شکل (۱-۷) می باشند و در بین لوله های پائین رونده قرار دارند به حرکت درمی آورند.

شکل ۱-۷) سطح مقطع یک راکتور آب جوشان؛جریان آب با پیکان‏ها مشخص شده است[۵]
نمودار ظاهری یک تلمبه جت دار در شکل (۱-۸) نشان داده شده است. دیده می شود که این وسایل قسمت های متحرک ندارد. آب در حال گردش که از نوک جت ها با سرعت زیاد خارج می شود ، قسمتی از آب جریان های پائین رونده را مکیده و همراه خود می برد. این موضوع در شکل ( ۱-۸) نشان داده شده است. آب خروجی از نوک جت ها و آب مکیده شده به طرف پائین تلمبه های جت دار رفته داخل اطاقک زیرین (پنبوم) می شود. این نوع راکتور آب جوشان ، بخار اشباع با درجه حرارت ℉ ۵۵۰ و فشار psi 1000 تولید می کند . بهره یک نیروگاه از نوع BWR حدود ۳۳ تا ۳۴ درصد است.
سوخت راکتور آب جوشان اساسا شبیه سوخت راکتور تحت فشار است یعنی به صورت قرص های UO₂ کمی غنی شده است که در داخل لوله های آب بندی شده قرار دارند و آرایش داخلی قلب راکتور این دو نوع راکتور کم و بیش شبیه به یکدیگر است. میله های کنترل در یک راکتور BWR برخلاف راکتور PWR که در بالای قلب راکتور قرار دارد ، در پائین آن واقع است. دلیل این کار این است که در یک راکتور BWR معمولا قسمت فوقانی آن پر از بخار و حفره است و حرکت میله های کنترل در این ناحیه به اندازه قسمت تحتانی که پر از آب است روی kاثر ندارد. لذا میله های کنترل در نزدیکی قسمتی از قلب راکتور قرار داده می شود که حداکثر اثر را داشته باشد.

شکل ۱- ۸) عملکرد راکتور حرارتی گازی[۶]

راکتور حرارتی گازی^[۱۴]

راکتورهای دارای سوخت اورانیوم طبیعی و کند کننده گرافیت در زمان جنگ دوم جهانی در ایالات متحده آمریکا به منظور تبدیل U ^۲۳۸به Pu ^۲۳۹برای مقاصد نظامی توسعه یافت . پس از جنگ این راکتور بنیان برنامه های تسلیحات هسته ای ایالات متحده امریکا و چند کشور دیگر را پایه گذاری کرد ، بنابراین جای تعجب نیست که راکتورهای با سوخت اورانیوم طبیعی آغازی برای توسعه صنعت نیروی هسته ای به ویژه در کشورهائی نظیر بریتانیا و فرانسه که در آن زمان فاقد امکانات تولید اورانیوم غنی شده مورد نیاز راکتورهای آب سبک بودند ، قرار گرفت. هر دو این ممالک در حال حاضر تاسیساات غنی کردن اورانیوم از نوع پخش گازی ساخته اند و هر دو کشور برای راکتورهای خود از سوخت غنی شده استفاده می کنند. راکتورهای اولیه مولد پلوتونیوم در ایالات متحده دارای دستگاه های خنک کننده با چرخه باز بودند که آب فقط یک بار از داخل قلب عبور می کرد . در حالی که راکتور مولد پلوتونیوم در بریتانیا دارای مدار خنک کننده هوا مدار باز بود که فقط یک بار هوا از داخل قلب عبور می کرد. بعدها در بریتانیا و فرانسه از مدار خنک کننده بسته هوا در راکتورهای قدرت استفاده کردند. این کار باعث شد که محفظه نگهدارنده به وجود آید که هم هسته های رادیواکتیو در آن محفوظ بماند و هم کنترلی روی مقدار آن باشد. در این راکتورها خنک کننده گاز CO₂ است. این گاز ، جاذب نوترون حرارتی نیست در نتیجه خیلی رادیواکتیو نمی شود . در عین حال گاز CO₂در درجه حرارت کمتر از ℉۱۰۰۰ از نظر شیمیائی پایدار است و با کند کننده یا سوخت هیچ گونه واکنشی انجام نمی دهد. شکل ظاهری راکتور هینکلی پوینت^[۱۵] که در غرب انگلستان قرار دارد و راکتور آن از نوع راکتورهای گازی پیشرفته است که در شکل (۱-۹) نشان داده شده است. قلب راکتور یک حجم مکعبی ۱۶ وجهی است که به یکدیگر متصل هستند و دارای کانال های عمودی سوخت می باشند که به صورت یک شبکه مربعی است. سوخت شامل قرص های اکسید اورانیوم (UO₂) کمی غنی شده (۴/۱ تا ۶/۲ درصد در نواحی مختلف) می باشد. که در داخل لوله های فولادی زنگ نزن قرار دارند . این لوله های سوخت نیز در داخل یک استوانه توخالی گرافیتی قرار می‏گیرند که تشکیل یک میله سوخت را می دهند.[۶]
میله های سوخت در داخل کانال ها به نحوی قرار گرفته اند که گاز CO₂ به راحتی از بین سوخت و کند کننده عبور می کند.

1. 1. قلب راکتور

1. 1. شبکه نگهدارنده قلب

1. 1. برگرداننده گاز

1. 1. خروجی دایره‏ای شکل گاز

1. 1. مولد بخار

1. 1. عایق حرارتی

1. 1. محل نفوذ بخار

1. 1. محل نفوذ بخار

1. 1. ورودی آب تغذیه به مولد بخار

1. 1. مجرای دستیابی به کابل‏های نگهدارنده محفظه بتونی

1. 1. مولد گاز

شکل ۱-۹) راکتور گازی پیشرفته[۲]

جلب رضایت
ویژگی های ابراز شده
ویژگی های بدیهی کیفی
برطرف کننده نارضایتی
شکل ۳-۲ سطح نیازها و اثر بالقوه آن بر روی مشتری
شکل ۳-۲ ، مدل هاوکینز در سطح نیازها و خرسند سازی مشتریان
, ۲۰۰۲, ۱۲۴) (Hawkins
از دیدگاه مدیریتی، حفظ و تقویت مشتری امری حیاتی است. اخیراً پژوهشی به بررسی سطح رضایت مشتریان از شرکتهای سوئدی پرداخته است. نتایج نشان داد که در طی یک دوره ۵ ساله افزایشی در حدود ۱% در رضایت مشتری منجر به ۱۱.۴% افزایش در بازدهی سرمایه گردیده بود، لذا پژوهشگران دریافتند که مشتریان راضی تأثیر بسیار مثبتی بر جریان نقدی آینده سازمان خواهند داشت (Edvardsson , 1998, 142-149).
۱-۳-۷-۱-۲ مدل کانو
در اواخر دهه هفتاد قرن بیستم دکتر نوریاکی کانو ^[۲۸]از دانشکده ریکادر توکیو و یکی از برجسته ترین صاحب نظران علم مدیریت کیفیت مدلی را مطرح نمود. وی در مدل خود نیازمندی های مشتریان و یا به عبارت دیگر خصوصیات کیفی محصولات را به سه دسته تقسیم نمود و هر سه نوع نیازمندی را در یک نمودار دو بعدی نمایش داد. دو بعد به صورت زیر بودند:مرحله ای که محصول یا کار عمل می کند.مرحله ای که استفاده کننده از آن راضی است. مقایسه پارامتر های کیفیت عملکرد و رضایت استفاده کننده در جدول دو محوری، این را نشان داد که تعریف کیفیت بسیار پیچیده تر وکلی نگرانه تر است. ارتباط کیفیت در دو محور، سه تعریف منحصربه فرد از کیفیت را به دکتر کانو نشان داد که شامل کیفیت اساسی، کیفیت عملکردی و کیفیت انگیزشی است.

