توجه روزافزون محافل علمی و پزشکی و داروسازی به گیاهان داروئی و داروهای گیاهی و فراورده‌های آنها و همچنین روند فزاینده مصرف این گیاهان در تمامی کشورها باعث گردیده است که این گیاهان و فراورده‌های آنها، جایگاه جدیدی در میان داروها برای خود باز نموده و حتی در بعضی موارد گوی سبقت را نیز از داروهای شیمیایی بربایند. بویژه گزارشهای زیادی که بصورت مستمر از نتایج تحقیقات جدید در خصوص درمان بیماریهای صعب‌العلاج با این گیاهان اعلام می‌گردد، باعث ایجاد علاقه و توجه مردم شده و این توجه و علاقه موجب هجوم دست‌اندکاران و بهره‌برداران به رویشگاهها و طبیعت و برداشت بی‌رویه این گیاهان می‌شود. همچنین عدم مدیریت کافی جهت بهره برداری اصولی، عدم وجود دستورالعمل بهره‌برداری به همراه عدم آگاهی کافی بهره‌برداران و نهایتاً برداشتهای بی‌رویه و نامحدود این گیاهان، موجب کاهش تدریجی بعضی از گونه‌ها از عرصه‌های طبیعی و رویشگاها گردیده و در نهایت فرسایش ژنتیکی و انقراض این گونه‌ها را به دنبال خواهد داشت و این خطر، طبیعت و گونه‌های دارویی با ارزش را در آینده به شدت تهدید می‌کند. در این رابطه با هدایت و تشویق بهره‌برداران و دست‌اندرکاران گیاهان دارویی به کاشت و تولید این گیاهان می‌توان قدم ‌های موثری در جلوگیری از تخریب منابع طبیعی برداشت.

همچنین با نگاهی استراتژیک تولید دارو در جهان و در کشور های پیشرفته که در سال های گذشته در مقابل واردات ۵۵۰ میلیون دلاری ماده اولیه دارویی حجم ۷۶ میلیارد دلار صادرات دارو را داشته اند، به خوبی اهمیت توجه به تولید دارو در کشور ما مشخص می شود.
در ایران نیز استفاده طبی از گیاهان دارویی از قدیم مرسوم بوده است.ضمن این که کشور ایران به علت موقعیت جغرافیایی ویژه اش از تنوع گونه ای بسیار زیادی برخوردار است.تعداد گونه های گیاهی ایران به تنهایی چند برابر قاره اروپاست. در این میان بسیاری از این گونه ها، گیاهان دارویی می باشند اما متاسفانه هنوز ارزش دارویی آنها شناخته نشده است. لذا شناسایی ، استفاده و حفظ این ذخایر ژنتیکی امری ضروری است. امروزه از گیاهان حاوی مواد موثره بر اساس نوع و نحوه مصرف آنها در گروه بندی گیاهان دارویی (medicinal plants)، عطری (Aromatic plants)، ادویه (spice plants) برای تولید فرآورده های متنوع دارویی، غذایی و آرایشی بهداشتی استفاده می شود و هرروزه اهمیت و تقاضای جهانی آنها افزایش می یابد. بسیاری از گیاهان به خاطر اسانس آنها مورد استفاده قرار می گیرند و به علت خواص دارویی اسانس بعضی از گیاهان دارویی نحوه استخراج و نگهداری آن حائز اهمیت است (۱).
۱-۱٫ بیان مسأله
از آنجا که کشت و اهلی کردن گونه های ارزشمند دارویی و معطر کشور می‌تواند در دستور کار محققان و تولید کنندگان گیاهان دارویی در کشور قرار گیرد، در این تحقیق ابتدا بذر اکسشن های مختلف بومادران خزری (به تعداد ۱۶ اکسشن) از رویشگاههای مختلف جمع آوری شده و در شرایط محیطی یکسان در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات البرز واقع در شهرستان کرج وابسته به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور کشت شده است. در این پروژه بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه ی بومادران مد نظر است. بدین منظور گلهای هر یک از اکسشن‌های مختلف این گونه در زمان اوج گلدهی جمع آوری شده و پس از خشک کردن به روش تقطیر با بخار آب مورد اسانس گیری قرار میگیرد. اسانس های حاصل با بهره گرفتن از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC )و کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MASS) مورد شناسایی کمی و کیفی قرار میگیرند و در نهایت به مقایسه و بررسی کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه ی بومادران کشت شده پرداخته شود.
۱-۲٫ ضرورت اهمیت موضوع
با توجه به نیاز کشت و صنعت گیاهان دارویی و صنایع داروسازی کشور به معرفی گونه های جدید و با عملکرد بالا از نظر میزان محصول تولیدی و کیفیت مواد ﻤﺆثره، بررسی گونه های دارای اسانس ارزشمند از جنس بومادران و معرفی اکسشن های برتر آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بررسی اکسشن های مختلف Achillea filipendula برای اولین بار در کشور در این تحقیق صورت می گیرد. شرکتهای کشت و صنعت گیاهان دارویی و تولیدکنندگان اسانس در داخل کشور با بکاربردن مناسب ترین اکسشن ها و گونه بومادران زاگرسی (خزری) قابل کشت در شرایط آب و هوایی کرج، به کمیت و کیفیت بهتری از گیاهان و اسانسهای تولیدی دست خواهند یافت و ارزش افزوده بیشتری نصیب آنان خواهد شد. همچنین از آنجایی که در برنامه‌های اصلاحی ژنتیکی برای بهبود کمی و کیفی عملکرد و تحمل شرایط محیطی, بهره‌گیری از تنوع ژنتیکی از ضروریات اولیه تولید ارقام برتر است این امر با ارزیابی توده‌های متنوع گیاهی و معمولا از مناطق مختلف جغرافیایی برای صفات مطلوب و بکارگیری ژنهای کنترل کننده این صفات، به کمک روش های مختلف اصلاحی امکان‌پذیر می‌باشد. چنانچه منابع و ذخایر ژنتیکی از نظر پتانسیل های ژنتیکی ارزیابی نگردند، استفاده از ژنوتیپهای مورد نظر برای ایجاد ارقام برتر امکان‌پذیر نبوده و یا دارای نتایج مطلوب و مشخص نخواهد بود. بنابراین ارزیابی ظرفیتهای موجود در توده‌های مختلف گیاه از نظر صفات عمده نظیر میزان عملکرد ، بایستی صورت گیرد.
از طرفی میزان تاثیر عوامل ژنتیکی و نیز عوامل محیطی در صفات مختلف متفاوت است و ژنوتیپها و یا اکوتیپهای مختلف نیز در برابر شرایط محیطی واکنشهای مختلفی نشان می‌دهند.
یکی از مهمترین فاکتورهایی که برای ارزیابی این توده ها باید مورد بررسی قرار گیرد بازده اسانس و نوع و درصد اجزای تشکیل دهنده آن است. بهای هر واحد (لیتر) از اسانس گیاهان معطر بستگی به کیفیت آنها دارد و کیفیت اسانس گونه های مختلف بومادران به صورت مستقیم با میزان ترکیبهای خاصی در اسانس هر گونه نسبت دارد.
از آنجا که بین کمیت (بازده) و کیفیت اسانس اکسشن های مختلف بومادران زاگرسی (Achillea (filipendula که بذور آنها از رویشگاهای مختلف کشور جمع آوری شده و در یک شرایط اکولوژی یکسان (اطراف کرج) کشت شده اند، تفاوت وجود دارد و یک یا چند اکسشن بیشترین بازده و کیفیت اسانس را تولید می کند، می تواند جهت تکثیر و بهره برداری در سطح وسیع پیشنهاد شوند.از این رو در این تحقیق سعی می‌شود که به بررسی کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه در آب و هوای کرج پرداخته شود.
۱-۳٫ اهداف

1. 1. مقایسه کمی و کیفی اسانس شانزده اکسشن مختلف گونه بومادران خزری کشت شده

1. 1. تعیین مناسب ترین اکسشن گونه بومادران زاگرسی(خزری) برای کشت در شرایط آب و هوایی کرج

