. ابن ابی الحدید،عزالدین أبوحامد هبه الله بن محمد، شرح نهج البلاغه، بیروت- لبنان: داراحیاء التراث العربی، ج ۴، ص ۱۳۳٫ ↑
. زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ ایران بعد از اسلام،پیشین، ص۳۸۰٫ ↑
. همان، ص ۳۸۴٫ ↑
. زیدان، جرجی، پیشین، ج۴، ص ۷۶۲و ۷۷۶٫ ↑
. همان، ص۷۸۴و۷۶۴و ۷۶۰٫ ↑
. مؤلفی ناشناخته، اخبارالدوله العباسیه و فیه اخبار العباس و ولده، تحقیق عبدالعزیز الدوری، بیروت: دارالطلیعه، ۱۳۹۱ق. ↑
. جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام تا سال ۴۰ هجری، پیشین، ص۲۴۷٫ ↑
. ابن حجر،احمد بن علی بن محمد عسقلانی، الإصابه فی تمییز الصحابه، قاهره: بی­نا، ج۲، ۱۹۲۸م، ص۱۷۷٫ ↑
. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۶-۱۹۷۰م، ج۵، ص۲۵٫ ↑
. مبرد، محمد بن یزید، الکامل فی الادب، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم و السید شحاته، قاهره، ج۲، ص۶۱٫ ↑
. امین، احمد ، پرتو اسلام ترجمه ضحی الاسلام، پیشین، ص۲۸٫ ↑
. شیخ صدوق، ابو جعفر علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، عیون الاخبار الرضا، ترجمه محمد تقی اصفهانی مشهور به آقا نجفی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، بی­تا، ص۲۳۶٫ ↑

3. 3. ممتحن، حسینعلی، نهضت شعوبیه جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، تهران: مؤسسه انتشارات باورداران، ۱۳۶۹، ص۱۴۸٫ ↑

