جایگاه رقابتی شرکت در بازار
(S55موقعیت شرکت (فعالیت به عنوان شرکت تازه وارد یا شرکت تثبیت شده) می تواند عاملی اساسی و موثر بر انتخاب نوع نواوری (مخرب یا پایدار) و در نتیجه استراتژی تجاری سازی اخذ شده در بازارهای خاص باشد. تفاوت اساسی بین دو شرکت یاد شده، تعداد مشتریان حاضر می باشد. درآمد شرکت های تثبیت شده از فروش محصولات موجود به مشتران حاضر و بالفعل خواهد بود و از آنجا که موضع نواوری های مخرب قطع درامد شرکت از محصولاتی است که نواوری ها جایگزین نزدیکی برای آنها بوده اند، برای آنها اینچنین به نظر می رسد که نواوری های مخرب سودمند نیستند. به همین دلیل شرکت های تثبیت شده بدنبال تجاری سازی نواوری های پایدار^[۷۶] از طریق اکتساب همکارانه فناوری های لازم جهت ایجاد آن نواوریها هستند در حالیکه شرکت های تازه وارد دنباله‌روی تجاری سازی مستقل نواوری مخرب می باشند و چون استراتژیهای بازاریابی منعطفی دارند، زمان ورود آنها به بازار نیز کمتر خواهد بود. علاوه بر این، شرکت های تثبیت شده، تواناییها و ظرفیتهای خود را جهت کشف و تحلیل نیازهای مشتریان توسعه داده اند، اما در مورد نواوری های مخرب آنها نیازمند تغییر رویکردهای تحقیق در بازار جهت ارزیابی مشتریان بالقوه خواهند بود که از دیگر مشکلات شرکت های تثبیت شده می باشد. از جمله مشکلات دیگر این شرکت ها می تواند فقدان رهبری رویایی و عدم تمایل به صرف دارایی جهت ایجاد خدمت جدید یا شاید بازار خاص است که این امر به نوبه خود مربوط به فرهنگ سازمانی شرکت می‌باشد. نتیجتاً اینکه شرکت های تثبیت شده با پیروی از راهبرد نواوری پایدار و برآورد نیازهای مشتریان قادر به حفظ موقعیت پیشروی خود در بازار خواهند بود اما به دلیل همین موقعیت، ممکن است آنها با ورود یک شرکت تازه وارد و صاحب نواوریِ مخرب به چالش کشیده شوند. با اینحال، شرکت های تازه وارد برای موفقیت در انتشار نوآوری مخرب در جریان اصلی بازار، نیازمند تقویت مهارت های خود با قابلیت های جدید و اثبات این امر هستند که فن آوری جدید دارای مزیتی بیش از فناوری های موجود می باشد. بنابراین موفقیت آنها مستلزم توانایی آنها در تجاری سازی و نفوذ به بازار خاص و عبور از شکاف بین اقلیت اولیه به اکثریت خواهد بود.

صنایع ذینفع:
(S55به دلیل هزینه های بالا، شرکت های نوپا در صنعت تلفن IP تمایلی به سرمایه گذاری در خدماتی نظیر تسهیل استفاده، سفارشی‌سازی و یا افزایش کیفیت خدمات فناوری های حاضر در بازار محصول نداشته، بلکه آنها توجه خود را به مشتریانی مبذول داشته اند که مایل به پرداخت های بالا برای خدمات پیشرفته در قالب نوآوری های مخرب هستند. بنابراین بجای رقابت در بازارهای مصرف، در جستجوی ارائه خدمات پیشرفته به مشتریان بالقوه در بازارهای موجود هستند.
جایگاه شرکت در زنجیره ارزش
(S19 شرکت های نوپا و نواور ناگزیر به اتخاذ تصمیمی استراتژیک بین تأسیس زنجیره ارزش جدید و رقابت با شرکتهای از پیش تأسیس شده در مقابل اعمال نفوذ به یک زنجیره ارزش موجود از طریق همکاری با شرکتهای تثبیت شده در بازار خواهند بود. بر اساس چارچوب تیس و گانز و استرن، دو نوع از بازار وجود دارد که شرکتها در مراحل اولیه می توانند شروع به فعالیت در آنها بکنند: ۱-بازار محصول، ۲- بازار ایده. در بازار اولیه شرکت تمام دارایی های مکمل مورد نیاز برای بازار محصول مانند تجهیزات تولید، بازاریابی، توزیع و فناوریهای مکمل را توسعه می دهد. در این وضعیت، شرکت در بازار محصول به فعالیت پرداخته و با سایر بخش های موجود در بازار به رقابت می پردازد. استراتژی اول جهت بهره برداری از نواوری های تکنولوژیکال به “استراتژی بازار” تعبیر می شود. در حالت دوم، شرکت بر توسعه تکنولوژیکال و همکاری با شرکای صاحب قدرت در زنجیره ارزش تمرکز کرده که این همکاری اشکال متمایزی از لیسانس کامل مالکیت فکری تا تصاحب کل شرکت توسط یک شرکت از پیش تأسیس شده را دربرمی‌گیرد. از استراتژی دوم به “استراتژی فناوری” تعبیر می شود. تحقیقات اخیر بر انتخاب استراتژیک شرکتهای جدید فناوری محور بین این دو بازار تأکید کرده که با توجه به موقعیت آنها در زنجیره ارزش و نوع تعامل آنها با احزاب مرتبط خارجی متفاوت می شود. همچنین قابل ذکر است که استراتژی برگزیده توسط شرکتهای جدید فناوری محور بر نیازشان به خدمات پشتیبان نوآوری اثر گذار می‌باشد.
با بررسی مطالعات اینچنین استدلال می شود که پیروان استراتژی فناوری، اهمیت فراوانی به خدمات پشتیبان نوآوری فناوری-محور (شامل مدیریت و اجرای R&D، مشاوره فنی و جستجو برای یافتن شرکا جهت همکاری در R&D) می دهند و شرکتهایی که بر استراتژی بازار تمرکز می کنند، اهمیت فراوانی به خدمات پشتیبان نوآوری بازار-محور (شامل یاری رسانی در بازاری کردن محصول و فناوری ها، جستجو برای مشتریان و تأمین کنندگان، کمک و همیاری در تولید محصول) خواهند داد. این در حالی است که شرکتهای درگیر در بازارهای فناوری، اهمیت فراوانی یه خدمات پشتیبان نوآوری سرمایه-محور (کمک‌رسانی توسط طرح های پشتیبان، میانجی گری مخاطبان سرمایه دار، پشتیبانی مستقیم جهت تأمین مالی پروژه )و خدمات پشتیبان نوآوریِ نرم (شامل انواع کلی سمینارها و ارائه اطلاعات، برنامه های آموزشی و مشاوره)نیز خواهند داد.
(S93بالاترین سطح ادغام شرکت زمانی اتفاق می افتد که زنجیره تأمین آن اخرین مرحله از زنجیره ارزش یعنی فعالیتهای فروش و بازاریابی را نیز پوشش دهد. برخلاف بازاریابی محصول، بازاریابی فناوریها پیش از ادغام کامل و قبل از معرفی بازار اتفاق می افتد. یعنی فناوریها در مرحله تحقیق و توسعه می توانند از طریق لیسانس مورد بهره‌برداری تجاری قرار گیرند. حتی زمانیکه شرکت کاملاً ادغام شده باشد، لیسانس کانال مهمی برای تجاری‌سازی خواهد بود و از این دیدگاه که لیسانس، استراتژی به خوبی تثبیت شده برای شرکت های کاملاً ادغام شده می باشد و آنها را قادر به بهره‌برداری از دارایی های فناوری‌محورشان می سازد، پشتیبانی می کند.
با بررسی شرکت های کاملاً ادغام شده و نشده، تفاوت هایی در لیسانس آنها مشاهده می شود. در حالیکه شرکت های کامل ادغام نشده لیسانس را به عنوان کانال اصلی تجاری سازی خود مورد استفاده قرار داده و یا از لیسانس محصولات محوری خود در بالاترین سطح ادغام شرکت پیش از مرحله فروش و بازاریابی بهره می برند، شرکت های کاملاً ادغام شده محصولات غیر محوری و نامتناجس با استراتژی کلی خود را قبل از مرحلۀ فروش و بازاریابی، لیسانس خارجی خواهند کرد.
صنایع ذینفع:
(S93زنجیره ارزش صنایع بیودارویی از مراحل تحقیق، توسعه پیش-بالینی، توسعه بالینی، تصویب قانونی و مرحله فروش و بازاریابی تشکیل شده است و از آنجا که این صنعت هنوز در مرحله معرفی و رشد به سر می برد، شرکتهای فعال در این صنعت اغلب شرکتهای کامل ادغام نشده در فعالیتهای فروش و بازاریابی بوده و استراتژی مناسب جهت تجاری سازی فناوری هایشان، استراتژی لیسانس خواهد بود.
تفسیر موضوعی:
همانطور که در شکل ۴-۱۸ نشان داده شده است، موقعیت بازاری شرکت از جمله عوامل مؤثر بر انتخاب نوع فناوری و نوآوری و در نهایت تجاری سازی از طریق اتحاد استراتژیک یا تجاری سازی مستقل خواهد بود. از طرف دیگر استراتژی لیسانس، استراتژی مناسب جهت تجاری سازی محصولات محوری شرکت های ادغام نشده و محصولات غیر محوری شرکت های کاملاً ادغام شده خواهد بود.
در میان صنایع مختلف از صنعت زیست فناوری به عنوان بیشترین صنعتی که تحت تأثیر این عامل است نام برده شده است.

