متزگر، فلنیگین و مدرس^[۱۱۶](۲۰۱۰) در پژوهشی با عنوان"رویکردهای ذهنی و اجتماعی به ارزیابی اعتبار آنلاین” بررسی کردند چطور افراد اعتبار اطلاعاتی را که از طریق ابزارهای محاسباتی اجتماعی و کاربردها بدست میآورند، درک میکنند. با بهره گرفتن از تحلیل داده های جمع آوری شده از ۱۰۹ شرکتکننده، متزگر و همکاران فهمیدند که افراد زمانی که اعتبار را ارزیابی میکنند به نظامهای بازخورد، اعتبارنامهها و نظامهای مشهور تکیه میکنند. مطالعه آنها نشان داد که بیشتر شرکتکنندگانی که اطلاعات ذهنی و عینی را تشخیص میدهند خیلی مراقب هستند تا اعتماد را ارزیابی کنند زمانی که به اطلاعات ذهنی میپردازند.
فرانک و ساندین^[۱۱۷](۲۰۱۰) در پژوهشی با عنوان"یک نظر درونی: اعتبار ویکیپدیا از منظر ویراستاران” به بررسی اینکه چگونه ویراستاران اعتبار ویکیپدیا را در نظر میگیرند زمانی که آنها مقالات ویکیپدیا را میخوانند و ویرایش میکنند. روش این مطالعه بر اساس مصاحبه با یازده نفر از ویراستاران سوئدی در ویکیپدیا و سپس از تحلیل استنادی استفاده شده است. نتایج نشان داد که ویراستارانی که ویکیپدیا را استفاده میکنند شبیه به گروه های دیگر کاربران هستند و همچنین کاربران از ویکیپدیا برای اهداف خود زمانی که ضروی نیست اطلاعات صحیح باشد استفاده میکنند. ارزیابی اعتبار بر اساس تألیف نویسنده، قابلیت بازبینی و تاریخ ویرایش مقاله بود.

آل خلیفه و آل ایدان^[۱۱۸](۲۰۱۱) پژوهشی با عنوان"نظام تجربی برای اندازه گیری اعتبار محتوای اخبار در توییتر” انجام دادهاند. به علت افزایش مقدار اطلاعات قابل دسترس در توییتر، بررسی اعتبار وب در این ناحیه مهم است. در این مطالعه یک نظامی توسعه داده شده بود تا اعتبار محتوای اخباری را که در توییتر منتشر میشوند را اندازه گیری کنند. این نظام دو رویکرد را به کار برد تا سطوح اعتبار(بالا، متوسط، پایین) را تعیین کنند. اولین رویکرد بر اساس شباهتی بین پستهای توییتر و منابع خبری معتبر بود، رویکرد دوم بر اساس شباهتی بین منابع خبری بازبینی شده به علاوه در ارتباط با یک مجموعهای از ویژگیهای پیشنهاد شده بود. ارزیابی دو رویکرد نشان داد که واگذاری سطوح اعتبار در ارتباط با پستهای توییتر برای رویکرد اول دقت بالا و فراخوانی بالایی دارد. تجربه نشان داده که ویژگیهای به هم پیوسته شده اثری بر روی نتایج رویکرد دوم دارد.
فرانک، ساندین و لیمبرگ^[۱۱۹](۲۰۱۱) پژوهشی با عنوان"اعتبار مورد بحث: شکلگیری سواد اطلاعاتی در دبیرستان” انجام دادهاند. هدف این پژوهش فراهم آوردن یک فهم بهتری از روشهایی است که دانشآموزان اعتبار منبعی را که آنها در دبیرستان استفاده میکنند ارزیابی میکنند همراه با یک علاقه خاصی که آنها چه طوری با گروه های شرکتکننده برخورد میکنند. این مطالعه بر اساس روش قومنگاری انجام شده است. این مطالعه نشان داد که اعتبار در رسانه دیجیتال نیاز است که منتقل شود و مکرراً در سراسر سالهای دبیرستان فراخوانده شود. ارزیابی میزان اعتبار منابع، موضوعی است از اینکه چه طوری و از چه طریقی بر روی دانش افراد تأثیر میگذارد. در این مطالعه همکاری بین معلمان و کتابداران دبیرستان مرحله مهمی بود که نقش مهمی در ارزیابی منابع داشت.