1. 1. مشخص شدن ارزش دارویی و موارد کاربرد بومادران خزری

فصل دوم
مروری بر متون گذشته
۲-۱٫ خانواده کمپوزیته(سینانتره/آستره/کاسنی)^[۱]
از بزرگترین خانواده دولپه ای با حدود ۱۰۰۰ جنس و ۲۰۰۰۰ گونه است که تقریبا در تمام سطح کره زمین به ویژه مناطق معتدل و سرد پراکندگی وسیع دارند. برخی طایفه ها و جنس های این خانواده خاص برخی از قاره ها هستند.مثلا زیر خانواده با گل دارای جام دو لبه (لابیاتی فلوره) به آمریکای جنوبی اختصاص دارد و در آن منطقه به طور خاص پراکنده اند و در بین آنها زیر خانواده دیگر دیده نمی شود. لوله گلیها « توبولی فلور» و پرتو آساها «ردایه» تقریبا در تمام سطح زمین به ویژه در نواحی گرمسیری انتشار دارند. زبانه گلیها « لیگونی فلوره » در مناطق معتدل اروپا-آسیا گونه های این خانواده تقریبا ۶/۱ درصد کل گیاهان گلدار اروپا و آمریکای شمالی را تشکیل می دهند. که ۵/۱ درصد آن در کالیفرنیا می روید.خانواده کمپوزیته که از گیاهان دولپه است عموما علفی، بندرت چوبی ، یا پیچان، با برگهای متناوب ساده و یا دارای پهنک بریده به اشکال مختلف است. وضع خاص دستگاه زایشی این گیاهان تقریبا در دیگر گیاهان دو لپه ای دیده نمی شود.محور گل آذین یا دمگل آذین در این گیاهان در انتها به صورت نهنجی مشترک و به شکل کوپه توسعه پیدا کرده و در گریبانی از برگها محصور می شود. گل ها معمولا در بغل برگکهای مادر که به صورت پولکها و یا پرز های روی نهنج هستند ظاهرا همیشه بسیار کوچک و ریزند. گاه بیش از هزار گل روی یک نهنج یا کوپه در گل برخی از جنس ها دیده میشود. هر گل آذین کوپه با تمام تعداد گل آن حالت یک گل واحد را دارد. و این امر از خصوصیات بارز تکاملی گیاهان این خانواده محسوب میشود. این ساختار گل آذین نه تنها سبب تمایز آنها با دیگر گیاهان دو لپه ای از نظر ریختار می گردد، بلکه سبب سهولت هر چه بیشتر تولید مثل، ازدیاد و برتری آن ها در اشغال عرصه های رویشگاهی می شود؛ و دارای اهمیت زیست شناسی بسیار است (۳۹).
بسیاری از گونه های جنس کاسنی مصرف غذایی دارند و از برگ ریشه کاسنی معمولی (که بسیار تلخ مزه اند) برای تقویت بنیه و تصفیه خون به ویژه در بیماریهای عفونی استفاده می شود. گونه سیکوریوم آندیوا همان “آندیو” است که گیاه در حال رشد و جوان آن به عنوان سالاد مصرف می شود. در زیر به برخی از خواص دارویی برخی از گونه های تیره کاسنی می پردازیم.
گونه بابا آدم^۱ ، ریشه آن دارای اینولین است. ریشه ی باباآدم دارای اثرات صفرا آور، مدر، معرق، دفع اسید اوریک و پایین آورنده قند خون است.
گونه غافث^[۲] دارای اینولین و ماده تلخ بنام اوپاتورین(قی آور) است. این گیاه اشتها آور، مدر ، مقوی و معرق است.
گل گندم^[۳] دارای موسیلاژ، تانن و یک ماده رنگی بنام “سیانین” بوده و اثر مدر دارد. به علاوه در سرماخوردگی، جهت رفع سرفه بکار می رود.گل رنگ^[۴]، روغن دانه ی آن دارای اثر ملینی و کاهش دهنده کلسترول است. خارمریم^[۵]، دارای سیلیمارین و اثر آنتی هپاتوتوکسیک است. شکرتیغال^[۶] یا شکر تیهال دارای خواص نرم کننده مجاری تنفسی و ضد سرفه است. زنجبیل شامی^[۷] ریشه ی آن ۴۰ درصد اینولین دارد و مقوی، مدر، اشتهاآور، ضد باکتری و ضد عفونی کننده است.
افسنطین^[۸]، برگ آن دارای ماده ای تلخ بنام ابسینتین و قسمت هوایی آن دارای اسانس حاوی تویون است و اثرات مقوی، قاعده آور، ضد کرم وضد عفونی کننده دارد.ترخون از گیاه دیگر این جنس است که اثر ضد کرم دارد.
بومادران^[۹]، سر شاخه های آن دارای اسانس است و دارای اثر ضد نفخ و جهت درمان هموروئید بکار می رود. بابونه رومی^[۱۰]، اسانس بابونه به عنوان مقوی تلخ، بادشکن،ضد عفونی کننده به کار میرود. بابونه آلمانی^[۱۱] نیز یک گیاه دارویی است که دارای اثرات ضد اسپاسم، ضد نفخ و ضد التهاب می باشد و در درمان استوماتیتیس مزمن حاصل از شیمی درمانی موثر بوده و تعداد نوتروفیل ها را در نوتروپنی افزایش می دهد. گل مینا^[۱۲] دارای ساپونین، موسیلاژ فراوان و اینولین بوده و اثر مقوی و معرق دارد. گل های بابونه گاو چشم^[۱۳] دارای “پیرترین” است و به عنوان ضد عفونی کننده و دور کننده حشرات استفاده می شود.
از ریشه گیاه آقحوان به عنوان مقوی معده در طب سنتی استفاده می نمایند. از سرشاخه های شاهسپرم^[۱۴] به عنوان آرام بخش استفاده می نمایند (۳و۲۳).
۲-۲٫ مشخصات جنس” بومادران”
بومادران از نظر رده­بندی جزو دسته گیاهان گلدار نهاندانه (Angiospermae)، دولپه (Dicotyledon)، پیوسته گلبرگ (Sympetalae)، راسته گل استکانی (Campanulales)، تیره کاسنی یا آفتابگردان (Compositae)، زیر تیره توبولی فلورا (Tubuliflorae)، تبار آنتمیده (Anthemideae) و جنس آچیلا (Achillea L.) است (۴۵).
جنس بومادران (Achillea) یکی از مهمترین جنس های خانواده کاسنی (Asteraceae) است که بخشهایی از اروپا و آسیا به صورت خودرو رویش داشته و از نظر دارویی بسیار حایز اهمیت است (۲۹). بومادران ازجمله گیاهان دارویی و زینتی است که گونه های مختلف آن به صورت وحشی در مناطق مختلف ایران رویش دارند. این گونه ها به عنوان گیاهانی کم توقع می توانند در فضای سبز مناطق خشک مورد استفاده قرار گیرند (۳۶). در دنیا بیش از ۱۰۰ گونه از این جنس وجود دارد (۲۳و۶۰). این گیاه در صنایع داروسازی کاربرد زیادی دارد مواد موثره آن اشتهاآور است و سبب هضم غذا می شود از دم کرده آن برای کاهش فشارخون استفاده می کنند و در صنایع آرایشی، بهداشتی، تهیه کرم و پماد از آن استفاده می شود(۶). در قرون وسطی بومادران (Achillea millefolium) را برای بندآوردن خونریزی بینی، درمان اختلالات قاعدگی، بی خوابی، اختلالات بینایی، اخلاط خونی (وجود خون در ادرار) ، صرع و غیره بکار می بردند (۲۳و۱۳). بومادران(Achillea millefolium) دارای اثر قوی ضد تشنج، رفع بواسیر و التیام دهنده زخم و جراحات است . همچنین دم کرده سرشاخه های گلدار این نوع بومادران در رفع گاستریت های حاد و مزمن، رفع نفخ و ترشی معده اثر نافع دارد (۲۳). بومادران (Achillea millefolium ) به دلیل قابض بودن، بواسیرهای خونی و اسهال های ساده را درمان می کند و چون در این گونه موارد بطور قاطع عمل میکند اعتقاد مردم نسبت به آن در طی قرون متمادی همواره زیاد بوده است (۲۳و۲۵). بومادران زرد در طب سنتی کشور اردن به عنوان داروی ضد نفخ مورد استفاده قرار می‌گیرد، در صورتی که در ترکیه به عنوان داروی تسکین دهنده دردهای شکمی و التیام دهنده زخمهای پوستی کاربرد دارد (۵۱). بومادران ( Achillea ptarmica) بند آورنده خون، زیادکننده ترشحات بزاق و عطسه آور است.گرد ریشه و برگ گیاه را سابقا برای ایجاد عطسه به منظور رفع سردردهای یکطرفه بکار می برده اند ولی این کار وخصوصا برای مبتلایان به فشارخون و فتق مضر بوده است. با جویدن ریشه این گیاه، ترشحات بزاق تحریک می گردد و افزایش حاصل می کند ولی چون طعم ریشه تلخ و تند است از این جهت نمی توان استفاده کامل ازآن به منظور فوق بعمل آورد. در استعمال خارج، سابقا از ریشه آن با اثر دادن بر روی پوست بدن، جهت رفع خون مردگی استفاده بعمل می آورده اند. بومادران ( Achillea santolina) دم کرده آن در محلهای رویش گیاه، به عنوان مقوی معده، نیرو دهنده و معرق مصرف می شود. بومادران ( Achillea ageratum) به عنوان نیرو دهنده، قابض، ضد خونروی، ضد کرم و همچنین التیام دهنده استفاده می شود (۲۴).
بومادران گیاهی چند ساله علفی، دو لپه از تیره آفتابگردان یا مرکبان می باشد. تیره مرکبان ، یکی از بزرگترین تیره های گیاهی است. و در حدود ۱۱۰۰جنس و ۲۳۰۰۰ گونه گیاهی دارد. جنس بومادران در زیر تیره گل آفتابی ها قرار دارند. یعنی هم گلهای لوله ای و هم گلهای زبانه ای دارند.گلهای لوله ای در مرکز کپه و گلهای زبانه ای در حاشیه کپه قرار دارند.در گیاهان تیره مرکبان هر گل دارای ۵ پرچم بوده وبساک آنها به هم چسبیده و لوله ای را تشکیل میدهند.گل آذین از نوع کپه ومیوه از نوع فندقه یا (Achene)می باشد.در جنس بومادران نهنج کپه دارای فلسهای زیادی بوده و در فندقه پرک همیشه موجود نیست . بومادران معمولا تا ارتفاع ۹۱ سانتی متری  ومعمولا به فرم تک ساقه ای رشد می کند و در قسمت انتهایی چند شاخه می شود.برگها به صورت متناوب در طول ساقه بوده ومعمولا ۷ تا ۱۲ سانتی متر طول دارندو دارای برگچه های بسیار ی هستند.و این حالت به بومادران ظاهری پر مانند وظریفی می دهد.هر گل آذین کپه در حدود ۲۰ الی ۲۵ گل به رنگهای سفید و زرد وقرمز و نارنجی و .. می باشد. بومادران سفید و زرد رنگ به وفور در مراتع روستای باللوجه یافت میگردد.گلهای بومادران زنبورهای عسل را به خود جلب می کنند وهمچنین به خاطر گلهای زیبایش در فضای سبز کشت می گردد.از طریق بذر به آسانی تکثیر می یابد.
بومادران گیاهی پوشیده از کرک، برگ‌های ساده یا شانه‌ای مرکب پوشیده از کرک یا فاقد آن، کپه ناجور گل معمولاً کوچک کم و بیش دارای (دم گل آذین بلند یا فاقد آن) گل آذین منفرد یا کم و بیش دیهیم مجتمع، گریبان مستطیلی، استوانه‌ای تا نیمه کروی فشرده، برگ‌ها زاویه دار یا نوک کند و دارای حاشیه شفاف، گل‌های زبانه‌ای سفید، زرد یا قرمز، نهنج مخروطی یا مقعر، فلس دار، کاهک نیزه‌ای یا مستطیلی و نازک، بدون کلروفیل، نوک کند، بریده بریده یا نوک تیز و رگه‌ی میانی آن غیر ممتد. فندقه ها فشرده یا گرد، دارای رگه‌ی مشخص اما بدون بال جانبی است.
۲-۲-۱٫ رویشگاه و پراکنش­گیاه بومادران
جنس بومادران (Achillea) گیاهانی علفی و چند ساله، از خانواده کاسنی (Asteraceae) هستند. در این خانواده ۹۰۰ جنس و حدود ۱۳۰۰۰ گونه وجود دارد که در نقاط مختلف کره زمین پراکنده اند (۳). موطن اصلی بومادران در نیمکره شمالی بویژه در نواحی کوهستانی نقاط مختلف اروپا و در زمینهای مرطوب مرکز و جنوب اروپا، شرق آسیا و شمال افریقا بیان شده است. بیشترین انتشار این خانواده در نواحی معتدله و سرد کره زمین است (۷). این جنس در ایران ۱۹ گونه گیاه علفی چندساله معطر دارد که ۷ گونه آن انحصاری ایران می‌باشد. بومادران در مناطق مختلف کشورمان به صورت خودرو رشد می­ کند. این گیاه بومی شمال غرب اروپا و شمال ایرلند است، اما در عراق، افغانستان، پاکستان، آناتولی، آسیای مرکزی، لیبی، قبرس، سینا، سوریه، فلسطین، ماورای قفقاز، تالش، ترکمنستان، لبنان و قفقاز نیز یافت می­ شود (۴۵).
۲-۲-۲٫ اهمیت اقتصادی و موارد مصرف بومادران
تاکنون دانشمندان بالغ بر ۱۰۰ ترکیب بیولوژیک فعال در بومادران کشف نموده اند. بومادران دارای مواد تلخ و اسانس‌های فرار است که این مواد خاصیت ضد التهاب و ضد اسپاسم دارند و ترشحات معده را تحریک می‌کنند. تحقیقاتی که در سالهای اخیر بر روی روغنهای فرار A. biebersteinii انجام شده نشان داده است که تاثیرات این مواد فراتر از تاثیرات صرفا شیمیایی بوده و خواصی چون خواص ضد باکتری، ضد قارچ، آنتی اکسیدانت، حشره کش، علف کش و التیام دهنده زخم را به آن نسبت داده اند (۱۲و۱۳و۱۴و۱۵) . مصرف مقدار زیاد این روغن سبب سر درد، سرگیجه می‌شود. از نظر ترکیبات شیمیایی دارای اسانس روغنی فرار و ماده‌ی (HCN گلوکوزید)، آکیلیئین (آشیلین)^[۱۵]می‌باشد گل‌های بومادران دارای اسانس روغنی فرا و ماده‌ای به نام آزولن^[۱۶]می‌باشد وجود کولین^[۱۷]در این گیاه موجب کاهش فشار خون می‌گردد. در هر ۱۰۰ گرم از گل‌های آن ۱۰۰-۱۲ میلی گرم ماده‌ی آزولن وجود دارد. اما مقدار آن در برگ‌های گیاه و پوست ساقه آن خیلی جزئی است. علاوه بر این موادی نظیر : گوآیازولن^[۱۸]، کامازولن^[۱۹]، بتونیسین^[۲۰]، نوعی استاچیدرین^[۲۱]، بتائین^[۲۲]، باز C، آپیژنین آزاد^[۲۳]، گلوکوزیدیاز آپیژنین^[۲۴]، گلوکوزیدی از لوتئولین^[۲۵]، ماتریکارین^[۲۶]، دی ایسیل ماتریکارین^[۲۷]، و دو نوع سسکی ترپن لاکتون^[۲۸] (S. G. I. M. P) در این گیاه وجود دارد. از نظر التیام زخم ها دو ماده شیمیایی Achilleine و Achilletin عامل انعقاد خون را در محل بریدگی و خون‌ریزی تحریک می‌کنند. مواد دیگری چون Azulene، Camphor، Chamazulene،Eugenol ، Menthol، Quercetin، Rutin، Salicyli cacid دارای خاصیت ضد ورم و درد هستند. Tannins و Terpeniol و Cineal موجود در آن ضدعفونی کننده می‌باشد. Thujone یک ماده خواب آور است که خواب آوری آن در ردیف گیاه شاه دانه است. البته باید توجه شود که ماده‌ی Thujone اگر به مقدار زیاد مصرف شود سمی است. همچنین ترکیباتی مانند کالیپتول، لینالول، کامفولن آلدهید، کامفر، بورنئول، کریزانتنول استات، بورنیل استات، کار واکرول، ژرانیل استات، ایزو کاریوفیلن، سیس-فرولیدول، کاریوفیلن اکسید، اولئیک آلدهید، فارنزول ۲-هیدروکسی سیکلو نپتاد کافون و ترانس-نرولیدل در گونه ی Achillea wilhelmsii شناسایی شده است. گونه ی Achillea millefolium دارای یک گلوکو آلکالوئید به نام آکس لئین انیولین، مواد چرب مواد مومی، یک فیتوسترول، تانن و… می‌باشد. اسانس آن به مقدار ۲۵/۰-۱۳/۰ درصد در گیاه وجود دارد. شامل ۸ درصد سنیئول، تویون، بورنئول، اسید فرمیک، اسید والرتیک آزاد یا اتری شده و استن است. رنگ آبی اسانس نیز مربوط به ماده‌ای موسوم به آزولن می‌باشد که به نظر می‌رسد ضمن عمل تقطیر از آن حاصل می‌شود (۱۰). در سال های اخیر تحقیقات فراوانی در زمینه اثرات ضدمیکروبی این گیاه صورت گرفته است و مشخص شده است که برخی از این گیاهان تاثیراتی همانند داروهای شیمیایی یا به مراتب بیشتر از آنها را دارند(۹۱).
جدول ۲-۱٫ معرفی کلی گروه و گونه های جنس بومادران