شکل ۴-۲- مدل کانو
کاوسی، سقایی، ۱۳۸۴)
محور عمودی میزان رضایت و یا خشنودی و محور افقی میزان ارائه الزام کیفی مورد نظر مشتری را نشان می دهد. بالاترین و پایین ترین قسمت از محور عمودی نمودار به ترتیب بیانگر رضایت مشتریان و عدم رضایت مشتریان است. محل تلاقی محور افقی و عمودی بیانگر جایی است که مشتری درحالت تعادل از نظر رضایت و عدم رضایت مشتری قرار دارد( کاوسی، سقایی، ۱۳۸۴).
سمت راست محور افقی، بیانگر جایی است که الزام کیفی مورد انتظار به طور کامل عرضه شده و سمت چپ محور افقی نقطه ارائه محصولی است که خصوصیات کیفی مورد انتظار را ندارد و الزام کیفی مورد نظر به هیچ عنوان در محصول یا خدمت لحاظ نشده است.
الف) کاربرد های مدل کانو
مدل کانو موارد زیر را نیز در بر دارد:
رضایت مشتریان بزرگترین ارتباط و وابستگی را با این مدل دارد.
این مدل بیشترین سهم را در بودجه تحقیقاتی بازار دارد.
باعث افزایش خواسته ها و نیازهای مشتریان می شود.
باعث تعدیل رقابت بین سازمانها می شود.
موفقیت در این مدل بستگی به اجرای صحیح و تعریف درست شاخص ها دارد.
ب) رفتار های مختلف مصرف کنندگان در ارتباط با قسمت های مختلف مدل کانو
در حالتی که مصرف کننده در موقعیتی قرار دارد که محصول و یا خدمت نتوانسته است که نیازهای وی را برطرف سازد ، در واقع حالت نارضایتی رخ داده است و مصرف کننده در صورتی که این فاصله کم باشد دیگر اقدام به خرید نخواهد نمود ، اما در صورتی که این فاصله زیاد بوده باشد مصرف کننده به یک تبلیغ کننده منفی تبدیل می شود و دیگران را از مصرف این محصول منع می نماید .
در حالتی که انتظارات مشتری با واقعیت ادراک شده از محصول برابری داشته باشد ، مصرف کننده در حالت رضایت قرار دارد و در صورت نیاز مجدد به کالا فرایند را با صرف زمان کمتری انجام خواهد داد و تمایل به مصرف مجدد کالا خواهد داشت . در صورتی که سایرین از وی در مورد این محصول نظری بخواهند این فرد به صورت انفعالی از محصول دفاع خواهد نمود و آنرا به دیگران پیشنهاد خواهد داد .
در حالتی که عملکرد ادراک شده محصول از حد انتظارات و توقعات فرد عبور نماید ، مصرف کننده در حالت شور و شعف ^[۲۹]قرار دارد و به صورت فعال اقدام به تبلیغ و پیشنهاد محصول می نماید . در واقع این گونه مشتریان جزء بهترین دارایی های سازمان می باشند .
۲-۳-۷-۱-۲ مدل اسکمپر
مهمترین موضوع در مدل کانو ایجاد خلاقیت و نوآوری در ارائه خدمت به مشتری بود. دکتر اسبورن ^[۳۰]تحقیقات گسترده ای به منظور بررسی مبانی ابتکارات، اختراعات و اکتشافات انجام داده و به این نتیجه رسیده که تمام نوآوری ها بر هفت پایه به شرح جدول زیر استوار است که بر اساس ایده و انگیزه ایجاد می شود و کلید رمز موفقیت آن بر پایه سئوالات شش گانه ۵W-1H قرار دارد ( کاوسی، سقایی، ۱۳۸۴ ).
جدول ۱-۲-مدل اسکمپر