لوکیسن و اسچراگن (۲۰۱۳) پژوهشی با عنوان"تأثیر نشانه های منبع و آشنایی با عنوان بر روی ارزیابی اعتبار” انجام دادهاند. نمونه این پژوهش شامل۴۳ نفر از دانشجویان در حال تحصیل دانشگاه بود و از پرسشنامه برای جمعآوری داده ها استفاده شده است. در این پژوهش رابطه بین منبع اطلاعات و آشنایی با عنوان مقالات ویکیپدیا مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که کاربران آشنا با عنوان، اعتماد کمتری به اطلاعات میکنند زمانی که آنها میدانند که اطلاعات از ویکیپدیا میآید نسبت به زمانی که آنها نمیدانند اطلاعات از چه منبعی میآید.
وسترویک^[۱۲۰](۲۰۱۳) در پژوهشی با عنوان"تأثیرات، طراحی وبسایت و رتبهبندی گوگل بر روی اعتبار اطلاعات آنلاین” به بررسی تاثیر وبسایت، جذابیت طراحی وبسایت و رتبهبندی موتور جستجو بر روی اعتبار اطلاعات آنلاین پرداخت. نتایج نشان داد که اعتبار حامی وبسایت بر روی ارزیابی اطلاعات تأثیر میگذارد، در حالی که یک وبسایت که بیشترین جذابیت را در طراحی خود دارد نمیتواند اعتبار پایین حامی را جبران کند. بهعلاوه رتبهبندی بالای موتور جستجو اعتبار بانی را افزایش میدهد و بنابراین بر روی اعتبار اطلاعات به صورت غیرمستقیم تأثیر میگذارد.
لوکیسن^[۱۲۱] و همکاران (۲۰۱۳) در پژوهشی با عنوان “آشنایی با موضوع و مهارتهای اطلاعیابی در ارزیابی اعتبار آنلاین” دو تأثیر اساسی بر روی ارزیابی اعتبار شامل آشنایی با موضوع و مهارتهای اطلاعیابی را بررسی کردند. در این مطالعه شرکتکنندگانی با مهارتهای اطلاعیابی گوناگون مقالات ویکیپدیا را با کیفیت متفاوت و موضوعات آشنا و ناآشنا ارزیابی کردند. شرکتکنندگان زمانی که با یک موضوع آشنا هستند در ابتدا بر روی ویژگیهای معنایی اطلاعات تمرکز میکنند در حالی که شرکتکنندگانی که با موضوع آشنا نیستند به ویژگیهای سطح توجه میکنند. در کل نتایج نشان داد که شرکتکنندگان متخصص در یک حوزه تمایل دارند که بیشتر بر روی ویژگیهای معنایی اطلاعات (برای مثال صحت) تمرکز کنند در حالی که مبتدیان بیشتر بر روی ویژگیهای سطح (برای مثال طول متن) تمرکز میکنند. استفاده از ویژگیهای سطح با مهارتهای اطلاعیابی افزایش پیدا میکنند. به علاوه شرکتکنندگان با مهارتهای اطلاعیابی بهتر، اعتماد را در مقابل کیفیت اطلاعات اندازه گیری میکنند در حالی که شرکتکنندگانی با مهارتهای اطلاعیابی ضعیفتر این کار را انجام نمیدهند. به علاوه ویژگیهای سطح بیشتر توسط کاربران با مهارتهای اطلاعیابی بهتر به کار گرفته میشود.