متابولیت های اولیه شامل ترکیبات بیوشیمیایی مهم یعنی کربوهیدرات ها، پروتئین ها وچربی ها می باشند. سایر ترکیبات بیوشیمیایی گیاهی که به این سه گروه متعلق نباشند به عنوان متابولیت های ثانویه شناخته می شوند که دامنه وسیعی از مواد را شامل می شوند (حبیبی خانیانی، ۱۳۸۴).
کشور ایران به دلیل تنوع آب و هوایی و اکولوژیک جغرافیایی و به دلیل قرار گرفتن در پهنه ای از جهان که در برگیرنده سه ناحیه رویشی اروپا - سیبری، ایرانو-تورانی وخلیج و عمانی می باشد از تنوع گونه ای قابل توجهی برخوردار است. به طوریکه امروزه با پیشرفت علم گیاهشناسی مدرن تعداد گونه های شناخته شده در آن به ۸۰۰۰ گونه بالغ می گردد. قطعاً در میان این تعداد از گیاهان،بخش قابل توجهی در ردیف گیاهان دارویی قرار می گیرند (مظفریان، ۱۳۸۷).
استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها نسبت به دیگر روش های مداوا از جمله شیمی درمانی، هیدرو تراپی، طب سوزنی، هومیوپاتی و غیره قدمت چندین هزار ساله دارد و تا اوایل قرن گذشته مهمترین منبع دارو در درمان بیماریها به شمار می رفت (بهادری، ۱۳۸۵).