( کاوسی، سقایی، ۱۳۸۴)
مبحث مربوط به رابطه رضایت مشتری و درگیری و وفادرای در مشتریان در ادامه فصل دوم ارائه خواهد شد .
۸-۱-۲ درگیری ^[۳۱]
۱-۸-۱-۲ اهمیت بررسی درگیری
در سال ۱۹۸۷ کاسارجیان^[۳۲] این مطلب را بیان نمود که تعداد کثیری از فعالان در حیطه بازاریابی توجه بسیار زیاد و اهمیت بالایی را به فرایند ارزیابی و تحلیل مصرف کنندگان خویش در مورد خرید مبذول می دارند در حالی که ممکن است حتی هیچ گونه از تحلیلی در این بین صورت نپذیرد . وی بیان داشت که در برخی از موارد که تعداد آنها نیز اندک نیست مصرف کنندگان رفتار های خرید گذشته خویش را تکرار می نمایند بدون آنکه قبل از اقدام به خرید اقدام به تحلیل آن نمیاند . وی همچنین نسبت به روند های تحقیقات صورت گرفته در حیطه درگیری که بیشتر به روی خریدهای پر درگیر متمرکز بوده اند خرده گرفته و بیان می دارد :
” حقیقت آن است که دنیای مصرف کنندگان مشتمل بر چیزی ورای خریدهای پر درگیر است . در حقیقت تعداد بسیار اندکی از صدها خریدی که فرد در طی یک روز انجام می دهد حالت پردرگیر دارند . از طرف دیگر مصرف کنندگان در مورد تصمیمات کم درگیر خویش به راحتی و بدون توجه خاصه اقدام به خرید می نمایند ، برندهای خود را عوض می کنند ، فعالیت های ترویجی را نادیده می گیرند و به سایر مسایل زندگی خویش می پردازند “
وی معتقد بود که روانشناسان حیطه بازاریابی بیشتر توجه خویش را معطوف به فرایندهای پر درگیر نموده اند و مسایلی را که توجه ویژه را به خود می طلبیده اند مورد بررسی قرار داده اند . در حالی که فعالان حیطه بازاریابی بیشتر در گیر با بررسی مواردی چون وفاداری به برند ، تکرار خرید و ارجحیت دادن یک برند به برندهای دیگر در کالاهای روزمره هستند .
از طرف دیگر دسته بندی هایی که در حیطه درگیری شکل گرفته اند بسیار متفاوت و پراکنده می باشند . به عنوان مثال در ادبیات موضوعی این مساله ، کالاهای کم در گیر و پر درگیر وجود دارند ( بوون و چافی ۱۹۷۴ ، بلاچ ۱۹۸۱ ) ، مسایل پردرگیر و کم درگیر هستند (‌پتی و کادیوپو ۱۹۷۹ ، سویین یارد و کنی ۱۹۷۸ ) ، مصرف کنندگان پر درگیر و کم درگیر ( نیومن و دولیچ ۱۹۷۹ )‌ ، رسانه های پر درگیر و کم درگیر ( کروگمان ۱۹۶۶ ) ، یادگیری پر درگیر و کم درگیر ( اسمیت و سوین یارد ۱۹۸۲ ، گاردنر ، میشل و روسو ۱۹۷۸ ،‌ فین ۱۹۸۲ ) موقعیات پر درگیر و کم درگیر ( بلک ۱۹۸۱ ) و ساختار های شناختی پر درگیر و کم درگیر ( لاستنوویکا و گاردنر ۱۹۸۲ ) را در دسته بندی های موجود داریم . حال سئوال آن است که از بین این همه موارد از درگیری کدامیک از انها می بایست مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد . از این بین دو مورد از موارد درگیری از اهمیت بالایی برخوردار هستند که سایر درگیری های حول محور آنها شکل یافته اند ؛ این دو مورد عبارت هستند از درگیری طبقه محصولی و درگیری خرید .
۲-۸-۱-۲ ماهیت درگیری
درگیری یکی از معیار های مهمی است که از گذشته در مفاهیم بازاریابی مورد استفاده قرار گرفته است و به روی مراحل مختلف خرید از جمله فرایند های قبل از خرید ، فرایند خرید و بعد از خرید اثر گذار است . شناخت درگیری در طراحی استراتژی های بازاریابی و برنامه های اتخاذ شده در سازمان ها بسیار اثر گذار است . شناخت نسبت به این مساله در مواردی چون تصمیمات مرتبط با تقسیم بندی بازار و جایگاه یابی ذهنی و در برنامه های ارتباطی سازمان بسیار پر کاربرد است . سازمان ها با شناخت نسبت به این موضوع ، در برنامه های بازاریابی و تبلیغاتی خویش تعدیل های بسیاری ایجاد می کنند . برنامه ریزی استراتژیک ارتباطات بازاریابی ، تصمیمات مربوط به انتخاب رسانه های تبلیغاتی ، تکرار پیغام های ارسالی به سمت مصرف کنندگان ، میزان اطلاعات ارائه شده به مصرف کنندگان و میزان درگیر شدن فرد با محصول و فرایند های آن بسیار برای مدیران بازاریابی پرکاربرد بوده است .

اینکه مصرف کنندگان تا چه میزانی در مورد یک کالا درگیر می باشند خود معیار مهمی می باشد اما این معیار به تنهایی در برنامه ها و تصمیمات بازاریابی کافی و وافی نیست . لورنت و کپفرر ^[۳۳]در این زمینه اعلام داشته اند که علاوه بر میزان درگیری افراد با محصولات و فرایندهای مرتبطه ، منبع این درگیری ها بسیار با اهمیت می باشد ؛در نتیجه مدیران ا بدانند مصرف کنندگانشان تا چه حدی در مورد کالا درگیر می باشند کافی نیست و آنها می بایست محل و مجرای ایجاد این درگیری را مورد شناسایی قرار دهند . با شناسایی این منابع سازمان ها می توانند تمرکز خود را به روی قسمت های مختلف مدل های درگیری را تعیین نموده و متون پیغام های ارسالی را مورد تغییر قرار دهند .
از طرف دیگر شناخت نسبت به منابع درگیری این دید را به سازمان ها می دهد که می بایست به روی کدامیک از قسمت های مربوط به درگیری مصرف کننده ها سرمایه گذاری نمایند تا بتوانند مصرف کنندگان خویش را تغییر دهند .
۳-۸-۱-۲ مفهوم درگیری
درگیری و مفاهیم آن در گذشته به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته اند . بنا به نظر بلک ول و مینیارد ^[۳۴]درگیری منعکس کننده میزان مرتبط بودن تصمیمات با شخص در رابطه با معبارهایی چون سیستم ارزشی ، اهداف و خودپنداری است .
همچنین گرین ویلد و لیویت ^[۳۵]در سال ۱۹۸۴ در بررسی های خویش اعلام نمودند که در بین نظریه پردازان این توافق وجود دارد که کالاهای پر درگیر بسیار به فرد مرتبط بوده و برای وی اهمیت دارند .
بلاچ و چاکراواتی ^[۳۶]در سال ۱۹۸۳ اعلام داشتند که درگیری عبارت است از یک متغیر داخلی که نشان دهنده میزان برانگیختگی ، علاقه و جنبشی است که در فرد بر اساس محرک های بیرونی ایجاد می شود .
باواری میتال ^[۳۷]در سال ۱۹۸۹ به طور گسترده ای اقدام به بررسی درگیری نمود که بر این اساس اعلام نمود که : درگیری یک حالت انگیزشی در ذهن فرد می باشد که در رابطه با یک فعالیت و یا موضوع می باشد . این درگیری نشان دهنده میزان علاقه فرد نسبت به این فعالیت و یا موضوع است . پس به بیان دیگر می توان درگیری ذهنی را به عنوان ظرفیت برانگیختگی در جهت هدف دانست .
دی و استفورد ^[۳۸]درگیری را به عنوان سطح عمومی مرکزیت یک موضوع در نهاد فرد دانستند .
کوهن و مینیارد ^[۳۹]درگیری را به عنوان سطح فعال بودن فرد در یک برهه زمانی خاص تعریف نمودند .
بلاچ^[۴۰] در تحقیقات گسترده تری که انجام داد اعلام داشت که درگیری علاقه ای بلند مدت به یک محصول است که در مرکزیتی با ارزش های فرد ، نیازهای وی و مفهوم مرکزی شخصی وی است .
درگیری و فرایندهای مربوط به آن در بازاریابی از اهمیت بسزایی برخوردار شده است . حیطه هایی که در گیری در آنها مورد استفاده قرار می گیرد عبارتند از : تحلیل فرایند خرید ، تحلیل رفتار مصرف کننده ، برنامه ریزی تقسیم بندی بازار ، برنامه ریزی تبلیغات و … . به طور کلی دیدگاه هایی که در مورد درگیری وجود دارند به دو دسته هستند ؛ دسته اول دیدگاه ها در مورد درگیری ، دیدگاه هایی هستند که بیان می دارند درگیری مساله ای است که در ارتباط با فرایند های شناختی تحلیل اطلاعات هستند . (کروگمان ۱۹۶۵ ، هوستون و راشفیلد ۱۹۷۷ ، پتی و کاسیوپو ۱۹۸۱ ) . این افراد اعتقاد دارند که درگیری بیشتر در مورد خود کالا هستند و فرد خود کالا را برای خویش با اهمیت می داند در نتیجه در فرایند خرید خویش در گیری بیشتری در فرایند خرید خواهد داشت و مراحل تصمیم گیری خرید را با دقت بیشتری طی می نماید .
دسته دوم اعتقاد دارند که درگیری یک ماهیت برانگیختگی است که در واقع ماهیت انگیزشی دارد ، و این انگیزش از یک سری عوامل متشکله بوجود آمده است . برانگیختگی فرد در اثر این معیار های انگیزشی نتایج خاصی را به همراه خواهد داشت که به صورت رفتار فرد نمایان می شوند .
این معیارهای انگیزشی بسیار مختلف هستند و عبارت هستند از :
فردی مانند ماهیت نیازهای فرد ، ارزشی های وی و سیستم ارزشی غالب وی ،‌ هدف فرد از خرید کالا و غیره .
معیارهای موقعیتی مانند میزان زمان باقی مانده ای که فرد در اختیار دارد تا رفتار خرید خویش را شکل دهد .
معیار های وابسته به ویژگی های منحصر به فرد محصولات مانند مزایای خاصه ای که یک محصول می تواند نسبت به سایر محصولات رقیب موجود در بازار داشته باشد .