متزگر و فلنیگین (۲۰۱۳) پژوهشی با عنوان “اعتبار و اعتماد اطلاعات در محیطهای آنلاین” انجام دادهاند. این مقاله بحث میکند که چطوری و چرا محیطهای ارتباطی دیجیتالی عقاید مرسوم به اعتماد را تغییر میدهند و بررسی میکند که چطوری مصرفکنندگان اطلاعات درباره اعتبار و صحت اطلاعاتی که آنها به صورت آنلاین به دست میآورند، قضاوت میکنند. این پژوهش بر روی استفاده از بحثهای اکتشافی شناختی در ارزیابی اعتبار تمرکز میکند. یافتههایی از مطالعات اخیر به کار گرفته شد تا انواع بحثهای اکتشافی شناختی را که مصرفکنندگان اطلاعات به کار میگیرند زمانی که آنها تعیین میکنند که چه منبع و اطلاعاتی به صورت آنلاین قابل اعتماد است به تصویر بکشند. در نهایت این مقاله یک دستوری را برای پژوهشهای آینده برای این که بهتر نقش و تأثیر بحثهای اکتشافی شناختی در ارزیابی اعتبار متون ارتباطی فهمیده شود استخراج کرد.
۲-۱۷.جمع بندی
اهمیت ارتباط در علم توجه گروه های مختلفی از پژوهشگران، از جمله جامعهشناسان علم، پژوهشگران ارتباطات، دانشمندان تاریخ علم و دانشمندان اطلاعات را به خود جلب کرده است. این افراد از زوایا و چشماندازهای مختلف و با اهداف متفاوتی به مطالعه ارتباط علمی پرداختهاند. برخی از آنان تلاش کردهاند به منظور بهبود اثر بخشی و کارآمدی نظامهای اطلاعاتی مدلهایی از جریان روند اطلاعات در نظامهای ارتباط علمی ارائه نمایند، در حالی که سایرین سعی کردهاند ساختار اجتماعی در بین دانشمندان و عوامل تسهیلکننده و نیز موانع فرایندهای ارتباط علمی در بین آنان را درک و تبیین نمایند. عدهای ساختار و روندهای ارتباط علمی را از طریق کانالهای رسمی مثل مجلات بررسی کردهاند در حالی که برخی دیگر به بررسی جریان اطلاعات علمی به شکل غیررسمی پرداختهاند (پاشاییزاد، فدائی و رشیدی، ۱۳۸۸). در عصر حاضر به سبب وجود پدیدههایی همچون اینترنت و وب و مجلات دسترسی آزاد و افزایش کانالهای ارتباطی و به تبع آن افزایش منابع اطلاعاتی، مقوله اعتبار و اعتماد به اطلاعات در مبحث ارتباطات علمی در عرصه پژوهش و مطالعات اطلاع رسانی مهم می باشد.
با توجه به پیشینههای پژوهش اشاره شده در این فصل، در حوزه ارتباطات علمی بیشتر پژوهشهای خارج از کشور بر روی این نکته تکیه کردهاند که ارتباطات علمی در اثر فناوریهای جدید چه تغییراتی کرده است و الگوهای ارتباطات علمی و همکاریهای بین دانشگاهی را در اثر تأثیر فناوری های اطلاعات و ارتباطی مورد پژوهش قرار دادهاند و بر روی مجلات الکترونیکی هم تأکید داشتهاند و در ایران هم به مسئله ارتباطات علمی به صورت کلی و به مسائلی مانند چالشها، کانالهای رسمی و غیررسمی در ارتباط علمی، تأثیر ارتباطات علمی بر تولید دانش و ارتباطات بینسازمانی پرداخته شده است.
در حوزه اعتبار و اعتماد در خارج از کشور پژوهش هایی در حوزه اعتبار و اعتماد در علوم گوناگون انجام شده است و در حوزه علوم اطلاعات زمان زیادی نیست که پژوهش در این حوزه شروع شده است با این وجود پژوهش های زیادی تا کنون در این حوزه انجام شده است که اکثر این پژوهش ها بر روی اعتبار اطلاعات وب و معیارهای استفاده از اطلاعات مبتنی بر وب تمرکزکردهاند و فاکتورهای تأثیرگذار بر روی درک فرد از اعتبار اطلاعات و میزان اعتماد آن ها را به اطلاعات اینترنتی و وبی میسنجند. در ایران در حوزه علم اطلاعات پژوهشی در حوزه اعتبار و اعتماد به طور اخص تا جایی که محقق جستجو نموده انجام نشده است و اگر پژوهشی هم در این راستا انجام شده است در حوزه تجارت الکترونیک و کامپیوتر بوده است. در پژوهش حاضر اعتبار و اعتماد در ارتباطات علمی مورد بحث قرار گرفته است؛ تا شاید این پژوهش، راه را برای تحقیقات بیشتری در این حوزه مهم
فصل سوم: روش پژوهش
۳-۱. مقدمه
فصل حاضر به توضیحاتی درباره نوع پژوهش، جامعه آماری و روش نمونهگیری، ابزار گردآوری داده ها، روش گردآوری داده ها، روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها و روش های تجزیه و تحلیل داده ها اختصاص یافته است.