طبق برخی سنگ نوشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصری ها و چینی ها در زمرۀ اولین اقوام بشری بودند که فراتر از بیست و هفت قرن پیش از میلاد مسیح از گیاهان به عنوان دارو استفاده برده اند و حتی برخی از آنها را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت کرده اند (ولاگ و استودلا، ۱۳۷۱).
بقراط حکیم بنیانگذار طب ونیز ارسطو شاگرد او درمان را بر پایه گیاهان انجام می دادند. آنها علاوه بر گیاهان رویش یافته در منطقه یونان از گیاهان مناطق دیگر نیز استفاده می کردند. بعد از آنها یکی از شاگردان ارسطو به نام تئوفراست مکتب درمان با گیاه را پایه گذاری کرد (فلوک، ۱۳۶۸).
از قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی از قبیل ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی ودیگران به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند وگیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کرده و کتاب های معروفی چون قانون و الحاوی را به رشتۀ تحریر درآورند (ولاگ و استودلا، ۱۳۷۱).
طی بررسی های دقیق گیاهان ایران که فهرست آنها در کتاب فرهنگ نامهای گیاهان ایران آورده شده قریب به ۵۶۹ جنس از جنس های گیاهی ایران دارویی هستند که در برگیرنده حدود ۲۳۰۰ گونه است. تعدادی از این گیاهان به صورت معرفی شده یا کاشته شده به ایران آورده شده اند و در ردیف گیاهان دارویی بومی نیستند. از این تعداد ۸۰ جنس آن در ردیف گیاهانی است که به ایران وارد شده و در نقاط مختلف ایران کاشته شده اند. در میان این گیاهان ۱۱۶ جنس در ردیف گیاهان معطر و رایحه دار است که دربرگیرنده ۸۳۶ گونه می باشد که اغلب آنها متعلق به تیره های آفتاب گردان، نعناعیان و چتریان می باشد (مظفریان، ۱۳۸۷).
زمینه های استفاده از گیاهان دارویی بسیار وسیع و روبه افزایش است. در صنایع آرایشی - بهداشتی به عنوان شوینده و مواد آرایشی، در صنایع غذایی به عنوان نگهدارنده، طعم دهنده، چاشنی و ادویه، در داروسازی وپزشکی به عنوان دارو، طعم دهنده دارو و یا در استخراج مواد مؤثره از دیگر گیاهان، همچنین در صنایع مختلفی نظیر لاستیک سازی،چسب سازی، نساجی و… از این گیاهان ارزشمند استفاده می شود(صالحی، ۱۳۸۲).
کمیت و کیفیت مواد مؤثره یک گیاه تحت تأثیر عوامل محیطی و ژنتیکی می باشد. محصول زراعی یک گیاه دارویی از نظر اقتصادی زمانی مقرون به صرفه است که مقدار مواد مؤثره آن به حد مطلوب رسیده باشد.
از آنجاییکه که گیاهان دارویی که در طبیعت به صورت وحشی یافت می شوند، در محدوده های جغرافیایی گسترده ای می رویند و دسترسی به آنها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. همچنین استفاده از رویشگاه های گیاهان طبیعت موجب نابودی آنها می شود، از این رو، به جای انهدام ومصرف گیاهان رویشی طبیعت باید نسبت به کشت این گیاهان در سطوح زراعی وباغی اقدام نمود(معقول، ۱۳۷۷).
نکته قابل توجه در کشت گیاهان دارویی حفظ استعداد های اصیل ژنتیکی، پس از غنی شدن آنها از مواد مؤثره تحت تکنیک های زراعی است (امید بیگی، ۱۳۷۴).
نعناع فلفلی گیاهی از تیره نعناعیان است که در زمان های قدیم رومی ها و مصریان از آن استفاده می کردند. اسانس موجود در این گیاه ۵۰۰۰ سال پیش یافت شده است. کشت این گیاه به علت استفاده های فراوان در صنایع دارویی، آرایشی-بهداشتی، غذایی وتولید سموم بیولوژیک از اهمیت بالایی برخوردار است(زرگری، ۱۳۷۹).
از مهمترین عوامل مؤثر بر کمیت وکیفیت اسانس گیاهان دارویی عناصر غذایی خاک است لذا تعیین نوع، میزان دقیق و مصرف صحیح کود تاثیر مهمی در امر تولید و افزایش مواد مؤثره خواهد داشت(معقول،۱۳۷۷).
امروزه کاهش مصرف کود های شیمیایی در تولید محصولات زراعی با بهره گرفتن از کود های زیستی به عنوان جایگزین یا مکمل کودهای شیمیایی پر مصرف، از جنبه های اکولوژیکی و اقتصادی، مزیت هایی را به دنبال دارد(مرادی، ۱۳۸۸).
فصل دوم
« بررسی منابع »
۲-۱- زراعت گیاهان دارویی
توجه به کشت و توسعه گیاهان دارویی در جهان، از زمان برگزاری چهارمین کنگره بین‌المللی حفظ و سلامت جهانی فائو در سال ۱۹۸۶ و قرار گرفتن داروهای گیاهی در انبوه داروهای جهانی آغاز و باعث شد که تقاضای جهانی این محصولات به طور فزاینده‌ای افزایش یابد. تمایل به تولید گیاهان دارویی و معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به خصوص در شرایط کشت اکولوژیک در جهان رو به افزایش می باشد .(Carrubba et al., 2002)کشت اکولوژیک گیاهان دارویی، کیفیت آن ها را تضمین کرده و احتمال اثرات منفی روی کیفیت دارویی و عملکرد آنها را نیز کاهش می دهد .(Griffe et al., 2003)
به دنبال آن کشورهای مختلف نسبت به برنامه‌ریزی کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی در سطوح صنعتی و بهره‌برداری و استفاده از آنها در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی اقدام نمودند و در کنار آن، بازرگانی بین‌المللی این محصولات با رونق روزافزونی روبه‌رو شد. متأسفانه، در کشور ما به رغم وجود پیشینه بسیار طولانی در مصرف گیاهان دارویی و گذشته درخشان خود در مورد دانش گیاهان دارویی و وجود دانشمندانی همچون ابوریحان بیرونی، ابن سینا و رازی، همچنین تنوع فراوان گونه‌های دارویی (تقریباً دو برابر تعداد گونه‌های چندین کشور اروپایی) به عنوان یک منبع غنی طبیعی از دیدگاه اقتصادی و در نتیجه توانایی‌های بالقوه در تولید و صاردات گیاهان دارویی ، هنوز آن طور که شایسته است در زمینه شناسایی، اهلی کردن و کشت انبوه این گیاهان گام اساسی برداشته نشده است. بنابراین با شناخت ومطالعه روند تولید وتجارت گیاهان دارویی ایران و به دنبال آن توجه دقیق و جدی به این مهم، می‌توان علاوه بر تامین نیاز صنایع داروسازی کشور نسبت به مواد مؤثره دارویی، درآمد ارزی قابل توجهی از صاردات فرآورده‌های گیاهان دارویی کسب نمود(باقری و همکاران، ۱۳۸۴).
بررسی تولید و صادرات گیاهان دارویی ایران نیز لزوم توجه به تولید زراعی این گیاهان را نشان می‌دهد.
تولید زراعی این گیاهان پس از گذار از مرحله امکان سنجی کشت و تولید مزرعه‌ای نیازمند یک بررسی و توجیه اقتصادی جهت تصمیم‌گیری و برنامه ریزی در خصوص آن ، با توجه به هزینه‌ها و درآمدها می‌باشد.
بررسی اقلام تولیدی و صادراتی در گیاهان دارویی حکایت از اهمیت تولید زراعی به جای روش های سنتی و بهره‌برداری از عرصه‌های طبیعی دارد. ضمن اینکه با افزایش جمعیت کنونی و فشاری که بر عرصه‌های طبیعی وجود دارد، اصولاً حجم تقاضای گسترده کنونی جواب داده نخواهدشد مگر با روش های مناسب تولید زراعی این گیاهان (وجدانی و سلگی، ۱۳۸۴).
از عمده اهداف و انگیزه‌های کشاورزان در انتخاب گیاه دارویی به عنوان یک گیاه زراعی، افزایش بهره وری آنها در مقایسه با سایر محصولات زارعی می‌باشد به ویژه آنکه برخی از انواع این گیاهان در شرایط آب وهوایی نامساعد و محدود نیز قابلیت کشت و تولید را دارند (باقری و همکاران، ۱۳۸۴).
۲-۲- مشکلات عمده در تولید و توزیع گیاهان دارویی کشور