شکل ۴-۱۸- استراتژیهای تجاری سازی پیشنهادی با در نظر گرفتن عامل جایگاه رقابتی شرکت در بازار
۴-۶- بررسی روایی و پایایی نتایج
در این مرحله به منظور افزایش اعتبار و روایی تحلیل تِم انجام شده روش زیر مورد استفاده قرار گرفت:
بررسی زوجی: در این روش از چند تن از اساتید و اعضای خبرۀ دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی خواسته شد تا بر یافته های بدست آمده یادداشت گذاشته و انتقادات خود را بیان کنند. جدا از انتقادات جزئی و به طور کلی، مدل استحصال شده مورد تأیید اغلب اعضا قرار گرفت.
علاوه بر این جهت تضمین قابل اطمینان بودن و پایایی نتایج یافته ها خصوصاً پس از تحلیل تِم از روش زیر استفاده شد:
ممیزی کردن توسط داور: در این تحقیق چگونگی جمع آوری داده ها، چگونگی مشتق شدن مقوله ها و چگونگی اخذ تصمیم در طول تحقیق به منظور افزایش قابلیت اطمینان نتایج تحت ممیزی چند تن از اساتید دانشگاه و مدیران ارشد قرار گرفت.
۴-۷- ارائه یافته ها
در این مرحله یافته های حاصل از مراحل قبل به صورت زیر قابل جمع بندی است:

1. 1. با توجه ویژه به عامل چرخه عمر و همچنین ترکیب استراتژیهای مطرح شدۀ مرتبط با این عامل در مطالعات مورد بررسی، به ترتیب استراتژیهای تجاری سازی مستقل، تأسیس شرکت زایشی، تحقیق و توسعه مشترک در دورۀ تحقیق و توسعه، استراتژیهای همکارانه سرمایه گذاری مشترک، اتحاد استراتژیک و خرید/اکتساب در دورۀ رشد و بلوغ و استراتژیهای ادغام و فروش در دورۀ افول با توجه به دو عامل زمان و بازگشت سرمایه پیشنهاد می شوند. لازم به ذکر است که استراتژی لیسانس به صورت مشترک در هر دو دورۀ تحقیق و توسعه و رشد پیشنهاد می شود.

1. 1. در شرکت های با اندازۀ کوچک و متوسط و با حفاظت قوی از مالکیت فکری، دو استراتژی سرمایه گذاری مشترک و اتحاد استراتژیک جهت ورود رقابتی و در شرکت های با اندازۀ بزرگ و با حفاظت قوی از مالکیت فکری، استراتژی همکارانه لیسانس به عنوان استراتژیهای مناسب در نظر گرفته شده اند. همچنین صنایع نانوفناوری، زیست فناوری و بیودارویی، بیوکشاورزی و فضازمینی ازجمله صنایعِ تحت تأثیر بالای عامل مالکیت فکری برای تجاری سازی فناوریهایشان شناسایی شده اند.

1. 1. در شرکت های نیازمند به دارایی های مکمل تخصصی جهت تجاری سازی فناوری دو استراتژی بیشتر یکپارچۀ ادغام و فروش و در شرکت های دارای دارایی های مکمل پایین دستی یا نیازمند به آن، دو استراتژی کمتر یکپارچۀ سرمایه گذاری مشترک و لیسانس، استراتژیهای مناسب جهت تجاری سازی فناوری خواهند بود. همچنین دو صنعت نانوفناوری و زیست فناوری به عنوان دو صنعت تحت تأثیر این عامل در امر تجاری سازی شناخته شده اند.

1. 1. استراتژی مناسب شرکت های زایشی تحقیقاتی محور پیش از ورود به مرحلۀ تجاری و بازار و بدون نیاز به دارایی های مکمل جهت تولید فناوری، استراتژی لیسانس خواهد بود. از طرف دیگر، استراتژی مناسب برای شرکت های زایشی تحقیقاتی محور صاحب دارایی های مکمل مورد نیاز، تجاری سازی مستقل و استراتژی مناسب این نوع شرکت هایی که فاقد دارایی های مکمل مورد نیاز در مرحله تجاری و بازار هستند، استراتژی سرمایه گذاری مشترک و اتحاد استراتژیک خواهد بود. در مورد دانشگاهها نیز استراتژی مناسب در مناطق در حال توسعه، تأسیس شرکت زایشی و در مناطق در حال توسعه، تحقیق و توسعه مشترک می باشد.

1. 1. با در نظر گرفتن عامل دارایی های مکمل به عنوان عامل مؤثر بر تجاری سازی تحت عدم اطمینان، استراتژی مناسب در صورت وجود عدم اطمینان بالا در بازار و فناوری، ادغام و فروش و نیز استراتژی مناسب در صورت وجود عدم اطمینان پایین بویژه در شرکت های فاقد دارایی های مکمل مورد نیاز، استراتژی لیسانس خواهد بود. از جمله صنایعی که بیشتر تحت تأثیر این عامل قرار خواهند گرفت، صنعت مواد پیشرفته و صنعت زیست فناوری می باشند.

1. 1. قابلیت تحقیق و توسعه به عنوان عاملی بسیار مؤثر بر سایر توانمندی های علمی، فنی و مدیریتی خواهد بود. به طور کلی در شرکت های با توانمندی های بالای علمی، فنی و مدیریتی، استراتژی مناسب، تجاری سازی مستقل و در شرکت های با توانمندی های پایین علمی، فنی و مدیریتی و بویژه قابلیت تحقیق و توسعه پایین، استراتژی مناسب، خرید و اکتساب و اتحاد استراتژیک به منظور ایجاد توانایی تطابق فناوری با نیازهای مشتری خواهد بود. از جمله صنایع تحت تأثیر این عامل در مطالعات، صنعت وسایل نقلیه الکتریکی و صنعت زیست فناوری می باشند.

1. 1. عامل محیطیِ معیارهای سیاستی، عاملی مؤثر بر قابلیت مالیِ شرکت بوده و در شرکت های با هزینۀ بالای عملیات، استراتژی خرید و اکتساب و در شرکت های با هزینۀ پایین مذاکره دو استراتژی اتحاد استراتژیک و لیسانس استراتژی های مناسب خواهند بود. در بررسی ها صنایع بیوکشاورزی، فناوری خورشیدی و نانوفناوری از جمله صنایع تحت تأثیر بالای این عامل شناخته شده اند.

1. 1. دارایی های مکمل و نرخ R&D دو عامل مؤثر بر نوع نوآوری و فناوری بوده و اتحاد استراتژیک، استراتژی مناسب جهت تجاری سازی نوآوری های تدریجی و تجاری سازی مستقل، استراتژی مناسب جهت تجاری سازی فناوری های رادیکال خواهد بود. از طرف دیگر عدم وجود فناوری هسته ای مورد نیاز منجر به استراتژی ادغام و وجود فناوری مبتنی بر شایستگی هسته ای منجر به تجاری سازی مستقل خواهد شد. در بررسی ها صنعت نانوفناوری، صنایع تولیدی مکانیکی والتکریکی و صنعت تلفن IP از صنایع تحت تأثیر بالای این عامل، شناخته شده اند.