۳-۲. نوع و روش پژوهش
هدف اصلی پژوهش، شناسایی شاخصهای اعتبار در ارتباطات علمی(مطالعه و استناد) از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه خوارزمی است. با توجه به موضوع مورد بررسی، و با توجه به این که رابطه بین متغیرها نیز باید سنجیده شود، این پژوهش از رویکرد کمی استفاده کرده است و در میان روش های کمی از روش پیمایش بهره میبرد و نوع پیمایش توصیفی است. پژوهش پیمایشی گردآوری نظاممند اطلاعات از نمونه ها یا پاسخگویان به منظور شناسایی یا پیشبینی جنبه هایی از رفتار جامعه مورد نظر است. در روش پیمایشی با بکارگیری دقیق روش های علمی میتوان از طریق مطالعه نمونه پاسخگویان برگزیده شده از گروهی برگزیده شده از گروهی بزرگتر، به استنتاجهایی در مورد آن گروه بزرگ (جامعه مورد نظر) نائل شد و پیمایش توصیفی، به توصیف پدیدهای خاص در محیطی معین میپردازد و برای آزمون نظریهها و یا پاسخیابی بر پرسشهای پژوهش به کار میرود (کریشان کومار،۱۳۸۷). بنابراین هرگاه مطالعات به گردآوری اطلاعات درباره مردم و نحوه تفکر ایشان محدود باشد و از آنان درباره خودشان و دیگران سؤال شود به تحقیق پیمایشی پرداخته شده است (دیانی، ۱۳۸۷).
۳-۳. جامعه آماری و روش نمونهگیری و حجم نمونه
جامعه آماری مورد نظر تمامی اعضای هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی است که شامل ۳۰۴ عضو هیئتعلمی است. دانشگاه خوارزمی شامل هشت دانشکده (علوم پایه، روانشناسی و علوم تربیتی، ادبیات و علوم انسانی، شیمی، تربیت بدنی، جغرافیا و ریاضیات و علوم کامپیوتر) است. نمونه آماری عبارت است از یک گروه منتخب از جامعه پژوهش که باید دارای خصوصیات و صفات جامعه پژوهش باشد تا بتوان نتایج پژوهش را به آن تعمیم داد. بر اساس جدول کرجسی و مورگان نمونه مورد نظر باید شامل ۱۶۹ نفر باشد ولی با توجه به این که اعضای هیئت علمی در این پژوهش همکاری لازم را نداشتند سرانجام ۱۳۰ نفر به عنوان نمونه پژوهش مورد نظر انتخاب گردید که اکثر نمونه هایی که در این پژوهش همکاری کردهاند اساتید دانشکده علوم پایه بودند.