نوازنی، بهرام. عهدنامه مودت ایران و شوروی، تهران، نشر همراه ۱۳۶۹، ص ۱.
مجموعه معاهدات دوجانبه ایران با سایر کشورها، ج ۲،تهران، وزارت خارجه صص ۱۲۹ و ۱۳۰.
ب- نشریه:
باوند، هرمیداس، «نگرشی بر رژیم حقوقی دریای خزر، نویدها و زنهارها »، فصلنامه خاورمیانه، س ۲، ش ۳ (پاییز ۷۴) ص ۶۵۹ .
دانش پژوه، فریدون. «اهمیت راه های آبی دریای خزر در شرایط جدید ژئوپلیتیک به قفقاز» مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س ۱، ش ۴ (بهار ۷۴)، ص ۲۵۵.
عیسی زاده، اکبر. «جمهوری اسلامی ایران و منابع نفت و گاز دریای خزر» نهمین همایش بین‌المللی آسیای مرکزی و قفقاز، دریای خزر، چشم اندازها و چالشها (۱ و ۲ دی ۱۳۸۰).
ملکی، عباس. «همکاری منطقه‌ای در مسائل زیست محیطی دریای خزر، ضرورتی اجتناب ناپذیر» مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س ۵، ش ۱۴ (تابستان ۷۵ ) صص ۵۹ و۶۰ .
خولاکف، الکساندر. «چارچوب حقوقی همکاریهای منطقه‌ای در دریای خزر» ترجمه مهرداد محسنین، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س ۵، ش ۱۴ (تابستان ۷۵) صص ۱۵۶ – .۱۵۳
ملک زاده، سعید. «دریاچه خزر و رژیم حقوقی حاکم بر آن»، روزنامه رسالت (۳۰ مهر ۷۹) ص۱ .
دبیری، محمدرضا. «رژیم حقوقی دریای خزر به عنوان مبنایی برای صلح و توسعه»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، (بهار ۷۷ )، ص ۱۵ .