1. 1. موقعیت بازاری شرکت از جمله عوامل مؤثر بر انتخاب نوع فناوری و نوآوری و در نهایت تجاری سازی از طریق اتحاد استراتژیک یا تجاری سازی مستقل خواهد بود. از طرف دیگر استراتژی لیسانس، استراتژی مناسب جهت تجاری سازی محصولات محوری شرکت های ادغام نشده و محصولات غیر محوری شرکت های کاملاً ادغام شده خواهد بود. در میان صنایع مختلف از صنعت زیست فناوری به عنوان بیشترین صنعتی که تحت تأثیر این عامل است نام برده شده است.

قابل توجه است که در فصل بعد به بحث و پیشنهاد پیرامون یافته های مذکور پرداخته می شود.
فصل پنجم:
نتیجه گیری و پیسنهادها

مقدمه
در فصل اول کلیات تحقیق بیان شد، در فصل دوم پیشینه نظری و ادبیات در حوزه استراتژی تجاری سازی تشریح شد. هم چنین با بهره گرفتن از مطالعه ای که در زمینه فراترکیب رخ داده بود، مقالات مناسب جهت تحلیل و بررسی انتخاب شد و مروری قابل قبول بر آنها صورت گرفت. در فصل سوم به ارائه روش شناسی تحقیق پرداخته شد. فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده های کیفی مربوط به روش انجام شده در این تحقیق اختصاص یافت. فصل حاضر به جمع بندی فصول قبل و نتیجه گیری مباحث مطرح شده اختصاص دارد.
در این فصل ابتدا خلاصه پژوهش تشریح شده، سپس روش تحقیق و یافته های آن به طور خلاصه ارائه و بررسی می گردد. در پایان فصل نیز محدودیت های تحقیق بیان شده و در مورد موضوعات پژوهش های آتی برای سایر محققین علاقه مند پیشنهادهایی عرضه می شود.
۵-۱- خلاصه پژوهش
توسعه و بکارگیری فناوری به عنوان یکی از مهمترین عوامل ایجاد ارزش‌افزوده در اقتصاد‌های مدرن که به ارتقاء توان رقابتی کشورها در سطح بازارهای بین‌المللی منجر می شود، در نظر گرفته شده و همین امر سر منشا ظهور مفهوم اقتصاد دانش بنیان در کتب و نوشته های دانشمندان و متخصصان حوزه مدیریت و اقتصاد در سراسر جهان است. در اقتصاد دانش محور تنها تولید دانش و فناوری نمی تواند در عرصه عمل کمک چندانی به بسط و گسترش منافع اقتصادی و اجتماعی جامعه نماید بلکه تا زمانی‌که دانش و فناوری تولید شده در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به نوعی از طریق فرایند تجاری شدن به صنایع و بنگاه های خدماتی منتقل نشود، پویایی لازم در اقتصاد بوجود نمی آید.
تجاری سازی فناوری از جمله مراحل بسیار مشکل فرایند توسعه فناوری است و بسیاری از سازمان های تحقیقاتی در اجرای آن با دشواری مواجه هستند (بندریان, ۱۳۸۷) . یکی از مهمترین مراحل این فرایند انتخاب شیوۀ مناسب بهره برداری از تحقیق و فناوری تولیدی است که از آن با عنوان استراتژی تجاری سازی(راهبرد تجاری سازی) یاد می شود. از اینرو این پژوهش با هدف ارائه ی چارچوبی برای انتخاب استراتژی تجاری سازی فناوری پس از شناسایی عوامل موثر بر آن، تدوین شد.
به منظور نیل به هدف یاد شده، محقق ابتدا با روش نظام مند مرور سیستماتیک به تعریف دقیق سؤال تحقیق و بازیابی مطالعات در پایگاه‌های دادهScopus, Proquest, CIVILICA, magiran, SID در بازه زمانی بین سالهای۱۹۸۰تا ۲۰۱۴ و با هدف شناسایی و جمع‌ آوری مطالعات مختلف پرداخت که پس از اعمال معیارهای ورود و خروج از بین ۲۰۷پژوهش، تعداد۶۳مطالعه(۶ مطالعه فارسی و ۵۷مطالعه انگلیسی) جهت ترکیب نتایج مورد بررسی قرار گرفت. سپس کیفیت هر مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفته و یافته های مطالعات استخراج شده با انتخاب روش فراترکیب و طی مراحل کدگذاری باز(شناسایی نکات کلیدی و کدگذاری و مقوله بندی کدهای شناسایی شده) و کدگذاری محوری(ایجاد ارتباط بین مقولات و استراتژیها)، جمع بندی و ترکیب شد و نتیجتاً مدل حاصل از ترکیب یافته ها در قالب کدگذاری انتخابی و مدل نموداری ارائه شد.
در نهایت به منظور افزایش اعتبار و روایی تحلیل تِم انجام شده روش بررسی زوجی و همچنین جهت تضمین قابل اطمینان بودن و پایایی نتایج یافته ها خصوصاً پس از تحلیل تِم از روش ممیزی کردن توسط داور استفاده شد.
۵-۲- یافته های تحقیق
در فصل چهارم با بهره گرفتن از روش نظام مند مرور سیستماتیک و روش علمی فراترکیب در میان روش های مختلف به منظور ترکیب مطالعات و رسیدن به ترجمه ای مشترک از تمامی مطالعات صورت گرفته، تعداد گسترده ای از مقالات در حوزه استراتژی تجاری سازی مورد بررسی قرار گرفت که با دسته بندی مفاهیم و طبقه بندی آنها مدل مورد نظر به دست آمد.
انچه از یافته های فصل چهارم بدست آمد عبارتست از:
تحقیقات تجربی مربوط به شناسایی عوامل مؤثر بر استراتژی تجاری سازی فناوری بسیار محدود می باشد. اکثر تحقیقات تنها به ارائه چند عامل کلیدی از طریق مرور ادبیات اکتفا می کنند. از این رو هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و استخراج عوامل موثر بر استراتژی تجاری سازی فناوری با بهره گرفتن از روش مرور سیستماتیک می باشد. با توجه به اینکه در این تحقیق، از روش کیفی و نظام مند مرور سیستماتیک و روش علمی فراترکیب در میان روش های مختلف به منظور ترکیب مطالعات و رسیدن به ترجمه ای مشترک از تمامی مطالعات صورت گرفته استفاده شده است، کار جدیدی محسوب می شود. تعداد گسترده ای از مقالات در حوزه استراتژی تجاری سازی مورد بررسی قرار گرفت که با دسته بندی مفاهیم و طبقه بندی آنها عامل اصلی مؤثر بر استراتژی تجاری سازی شناسایی شد. از ترکیب مطالعات دو پیشنهاد کلی به مدیران شرکت ها و سازمان های تحقیقاتی نوپا توصیه می شود. اول اینکه، به منظور توسعه استراتژی های تجاری سازیشان لازم است تا مدیران قبل از هر چیزی در مورد فرم تجاری سازی در قالب همکاری یا رقابت تصمیم گیری کنند و سپس در صورت همکاری به نوع آن بپردازند. در این پژوهش نشان داده شد که طیف متنوعی از استراتژی های تجاری سازی از تجاری سازی مستقل گرفته تا استراتژی های همکارانه و ادغام و فروش وجود دارد که بکارگیری هر یک با توجه به جایگاه آنها در چرخه عمر فناوری توجیه پذیر خواهد بود.
در نهایت پیشنهادات فرعی ثانویه به شرح زیر می باشد:

به هر حال روایت فوق هم سنداً و هم دلالتاً مورد نقد واقع شده و مورد عمل فقها نمی ­باشد. از منظر سندیت، واسطه و طریق عیاشى به عمر بن عبد العزیز روشن نیست پس بعضی از راویان آن مجهول و در نتیجه روایت فوق ضعیف است.^[۱۹۰]
دلالت این روایت نیز قابل خدشه است. اولاً مدلول این حدیث با ظاهر آیه شریف فوق سازگارى ندارد چرا که ظاهراً آیه شریفه مى‌خواهد بگوید: کارى نکنید که مهرى را که به همسرتان داده‌اید به اجبار و آزار از چنگش در آورید.^[۱۹۱] ثانیاً استدلال مطرح شده در آن قابل جواب است؛ چرا که در ادامه آیه، تعبیر «وَ أَخَذْنَ مِنْکُمْ مِیثاقاً غَلِیظاً» استفاده شده که هیچ تناسبى با هبه ندارد و بر عکس، با مهر که نتیجه شرط و توافق می­باشد، سازگارى دارد.^[۱۹۲]
۲- آیه ۲۴ سوره نساء^[۱۹۳]
برخی فقها درباره نامحدود بودن میزان مهر به این آیه تمسک نموده‌اند. ایشان فریضه را به معناى وجوب معنا کرده و گفته‌اند مدلول این آیه شریف آن است که اجرتى را که تعیین کرده‌اید واجب است بپردازید و اطلاق آیه شامل هر میزان مهر اعم از مهر السنه و بیش از آن مى‌شود.^[۱۹۴]
با این حال باید در نظر داشت که این آیه بر نکاح منقطع تفسیر شده^[۱۹۵] و لذا نمی­ توان از اطلاق آن برای اعتبار و جواز نا محدود بودن مهر در ازدواج دائم استفاده کرد. علاوه بر این، اگر فریضه را به معنای وجوب پرداخت مهر تعیین شده در نظر بگیریم، اطلاق آیه در خصوص میزان مهر قابل تمسک نیست. به بیان دیگر، مقام بیان شارع التزام به وفای عهد است نه میزان تعهد.

۳- آیات ۲۳۷ سوره بقره^[۱۹۶] و ۳ سوره نساء^[۱۹۷]
خداوند متعال در این آیات به نحو مطلق امر به ادای مهر نموده است. از آنجا که اطلاق افاده عموم می­نماید، التزام به تأدیه مهر، هم شامل مهر السنه می­باشد و هم شامل مهر بیش از آن. با این حال چنین تمسکی قوت استدلالی ندارد. چه، در هر دو مورد امر شارع ناظر به التزام به تأدیه مهر می­باشد و منصرف از میزان آن است. روشن است که تأدیه مهر صحیح الزام آور است؛ لذا اگر شخصی، مواد مخدر یا گوشت انسان مرده را به عنوان مهر تعیین نمود، موضوعاً از حکم مندرج در این آیات شریفه خارج است. با این وصف چنانچه در صحت مهر گزاف و سنگین یا مهر بیش از مهر السنه تردید داشته باشیم، برای اثبات صحت چنین مهرهایی، استناد به اطلاق این آیات درست نیست.
از بررسی فوق به دست می ­آید که صرفاً آیه قنطار دلیل بر جواز تعیین مهر به هر میزان است.
ب) بررسی روایی نامحدود بودن میزان مهر
روایات بسیاری در خصوص میزان مهر نقل شده است. برخی از این روایات نسبت به میزان مهر اطلاق دارند که پیش از این به برخی از آنها اشاره شد؛ اما برخی روایات به نحو صریح، تعیین هر میزان مهر را صحیح دانسته ­اند.^[۱۹۸] در برابر، دو روایت نقل شده است که صراحتاً مهر نمودن بیش از مهر السنه را صحیح نمی­داند. یکی از این روایات ذیل آیه قنطار بررسی و ضعف سند و دلالت آن آشکار گردید. روایت دیگر، روایتی است که در استبصار به نقل از محمد بن سنان نقل شده است و به موجب آن حضرت صادق علیه السلام صراحتاً مهر نمودن بیش از مهر السنه را جایز نمی­دانند.^[۱۹۹]
شیخ طوسی در ذیل این حدیث بیان می­دارد که محمد بن‌ سنان مورد طعن قرار گرفته و خبر او جداً ضعیف است و هیچ کس به خبر او عمل نمی­کند.^[۲۰۰] علاوه بر این که از نظر دلالت نیز مدلول این روایت با ظاهر کتاب و سایر اخبار صحیح و موثق در تعارض است. بنابر این، در مجموع تردیدی نیست که از نظر روایی میزان مهر تحدید نگردیده است.
بند دوم: دلایل محدودیت مهر
احترام به آزادی اراده اشخاص و دلایل آن که پیش از این بررسی شد، مانع از تلاش محققان در تحدید میزان مهر نشده است. پدیده­هایی که معضلات اجتماعی پدید می­آورند، با وجود قدرتی که از اقتدار قانونگذار یا تقدس شارع میگیرند، رو به اصلاح خواهند گذاشت و در این میان، آغاز تلاش برای اصلاح معضلات اجتماعی با اندیشمندان خواهد بود. با این وصف، برای تفوق بر اصل قدرتمندی همچون آزادی اراده اشخاص، باید دلایل محکمی در دست داشت. برخی فقها و حقوقدانان، تعیین مهر بسیار زیاد را عملی سفیهانه و باطل می­دانند و برخی نیز با استناد به شرط قدرت بر تسلیم مورد معامله، به عنوان یکی از شرایط اساسی صحت معاملات، مهر سنگین غیر قابل تسلیم را باطل و بی اثر می­پندارند. دلایل دیگری نیز در تأیید تحدید مهر قابل اقامه است. در این بند با حفظ بی طرفی و پیش داوری به بررسی دلایل و نظرات ارائه شده طرفداران تحدید مهر خواهیم پرداخت.^[۲۰۱]
سفهی بودن تعهد بر مهر سنگین و غیر متعارف
برخی فقهای معاصر با سفهی دانستن توافق بر مهر سنگین، بیان می­دارند: «بعضی از مهریه­های سنگین جنبه سفهی دارد که در نتیجه آن مهر باطل و تبدیل به مهر المثل می­گردد.» و در ادامه همین مطلب، در مقام پاسخ به ایراد احتمالی بر می ­آید و در خصوص تعارض ظاهر آیه قنطار با این نظر می­فرماید: «نباید محکمات را به خاطر متشابهات کنار بگذاریم بلکه باید متشابهات را به وسیلۀ محکمات تفسیر کرد، از جملۀ محکمات این است که معاملات سفهى باطل است خواه بیع باشد یا نکاح، و قاعدۀ سفه منحصر به این مورد نیست بلکه در هبه و ابواب دیگر هم همین است».^[۲۰۲]
در برابر، برخی فقها ایراد نموده ­اند که بر فرض سفهی بودن برخی مهرها، باز هم دلیلی بر بطلان معامله سفهی وجود ندارد. همچنان که همه عقود محاباتی غیر عقلایی است.^[۲۰۳]
با این وجود، لازم است ابتدا به مفهوم شناسی معامله سفهی بپردازیم و به این پرسش پاسخ دهیم که آیا مهر سنگین، از مصادیق معامله سفهی محسوب می­ شود. سپس در کنکاش حکم مترتب بر این موضوع باشیم.