روش نمونهگیری در این پژوهش، روش نمونهگیری خودساخته^[۱۲۲] است. این روش نوعی از روش نمونهگیری غیراحتمالی است. نمونهگیری غیراحتمالی بر روی تکنیکهایی که بر اساس قضاوتهای پژوهشگر است، تمرکز میکند. به عنوان یک استراتژی نمونهگیری، نمونهگیری خودساخته میتواند همراه با یک طیف گستردهای از طرحهای پژوهشی یا روش های پژوهشی به کار گرفته شود. روش نمونهگیری خودساخته زمانی مفید است که میزان احتمال پاسخگویی افراد مورد نظر بسیار اندک است و زمانی که پژوهشگر به واحدها (افراد یا سازمانها) اجازه میدهد که بر اساس تمایلات خودشان در پژوهش شرکت کنند. برای مثال، پژوهشگران پیمایشی ممکن است پرسشنامهای را به صورت آنلاین در سایت قرار دهند و سپس هر کس را در داخل یک سازمان خاص به شرکت در پژوهش دعوت کنند. نمونهگیری خودساخته شامل دو مرحله است:
الف- اعلام کردن نیاز مورد نظر خود به افراد یا سازمان
ب- بررسی کردن ارتباط افراد یا سازمانها و اینکه آنها دعوت به پژوهش را میپذیرند یا رد میکنند (وب سایت ( وب سایت لارددیسرتیشن^[۱۲۳]،۲۰۱۲).
۳-۴. ابزار گردآوری داده ها
برای گردآوری داده های این پژوهش از پرسشنامهای استفاده شد که محقق با بهره گرفتن از متون پژوهشی پیشین و با کمک پرسشنامه پژوهش نیکولاس^[۱۲۴] و همکاران(۲۰۱۴) آن را طراحی کرده است. این پرسشنامه در سه بخش تنظیم شده است. بخش نخست شامل یک پرسش بسته در قالب ۱۴ گویه است که این گویه ها بر اساس مقیاس لیکرت تنظیم شدهاند و به شناسایی اهمیت هریک از مواردی که در خواندن و مطالعه مقاله برای فرد مهم است میپردازد. در این بخش اعضای هیئت علمی میتوانند میزان اهمیت هر یک از موارد مورد نظر را در مطالعه یک مقاله با انتخاب گزینههای خیلی کم، کم، متوسط، زیاد وخیلی زیاد مشخص نمایند.
بخش دوم در قالب یک پرسش بسته تنظیم شد. در این بخش اعضای هیئت علمی اهمیت هر یک از مواردی را که در استناد دادن به یک مقاله مهم است را مشخص میکنند و این موارد در قالب ۱۵ گویه ارائه شده است.
بخش سوم در قالب یک پرسش بسته و شامل ۶ ماده است. در این قسمت نظر اعضای هیئت علمی را درباره مقالات دسترسی آزاد مورد بررسی قرار میدهد. در این قسمت نیز گویه ها با بهره گرفتن از مقیاس لیکرت تنظیم شدهاند و اعضای هیئت علمی باید یکی از گزینههای کاملاً مخالفم، مخالفم، نه مخالف و نه موافق، موافقم و خیلی موافقم را انتخاب نمایند.
۳-۵. روایی ابزار گردآوری داده ها
اعتبار ابزار اندازه گیری به این امر اشاره دارد که آیا ابزار اندازه گیری آن چیزی را میسنجد که در صدد سنجش اندازه گیری آن است. در این پژوهش پس از مطالعه متون و پژوهشهای مرتبط در این زمینه، فاکتورهایی برای شناسایی شاخصهای اعتبار در ارتباطات علمی استخراج گردید. سپس این عوامل توسط اساتید و متخصان علم اطلاعات و دانش شناسی بررسی شد و پس از برطرف نمودن نقاط ضعف فاکتورهایی ارائه شد. در نهایت این عوامل در قالب پرسشنامه برای بدست آوردن پایایی توزیع گردید.
۳-۶. پایایی ابزار گردآوری داده ها
پایایی با تکیه بر تعمیمپذیری نتایج، به این امر اشاره دارد که چنانچه همان ابزار گردآوری در موقعیتها و با پاسخگویان مشابه تکرار شود، نتایج مشابهی دارد یا خیر. قابلیت اعتماد از چند روش قابل محاسبه است، که در این مطالعه، جهت تعیین میزان این قابلیت اعتماد و پایایی، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد و پس از جمعآوری ۳۰ پرسشنامه نسبت به محاسبه پایایی اقدام شد. نتایج آزمون برای کل پرسشنامه (با آلفای ۸۳/.) نشان داد که سؤالات پرسشنامه از قابلیت اعتماد و پایایی بالایی برخوردار است و نیازی نیست سؤالی از پرسشنامه حذف شود.