. زیدان، جرجی ، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه و نگارش علی جواهر کلام، تهران: امیرکبیر، چ هشتم، ۱۳۷۳، ص۶۵۵ . ↑
. جاحظ، ابو عثمان عمرو بن بحر ، البیان و التبین، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، چ دوم، ۱۹۶۰م، الجزءالثالث، ص۶۱٫ ↑
. همان، ص۲۸٫ ↑
. ابن عبدربه اندلسی، احمد بن محمد، العقدالفرید، تحقیق احمد امین و احمد الزین و ابراهیم الابیاری، قاهره: بی­نا، الجزء الثالث، ۱۹۴۰م، ، ص۳۳۰٫ ↑
. سامی، علی، نقش ایران در فرهنگ اسلامی، شیراز: انتشارات نوید، چ اول، ۱۳۶۵، ص۶۶۲٫ ↑
. جهشیاری، محمد بن عبدوس، کتاب الوزراء و الکتاب، تحقیف مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ الشلبی، قاهره: بی­نا، ۱۹۳۸م، ص۵۷٫ ↑
. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت- لبنان، ج۶، ص۲۴۴٫ ↑
. عسکری،أبوهلال، کتاب الاوائل، تحقیق محمد المصری و ولی قصاب، دمشق: بی­نا، ۱۹۷۵م، ج۲، ص۸۹ . ↑
. جهشیاری، محمد بن عبدوس، پیشین، ص۴۲٫ ↑
.عسقلانی، ابن حجر احمد بن علی بن محمد ، تهذیب التهذیب، حیدرآباد، ۱۳۲۵ه، ج۴،ص ۵۹ . ↑
. آنان را به (نام) پدرانشان بخوانید، که این نزد خدا عادلانه­تر است و اگر پدرانشان را نمی­شناسید، پس برادرانِ دینی و موالی شمایند قران کریم، احزاب/ آیه ۵؛ طبری، تفسیر، ج۵، ص۵۱٫ ↑
. اوزجندی، حسن بن منصور، الفتاوی الهندیه تعرف بالفتاوى العالمکیریه (فقه حنفی)، قاهره،ج۵، ۱۳۱۰ه، ص۳۲٫ ↑
. ولاء به ارث نمی­رسد؛ فقط اموال، به ارث می­رسند ↑
. بخاری، صحیح، ج۲،ص ۱۲۷،۱۲۸؛ ج۴، ص ۲۸۹و۲۹۰؛ . صّنعانی، ابوبکر عبدالرزّاق بن همام، المصنف، تحقیق حبیب الرحمن الاعظمی، ( ۱۴۰۳ه، ۱۹۸۳م)، چ دوم، ج۹، ص۹٫ ↑
. مبرد، محمد بن یزید، الکامل فی الادب، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم و سید شحاته، قاهره: بی­نا، ج۴، ص ۱۴٫ ↑
. ابن سعد، محمد، کتاب الطبقات الکبیر، لیدن: بی­نا، ۱۹۰۹م، ج۶، ص۱۷۸٫ ↑
. ابن حنبل، احمد، المسند، بیروت، ۱۹۶۹م، ج۴، ص۳۴۰ ↑
. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، تحقیق، محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۶-۱۹۷۰م ، ج۳، ص ۱۷۱٫ ↑
. بلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، ج۴، ق۳، ص۵۷٫ ↑
. طبری، محمد بن جریر، پیشین،، ج۷، ص۱۸۶٫ ↑
. ابن سعد، محمد، پیشین، ص۸۱، ۸۶٫ ↑
. طبری، محمد بن جریر، پیشین،ص۲۳۹٫ ↑
. همان، ج۶، ص۱۷۶،۱۷۷٫ ↑
. همان، ج۷، ص۱۷۸. ↑
. عسقلانی،ابن حجر احمد بن علی بن محمد، پیشین، ج۳، ص ۴۶٫ ↑
. ذهبی، محمد بن احمد بن عثمان، سیر اعلام النبلاء، بیروت، ۱۹۸۲م، چ دوم، ج۵، ص۱۰۹٫ ↑
. صنعانی، اسماعیل بن یحیی، پیشین، بیروت: بی­نا، ج۹، ص۳٫ ↑
. وکیع، محمد بن خلف بن حیان، کتاب اخبارالقضاه ، تحقیق عبدالعزیز مصطفی مراغی، قاهره، ۱۹۷۴م، ج۳، ص۱۵۸، ۱۵۹٫ ↑
. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، پیشین،ج۴، ص۲۸۱٫ ↑
. ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، قاهره: بی­نا، ۱۹۲۵م، ج۱، ص۶۲٫ ↑
. جاحظ، عمرو بن عمرو بن بحر، البیان و التبیین، ، پیشین، ج۲، ص ۶۹٫ ↑
. بلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف ، ق۲، ص۲۴۸٫ ↑
. این گروه اسلام آوردند و آزادی خود را بازیافتند، اما همچنان به خانواده­ای وابسته بودند که قبلاً غلامشان بودند، اینها موالی واقعی در کوفه بودند. ↑
. اینان روستاهایشان در اثر جنگ ویران شده بود و زمین­های خود را رها کرده و برای یافتن کار دیگر به کوفه آمده بودند. ↑

. این گروه نیز مسلمان شده و برای بهبود وضعیت اقتصادی خود به عنوان پیشه ور و صنعتگر به کوفه آمده بودند. این افراد برحسب تعدادشان، احتمالا بزرگترین گروه موالی را در کوفه تشکیل می­دادند. (شاهرخی، سید علاء الدین، «تاریخ و فرهنگ اسلامی: نقش ایرانیان کوفه در نهضت مختار»، مشکوه، ش۱۰۰، پاییز ۱۳۸۷). خاندان­های شریف این گروه از پرداخت جزیه معاف بودند، ولی می­بایست خراج بپردازند. براساس این تقسیم بندی، باید تعداد چشمگیری از اسیران زن را، که بهره­ی فاتحان عرب خود شده بودند، افزود. ↑