مفهوم شناسی عقد سفهی
واژه و عنوان «معامله سفهی» حقیقت شرعی و قانونی ندارد و در ادله فقهی و قانون مدنی یا سایر قوانین چنین تعبیری به کار نرفته است ولی در متون فقهی از چنین تعبیری استفاده می­ شود. صاحب عناوین ره در تعریف عقد سفهی بیان می­دارد: «تردیدی نیست که معامله سفهی یا هر عقد سفهی به معنی عقدی که طرفین یا یک طرف آن سفیه باشد نیست بلکه معامله­ای است که انعقاد آن در شأن سفیه است»^[۲۰۴]. برخی حقوقدانان نیز با تعریفی مشابه، عقدی را سفهی می­دانند که مبتنی بر مسامحه عقلا نیست بلکه مسامحه نامعهود در آن اعمال شده است و از این رو به معامله سفیهان مشابهت یافته است.^[۲۰۵] بنابر این به دست می ­آید که معامله سفهی معامله غیر عاقلانه­ای است که از عاقلان سر می­زند.^[۲۰۶] پس این سخن که معاملات غیر محاباتی عاقلانه نیست، صحیح نمی ­باشد. عقلا عموماً یا عقود محاباتی را خود منعقد می­نمایند و به طور مثال به فرزند و همسر خویش هدیه می­ دهند و یا از نظر ایشان چنین عملی غیر عاقلانه و سفهی نیست بلکه چنانچه نوع تسامح، چه در عقود تسامحی و محاباتی و چه در عقود مغابنی و معاوضی، عاقلانه نباشد، آن عقد سفهی محسوب می­ شود. به عنوان نمونه بخشیدن یک انگشتر به یک دوست، عملی سفیهانه نیست ولی محاباتی و مبتنی بر تسامح می­باشد. در برابر بخشیدن تمام اموال و مایملک شخصی به یک دوست کاملاً سفهی به حساب می ­آید.
فقها و حقوقدانان معیارهایی برای تشخیص سفهی بودن عمل حقوقی ارائه نموده ­اند که از جمله می­توان به قدرت نداشتن بر تسلیم^[۲۰۷]، علم به قدرت نداشتن بر تسلیم^[۲۰۸]، منفعت عقلایی نداشتن معامله^[۲۰۹]، معلوم و معین نبودن مورد معامله و بی فایده بودن تعهد^[۲۱۰] اشاره نمود.
با این توضیح، آیا تعهد نمودن زوج بر پرداخت مهر بسیار سنگین یا تراضی زوجه بر مهر بسیار ناچیز عملی سفهی محسوب می­ شود؟
برای پاسخ به این پرسش لازم است، مهر سنگین را تعریف نمود. در متون فقهی و حقوقی مورد جست و جو تعریف یا معیاری در خصوص مهر سنگین ملاحظه نگردید. ممکن است چنین تغافلی ناشی از عرفی بودن مفهوم مهر زیاد باشد. به هر حال چنانچه مهر سنگین را مهری بدانیم که در زمان انعقاد نکاح، زوج قدرت بر تسلیم آن ندارد چنین تعریفی مطابق با شیوه و عمل عرف نیست. در تحقیقی آماری که توسط نگارنده صورت پذیرفت و نتایج آن در بخش دوم رساله حاضر خواهد آمد، مشخص گردید متوسط میزان مهر در سال­های اخیر ۳۲۴ سکه بهار آزادی به ازای هر ازدواج می­باشد.
به نظر می­رسد مهری سنگین و گزاف باشد که دارایی بالفعل و بالقوه زوج به نحو عادی و معمول، کفاف آن را ندهد. به طور مثال تعهد بر پرداخت ۱۰۰۰ سکه بهار آزادی توسط کارگر ساده­ای که ماهیانه به میزان یک سکه بهار آزادی دستمزد دریافت می­ کند و این میزان دستمزد برای گذران زندگی معمولی نیز کفایت نمی­کند، مهر بسیار گزاف محسوب می­ شود؛ ولی این تعهد از سوی تاجر معتبری که ده­ها برابر این میزان، دارایی جاری و ثابت دارد یا پزشک حاذقی که دارایی زیادی ندارد ولی گمان کسب دارایی زیاد نسبت به او می­رود، چندان گزاف نیست. این معیار به قدرت تسلیم متعهد مربوط است.
در برخی موارد ناهمگونی چشمگیر میزان مهر و شأن زوجه، مهر را غیر عقلایی و سفهی می­نماید. چنانچه مرد جوانی در برابر پیرزنی بدنام تعهد به پرداخت مهر دختران جوان شایسته و پاکدامن نماید، می­توان رفتار و توافق او را سفیهانه داست. همچنین به باور نگارنده مهر بسیار ناچیز را می­توان سفهی محسوب نمود؛ دختر جوان شایسته و دارای شأن اجتماعی بالا که پشتوانه اقتصادی ندارد و به مهر بسیار ناچیز مانند چند شاخه گل تراضی می­نماید، عرفاً عملی سفهی انجام داده است.

وضعیت حقوقی معامله سفهی
از آنچه گذشت، تا حدودی موضوع مسأله روشن شد اما پرسش اصلی این است که آیا معامله سفیهانه مانند توافق بر مهر بسیار گزاف یا بسیار ناچیز از منظر فقهی و حقوقی قابل تأیید و صحیح است؟
وضعیت حقوقی معامله سفهی مورد اختلاف فقها و حقوقدانان است. برخی به استناد اصل فساد در معاملات، معامله سفهی را باطل می­دانند. بر اساس این نظر اصل اولی در معاملات، فساد است و خروج از این اصل نیازمند دلیل است. مهم ترین دلیل برای خروج از اصل فساد، متداول بودن عقد در زمان شارع و عدم تصریح شارع بر بطلان آن عقد است. معاملات سفهی به علت نادر بودن و عدم شیوع، دلیلی بر صحت آن وجود ندارد.^[۲۱۱]
در نقد این سخن گفته­اند که بر فرض صحت کبرای استدلال فوق، معامله­ای سفهی است که عنوان معامله بر آن صادق باشد و عنوان معامله نیز دلیل بر شیوع آن است.^[۲۱۲] به بیان دیگر، سفهی بودن وصف عارضی بر معامله متداول و شایع است نه معامله­ای نادر که شارع آن را تأیید نکرده باشد.
دلیل دیگر طرفداران بطلان معامله سفهی چنین است که بطلان برخی معاملات سفهی همچون بیع بدون منفعت مانند خرید حشرات مورد اجماع فقهاست.^[۲۱۳] در نقد استناد به اجماع گفته شده است اولاً اجماعی در خصوص بطلان معامله سفهی دیده نمی­ شود ثانیاً اجماع در امور تعبدی حجت است و در مسائل مبتنی بر اجتهاد و استنباط از قواعد کلی حجیت ندارد.^[۲۱۴]
دلیل دیگر بطلان معامله سفهی، انصراف ادله صحت عقود از عقد سفهی است. چه، معاوضه­ای که مطلقاً سفهی است مورد تأیید عقل و شرع نمی ­باشد و معاملات اموری عرفی و عقلی هستند که بشر برای رفع حوایج معقول و متعارف پدید آورده است. شارع مقدس نیز چیزی را امضاء نموده که عقلا اختراع نموده و مورد تأیید ایشان باشد. یکی از فقیهان معاصر در تأیید این نظر بیان می­دارد: «ظاهراً حکم بطلان معاملات سفیه نیز به این دلیل است که معاملات وی در معرض سفهی بودن قرار دارد که موجب تضییع اموال وی می­گردد. پس معاملاتی که نزد عقلا، سفهی به حساب می ­آید را نمی­ توان صحیح دانست»^[۲۱۵]
با این حال باید دانست که با وجود صدق عنوان معامله بر معامله سفهی و نیز گرد هم آمدن ارکان صحت عقد، دلیلی بر انصراف عقود از معامله سفهی به معنای خاص وجود ندارد. همچنین بطلان معاملات سفیه را نمی­ توان دلیلی بر بطلان عمل سفهی دانست. چه بسا برخی معاملات سفیه کاملا عاقلانه است ولی حکم آن صحت نیست. پس در منطق فقه امامیه، سفه موجب بطلان، امری شخصی است نه امری موضوعی.
علاوه بر این، روایتی از حضرت رضا علیه السلام در باب ربا نقل شده است که مؤید بطلان معامله سفهی می­باشد. مطابق این روایت، حضرت در بیان علت تحریم ربا می­فرماید: «یکی از علت­های تحریم ربا فساد در اموال است چرا که وقتی انسان یک درهم را در برابر دو درهم میخرد، در برابر یک درهم از آن دو درهم چیزی قرار نمی­گیرد… لذا خداوند ربا بر بندگانش حرام نموده است همانطور که انسان سفیه از تحویل دادن اموالش ممنوع می­باشد مگر اینکه رشید شود؛ چون اموالش را تلف می­ کند»^[۲۱۶]
گویی یکی از علل تحریم و بطلان ربا، سفهی بودن آن بوده باشد. برخی از فقیهان معاصر این روایت را مؤید بطلان معامله سفهی می­دانند.^[۲۱۷]
در نقد این دلیل باید گفت در حدیثی که از ناحیه امام رضا علیه السلام وارد شده است، دو علت برای ربا بیان گردیده؛ یکی از این علت ها نهی شارع متعال و دیگری فساد در اموال است. تشبیه ربا به معامله سفیهان از باب فساد در اموال است بنابر این نمی­ توان علت بطالن ربا را سفهی بودن آن دانست.^[۲۱۸]
از منظر قانونی نیز معامله سفهی قابل بررسی است. در قانون مدنی عبارت سفهی به کار نرفته و حکم روشنی نیز در خصوص معاملات سفهی وضع نگردیده است. با این حال ماده ۲۱۵ ق.م. بیان می­دارد: «مورد معامله باید مالیت داشته و متضمن منفعت عقلایی مشروع باشد» همچنین در ماده ۵۰۷ در خصوص شرایط صحت جعاله مقرر می­دارد: «جعاله به عمل نامشروع و یا بر عمل غیر عقلایی باطل است». بی تردید منظور از عمل غیر عقلایی در قانون مدنی، عمل سفهی است چرا که ماده ۱۲۰۸ ق.م. در بیان ضابطه سفیه بودن بیان می­دارد: «غیر رشید کسی است که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلایی نباشد». بنابر این موضوع حکم مندرج در ماده ۵۰۷، «جعاله سفهی» است. با این حال جعاله سفهی خصوصیت ندارد و با توجه به عمومات و حکم ماده ۲۱۵ باید الغاء خصوصیت نموده و مناط این حکم را به سایر معاملات تسری داد. همچنین بند ۲ ماده ۲۳۲ ق.م.، یکی از شروط باطل را شرط بی­فایده می­داند. برخی حقوقدانان بر این باورند که بند ۲ ماده ۲۳۲ ق.م. از عناصر عمومی معاملات می­باشد و اختصاصی به شروط ضمن عقد ندارد.^[۲۱۹] بنابر این از منظر قانون مدنی می­توان معاملات سفهی را باطل دانست.
با این حال این دلایل شدیداً در موضع تردید و خدشه است. چه، رابطه عقد بدون منفعت عقلایی با عقد سفهی عموم و خصوص من وجه است. برخی عقود سفهی دارای منفعت هستند اما امکان تسلیم در آن نیست و در برخی توازن بین عوضین بر قرار نیست.
علاوه بر این با وجود ذکر ارکان صحت معاملات در مواد ۱۹۰ قانون مدنی به بعد نمی­ توان، حکم ماده ۵۰۷ را به همه عقود تعمیم داد. به دیگر بیان دلیل اخص از مدعاست. بر فرض که بتوان مبنای حکم ماده ۵۰۷ را تعمیم بدهیم نیز ناظر به همه عقود سفهی نخواهد بود بلکه آن دسته از عقود سفهی را شامل می­گردد که فاقد شرایط اساسی صحت معاملات مانند داشتن نفع عقلایی (ماده ۲۱۵ ق.م.) هستند.^[۲۲۰]
بنابر این ادله­ای که برای بی اعتباری عقد سفهی ارائه شده است قابلیت تمسک ندارد. در برابر دلایل محکمی وجود دارد که عقد سفهی دارای شرایط اساسی صحت عقود، صحیح میباشد. مهم­ترین دلیل، اصل صحت است. قانون مدنی به تبع نظر مشهور فقها، از اصل فساد معاملات روی تافته و اصل صحت معاملات را پذیرفته است.^[۲۲۱]
قاعده تسلیط نیز مؤید صحت معامله سفهی است. همچنین اصل لزوم قراردادی و دلیل محکم «اوفوا بالعقود» و «أحل الله البیع» ادله ای است که در اثبات صحت عقود به آن استناد می­ شود و در موضع تردید نسبت به اعتبار عقد سفهی، مؤید اعتبار و صحت آن می­گردد. علاوه بر این نظم منطقی ایجاب می­نماید که در هنگام شک نسبت به عقلایی بودن یک عمل، غرضی عقلایی بر فعل مردم حمل شود.^[۲۲۲]
بنابر این از مجموع ادله فوق می­توان به این نتیجه رسید که توافق بر مهر بسیار زیاد یا در مواردی توافق بر مهر بسیار ناچیز، عرفاً عمل سفهی محسوب می­ شود ولی دلیلی بر بطلان این توافقات، به خاطر سفهی بودن، وجود ندارد.
عدم قدرت بر تسلیم
برخی نویسندگان با تمسک به لزوم قدرت بر تسلیم مورد تعهد، به مثابه یکی از شروط صحت عقد و شرط، مهری را که تسلیم آن از قدرت زوج خارج باشد صحیح نمی­دانند.^[۲۲۳] آنچه در موضوع بحث قطعی و مسلم بوده، این واقعیت است که درحال حاضر، در هنگام عقد ازدواج، اکثر قریب به اتفاق مردان جوان قدرت تسلیم مهری را که تعهد نموده ­اند ندارند. بنابر این لازم است پس از این که «قدرت بر تسلیم» مورد تعهد به عنوان یکی از شرایط اساسی صحت معاملات اثبات شد، به این مسأله بپردازیم که معیار قدرت تسلیم چیست و با چه ضابطه­ای می­توان قدرت یا عدم قدرت را در هنگام انعقاد عقد تشخیص داد؟