ناظمی، مهرداد. «دریای خزر و حقوق بین‌الملل گزینه‌های متفاوت با توجه به آرای دیوان بین‌المللی دادگستری »، مجله حقوقی، ش ۲۷ و ۲۸ (۱۳۸۰ و ۱۳۸۱)، صص ۱۵۱ و ۱۵۲ .
نوریان، محمد اسماعیل. «نگرشهای متفاوت درباره رژیم حقوقی دریای خزر»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ش ۱۴ (تابستان ۷۷)، صص ۱۱۴ و ۱۱۵ .
مجتهدزاده، پیروز. (رژیم حقوقی دریای خزر، تصویری ژئوپلیتیکی از موانعی در راه همکاریهای منطقه‌ای»، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، ش ۵ و ۶ (بهمن و اسفند ۱۳۷۹)، ص ۸۲.
باوند، هیرمیداس. «رژیم حقوقی دریای خزر: نگاهی به ابعاد زیست محیطی و امنیتی» مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز (زمستان ۸۰).
باوند، هیرمیداس. «نگرشی بر رژیم حقوقی دریای خزر، نویدها و زنهارها» فصلنامه خاورمیانه، س ۳، ش ۲ (پائیز ۷۴).
میرمحمد صادقی، محسن.«رژیم حقوقی دریای خزر از لحاظ حقوق بین‌الملل و معاهدات ایران و شوروی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، ش ۴ (تابستان ۷۵).
کیزاتوف ویچیلاد. «رژیم حقوقی دریای خزر» (ترجمه بدرالزمان شهبازی)، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س۴، ش ۱۰.
حافظ نیا، محمدرضا، «تفاوتها و تعارضها در حوزه ژئوپلیتیک دریای خزر»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س هشتم، ش ۲۷ (پاییز ۷۸)، ص ۱۷ .
کاظم پور اردبیلی، حسین. «رژیم حقوقی دریای خزر توسعه منابع و خطوط انرژی»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ش ۲۱ (بهار ۷۷) صص ۸ و ۴۷.
نتیجه گیری نهایی
به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۹۱ و اعلام استقلال سه کشور جدید در حاشیه دریای خزر رژیم حقوقی این پهنه آبی با تحولی رو در رو گردید که به کلی بی سابقه بود. در حالی که برای قرن ها این پهنه آبی آنها میان دوکشور مشترک بود و در حالی که سیطره و هژمونی روسیه تزاری و اتحاد شوروی در تمام این دوران در بهره برداری از این دریا بلامنازع بود وضعیتی جدید رخ داد؛ کشورهایی جدید سر بر آورده بودند که از سویی آن تسلط یک جانبه را که در هم شکسته بودند، نمی پذیرفتند و از سوی دیگر، هر یک به دلیل نیازمندی شدید به منابع اقتصادی و طبیعی ، یگانه منبع تأمین نیازهای اقتصادی خود را در این پهنه آبی جستجو می کردند. اولین مسئله ای که کشورهای تازه تأسیس ( آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان) و نیز وارث اصلی اتحاد شوروی یعنی جمهوری فدراتیو روسیه با آن مواجه بودند تعیین تکلیف خود با معاهداتی بود که در مورد رژیم حقوقی دریای خزر میان ایران و شوروی امضاء شده بود. لطیفه نهانی در اینجا بود که همه کشورهای تازه استقلال یافته در پیمانی در ۱۹۹۱ بر تمامی تعهدات و تکالیف اتحاد شوروی صحّه گذاشتند و پابرجایی آن را پذیرفتند. اما به زودی متوسل به مبحثی در حقوق بین الملل شدند تا به واسطه آن بتوانند سهم خویش از این پهنه آبی را که در صورت پذیرفتن عهدنامه های ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ به ضرر آن ها کاهش می یافت، افزایش دهند.
با استناد به قاعده « ولادت مطهر» یا « دکتر ین لوح پاک » که به عدم انتقال تعهدات دولت پیشین به یک دولت جدید که طرف یک معاهده، دولتهای تازه متولد شده ساحلی دریای خزر مدعی عدم جانشینی و تعهد دولت خود به مفاد مورد تعهد دولت سلف یعنی شوروی شدند. از سوی دیگر نظر به اینکه دولتهای طرف آن معاهده نیز ناچار نیستند دولتی ثالث را به عنوان طرف اصلی یا دولت جانشین بپذیرند عملاً معاهده مشترک دولتهای تازه استقلال یافته از شوروی نقض می گردید . مسئله آن بود که دکتر ین لوح پاک هم در مورد دولتهای جدید الاستقلال و هم در مورد دولتهایی که بر اثر تجزیه یک فدراسیون یا کنواسیون یا ایجاد اتحاد پایدار می شوند، صادق است. چه دولتی تازه به استقلال برسد ـ مثل تیمور شرقی ـ یا آنکه از اتحاد دو کشور ایجاد شود ـ مثل یمن و آلمان ـ یا آنکه از تجزیه کشوری پدید آید ـ مثل سودان جنوبی یا آذربایجان ـ تفاوتی در این مسئله نمی کند . با این حال کنواسیون ۱۹۷۸ وین در باب جانشینی دولتها در رابطه با معاهدات میان دولتهای جدید الاستقلال با جانشینی دولتی که در اثر ترکیب یا تجزیه پدید آمده بودند، تفاوت نهاده بود. ولی عملکرد متعاقب دولتهای فوق این امر را تایید نکرد. با وجود این، اگر دولتی به صورت صریح یا تلویحی به تعهدات مندرج در معاهدات سلف خویش تعهد نشان دهند به آن متعهد خواهند بود؛ امری که با قرار داد مشترک ۱۹۹۲ در باب تکالیف به جا مانده از دوران شوروی رخ داد. از سوی دیگر در اصل دکترین لوح پاک استثنائات متعدد وجود دارد که استدلالات کشورهای تازه استقلال یافته را به زیر سوال می برد. استثنائات مطرح در دکترین لوح پاک در باب معاهدات راجع به حقوق ترانزیت، دریانوردی تسهیلات بشری ، تعیین مرز، سواحل رودخانه و حقوق ارتفاقی می باشد.
بر این اساس، سه استدلال حقوقی ظاهر شد: اول عدم تعهد دولتهای جدید به قرار دادهای پیشین؛ دوم لزوم تعهد آنها به این قراردادها به این دلیل که ماهیت این معاهدات از محدوده دکترین لوح پاک خارج است ؛ سوم اینکه تعهدات سلف دولتهای جدید الاستقلال از عهده آنها ساقط است و نه تعهدات دولتهای حاصل آمده از تجزیه یا ترکیب کشورها. به هر رو، آنچه که در ادامه رخ داد نه از خلال بحثها و استدلال های حقوقی که یکسره بر آمده از اراده سیاسی بود که گویا قرار بود قواعد حقوقی این پهنه آبی را مشخص کنند.
پس از فروپاشی شوروی تا مدتی مسئله رژیم حقوقی مسکوت ماند. جمهوری آذربایجان به دلیل جنگ داخلی در طالش (۱۹۹۲) و نیز بحران جانشینی و روی کارآمدن حیدر علی اف و سپس جنگ با ارمنستان بر سر منطقه قره باغ که در ۱۹۹۴ با شکست آذربایجان خاتمه یافت تا مدتی نتوانست به دریای خزر توجه فعال نشان دهد. اما با خاتمه یافتن جنگ با ارمنستان و فراغت از بحرانهای سیاسی داخلی آذربایجان دریای خزر را موضوع و محور اصلی سیاست خارجی خود قرار داد. امضای قراردادهای یک طرفه میان آذربایجان و شرکتهای نفتی غربی ، به روشنی این موضع آذربایجان را نشان داد که همچون آبهای بین المللی این کشور خود را نیازمند به اجماعی با دیگر کشورهای ساحلی در بهره برداری از منابع دریای خزر نمی بیند. به دنبال اعتراض روسیه به این قراردادها ، آذربایجان ضمن تأکید بر دکتر ین لوح پاک اعلام نمود که قراردادهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ به این دلیل که منافع دولتهای تازه استقلال یافته را به هیچ رو مدنظر قرارنداده اند ملغی و کن لم یکن محسوب می شوند. آذربایجان اعلام کرد سالهاست از این منابع بهره برداری می کند و تاکنون اعتراضی از طرف دیگر کشورهای ساحلی واقع نشده است. به واقع هم چنین بود. نخستین بهره برداری ها از منابع زیر بستر دریای خزر از ۱۹۵۶ آغاز شد بدون آنکه مخالفتی از سوی ایران ابراز شود.
به صورتی موازی با آذربایجان، قزاقستان نیز که طولانی ترین سواحل در دریای خزر را داشت و بهره برداری مشاع برایش جز ضرری هنگفت نبود با استناد به ارتباط دریای خزر با آبهای آزاد بین المللی آن را یک دریای آزاد اعلام نمود و بهره برداری های خود از این پهنه آبی را مستند به اصول کنواسیون حقوق دریاهای ۱۹۸۲ نیویورک ساخت.
ترکمنستان نیز با پیگیری سیاست اعلامی نا مشخص به صورتی ناگفته چنین بیان می داشت که درباره بهره برداری از منابع آبی و بیولوژیک بهره برداری مشاع و درباره منابع بستر و زیر بستر بر اساس حقوق دریاها عمل می کند. اوج اختلافات ترکمنسان نیز با آذربایجان بود که در حل آن بر توافق دو جانبه تاکید داشت.
روسیه نخست رژیم بهره برداری کندومینیوم یا حاکمیت مشترک را مطرح نمود. ایده ای که ایران نیز آن را با اصطلاحاتی پذیرفت. بر اساس این طرح منابع معدنی بستر و زیر بستر دریای خزر ثروت همه کشورهای کرانه است. روسیه این موضوع را تا ۱۹۹۸ حفظ نمود. گر چه در ۱۹۹۶ پیشنهاد نمود که هر کشور قادر است منابع بستر و زیر بستر واقع در محدوده ۴۵ مایلی از خط ساحلی خود را با صلاحیتی انحصاری مورد بهره برداری قرار دهد. این تعدیل رژیم کندومینیوم اما اندک زمانی بعد با صخره های واقعیت برخورد کرد و به کلی در هم شکست، پس از آنکه بهره برداری های آذربایجان و قزاقستان از منابع زیر بستر شدت گرفت و بهره برداری موکول به تعیین رژیم حقوقی نشد، روسیه نیز به راه آذربایجان و قزاقستان رفت. روسیه در ۱۹۹۸ در قراردادی با قزاقستان بستر شمالی دریای خزر که میان خود و قزاقستان مشترک بود را تقسیم کرد. به علاوه شرکتهای دولتی روسی همچون لوک اویل و گاز پروم در کنسرسیوم های بین المللی برای اکتشاف نفت و گاز در آذربایجان و قزاقستان مشارکت داد. روسیه به صورت تلویحی اعلام نمود که هر کشور تا محدوده ی معین دارای دریای سرزمینی است و دیگر نقاط دریا از نظر کشتی رانی و ماهی گیری میان همه کشورهای کرانه مشاع است. لیکن بستر و زیر بستر باید بر پایه خطوط میانی اصلاح شده میان کشورها تقسیم شود. به عبارت دیگر منابع نفت و گاز دریای خزر تا حد ممکن نباید بستر دریا باید در مالکیت یکی از کشورها باشد.