عمده ترین مشکل گیاهان دارویی در کشور استاندارد نبودن و عدم کنترل کیفی و کمی داروهای گیاهی، نبود بازار داخلی مناسب به دلیل عدم تجویز پزشکان، سیستم توزیع نامناسب (عطاری ها)، عملکرد ضعیف برخی از تجار ایرانی، ضعف در فنآوری و تهیه داروهای گیاهی به دلیل عدم آگاهی کشاورزان از اصول صحیح کشت و بهره برداری ،خشک کردن، ضعف سیستم بسته بندی، نحوه انبار داری و انبار سازی، ضعف در اطلاع رسانی، نبود صنایع تبدیلی در مناطق مختلف و کشت اصولی و علمی این گیاهان می باشد. مهم تر اینکه این صنعت دارای یک متولی خاص و دلسوز نبوده و عدم هماهنگی بین سازمانی به این سوء مدیریت قوت می‌بخشد.
بسیاری از توانایی های کشور در پس موانع ومشکلات عدیده‌ای پنهان مانده‌اند.اهم این مشکلات ریشه در عدم وجود برنامه جامع و ملی دارد که متأسفانه مدیران کشور با این مسأله به صورت استراتژیک برخورد نمی‌کنند.
هر سازمان و ارگانی در عمل، بر مبنای نیاز سنجی و اولویتهای درون سازمانی اقدام به فعالیت می‌کند که نتیجه آن کارهای پراکنده و تکراری است و نتایجی موضعی و کمرنگ به همراه دارد. به علاوه اکثر قراردادهای بسته شده در این صنعت به نفع کارخانه است و در نهایت اینکه به دلیل عدم اعتماد کشاورزان به پیشنهاد این مراکز فشار بر عرصه های طبیعی زیاد می‌شود که خود بحثی مفصل را می‌طلبد.
از سوی دیگر هر چند حضور بخش خصوصی برای مدیریت این شبکه از نظر مدیریتی آرمانی به نظر می‌رسد ولی شاید بهتر باشد برای جلوگیری از ایجاد مشکل، سازمان هایی نیمه دولتی به عنوان هسته مرکزی این آژانس بازاریابی فعالیت کنندو این شرکت های خصوصی که از کمک های دولتی بهره‌مند هستند، در زمینه‌های مختلف با این هسته مرکزی به تبادل اطلاعات و خدمات و کالا بر اساس تعرفه‌های منصفانه بپردازند. این زمینه شامل همکاری بازاریابی کارخانه‌های فرآوری و بسته بندی برای اعلام نیاز همکاری شرکتهای خصوصی برای ترویج، بستن قرارداد با کشاورزان، ارائه مشاوره‌های علمی و مالی، بیمه محصولات وغیره برای تأمین نیاز است.
در عرصه بین المللی باید به استانداردهای جهانی توجه شود و با توجه به ذخایر فیلوژنتیکی غنی موجود، تحولی عملی در اصول کشت و فرآوری این گیاهان لازم به نظر می‌رسد که می‌تواند هزینه‌های خود را به عنوان بودجه‌ای با حداقل ثابت و بسته به سود شبکه تامین نماید(نیرومنش و همکاران، ۱۳۸۴).
یکی از مشکلات مهم موجود بر سر راه رشد و توسعه گیاهان دارویی بازار یابی محصولات آن می‌باشد. بازار یابی صحیح سبب می‌شود تا محصولات بر اساس نیاز مصرف کنندگان تولید و به نحوه بهداشتی و مورد پسند در اختیار آنان قرار گیرد. به دلیل ویژگی های خاص گیاهان دارویی نظیر فساد پذیری، تولید فصلی و حجیم بودن، بازار یابی محصولات آن از حساسیت بالایی برخوردار است .
عملیات بازار یابی شامل انبارداری ،حمل و نقل،درجه بندی ،بسته بندی و تبدیل می‌باشد. در سازمان بازار یابی نیز تولید کنندگان، واسطه ها و مصرف کنندگان نقش عمده را ایفا می کند(رحیمی، ۱۳۸۴).
هزینه‌های بازاریابی باید از سوی کارخانجات دارای صنایع تبدیلی گیاهان دارویی به عاملین بازاریابی پرداخت شود. علت این گونه اختصاص سود این است که فرآورده‌های دارویی قیمتی بسیار بالاترازخود آن گیاهان به صورت تر و یا خشک دارند. از سوی دیگر این شبکه بازاریابی بدلیل فعالیت درعرصه بین المللی برای کارخانجات سودی سرشار به همراه خواهد داشت. به نظرمی رسد عملکرد این سیستم بسیار گران است که تمام قسمتهای ذینفع به صورت کاملاً منصفانه به ادامه فعالیت اقتصادی علاقه نشان می‌دهند.
۲-۳- تیره نعناع
تیره نعناع دارای صفات و اختصاصات بسیار با اهمیت است. اختصاصات مزبور به قدری روشن و قابل تشخیص اند که این تیره را باید از اولین تیره های مشخص شناخته شده توسط گیاه شناسان دانست.
بر اساس ساختمان گل، نعناعیان یکی از بزرگترین و توسعه یافته ترین خانواده های گیاهی رده عالی محسوب می شوند. این گیاهان در تمامی نقاط جهان به جز قطب شمال وقطب جنوب پراکنش دارندو بیشترین دامنه انتشار آنها در منطقه مدیترانه است , ۲۰۰۵) Aflatuni).
گیاهان این تیره گیاهانی عموماً علفی، یکساله یا پایا و دارای ساقه های راست یا خزنده اند. بعضی از آنها ظاهر بوته مانند و ساقه های چوبی شده فراوان دارند.
از مشخصات این گیاهان آن است که ساقه های چهار گوش دارند. از قاعده ساقه آنها نیز غالباً ساقه های فرعی منشأ می گیرد که حالت خزنده در سطح زمین پیدا می کنند ویا درون خاک وارد گردیده به صورت ساقه های زیر زمینی در می آیند. در انواع چند ساله این گیاهان،ساقه های مسن، ظاهر مدور دارند.
عدۀ زیادی از گیاهان تیره نعناع، به سرعت تحت تأثیر شرایط متفاوت محیط زندگی قرار می گیرند، مانند آنکه انواعی از آنها که در دشت ها و اماکن مرطوب می رویند اگر به محیط های خشک منتقل شوند، به سرعت تغییراتی از نظر سازش و تطابق با شرایط محیطی حاصل می کنند تا تحمل آنها در مقابل تعرق، زیاد شود. به طوری که برگ های آنها پوشیده از کرک می شود، یا کنارۀ پهنک برگ های آنها به سمت پایین خمیدگی پیدا می کند، یا روزنه ها به حالت فرو رفته در بشره باقی می مانند، یا ممکن است هیپودرم آنها به صورت کاملا کلانشیمی درآید و یا برگ حالت نسبتا ضخیم و چرمی پیدا کند. حتی سطح برگ ممکن است کاهش حاصل نماید به حدی که به کلی از بین برود. (زرگری، ۱۳۷۶). این گیاهان برای سهولت در گرده افشانی سازگاری هایی مانند شکل ظاهری گل، رنگدانه ها و تراوش شهد پیدا کرده اند(Aflatuni, 2005).
گیاهان تیره نعناع، عموماً برگ های متقابل، گاهی ساقه آغوش و به ندرت فراهم دارند و برگ ها همیشه ساده اند. بشره ساقه و برگ این گیاهان، غالباً پوشیده از تارهای ترشحی وغیر ترشحی به اشکال مختلف است.(امید بیگی، ۱۳۷۶ )
گل های آنها کامل، نامنظم، نر- ماده و مجتمع به صورت دسته هایی واقع در محور ساقه یا در قسمت انتهایی آن است. این گیاهان دارای کاسه گل پیوسته بوده که عموماً دارای ۵ تقسیم یا دندانه می با شد و بر روی کاسه گل گاهی خطوط برجسته و گاهی اوقات کرک وجود دارد که در شناسایی گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.(زرگری، ۱۳۷۶ )
این خانواده یکی از بزرگترین خانواده های گیاهی برای ارزیابی و بررسی وقایع متابولیسم ثانویه است.
مواد مؤثره عمده نعناعیان، اسانس های ترپنوییدی و مواد فنلی گوناگون است.بیشتر ترپن ها و دیگر ترکیبات درغدد ترشحی برگ ها، ساقه ها و اندام زایشی این گیاهان تجمع یافته اند .(Aflatuni, 2005)
جام گل در این گیاهان دارای اشکال متنوع بوده وعموماً به چهار صورت زیر می باشد:
۱- جام گل دارای دو لوب مشخص
۲- جام گل به علت عدم رشد لوب فوقانی به ظاهر دارای یک لوب
۳ – جام گل مرکب از پنج لوب مساوی یا تقریباَ مساوی
۴ – جام گل فقط دارای لوب تحتانی منقسم به پنج لوب
پرچم آن ها حالت دی دینام دارد. مادگی دو برچه ای، خامه ژینوبازیک و میوه چهار فندقه محتوی دانه های بدون آلبومن است.
گیاهان این تیره از نظر مشخصات تشریحی دارای ویژگی های عمومی به شرح زیر می باشند:
۱- انواع علفی آنها عموماً دارای دسته های کلانشیم در زوایای ساقه زیر بشره اند. وجود این حالت باعث می گردد که ساقه این گیاهان ظاهر چهار گوش پیدا کند.
۲ - دسته های چوب - آبکش پسین در آنها معمولاً به وضع غیر ممتد و جدا از هم دیده می شود.
۳ - بشره ساقه و برگ این گیاهان، غالباً پوشیده از تارهای ترشحی و غیر ترشحی به اشکال مختلف است .