۳-۷. روش تجزیه و تحلیل داده ها
در این تحقیق، اطلاعات جمعآوری و وارد کامپیوتر شد و سپس با بهره گرفتن از نرم افزار آماری علوم اجتماعی (SPSS) نسخه ۲۱ مورد پردازش و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج تجزیه و تحلیل یافتهها در فصل بعد (فصل ۴) ارائه شده است. برای تجزیه و تحلیلهای آماری علاوه بر استفاده از شاخصهای معمول آمار توصیفی نظیر، فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد، از آزمونهای آمار استنباطی به ویژه آزمون تی تک نمونهای و آزمون فریدمن استفاده شد.
فصل چهارم: یافته‌های پژوهش
۴-۱. مقدمه
دراین بخش داده‏های تحقیق با بهره گرفتن از روش های علمی مورد بررسی و ارزیابی قرار میگیرد. هدف از جمع‏آوری اطلاعات بدست آمده از سؤالات و طبقه‏بندی آنها، شناخت کامل متغیرها و روابط بین آنها است تا بتوان متناسب با اهداف پژوهش جمع بندی و نتیجه گیری نمود. تجزیه و تحلیل یافته‏ها در دو بخش انجام می شود.بخش اول داده‏های جمع‏آوری شده توصیف می شوند.
ابتدا آمار توصیفی جهت مرتب کردن اطلاعات استفاده شده است، بر این مبنا داده های حاصل از پژوهش در جداول مربوطه نشان داده می شود. بخش دوم تحلیل داده ها مبتنی بر استنباط آماری صورت می گیرد. هدف آمار استنباطی عبارت است از نتیجه گیری پیرامون ویژگیهای جامعه ای که نمونه مورد مطالعه از آن استخراج شده است. در این پژوهش، تحلیلها به وسیله نرم‏افزار (SPSS)^[125] نسخه ۲۱ انجام گرفته است و باتوجه به ماهیت سؤال های پژوهش از آزمون مناسب آماری t-test ، آزمون فریدمن استفاده می شود.
۴-۲. شاخصهای توصیفی گویه های پژوهش به تفکیک متغیرها
۴-۲-۱. شاخصهای اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه
در زمینه مطالعه، بیشترین پاسخها در مؤلفه های اعتبار علمی نویسنده به گزینههای زیاد با ۵/۳۸%، کشور نویسنده (آیا متعلق به کشور پیشرفته است) به گزینه کم با ۲/۲۹%، وابستگی سازمانی نویسنده (آیا به دانشگاه معتبر تعلق دارد) به گزینه کم با ۲/۳۶%، ارتباط موضوعی مقاله به حوزه کاری شما به گزینه خیلی زیاد با ۸/۷۰%، شهرت و اعتبار مجله به گزینه زیاد با ۲/۳۹%، تعداد استنادهای دریافتی مقاله به گزینه متوسط با ۲/۳۶%، توصیه مثبت یکی از دوستان یا همکاران در مورد مقاله به گزینه متوسط با ۲/۳۶%، نمایه شدن مجله در نمایه های معتبر (ISI, Scopus,…) به گزینه زیاد با ۲/۳۹%، شیوه دریافت مقاله (سایت کتابخانه، وب سایت ناشر، موتورهای جستجو و …) به گزینه متوسط۸/۳۳%، ضریب تأثیر مجله به گزینه متوسط با ۹/۳۶%، دقت و درستی محتوای خود مقاله به گزینه خیلی زیاد با ۲/۶۶%، معتبر بودن دادهای به کار گرفته شده در مقاله به گزینه خیلی زیاد با ۷/۴۷%، منطقی بودن استدلالهای نویسنده در مقاله به گزینه ۷/۵۷%، مناسب بودن گرافیکها (تصاویر، جداول و نمودارها) به گزینه متوسط و زیاد ۸/۳۰% میباشد.
جدول۴-۱. توزیع فراوانی و درصد پاسخ افراد به گویه های شاخصهای اعتبار در ارتباطات علمی در زمینه مطالعه