در این میان اما وضعیت ایران به کلی با همه این کشورها متفاوت است. در حالی که ایران به گونه ای مداوم بر مشاع بودن دریای خزر مطابق پیمانهای ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ تأکید دارد و با وضع هر گونه رژیم ترکیبی یا دوجانبه برای این پهنه آبی مخالف است. در حالی که ایران نسبت به بهره برداری های قزاقستان و روسیه موضع سکوت پیش گرفته بود درباره بهره برداری مناطق مورد اختلاف و نامشخص با آذربایجان چنگ و دندان نشان داد. هنگامی که یک کشتی اکتشافی شرکت برتیش پترولیوم قصد انجام فعالیت اکتشافی در میدان نفتی البرز را داشت ایران با فرستادن قایق های توپدار و به پرواز در آمدن هواپیماهای اف ـ ۴ مسلح به موشکهای ضد کشتی از ادامه فعالیت آن ممانعت به عمل آورد. مرور زمان نشان داد که ایران به تدریج از یک چارچوب ایده آل و آرمانی برای رژیم حقوقی دریای خزر در حال گذار به نظر گاهی ترکیب نگرانه و جایی مابین آرمان و واقعیت می باشد. بر این اساس در آخرین روزهای سال ۱۳۸۷ شمسی منوچهر متکی وزیر امور خارجه ایران اعلام نمود ایران می تواند به سهمی توافقی با آذربایجان و ترکمنستان که دست کم ۲۰ درصد از سهم ایران از کل دریای خزر را تأمین کند، بسنده کند. این مسئله ، از سوی پاره ای محافل ملی گرای افراطی ایران به عنوان سندی از خیانت و عقب نشینی از این موضع که ۵۰ در صد از بستر دریای خزر از آن ایران است، دانسته شد. این جز رویایی بی تعبیر و خیال بافی بیهوده ای نخواهد بود که برای آن هیچ مدرک و استدلال حقوقی وجود ندارد.
با این حال، حتی همین انتظار وزیر خارجه ایران برای سهم ۲۰ درصدی از دریای خزر نیز به هیچ وجه مورد پذیرش مجاوران ایران در دریای خزر یعنی ترکمنستان و آذربایجان نیست. به گمان آنها سهم ایران از طریق خط منحنی که بندر آستارا را در غرب به بندر حسین قلی در شرق متصل می کند تعیین می شود. به عبارت دیگر سهم ایران در خوش بینانه ترین حال چیزی مابین ۱۱ تا ۱۲ درصد ( دقیقاً ۳/۱۱ درصد) از کل بستر دریای خزر می گردد. مطلبی که همان گونه که گفتیم با مخالفت ایران مواجه شده و ایران اعلام نموده و در عمل هم نشان داده که از هر گونه عملیات اکتشافی و استخراجی در محدوده ۲۰ در صدی مورد ادعای خود جلوگیری می کند. اما مسئله مهمی که در این میان وجود دارد این نکته است که حتی همین منطقه ۲۰ درصدی مورد ادعای ایران هم دقیقاً مشخص نیست و به طور واضح و آشکاری معلوم نیست که در کدام مناطق دریای خزر فعالیت اکتشافی یا استخراجی توسط کشورهای ساحلی دیگر تجاوز به حقوق ایران محسوب می شود. به علاوه از طریق این نا مشخص بودن دقیق تقسیم بندی ادعایی بستر دریای خزر، امکان اینکه تشخیص داده شود کدام مورد از حفاری های افقی در زیر بستر تجاوز به حقوق ادعایی ایران محسوب می گردد، وجود ندارد.
به طور کلی آنچه که در حال تحقق در مورد رژیم حقوقی دریای خزر می باشد. حاکم شدن یک رژیم حقوقی نانوشته است. این رژیم حقوقی نا موجود که عملاً در حال اجرا شدن است. به این دلیل پدید آمده که اولا امکان شکل گیری آن به لحاظ حقوقی، جغرافیایی و سیاسی دچار آن چنان مشکلاتی بوده که پدید نیامده است و ثانیاً در غیاب آن نیز کشورهای ساحلی به سهولت و راحتی توانسته اند به استخراج و بهره برداری از منابع آن دست بزنند. در همین پیوند این مورد نیز قابل اشاره است که این کشورها با این استدلال که این پهنه آبی یک دویای آزاد است و دریاچه نیست رژیم حقوقی بهره برداری از آن را نیز از پیش مشخص و واضح می دانند یعنی کنواسیون ۱۹۸۲. بنابراین، در حالی که ضوابط بهره برداری مشخص و روشن می باشد بحث از فقدان رژیم حقوقی برای دریای خزر بلاموضوع و بی معنی خواهد بود.
افق پیش رو
هنگامی که کار گروه تدوین کنواسیون رژیم حقوقی دریای خزر با شرکت نمایندگان هر پنج کشور ساحلی در سال ۲۰۱۰ در تهران تشکیل شد پس از گذشت دو روز مذاکره به هیچ نتیجه ای درباره مسائل حقوقی و تقسیم دریا نرسید. این بیست و دومین باری که چنین نشستی تشکیل می شد و مانند همیشه به بن بست می خورد. این رخ داد تکراری از سوی دیگر با تحولی همراه شد که رژیم حقوقی نانوشته و ناموجود اما عملی و جاری را بیش از پیش تقویت و تحکیم نمود. در سال ۲۰۱۰ جمهوری آذربایجان و ترکمنستان پس از ۱۶ سال قطع رابطه سیاسی دوباره مناسبات سیاسی خود را برقرار نمودند. این مناسبات که در ۱۹۹۴ به دنبال اختلافات گسترده درباره تعیین مرزهای آبی دو کشور وارد بحران گردیده بود به سرعت و به دنبال استنکاف آذربایجان از پرداخت پول گاز خریداری شده از ترکمنستان قطع گردید. در سال ۲۰۱۰ و پس از آنکه الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان دستور پرداخت ۴۵ میلیون دلار بابت واردات گاز از ترکمنستان در دهه ۱۹۹۰ را صادر کرد رئیس جمهور ترکمنستان در سفری به باکو سفارت عشق آباد را در این شهر بازگشایی نمود. گر چه این برقراری مجدد مناسبات سیاسی میان آذربایجان و ترکمنستان تا حدود زیادی مرهون تلاش های سیاسی و دیپلماتیک ایالات متحده آمریکا و چند کشور اروپایی بود اما در حقیقت برای حل و فصل دو جانبه اختلافات در مورد دریای خزر بود که فرایند بهره برداری از منابع زیر بستر این پهنه آبی را متوقف کرده بود. به علاوه طرحهای انتقال انرژی خزر به اروپا از طریق طرح ترانس خزر و پروژه نابوکو بدون این برقراری مجدد روابط غیر ممکن می نمود. از سوی دیگر حل و فصل اختلافات دو جانبه این دو کشور پیغام دیگری را برای ایران آورده بود. بدون آنکه کسی نیازی به تعیین تکلیف رژیم حقوقی دریای خزر داشته باشد می تواند از منابع آن بهره برداری کند و این کار را هم می کند. در حالی که انواع موانع گوناگون رژیم حقوقی مورد اجماع همه کشورها را غیر ممکن ساخته است جذابیت های اقتصادی بهره برداری یک طرفه از منابع دریای خزر از یک سو و نیازهای اقتصادی سنگین کشورهای ساحلی آنها را به مسیری کشانده است که بهره برداری خود از منابع دریای خزر را چندان معطل و درگیر مباحثات حقوقی و چانه زنی های سیاسی با ایران نکنند.
منابع
الف: کتب:
افشار، ایرج. دریای خزر، پژوهش در جغرافیای طبیعی، نام و پیشینه تاریخی، رژیم حقوقی، محیط زیست و اقتصاد، تهران: وزارت امور خارجه، ۱۳۸۱.
امینیان، بهادر. ناتو و امنیت منطقه‌ی خزر،تهران: دانشگاه امام حسین، ۱۳۸۱.
دهقان، فتح الله.بررسی منابع نفت و گاز حوزه دریای خزر و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران،تهران: نشر همدان، ۱۳۸۲.
……………، دریای خزر و امنیت ملی،تهران: انتشارات بشیر، ۳۸۴.
ضیائی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین‌الملل عمومی، تهران، کتابخانه گنج دانش، ۱۳۷۶.
نوازنی، بهرام. عهدنامه مودت ایران و شوروی، تهران: نشر همراه، ۱۳۶۹.
پایان نامه:
ابراهیمی، حسین. بررسی پیامدهای عدم تعیین رژیم حقوقی دریای خزر بر امنیت ملی ج.ا.ا رساله کارشناسی ارشد علوم سیاسی، گرایش مطالعات ایران و سیاستگذاری عمومی دانشکده حقوق و علوم و سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۸۴.
بیژنی، مهدی. تأثیر منابع نفت و گاز در تعیین رژیم حقوقی دریای خزر، رساله کارشناسی ارشد رشته روابط بینالملل، دانشگاه تهران، ۱۳۷۹ .
شفائی هریس، علی. دریای خزر و مسائل آن به عنوان یک دریای بسته بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه تهران، ۱۳۷۳.
لهراسبی، میثم. روابط ایران و روسیه و تعیین حقوق دریای خزر، کارشناسی ارشد روابط بینالملل، دانشگاه تهران، ۱۳۸۸ .
علی زاده، نسرین. وضعیت حقوقی دریای خزر و همگرایی زیست محیطی کشورهای ساحلی خزر، کارشناسی ارشد روابط بینالملل، دانشگاه تهران، ۱۳۸۴.
مجموعه معاهدات دوجانبه ایران با سایر کشورها، ج ۲،تهران: وزارت خارجه
کریمی، داریوش. نظام حقوقی دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان، کارشناسی ارشد روابط بین الملل، دانشگاه تهران، ۱۳۷۱
ج- نشریات:
باوند، هرمیداس. «نگرشی بر رژیم حقوقی دریای خزر، نویدها و زنهارها »، فصلنامه خاورمیانه، س ۲، ش ۳ (پاییز ۷۴).