Xen
VMware ESXi
از دیدگاه های مختلفی می توان hypervisor ها را با یکدیگر مقایسه نمود. از آن جمله می توان به پیاده سازی سرویس مجازی سازی کامل^[۸۱] در مقابل مجازی سازی ضمنی^[۸۲] اشاره کرد. در حالت اول، سخت افزار به طور کامل شبیه سازی می گردد و انتزاع کاملی از آن برای ماشین های مجازی ایجاد می گردد. به این ترتیب سیستم های عامل میهمان^[۸۳] نیازی به اصلاح برای کار بر روی این ماشین مجازی نخواهند داشت. همچنین آنها و نرم افزارهای در حال اجرا بر روی آنها هیچ اطلاعی از وجود ماشین مجازی نخواهند داشت. در نتیجه پیاده سازی به شکل کامل امکان مهاجرت نرم افزارها و سیستم های عامل میهمان بین ماشین های فیزیکی را میسر می سازد. همچنین با ایزوله کردن نرم افزارها و سیستم عامل ها، امنیت هر یک از آنها در حد بالایی تامین خواهد شد.

در عین حال این شکل از مجازی سازی مشکلات کاهش کارایی را نیز به دنبال دارد. زیرا hypervisor مجبور است تصویر کاملی از هر ماشین مجازی و سیستم عامل میهمان نصب شده بر روی آن را نگه دارد. به عنوان مثال حتی BIOS شبیه سازی می گردد. بنابراین منابع بیشتری صرف مدیریت و اجرای hypervisor خواهد شد.
در مقابل، پیازی سازی مجازی سازی به شکل ضمنی اجازه دسترسی سیستم های عامل میهمان را به بخش هایی از منابع بدون شبیه سازی آنها فراهم می کند. در این حالت لازم است روی سیستم های عامل میهمان اصلاحاتی صورت گیرد تا امکان برقراری ارتباط با hypervisor را داشته باشند. در نتیجه آنها از وجود ماشین مجازی مطلع خواهند بود. این روش در کنار برخی از مشکلات امنیتی، عموما از سیستم های عامل closed-source پشتیبانی نمی کند زیرا امکان انجام اصلاحات لازم برای کار در ماشین مجازی در مورد آنها وجود ندارد ]۳۹[.
نرم افزارهای Hyper-V و Xen به صورت مجازی سازی ضمنی و ESX به صورت مجازی سازی مطلق پیاده سازی شده اند.
در ادامه به بررسی معماری هر یک از این سه محصول می پردازم و در نهایت برای مدل سازی روابط بر روی VMware ESX متمرکز خواهیم شد.

Microsoft Hyper-V
توضیحات زیر از سایت رسمی اسناد فنی شرکت میکروسافت (MSDN) برداشت شده است ]۴۰[.
Hyper-V یک تکنولوژی مجازی سازی مبتنی بر Hypervisor است که برای Windows server 2008 نسخه ۶۴ بیتی ساخته شده است.
اولین مفهوم مطرح در این تکنولوژی نوعی از جدا سازی^[۸۴] به نام پارتیشن است. در واقع Hyper-V از این بخش های جدا شده برای نگهداری اطلاعات و اجرای سیستم عامل های مختلف استفاده می کند. وجود حداقل یک پارتیشن ضروری است که پارتیشن ریشه یا والد^[۸۵] نامیده می شود. در این پارتیشن یک سیستم عامل Windows server 2008 نصب و اجرا می گردد که وظیفه مدیریت دیگر سیستم عامل های مهمان و برقراری ارتباط آنها با سخت افزارهای فیزیکی را بر عهده دارد. پارتیشن ریشه تنها پارتیشنی است که دسترسی مستقیم به سخت افزار فیزیکی را دارد و از طریق رابط برنامه نویسی^[۸۶] hypercall سیستم عامل های میهمان را ایجاد می کند.
سیستم عامل های میهمان با تصویری از پردازنده و وقفه ها^[۸۷] و در فضای محدودی از حافظه کار می کنند. در واقع hypervisor وقفه ها را برای سیستم عامل ترجمه کرده و به پارتیشن متناظر ارسال می کند. همچنین سیستم عامل ها (میهمان) به کمک ماژول VDev ^[۸۸] با تصویری از سخت افزارهای جانبی کار می کنند که توسط hypervisor اجرا می شود. درخواست سیستم عامل از سخت افزار^[۸۹] مجازی توسط VMBus^[90] که یک کانال ارتباطی منطقی بین پارتیشن ها است به hypervisor و یا پارتیشن ریشه منتقل می شود و از آنجا به سخت افزار واقعی انتقال می یابد. به عبارت دقیقتر، ماژول VSC^[91] بر روی سیستم عامل میهمان درخواست خود را از طریق VMBus برای ماژول VSP^[92] بر روی سیستم عامل میزبان در پارتیشن ریشه ارسال می نماید.
همچنین می توان از امکان Enlightened I/O برای افزایش سرعت و کارایی دستیابی به سخت افزارهای جانبی مانند دیسک، رابط شبکه و غیره استفاده نمود. در واقع این تکنولوژی، پیاده سازی پروتکل های سطح بالا (مانند SCSI) است که برای استفاده در محیط مجازی آماده پیاده سازی پروتکل های سطح بالا (مانند SCSI) است که برای استفاده در محیط مجازی آماده شده اند^[۹۳]. این پروتکل ها با استفاده مستقیم از VMBus، لایه های میانی شبیه سازی^[۹۴] سخت افزارها و نیاز به راه اندازها^[۹۵] را از بین می برند. اما استفاده از این امکان به راه اندازی سرویس های مجتمع سازی^[۹۶] نیاز دارد که برای چند سیستم عامل مشخص موجود است.
لیست سیستم های عاملی که توسط Hyper-V پشتیبانی می شوند در جدول ۳٫۱ آورده شده است.
جدول ۳٫۱٫ سیستم های عامل قابل پشتیبانی توسط Hyper-V R2 ]42[

۵

مزیت اطلاعات

کمیت اطلاعات

میزان قابل دسترس اطلاعات

P₁₆ , P₁₇ , P₁₈

۴

کیفیت اطلاعات

مناسب بودن برای استفاده از اطلاعات

P₁₉ , P₂₀

۳-۶) روایی^[۱۰۰] و پایایی^[۱۰۱] ابزار اندازه گیری

پیش از اطمینان نهایی به ابزارهای اندازه گیری و به کارگیری آن ها در مرحله اصلی جمع آوری داده ها، ضرورت دارد که محقق از طریق علمی ، اطمینان نسبی لازم را نسبت به روا بودن به کارگیری ابزار مورد نظر و معتبر بودن آن پیدا کند ( خاکی ، ۱۳۹۰ ، ص ۲۴۴ ). روایی و پایایی مهر تاییدی هستند بر استحکام علمی یک مطالعه تحقیقی که به شرح آن ها پرداخته می شود.

۳-۶-۱) روایی

مقصود از روایی آن است که آیا ابزار اندازه گیری می تواند خصیصه و ویژگی که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه گیری کند یا خیر؟ موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری های نامناسب و ناکافی می تواند هر تحقیق علمی را بی ارزش و ناروا سازد ( خاکی، ۱۳۹۰ ، ص ۲۴۴ ). برای سنجش روایی پرسشنامه از روش دلفی استفاده شده است . در این راستا به منظور روایی ابزار اندازه گیری تحقیق ، پرسشنامه اولیه در اختیار متخصصان آن رشته قرار گرفت و با بهره گرفتن از میانگین نظرات ایشان و انجام اصلاحات ، پرسشنامه نهایی طراحی گردید.

۳-۶-۲) پایایی

در این تحقیق جهت اندازه گیری سازگاری درونی ابزار از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. با بهره گرفتن از فرمول زیر ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه از نرم افزار spss محاسبه گردید.
n Σ S_i²
α = ( ۱ - )
n - 1 Σ S_t²
n= تعداد سوالات آزمون
S_i² = واریانس سوال i ام
S_t² = واریانس کل آزمون
ضریب آلفای گزارش شده برای متغیرهای تحقیق به شرح زیر است که نشان دهنده معنی دار بودن و در نتیجه پایایی ابزار پرسشنامه در این تحقیق است.

جدول( ۳-۳) درصد آلفای متغیرها

متغیر

تعداد سوالات

ضریب آلفای کرونباخ به درصد

ارزش ویژه برند

۵

۱/۸۴

به سبب این نقش اولی و اصلی خانواده در زمینه تعلیم و تربیت افراد، دین اسلام برای اعضای خانواده نقش‏های مهمی قایل شده است و سلامت اعضای خانواده و رشد و ارتقای آن‏ها را در گرو رعایت این نقش‏ها و مسؤولیت‏ها می‏داند. دین اسلام برای نهاد خانواده در تربیت فرزندان، تا آن‏جا اهمیت قایل است که یکی از ملاک‏های گزینش را درامر ازدواج یا مسؤولیت‏ها برخورداری از خانواده اصیل می‏داند.

حضرت علی علیه‏السلام در نامه‏ای به مالک اشتر می‏فرماید: از میان مردم، کسانی را برای کارگزاری انتخاب کن که تجربه و حیا دارند، از خانواده‏های صالح و صاحب قدم‏های مفیداسلام و دارای سوابق شایسته‏اند،همچنین دین اسلام حقوق متقابلی برای فرزندان و والدین برشمرده و آن‏ها را به رعایت آن حقوق سفارش نموده است. حضرت در این زمینه می‏فرماید: برای فرزند بر پدر حقی است و برای پدر برفرزند حقی. حق پدر بر فرزند این است که او را در همه چیز اطاعت کند، مگر در معصیت خداوند سبحان. و حق فرزند بر پدر آن است که اسم زیبا بر او بگذارد و فرهنگ سازنده او را نیکو کند و قرآن را به او تعلیم نماید.^[۶۸]
پس می توان گفت الگوهای نامناسب رفتاری‏ اطرافیان منجر به تقلید کورکورانهء نوجوانان از آنان می‏شود. سیگار کشیدن، نوشیدن الکل، اعتیاد به مواد مخدر و سایر کجروی‏های اخلاقی در خانواده موجب بدآموزی و زمینه‏سازی برای شروع انحرافات و آسیب‏های اجتماعی در کودکان و نوجوانان می‏شود.در چنین خانواده‏هایی‏ نوجوانان به جای این‏که به فکر انجام فعالیت‏های مثبت و سازنده باشند،مدام درصدد یافتن راه‏هایی برای مقابله با آثار این بحران‏ها می‏باشند و در بدترین شرایط نیز خود درگیر آن‏ می‏شوند.