قدرت بر تسلیم مورد تعهد به مثابه شرط صحت تعهد
قانون مدنی ایران، قدرت بر تسلیم را در مبحث «مربوط به عقود و معاملات به طور کلی» ذکر نکرده است ولی با توجه به مواد خاص مربوط به برخی از عقود معین نظیر بیع و اجاره و قواعد کلی حقوقی می­توان وجود قدرت را یکی از شرایط صحت عقود دانست.^[۲۲۴] چنانچه ماده ۳۴۸ ق.م. مقرر می­دارد: «بیع چیزی که … بایع قدرت بر تسلیم آن ندارد باطل است مگر اینکه مشتری خود قادر بر تسلّم باشد». همچنین ماده ۴۷۰ ق.م. در خصوص اجاره بیان می­دارد: «در صحت اجاره قدرت بر تسلیم عین مستأجره شرط است». در فقه امامیه نیز تردیدی در شرطیت قدرت بر تسلیم نیست و شیخ انصاری در این خصوص ادعای اجماع می­نمایند.^[۲۲۵] برخی فقها نیز عدم خلاف را در این مسأله نقل نموده ­اند.^[۲۲۶] با این وصف منظور از قدرت بر تسلیم چیست؟

ضابطه قدرت بر تسلیم

گزینه یا شاخص i مطلقاً مهمتر و قابل مقایسه با j نیست.

۳-۷-۱-۵-محاسبات وزن‌های نسبی
تعیین وزن «عناصر تصمیم» نسبت به هم از طریق مجموعه‌ای از محاسبات عددی .قدم بعدی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی انجام محاسبات لازم برای تعیین اولویت هر یک از عناصر تصمیم با بهره گرفتن از اطلاعات ماتریس‌های مقایسات زوجی است. خلاصه عملیات ریاضی در این مرحله به صورت زیر است.

مجموع اعداد هر ستون از ماتریس مقایسات زوجی را محاسبه کرده، سپس هر عنصر ستون را بر مجموع اعداد آن ستون تقسیم می‌کنیم. ماتریس جدیدی که بدین صورت بدست می‌آید، «ماتریس مقایسات نرمال شده» نامیده می‌شود.
میانگین اعداد هر سطر از ماتریس مقایسات نرمال شده را محاسبه می‌کنیم. این میانگین وزن نسبی عناصر تصمیم با سطرهای ماتریس را ارائه می‌کند.
۳-۷-۱-۶-ادغام وزنهای نسبی
به منظور رتبه‌بندی گزینه‌های تصمیم، در این مرحله بایستی وزن نسبی هرعنصر را در وزن عناصر بالاتر ضرب کرد تا وزن نهایی آن بدست آید. با انجام این مرحله برای هر گزینه، مقدار وزن نهایی بدست می‌آید.
۳-۷-۲-الگوریتم AHP
در این مرحله با مدل تحلیل سلسله مراتبی داده، مسأله را تجزیه و تحلیل کرده و آن را به چند قسمت ساده تر تجزیه می کنیم. پس از آن که گزینه ها و شاخص ها مشخص شد ، بین شاخص ها مقایسات زوجی انجام می دهیم. در مرحله ی بعد ، برای هر شاخص بین گزینه ها ، مقایسات زوجی انجام می دهیم. سپس از الگوریتم زیر پیروی می کنیم:
الف) به هنجار کردن ماتریس مقایسات زوجی
ب) به دست آوردن میانگین حسابی هر سطر ماتریس به هنجار شده ی مقایسات زوجی(که به آن وزن های نسبی گفته می شود)
ج) ضرب وزن های نسبی شاخص ها در میانگین حسابی گزینه ها
د) رتبه بندی کردن گزینه ها.
بعد از این مرحله ، به سراغ” سنجش نرخ ناسازگاری” می رویم.به این منظور ، مراحل زیر را طی می کنیم:
گام۱٫ محاسبه ی بردار مجموع وزنی(WSV): ماتریس مقایسات زوجی(D)را در بردار وزن های نسبی ضرب کنید. به بردار حاصل ،” بردار مجموع وزنی” گفته می شود.
WSV=D×W
گام ۲٫ محاسبه ی بردار سازگاری(CV): عناصر بردار مجموع وزنی را بر بردار وزن های نسبی تقسیم کنید.به بردار حاصل ، “بردار سازگاری” گفته می شود.
گام۳٫ محاسبه ی بزرگترین مقدار ویژه ی ماتریس مقایسات زوجی(maxλ):برای محاسبه ی بزرگترین مقدار ویژه ی ماتریس مقایسات زوجی ،میانگین عناصر بردار سازگاری محاسبه می شود.
گام ۴٫ محاسبه ی شاخص ناسازگاری(II): شاخص ناسازگاری به صورت زیر حساب می شود.
II=
گام۵٫ محاسبه ی نرخ ناسازگاری (IR): به این منظور ، به ترتیب زیر عمل می شود:
IR=
در اینجا،IRI (شاخص ناسازگاری تصادفی ) مقداری است که از جدول مربوطه استخراج می شود. جدول شاخص ناسازگاری تصادفی ،بر اساس شبیه سازی به دست آمده است و به صورت جدول ۳-۲ است:
جدول (۳-۲): شاخص ناسازگاری تصادفی