در این فصل به روش شناسی پژوهش پرداخته می شود. ابتدا روش پژوهش تبیین می‏‏گردد. سپس جامعه، نمونه، ویژگی های کلی نمونه، روش گردآوری اطلاعات، ابزار پژوهش، روایی و پایایی ابزار پژوهش ذکر و در نهایت شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات تشریح می گردد.

• روش پژوهش

روش این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی است. زیرا یافته‏‏‏‏های حاصل از این پژوهش مبنای توصیه و پیشنهادهایی برای کتابخانه های دانشگاه شیراز می‌باشد که می‌تواند در جهت ارتقاء کیفیت خدمات کتابخانه های دانشگاه شیراز مورد استفاده قرار گیرد.

این پژوهش به لحاظ گردآوری داده ها از نوع توصیفی- پیمایشی صورت می گیرد. توصیفی از این جهت که تصویری از وضعیت موجود خدمات کتابخانه های دانشگاه ارائه می‌کند و پیمایشی از این جهت که با بهره گرفتن از روش های پیمایشی داده ها را گردآوری می نماید.
روش گرداوری اطلاعات
در این پژوهش از هر دو روش کتابخانه‌ای و میدانی برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. به عبارت دقیق‌تر برای مطالعه جامع پیشینه پژوهش و مبانی نظری از روش کتابخانه‌ای و برای گردآوری داده های پژوهش از روش‌های میدانی استفاده شده است.