ب: فقر مادی خانواده

بیشتر بزهکاران جوامع را افراد فقیر تشکیل می دهند مثلاً افرادی که در محله های شلوغ و پرجمیعت شهرها زندگی می کنند بیشتر از سایر افراد در خطر بزهکاری قرار دارند.
البته نمی توان گفت بین فقر و بزهکاری رابطه ای مستقیم وجود دارد چون در هر جامعه عده زیادی از مردم فقیرند ولی بزهکار نیستند اما یکی از عللی که افراد مختلف را به بزهکاری می کشاند در محرومیت های ناشی از فقر است .به رغم این‏که بین فقر مادی و بزهکاری هیچ ارتباطی وجود ندارد،ولی عامل‏ مهمی در بزه جوانان جامعه به شمار می‏آید،زیرا به‏ علت فقر و نداری امکان دسترسی به بسیاری از امکانات‏ آموزشی را از دست می‏دهند و هیچ تخصص و حرفه‏ای پیشه‏ نمی‏کنند و در نتیجه در بازار کار سهم عمده‏ای ندارند.همین‏ امر موجب کشیده شدن گروهی از جوانان به سمت و سوی‏ بزهکاری و امکان استفاده از آن می‏شود^[۶۹]
البته در بعد دیگر باید گفت مقدار چشمگیری از بزهکاران را افراد ثروتمند و پردرآمد جامعه تشکیل می دهند زیرا در خانواده هایی که رفاه و درآمد اقتصادی زیاد است روابط انسانی بر اثر کثرت کار و یا سرگرمی ضعیف تر می شود ضعف روابط انسانی به نوبه خود عامل مساعدی برای کشش به بزهکاری است.

ج: ستیزه والدین

وقتی محیط خانواده کانون و محیط مناسبی برای زندگی نباشد انسانی سعی می کند بیشترین اوقات خود را در خارج از محیط خانواده بگذراند.
محمد حسین فرجاد درباره اختلافات و مشاجرات و ستیزه های والدین و تأثیر سوء آن بر فرزندان می نویسد:ضمن ارتباط و تماس با معتادان جوان به عده ای برخوردیم که به علت روابط نامطلوب والدین شان با یکدیگر راه مواد مخدر و اعتیاد را انتخاب کرده بودند به نظر وی وقتی محیط خانواده کانون و محیط مناسبی برای زندگی نباشد انسان باید سعی کند به دام فرصت طلبان اعتیاد که مانند شکارچیان ماهری که دنبال شکار می گردند نیافتد این تبهکاران و عاملان اعتیاد و مخدرات پس از شناخت مشکل شخصی این افراد در نقش انسان دلسوز ظاهر شده و برای فرار از این واقعیت تلخ آنان را به مصرف سیگار و مخدرات دعوت می کنند و پس از چند بار مصرف مواد مخدر معتادش می نمایند و پس از معتاد کردن شخص ،دیگر از آنها به عنوان دوست خبری نمی شود بنابراین هر قدر ستیزه های خانوادگی بیشتر باشد احتمال کشش به طرف بیرون از خانه و دوستان ناباب و اعتیاد و دیگر انحرافات و آسیب های اجتماعی بیشتر می شود.
درباره تأثیر شرایط نامطلوب محیط خانواده در گرایش به جرائم و بزهکاری همچنین می توان گفت: هم دختران و هم پسرانی که والدین خود را در اثر جدایی هیجان آمیز یا طلاق از دست می دهند بیشتر در اعمال بزهکارانه درگیر می شوند در میان پسرانی که پدر و در میان دخترانی که مادر خود را در اثر مرگ از دست می دهند وقوع جرم و جنایت و اعتیاد بیش از مردم عادی هست.
در این راستا آمارها نشان می‏دهند، نوجوانانی که والدینشان دچار مشکلات و مسائل اخلاقی- رفتاری‏اند،بیش‏تر در معرض خطر اعتیاد و مصرف مواد مخدر قرار دارند،مشکلات رفتاری خانوادگی منجر به عدم‏ امنیت و وارد شدن فشار روانی بر جوانان و نوجوانان می‏شود و آنان را از محیط امن خانواده دور می‏سازد.همین امر موجب ارتباط بیش‏تر آن‏ها با دوستان و گاه افراد مسئله‏داری‏ می‏شود که زمینه‏ساز بسیاری از مسائل اجتماعی بعدی‏ خواهد بود.
بند سوم :عوامل محیطی
دوستان و معاشرین ناباب، یا بطور کلی عوامل محیطی می تواند در کشیده شده کودکان و نو جوانان به سوی بزهکاری موثر واقع شود در جامعه،عوامل مخاطره‌آمیز محیطی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

الف:نقش گروه همسالان و دوستان

گروه همسالان و دوستان الگوهای مورد قبول یک فرد در شیوه گفتار، رفتار و اندیشیدن هستند. فرد برای این‏که مقبول جمع دوستان و همسالانش باشد و با آن‏ها ارتباط و معاشرت داشته باشد، ناگزیر است هنجارها و ارزش‏های آن‏ها را بپذیرد. در غیر این صورت، از آن جمع مطرود می‏شود. از این‏رو، به شدت متأثر از آن گروه می‏گردد، تا حدّی که اگر بنا باشد در رفتار فرد تغییری ایجاد شود یا باید هنجارها و ارزش‏های آن جمع را تغییر داد یا ارتباط فرد را با آن گروه قطع کرد. تأثیر گروه همسالان، همفکران و همکاران و دوستان در رشد شخصیت افراد کم‏تر از تأثیر خانواده نیست؛ چرا که در مرحله بعد از محیط خانواده، منحصرا زیر نفوذ این گروه قرار می‏گیرد. بدین روی، اگر فردی با گروهی از بزهکاران رابطه برقرار کند و با آن‏ها دوست شود، به تدریج تحت تأثیر رفتار آن‏ها قرار می‏گیرد ، چون از سویی، ملاک پذیرش و قبول فرد توسط یک گروه و جمع، پذیرفتن فرهنگ آن‏هاست.^[۷۰]

ب:عوامل مربوط به مدرسه

مدرسه دومین سازمان اجتماعی است که در ساختار شخصیتی نوجوانان سهم مهمی را ایفا می‌کند. آگاهی مربیان نسبت به اصول بهداشت روانی در شکل‌گیری صحیح شخصیت کودکان اثر دارد. عواملی چون بی‌توجهی اولیاء مدرسه ، استرس‌های شدید تحصیلی، عملکرد تحصیلی ضعیف، ترک تحصیل، ورود به مدرسه جدید و احساس انزوای اجتماعی، بی‌علاقگی به فعالیت‌های مدرسه، عدم نظارت و کنترل کافی مسئولین مدارس بر دانش‌آموزان، مدیریت ضعیف مدارس و… از جمله عواملی محیطی تأثیرگذار در گرایش فرد به بزهکاری هستند.

ج: محل سکونت فرد

محل سکونت فرد، موقعیت و شرایط حاکم بر آن از جمله فاکتورهائی است که باید در مورد معضل بزهکاری مدنظر قرارگیرد. به‌عبارت دیگر افرادی‌که در محله‌های شلوغ و پرجمعیت شهرهای صنعتی و تجاری زندگی می‌کنند، بیشتر از سایر افراد در خطر بزهکاری قرار دارند و عواملی چون: حاشیه‌نشینی، جمعیت زیاد، وفور مشاغل کاذب، شیوع خشونت، فقدان ارزش‌های اخلاقی و… از جمله عوامل تأثیرگذار بر آن است.^[۷۱]

د: عدم برخورداری از محیط‏های تفریحی سالم

انسان‏ها در عصر صنعت و فناوری به سبب تسلّط یافتن بر ابزار کار و صنعتی شدن کارها و امکان تولید انبوه با کم‏ترین نیروی کار، از فراغت بیش‏تری برخوردارند. از این‏رو، بخشی از اوقات خود را برای استراحت و رفع خستگی و بازیابی مجدّد توان و قدرت کار، به تفریح اختصاص می‏دهند.
اگر مکان‏های تفریحی سالم و مطابق با ارزش‏ها و آداب و رسوم و فرهنگ و معتقدات مذهبی وجود نداشته باشند، افراد به سایر اماکن عمومی از قبیل قهوه‏خانه‏ها، غذاخوری‏ها، کوچه‏ها و خیابان‏ها پناه می‏برند. در این شرایط، افراد بزه‏کار و منحرف در بین آن‏ها نفوذ کرده، آن‏ها را به کارهای خلاف می‏کشانند تا بر اثر پیدا کردن همدست در رفتارهای نابهنجار، به آرامش نسبی برسند و بدین صورت، زمینه انحراف افراد جویای تفریح سالم، فراهم می‏شود و این افراد، بخصوص اقشار جوان، جذب گروه‏های منحرف می‏شوند.
بند چهارم :عوامل اجتماعی خاص
در این حوزه، بیش‏تر جامعه‏شناسان آسیب‏های اجتماعی و انحرافات را فقط به عنوان یک پدیده اجتماعی به حساب می‏آورند. از این‏رو، تنها به بررسی علل اجتماعی آن می‏پردازند و به علل فردی و روانی توجّه نمی‏کنند. در عین این‏که ویژگی‏های شخصیتی و روانی افراد نیز در این امر مؤثر است و در زمینه رفتارها جایگاه ویژه‏ای دارند، اما در این مقام، علل اجتماعی انحرافات مورد بحث و بررسی قرار می‏گیرند و از بین آن‏ها، به عواملی که نقش مهم‏تری در این زمینه ایفا می‏کنند توجه می‏شود:

الف :تاثیربحران‌های اقتصادی

عواملی مانند بحران‌های اقتصادی، گرسنگی، تورم، مهاجرت (که در پی آن آوارگی، تضاد و تعارض فرهنگی به‌علت تغییر علل جغرافیائی ایجاد می‌شود)، بیکاری، رفاه اقتصادی یا فقر نقش بسیار مهمی در گرایش افراد به بزهکاری ایفا می‌کند. احتمال دارد خانواده‌هائی هم که درآمد اقتصادی بالائی دارند، به‌دلیل ضعف روابط انسانی یا کثرت کار و سرگرمی، زمینه مساعدی را برای گرایش اعضاء خانواده به موادمخدر فراهم نمایند.
هم‌چنین جمعیت آسیب‌پذیری که معمولاً در گروه‌های سنتی ۱۵ تا ۲۵ سال قرار می‌گیرد، به‌علت عدم دستیابی به شغل مناسب در جامعه در گرایش به مواد آسیب‌پذیرتر هستند.^[۷۲]

ب: نابرابری های اقتصادی – اجتماعی

وجود تفاوتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میان اقشار مختلف‏ جامعه مانند فلسفهء طبقاتی و اجتماعی، شکاف درآمدی،نابرابری در برخورداری از منابع ثروت اجتماعی،نابسامانی عیمق در امکان دستیابی به قدرت سیاسی،درجات‏ بسیار متفاوتی از فقر و محرومیت اجتماعی‏ و امکانات متفاوت فرصتهای زندگی‏ در مجموع باعث می‏شوند که در فرد احساسی‏ از تبعیض،حرمان و سرخوردگی پیدا شود. یکی از راههایی که در برابر این افراد قرار می‏گیرد و به نظرشان به طور موقت آن را از رودررویی با مشکلات دور می‏کند،روی آوردن‏ به سوی بزهکاری است؛و مسلم است که این‏ اتفاق برای خانواده‏هایی روی می‏دهد که از جهت اراده و قدرت تجزیه و تحلیل و درک‏ مسائل ضعیف بوده و روی اعضای خود نظارت کافی ندارند^[۷۳]
اختلاف طبقاتی در هر جامعه به بی ایمانی بیشتر افراد آن جامعه نسبت به شرایط اقتصادی موجود منتهی می شود و همین بی ایمانی در شناخت اجتماعی افراد نسبت به بزهکاری تأثیر بسزایی دارد.

ج: وضعیت بد اقتصادی

تأثیر وضعیت اقتصادی بر رفتار و اخلاق آدمی از گذشته‏های دور، مورد توجه دانشمندان بوده است. امروزه جرم‏شناسان در این زمینه به دو گروه تقسیم می‏شوند: گروهی که گرایش به مکتب سوسیالیستی دارند، معتقدند که رفتار انحرافی افراد شدیداً متأثر از وضعیت بد اقتصادی آن‏هاست. در نتیجه، شرایط نابرابر توزیع ثروت و ناعادلانه بودن آن را عامل انحراف می‏دانند و این را که بیش‏تر منحرفان و مجرمان و بزه‏کاران و معتادان به مواد مخدّر از اقشار پایین جامعه بوده، در محلات فقیرنشین و شلوغ و کثیف زندگی می‏کنند، تأییدی برای ادعای خود می‏دانند.
در مقابل این دیدگاه، دسته‏ای دیگر از جرم‏شناسان رشد اقتصادی و بالا رفتن سطح زندگی را عامل انحراف می‏دانند ،در منابع دینی ما نیز به این مسأله توجه شده است. اسلام هیچ‏یک از دو نظر را به عنوان عامل انحصاری نمی‏پذیرد؛ یعنی از سویی، فقر و تنگ‏دستی را عامل بی‏توجهی به مسائل معنوی و ارزش‏ها و هنجارها می‏داند و روایت مشهور من لا معاش له لامعاد له اشاره به این مطلب دارد. دلیل این مسأله هم روشن است؛ زیرا اگر افراد از لحاظ اقتصادی، در شرایطی قرار بگیرند که نتوانند مایحتاج اولیه و ضروری زندگی خود را فراهم کنند، در این صورت چنین افرادی زیربار ارزش‏های اخلاقی و هنجارهای صحیح نمی‏روند، بلکه همه توان خود را در راه رفع مشکلات معیشتی به کار می‏گیرند.
روایتی که از پیامبراکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در این زمینه وجود دارد، به روشنی دلالت بر این مدعا دارد: اگر فقر در جامعه به قدری زیاد شود که گروه‏هایی در جامعه گرسنه باشند و در تأمین معیشت خود دچار مشکل شوند، به یقین ارزش‏ها و دستورات و هنجارها و قوانین را نادیده می‏گیرند و در این صورت، انحرافات اجتماعی در جامعه اشاعه می‏یابد^[۷۴]
از سوی دیگر، اسلام مال اندوزی و ثروت انباشتن را نیز عامل طغیان و انحراف انسان‏ها به حساب آورده است؛ چون بسیاری از انسان‏ها اگر خود را در زمینه‏های مادی کاملاً مستغنی و بی‏نیاز احساس کنند، به تدریج این بی‏نیازی در زمینه‏های اقتصادی، موجب می‏شود که فرد خود را در زمینه‏های دیگر نیز از خدا بی‏نیاز بداند و در این صورت، دستورات و فرامین او را زیر پا گذارد و به سوی طغیان و ناهنجاری روی آورد. این معنا از آیه ششم و هفتم سوره «علق» قابل استنباط است که می‏فرماید:
کَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَى، یعنی: حقا که انسان سرکشى مى‏کند
أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى یعنی :همین که خود را بى‏نیاز پندارد^[۷۵]

د: بیکاری

بیکاری یکی از مشکلات عمده اقتصادی است که همیشه مورد توجه و نگرانی سیاستگذاران و برنامه ریزان کشور بوده است همین طور تورم و گرانی نیز موجب دغدغه و دلواپسی جامعه می باشد ولی بیکاری نسبت به تورم حساس تر و با اهمیت تر است. دلیل اهمیت بیکاری جدا از اثرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن که در بعضی مواقع خاص امکان دارد مسایل بحران زا در پی داشته باشد به لحاظ ویژگی ابعاد اقتصادی آن است. اگر بیکاری بر اثر ایجاد نشدن واحدهای تازه تولیدی و صنعتی و خدماتی و فنی اشتغالزا تداوم و گسترش یابد قطعاً کاهش قدرت خرید نیروی کار در جامعه تأثیرات منفی بر جای می گذارد و در میزان تقاضای کل جامعه این پیامد ناگوار فی الفور مانند میزان الحراره درجات تقلیل را طی خواهد کرد چه بسا این وضعیت منفی به بروز رکود و کسادی کامل در میزان ظرفیت های سرمایه منجر شود.^[۷۶]
بیکاری به عنوان یک مسأله اجتماعی زمینه مساعدی برای رشد انحرافات اجتماعی است.

ه: ناکارامدی نظام تربیتی

در آغاز قرن نوزدهم، صاحب‏نظران معتقد بودند، برای پیش‏گیری از جرایم در یک جامعه، باید کاری کرد که آموزش و پرورش در آن جامعه همگانی شود و تلاش نمودند تا آموزش و پرورش را اجباری سازند. ویکتور هوگو در این‏باره، جمله مشهوری دارد: یک مدرسه باز کنید تا درِ یک زندان بسته شود ،اما بعدها متوجه شدند که صرف با سواد شدن افراد جامعه تأثیری در کاهش میزان جرایم ندارد، بلکه نوع و کیفیت جرایم متفاوت می‏شود؛ یعنی مجرمان با مکر و حیله و نیرنگ و به شکل‏های پیچیده‏تری دست به جرایم می‏زنند. افراد با فراگیری رعایت نظم و انضباط در محیط مدرسه و ارزش‏ها و دستورات اخلاقی، برای رعایت قوانین و مقرّرات اجتماعی آماده می‏شوند، در حالی‏که با صنعتی شدن کشورها، مدرسه‏ها به جای پرداختن به دو وظیفه اصلی‏شان، که تعلیم و تربیت باشد، «تربیت» را نادیده گرفته، تنها افراد را برای رسیدن به شغلی خاص در جامعه هدایت می‏کند. از سوی دیگر، وجود تعداد زیاد دانش‏آموزان در کلاس‏های درس و عدم امکان توجه و بررسی کافی مربیان و معلمان به ابعاد اخلاقی و عقیدتی کودکان و دانش‏آموزان، در کنار عوامل دیگر، بستری برای انحراف فراهم می‏کند.^[۷۷]

فصل دوم

سیاست های آموزشی و تربیتی و پیشگیری از بزهکاری