۱۰ ۹ ۸ ۷ ۶ ۵ ۴ ۳ ۲ ۱

n

۵۱/۱ ۴۵/۱ ۴۱/۱ ۳۲/۱ ۲۴/۱ ۱۲/۱ ۹۰/۰ ۵۸/۰ ۰ ۰

IRI

(مؤمنی ، ۱۳۸۷ ، ۴۴)
در صورتی که نرخ ناسازگاری ، کوچکتر یا مساوی ۱/۰ باشد ، در مقایسات زوجی ، سازگاری وجود دارد و می توان کار را ادامه داد. در غیر این صورت ، تصمیم گیرنده باید در مقایسات زوجی تجدید نظر کند.
لازم به ذکر است که برای پر کردن ماتریس مقایسات زوجی ، از مقیاس ۱ تا ۹ استفاده می شود تا اهمیت نسبی هر عنصر نسبت به عناصر دیگر ، در رابطه با آن خصوصیت ، مشخص شود . جدول( ۳-۳ ) ، مقیاس را برای انجام مقایسات زوجی نشان می دهد.
جدول(۳-۳): گزینه ها و مقدار عددی آنها

. Harris, Abram L, Economics and Social Reform, P32 ↑
- برای نمونه میتوان به مجموعه مقالات نشستهای تخصصی اقتصاد اسلامی از دانشگاههای تربیت مدرس و امام صادق (ع) در ایران و سایت IDB مجله اقتصاد مسیحی ارگان انجمن اقتصاددانان مسیحی امریکا و انگلستان و مجله بررسیهای اسلامی ارگان انجمنهای بین المللی اقتصاد اسلامی مراجعه کرد. ↑

. Stivers, Robert L., (editor), Reformed Faith and Economics, P22 ↑
.Karl Polany ↑
.Fokoyama ↑
. Stackhouse, Max L., Public Theology and Political Economy: Christian Stewardship in Modern Society, P30 ↑
.Brow ↑
.Mac Kelery ↑
. Taylor, Michael, Good for the Poor: Christian Ethics and World Development, P76 ↑
. Worland, Stephen Theodore, Scholasticism and Welfare Economics, PP.323-400. ↑
. Worland, Stephen Theodore,op.cit., P45 ↑
- نوشته اسمیت و تبیین رابطه دین و اقتصاد مربوط به دهه ۱۷۷۰ بود و انتقال پارادایمی در مورد سنتز حاصل از این دو رشته مربوط به دهه ۱۹۷۰ بود. ↑
. Samuelson,K, religion and economic action, p12. ↑
. Smith, A, an inquiry into the nature and causes of the wealth of nations, p13.”””””” ↑
.Beker ↑
.Daivid Hium ↑
.Agost Kont ↑
.Aspenser ↑
.Adward Taylor ↑
.Loi Brohel ↑
.Amatiasen ↑
.Hazmen ↑
.Gary Beker ↑
.Ralz ↑
.Mac Fersen ↑
.Askalen ↑
.Daivid Sen ↑
.Harsany ↑
.Daivid Lois ↑
.Jorgh Andrel ↑
.Merkantalism
مکتب سوداگری یا مرکانتیلیسم )به فرانسوی:( Mercantilisme از قرن شانزدهم تا نیمه قرن هجدهم رواج داشت و بیشترین سهم را در ایجاد خصلت تهاجمی خصومت و رقابت و استعمار در نظام اقتصادی سرمایه داری داشت. نظریات مکتب مرکانتیلیست اگر چه متناسب با رونق تجارت و اهمیت روز افزون مبادلات بین‌المللی شکل گرفته‌است اما به نوبه خود در تکامل نظام اقتصادی سرمایه داری تجاری و حتی ایجاد زمینه برای پیدایش نظام اقتصادی سرمایه داری صنعتی نقشی در خور توجه داشت. ↑
.لازم به ذکر است نام بردن از این دو شهر خاص به این علّت است که فعالیتهای اقتصادی یهودیان در این دو شهر بارزتر از بقیه شهرهایی است که این قوم در آنجا زندگی می کنند. ↑
.این فصل با کمک از کتاب یهودیت بررسی تاریخی، نوشته‌ی ایزیدور اپستاین، ترجمه‌ی بهزارد سالکی،چاپ دوم، موسسه علمی پژوهشی فلسفه و حمکت ایران تهران،۱۳۸۸، نوششته شده است. ↑
. Brooks, Roger,”Support for the Poor in the Mishanic Law of Agriculture”, pp. 17-39. ↑
.TYRE: famous ancient Phoenician seaport; town in southern Lebanon. It was a major Phoenician seaport from about 2000 BC through the Roman period.
صور:بندر معروف کهنی در صور ، واقع در جنوب لبنان که در ۲۰۰۰ سال قبل یکی از شاه راه های دوره رومی بوده است. ↑
. Adelstein, Richard P., “Islands of conscious power”, vol. 63, pp. 614-656. ↑
.HIRAM: Phoenician king of Tyre (969-936 BC), who appears in the Bible as an ally of the Israelite kings David and Solomon.
مشعر: پادشاه فینیقه ای از صور (۹۳۶-۹۶۹ پیش از میلاد) که به نظر می رسد با توجه به کتاب مقدس یکی از متحدین پادشاهان عبرانی ،داود و سلیمان بوده است. ↑
. Jericho: city in the West Bank under the control of the Palestinian Authority
اریحا: شهری در کرانه باختری که تحت کنترل تشکیلات خودگران فلسطین است. ↑
. Brooks, Roger, “Support for the Poor in the Mishanic Law of Agriculture”, pp. 40-45. ↑
. Shavouth ↑
. Pentecost عیدی که به یاد آور نزول تورات در کوه سینا است ↑
. Succoth: 8-9 day harvest festival, holiday commemorating the 40 years during which the Israelites lived in booths in the wilderness (Judaism)
سوکوت:جشن ۸-۹ روزه برداشت محصول که برای بزرگداشت آوارگی ۴۰ ساله یهودیان در بیابان برپزار می شود. پانزدهم ماه عبری تیشری، آغاز جشن مذهبی سوکوت می‌باشد. کلمهٔ سوکوت جمع کلمهٔ عبری«سوکا» به معنی سایه‌بان است. سوکا جشنی است به مناسبت خروج بنی اسرائیل از مصر، به معنای بیرون آمدن از خانه بندگی به سایه‌بان آزادی است. البته خروج از مصر در ۱۵ ماه نیسان (جشن پسح) بوده ولی به کلیمیان دستور داده شده که سوکوت در ماه تیشری اجرا گردد.برگزاری عید سوکوت به یادگار چهل سالی است که یهودیان پس از خروج از مصر بطور مداوم در حرکت بودند. عید سوکوت علاوه بر معنی و خصوصیت اصلی‌اش به عنوان یک عید یهودی، دارای یک جنبهٔ جهانی هم می‌باشد. این جشنی است که در آن یهودیان پیام مخصوصی برای افراد بشر می‌فرستند و در آن هسته‌ای از اعتقاد به ماشیح موعود (ناجی جهان) دارد. یکی از مظاهر این طرز تفکر قربانی کردن ۷۰ گاو نر در ۷ روز جشن بود. این گاوها را برای سلامتی ۷۰ ملل جهان قربانی می‌نمودند. این عمل، همبستگی یهودیان را با تمام ملل جهان نشان می‌دهد.سوکوت ۵ روز بعد از یوم کیپور (روزهٔ بزرگ کلیمیان که ۲۵ ساعت می‌باشد) شروع می‌شود که هفت روز ادامه دارد.برابر نظر بیشتر مفسران تورات، منظور از سایه‌بان (سوکا) در بیابان، ابرهای ویژه‌ای بودند که به طور معجزه‌وار مردم را در بیابان از اطراف احاطه کرده و آنها را از هر گونه گزند و آسیب طبیعی محافظت می‌کردند. بنابراین سکونت در سوکا، یادآوری معجزه خداوند در خارج ساختن عبرانیان از مصر و محافظت از آنها در مدت چهل سال اقامت در بیابان است.یکی دیگر از فلسفه‌های ساختن سوکا، با توجه به وضعیت خاص سقف آن بیان می‌شود. سقف سوکا از جنس حصیر یا شاخ و برگ درختان است، به طوری که باران به آسانی داخل آن می‌شود. کسی که در سوکا ساکن است، از یک سو به وضعیت افرادی که سر پناه مناسبی برای خود ندارند، آگاه می‌شود و احساس همدردی بیشتری با مستمندان می‌کند و از سوی دیگر، به فرمان خداوند، خانه مستحکم و راحت خود را ترک کرده، در محلی که به ظاهر سقف محکمی ندارد، ساکن شده‌است. وی در این حالت، توکل و ایمان خود را به خداوند تقویت کرده، اعلام می‌کند که به فرمان خالقش حاضر است حتی مکان راحت خود را ترک کرده و به محل مورد نظر او - گرچه دارای امکانات کمتری است - برود و امید خواهد داشت که خداوند او را در هر وضعیتی- مانند اجدادش در بیابان سینای - حفظ می‌کند.
↑
. Ames ↑
. Davies, Eryl W., Land: its rights and privileges, in R.E.Clements, (ed.), pp. 360-361. ↑