• جامعه آماری پژوهش

جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانشجویان مراجعه کننده اعم از دانشجویان مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری به کتابخانه های دانشگاه شیراز (در دوره زمانی مورد مطالعه) تشکیل می دهند.
نمونه، روش نمونه گیری و اندازه نمونه
در نمونه گیری این پژوهش از یکی از روش های غیراحتمالی با عنوان نمونه گیری در دسترس استفاده گردید. لذا به منظور افزایش شباهت نمونه و جامعه و افزایش دقت نمونه برداری در برآورد پارامتر های جامعه در نمونه‌ گیری سعی شد از کاربران مختلف در فواصل زمانی مختلف روز استفاده شود. به این ترتیب در ابتدای کار توضیحاتی در مورد پرسشنامه و نحوه ی تکمیل آن به پاسخ دهندگان ارائه گردید و در حین تکمیل پرسش نامه نیز به پرسش ها و ابهامات آنان پاسخ داده شد.
نمونه این پژوهش با مراجعه محقق به کتابخانه های ذکر شده در بازه ی زمانی اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد، از بین افراد مراجعه کننده به کتابخانه ها شامل کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه شیراز، خوارزمی(دانشکده مهندسی)، ملاصدرا(دانشکده علوم)، شهید مفتح (دانشکده کشاورزی)، دانشکده هنر و معماری، شهید هاشمی نژاد(دانشکده دامپزشکی)، دانشکده حقوق و علوم سیاسی و کتابخانه پژوهشکده علوم اجتماعی(جمعیت شناسی) انتخاب گردید.
برای محاسبه حجم نمونه، تعداد کل مراجعین در طول هفته تعیین و تعداد ۵۸۴۵ محاسبه گردید. سپس از جدول مورگان حجم نمونه متناظر با جامعه ۶۰۰۰ نفری، استخراج و مقدار ۳۶۱ مشاهده گردید که به طور کل تعداد ۳۶۵ پرسشنامه توزیع گردید. بدین ترتیب که محقق در طول یک ماه (اردیبهشت) با مراجعه به کتابخانه های ذکر شده پرسشنامه ها را توزیع نمود. لازم به ذکر است که پرسشنامه های ناقص از این تعداد کسر و دوباره میان کاربران توزیع گردید. در ضمن مراجعه کنندگان با این شرط به عنوان آزمودنی در نمونه وارد شدند که در سال گذشته حداقل دو بار از خدمات کتابخانه های ذکر شده استفاده نموده باشند.
به منظور محاسبه تعداد پرسشنامه برای هر کتابخانه ابتدا تعداد تقریبی مراجعه کنندگان به هر کتابخانه در طول هفته از کتابدار کتابخانه های مربوطه پرسیده شد. بدین ترتیب مجموع مراجعه کنندگان به کلیه کتابخانه ها محاسبه گردید. سپس برای هر کتابخانه نسبت مراجعه کنندگان از طریق تقسیم تعداد مراجعه کننده به هر کتابخانه بر مجموع مراجعه کنندگان به کلیه کتابخانه ها مشخص گردید. در پایان نسبت حاصل را در حجم نمونه به دست آمده از طریق جدول مورگان ضرب نموده و عدد به دست آمده مشخص کننده حجم نمونه برای هر کتابخانه به صورت مجزا گردید.
جدول۳-۱٫ محاسبه حجم نمونه برای هر کتابخانه

نام کتابخانه

تعداد تقریبی مراجعه کنندگان

فراوانی

درصد

مرکزی

۲۵۰۰

۷۷/۴۲

۵
۶
۸
۷
شکل ۳-۱- ترتیب لندمارک گذاری در پیکره ۹ لندمارکی شامل پوزه (۱)، لندمارک­های قطری چشم (قسمت بالایی (۳)، مرکزی (۲) و پایینی چشم (۴))، انتهای نوتوکورد (۷)، مخرج (۸)، و سه لندمارک کاذب (۵ و ۶ و ۹)
۳-۴- رشد آلومتری
طـول پـوزه (SnT)، طول سر (L_H)، طول تنه (L_TR)، طول دم (L_TA)، طول کل (L_T)، قطر چشم (E­_D)، ارتفاع بدن (Bd) با بهره گرفتن از نـرم‌افزار Image J version. 1.44pاز تصـاویر استخراج شد (L_TR = L_T – L_H - L_TA). از داده‌های خطی تبدیل شده بر اساس لگاریتم پایه ۱۰ رگرسیون خطی گرفته شد و برای انجام آن طول کل به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد. رگرسیون‌های محاسبه شده منحنی‌های نوع Log10 y = Log10 α + βLog x بوده و در این معادله y متغیر وابسته، x متغیر مستقل، آلفا محل تقاطع و بتا شیب یا ضریب رشد در نظر گرفته شده است (اوسه، ۱۹۹۷؛ ونسیک و همکاران، ۱۹۹۷). در رشد ایزومتریک مقدار β یک است، مقادیر کمتر منجر به رشد آلومتریک منفی و مقادیر بزرگ‌تر منجر به رشد آلومتریک مثبت می‌شود. در مورد وزن ضریب رشد ایزومتریک سه می‌باشد و مقادیر آلومتری براساس آن سنجیده می‌شوند. رگرسیون خطی بر طبق مراحل تکاملی بررسی شده و هم بر اساس ریخت‌سنجی هندسی محاسبه شد. یک آزمون t-test برای بررسی معنی‌داری انحراف از شیب مورد انتظار انجام شد (ونسیک و همکاران، ۱۹۹۷).

۳-۵- آلومتری چند متغیره
برای بررسی آلومتری چندمتغیره از آزمون چند متغیره‌ی آلومتری نرم‌افزارPAST نسخه ۲٫۱۷ استفاده شد. در این آزمون از ویژگی‌های طول کل، طول سر، طول دم، طول تنه، قطر چشم و ارتفاع بدن استفاده شد.
۳-۶- آنالیز CVA
آزمون واریانس چند متغره با بهره گرفتن از داده‌های تبدیل و استاندارد شده به منظور بررسی معنی‌دار بودن یا نبودن اختلافات موجود در صفات آنتوژنیک استفاده شد. در این مطالعه استفاده از روش CVA^[56] به جای ^[۵۷]PCA به منظور دسته‌بندی و تعیین گروه‌های موثر در تغییر شکل ترجیح داده شد. از نظر تئوری و عملی شباهت‌های فراروانی بین این دو روش وجود دارد ولی مهم‌ترین تفاوت آنها این است که PCA ابزاری است جهت ساده‌سازی توصیف تفاوت‌ها میان افراد در حالی که هدف CVA ساده نمودن توصیف تفاوت‌های موجود در میان گروه‌ها است یا به عبارت دیگر CVA متغیر‌هایی را به منظور توصیف موقعیت نسبی گروه‌ها (یا زیر‌مجموعه‌هایی از گروه‌ها) در نمونه مورد بررسی ایجاد می‌کند در این روش مجموعه جدیدی از متغیرها که در واقع ترکیب خطی‌ای از متغیرهای اصلی یا اولیه هستند تولید می‌شود. سپس برای هر متغیر و به ازاء هر فرد یک امتیاز در نظر گرفته می‌شود که در نهایت می‌توان امتیازهای بدست آمده را به صورت تصویری ترسیم نمود (زدیچ و همکاران، ۲۰۰۴).
جدول۳-۱-سن، بیومتری و تعداد نمونه‌های جمع‌ آوری شده