۱۴۰- اشاره به خواندن سوره یس هنگام جان کندن بیمار.
معنی بیت : این عابدان ظاهری و زاهدان مکارِ غافل از درد دین، برای قضا شدن نماز سوره یس را می خوانند . و مقصود آنان از یس خواندن برای فوت نماز و زود گذشتن آن است، نه برای قیام دین و اسلام.

۱۴۱- تقریر آوردن: بیان کردن.
مفهوم بیت: مبالغه در رنگینی اشعار.
۱۴۳- کلفت : سختی . رنج . مشقّت . (فرهنگ فارسی معین ). زحمت و رنج و محنت و تصدیع. (ناظم الاطباء). دشواری . رنج . مشقّت ( دهخدا، ۱۳۸۵: ۲۳۰۸)، (برهان، ۱۳۶۲: ۱۶۷۵)
کلفت از واژگان کلیدی در شعر غنی است.
خاطر: آنچه در دل گذرد. دل. ضمیر. ذهن .حافظه. (فرهنگ فارسی معین)
غمّاز: سخن چین . (غیاث اللغات ) (آنندراج)
معنی بیت: ذهن و ضمیر انسان عیب جو و سخن چین بهتر است که زیر بار رنج و مشقت و سختی باشد تا نتواند به عیب جویی بپردازد همانند آیینه ای که زیر بار زنگ است و به واسطه زنگ ، قادر به عیب جویی وغمّازی نیست.
تشبیه مضمر «خاطر غمّاز» به «آیینه» و «کلفت »به «زنگ آیینه».
۱۴۴- به رنگ : به مانند.
مفهوم بیت : اکنون مرهم نمی خواهم و خواهان درد هستم.
مشک بر زخم افشاندن: کنایه از تازه کردن زخم و ایذاء رسانیدن . چرا که زخم از مشک تباه می شود. (غیاث ) (آنندراج )
مشک پاشی لاله بر زخم سینه: کنایه از سیاهی انتهای گلبرگ لاله است ؛ معمول است با مشک زخم شکافته می شود و جراحت تازه می ماند.
۱۴۵- اشاره به پاک و زلال نمودن آیینه با خاکستر دارد.
۱۴۶- نهال باغ حسن: استعاره مصرّحه از معشوق زیبارو.
مفهوم بیت: بیان تقاضا و تمایل به نزدیکی با معشوق ، میل و رغبت به معشوق برای غسل.
۱۴۷- بستن خواب: کنایه از بیداری.
چشم کسی را بستن: کنایه از غافل کردن او.
معنی بیت: خواب که از او به اخ الموت تعبیر کرده اند خصم تو است قبل از این که او تو را غافل سازد بهتر است که با بیداری آن را از خود دفع کنی.
۱۴۸- دولاب: چرخ چوبی با ریسمان و سطل که به وسیله آن از چاه آب می کشند. (فرهنگ فارسی معین)
مفهوم بیت : برگشتگی بخت همچون برگشتگی دولاب است که بهره ای از آب ندارد.
۱۴۹- مروارید سخت و سفت است ولی قطره آب نرم و رقیق.
سفتن : سوراخ شدن. سوراخ کردن. (فرهنگ فارسی معین)
۱۵۰- معنی بیت : مشهور است که وقت حسرت چیزی، آب در دهن می گردد ؛یعنی، در عشق سرگشتگی به حدّی است که که گرداب که خود نماد سرگشتی است به سبب حسرت از نداشتن سرگشتگی های من به حالم غبطه می خورد به گونه ای که آب در دهانش می گردد.
۱۵۱- ایهام تناسب: خواب با معنای دو گانه ۱٫ حالتی توأم با آسایش و آرامش که بر اثر از کار باز ماندن حواس ظاهر در انسان و حیوان پدید آید ۲٫جهتی که پرز ، مو یا پشم در آن به آسانی روی هم افتد ، که در معنی اخیر با « فرش و مخمل » مناسبت دارد.
۱۵۲- سیه کاسه: کنایه از مردم بخیل ، رذل ، گرفته ، سفله و ممسک . (برهان)
دهر سیه کاسه ای است ما همه مهمان او بی نمکی تعبیه ســـت در نمک خوان او
(خاقانی)
یک دم : با معنای دوگانه ایهامی ۱٫ یک لحظه ۲٫یک جرعه.
۱۵۳- نفس: در این بیت نفس امّاره که گمراه کننده به سوی خواهش های شیطانی است.
چو محراب : پشت خمیده.
۱۵۴- معنی بیت: از جلا و درخشندگی شمشیر تو بخیه زخم دل من همچون موج ناآرام و مضطرب می شود و خود زخم چون گرداب به سرگشتگی و بیقراری در می آید.
۱۵۵- معنی بیت: تا پلک چشم بسته نشود خواب به سراغم نمی آید، پس به خاطر ناامنی زمانه در خانه خود را بسته ، به خواب می روم تا محفوظ بمانم .
درِ خانه: علاوه بر معنای ظاهر در این بیت کنایه از پلک چشم است.
۱۵۶- ظاهراً این بیت در مدح حکیمی گفته شده و «یدبیضا» دست آفتاب است در اینجا منظور معشوق است . اصطلاح«ید بیضا نمودن »همان معجزه کردن است و تلمیح دارد به معجزه یدبیضای حضرت موسی (ع).
کف دریا : آنچه بر روی آب از موج ظاهر شود ، نام دارویی در هند است.(شارح)
معنی بیت: چون حکمت او شفا دادن است، اظهار کرامت می کند و از کف دریا بر داغ ماهی پنبه می گذارد.
۱۵۷- صهبا: تأنیث اصهب . || (اِ) فشرده انگور سپید. (منتهی الارب ). شراب انگوری . شرابی که مایل به سرخی باشد. (غیاث اللغات ). می سرخ . (دهار). || سیکی . (ناظم الاطباء) به نقل از ( دهخدا، ۱۳۸۵: ۱۹۰۹)
رگ ابر: خط باریک دراز شبیه به هلال که بر آسمان کشیده شود.
۱۵۹- صاحب نفس: منظور (اهل الله )که دم ایشان احیای اموات می کند ؛ همانند نفس شخص نی نوازی که در چوب خشکی که در دست دارد، می دمد با نفس گرم و دم جانبخشش نی بیجان را همچون زندگان به آواز در می آورد.
۱۶۰- آدم بی سایه : کهن الگویی ازحضرت محمّد (ص) است. یکی از معجزات رسول خدا که اهل سنّت و شیعه روایت کرده اند ،سایه نداشتن پیامبر بوده است . این ویژگی فقط برای رسول خدا نقل شده است.در آن زمان مردم برای پیامبر این صفت را آورده بودند و به تعبیر عامیانه خود اظهار می کردند اکنون که جسم حضرت در این جهان نیست ولی لطف و سایه ایشان همچنان باقی است.
معنی بیت: چه روزگار خوبی بود که مردم ذات مقدس حضرت محمد(ص) را دیده بودند، اکنون در این زمانه سایه آدم ( انسان )هم پیدا نیست .
مفهوم بیت : آدمیّت از جهان ساقط شده است.
۱۶۱- حصار : دیوار قلعه. بارو، باره. (فرهنگ فارسی معین)
معنی روشن: ۱٫ در معنای حقیقی: موضوع وکلام واضح ۲٫ استعاره از چهره معشوق.
خرمن ماه: هاله ماه.
کلف: لکّه، لکّه هایی که بر روی ماه و خورشید دیده می شود. (فرهنگ فارسی معین)
تشبیه مضمر: « معنی روشن»به «ماه» .