از میان روش های متعدد و موجود جهت سنجش روایی پرسشنامه و کسب اطمینان از اعتبار^[۳۵] اندازه گیری، در این پژوهش از روش اعتبار محتوا استفاده شده است. اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که معمولاً برای بررسی اجزاء تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری به کار برده میشود. اگر سؤالهای ابزار معرف ویژگیها و مهارتهای ویژهای باشند که پژوهشگر قصد اندازه گیری آنها را دارد، آزمون دارای اعتبار محتوا است. اعتبار محتوای یک آزمون معمولاً توسط افرادی متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین میشود و به قضاوت داوران بستگی دارد (سرمد، ۱۳۸۶). بدین منظور پرسشنامه در اختیار ۵ نفر از متخصصان، صاحبنظران و اساتید (در رشته مدیریت آموزشی ۱ نفر، علوم اطلاع رسانی ۱ نفر، برنامه ریزی درسی ۳ نفر) قرار گرفت و از نظرات ایشان در تصحیح مشکلات و پیچیدگیهای پرسشنامه استفاده شد. پس از یک هفته نظرات افراد مذکور گردآوری و جمعبندی شد. تغییرات مورد نظر آنها (بیشتر تغییرات مربوط به نحوه بیان و کاربرد اصطلاحات بود) در تنظیم پرسشنامه اعمال شد.

پایایی^[۳۶] عبارت از دقت (ثبات و پایداری) آزمون در هر اندازه گیری است (ایزاک^۲، ۱۳۷۶). برای سنجش پایایی پرسشنامه از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج آزمون آلفای کرونباخ گویای آن است که ابزار مورد استفاده در این پژوهش قابل اعتماد بوده و برای کل پرسشنامه برابر ۹۲/۰=α بدست آمده است که حاکی از اعتبار بسیار خوب پرسشنامه است.

1. 1. روش تجزیه و تحلیل داده ها

تجزیه و تحلیل در این پژوهش، با بهره گرفتن از روش های آمار توصیفی و استنباطی انجام گرفته است.
آمار توصیفی شامل تنظیم جداول، فراوانی، شاخصهای مرکزی (میانگین)، شاخصهای پراکندگی (واریانس و انحراف استاندارد) و ترسیم نمودار است. بخش اول پرسشنامه یعنی ویژگیهای جمعیت شناختی با بهره گرفتن از آمار توصیفی به صورت جدول و با بهره گرفتن از شاخصهای آمار مرکزی و پراکندگی، توصیف و خلاصه شده است. همچنین تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها در قالب جداول مقایسهای و بررسی تک تک سؤالات مهم پرسشنامه برای روشن شدن هر چه بهتر جایگاه و وضعیت مدیریت دانش و مؤلفه های آن در میان اعضای هیأت علمی دانشگاه بیرجند صورت گرفته است.
برای تحلیل استنباطی داده های به دست آمده از بخش دوم تا پنجم پرسشنامه، از آزمونهای آمار استنباطی استفاده شد. تحلیل واریانس یک طرفه، آزمون تی و تحلیلهای همبستگی پیرسون برای تجزیه و تحلیل داده ها مورد استفاده قرارگرفته است. برای این منظور از نرم افزار SPSS نسخه ۱۵ استفاده شده است.
فصل چهارم
تحلیل یافته های پژوهش
۴-۱ مقدمه
در این فصل ابتدا با بهره گرفتن از نمودار توزیع فراوانی به توصیف داده های جمعیتشناختی پرسشنامه پرداخته شده و سپس یافته های پژوهش و نتایج داده ها در دو بخش توصیفی و استنباطی ارائه شده است. در قسمت اول داده های گردآوری شده از طریق پرسشنامه جمعبندی و بر اساس پرسشها به صورت توصیفی ارائه شده و در برخی موارد نظرات پژوهشگر در مورد داده ها آورده شده است. در قسمت دوم با بهره گرفتن از داده های گردآوری شده و تجزیه و تحلیلهای آماری فرضیه های پژوهش مورد آزمون قرار گرفته و به پرسشهای اساسی پاسخ داده شده است.
۴-۲ داده های جمعیتشناختی
نقطه آغازین در تجزیه و تحلیل داده ها، تبدیل داده های خام یا اولیه ثبت شده در پرسشنامه به اعداد و مرتب کردن آنها به شکل جدول است. فنون آماری مختلفی برای این منظور مورد استفاده قرار میگیرد. تحلیل توصیفی از جمله این فنون است که در واقع تغییر شکل داده های خام به شکلی است که فهم و تفسیر آنها را آسان مینماید. این تحلیل معمولاً شامل یک خلاصه آماری است که مشاهدات و متغیرها را به طور مختصر توصیف میکند. در این پژوهش نیز این تحلیل برای توصیف اطلاعات جمعیتشناختی پاسخگویان بر حسب توزیع و درصدها و همچنین برای تعیین میزان کاربرد مدیریت دانش پاسخگو به کار رفته است.
برای درک بهتر وضعیت مدیریت دانش شخصی اعضای هیأت علمی دانشگاه بیرجند ابتدا وضعیت جامعه آماری در جداول ۴-۱ تا ۴-۶ مورد بررسی قرار گرفت.
۴-۲-۱ مدرک تحصیلی
جدول ۴-۱ توزیع افراد نمونه را برحسب مدرک تحصیلی نشان میدهد.
جدول۴-۱ توزیع فراوانی اعضای هیأت علمی بر اساس مدرک تحصیلی

نمودار ۴-۱ توزیع فراوانی اعضای هیأت علمی بر اساس مدرک تحصیلی
همانطور که در جدول ۴-۱ مشاهده میشود در کل نمونه مورد بررسی ۵/۲۱% اعضای هیأت علمی دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و ۵/۷۸% دارای مدرک دکتری میباشند.
۴-۲-۲ جنسیت
در کل نمونه مورد بررسی حدود ۱۳% معادل ۱۹ نفر زن و ۸۷% معادل ۱۳۰ نفر جنسیت خود را مرد گزارش دادهاند. جدول زیر نتایج را بهتر نشان میدهد.
جدول۴-۲ تعداد اعضای هیأت علمی به تفکیک جنسیت