نقشه ۳-۸: فاصله از رودخانه و مسیل……………………………………………………………………………………………..۵۰
نقشه ۳-۹: خاکشناسی منطقه………………………………………………………………………………………………………….۵۲
نقشه ۳-۱۰: توسعه ادواری نورآباد………………………………………………………………………………………………….۵۵
نقشه ۴-۱: بررسی وضعیت تناسب ارتفاع از سطح دریا منطقه برای مکان یابی توسعه شهری…….۶۵
نقشه۴-۲: بررسی وضعیت تناسب شیب منطقه برای مکان یابی توسعه شهری……………………………..۶۶
نقشه ۴-۳: بررسی وضعیت تناسب جهت دامنه منطقه برای مکان یابی توسعه شهری……………….۶۷
نقشه ۴-۴: بررسی وضعیت تناسب زمین شناسی منطقه برای مکان یابی توسعه شهر………………….۶۸
نقشه۴-۵: بررسی وضعیت تناسب بارش منطقه برای مکان یابی توسعه شهری……………………………..۶۹
نقشه ۴-۶: بررسی وضعیت تناسب دما منطقه برای مکان یابی توسعه شهری……………………………..۷۰
..
نقشه ۴-۷: بررسی وضعیت تناسب فاصله تا مسیل منطقه برای مکان یابی توسعه شهری……………۷۲
نقشه ۴-۸: بررسی وضعیت تناسب خاک منطقه برای مکان یابی توسعه شهری…………………………….۷۳
نقشه ۴-۹: بررسی وضعیت تناسب پوشش و کاربری منطقه برای مکان یابی توسعه شهری…………۷۵
نقشه ۴-۱۰: وضعیت تناسب فاصله تا محدوده شهر برای مکان یابی توسعه شهری……………………..۷۶
نقشه۴-۱۱: تعیین مکان بهینه برای توسعه فیزیکی و اسکان جمعیت آتی شهر نورآباد……………….۷۷
نقشه۴-۱۲: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل ارتفاع …………………………………………….۷۹
نقشه ۴-۱۳: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل شیب…………………………………………………۸۰
نقشه ۴-۱۴: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل جهت دامنه……………………………………..۸۰.
نقشه ۴-۱۵: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل زمین شناسی…………………………………..۸۱
نقشه ۴-۱۶: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل بارش………………………………………………..۸۱
نقشه ۴-۱۷: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل دما. …………………………………………………۸۲
نقشه ۴-۱۸: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل فاصله تا مسیل……………………………….۸۲
نقشه ۴-۱۹: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل خاک…………………………………………………۸۳
نقشه ۴-۲۰: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس عامل پوشش و کاربری اراضی…………………..۸۳
نقشه ۴-۲۱: تناسب مکانگزینی شهر نورآباد براساس کلیه عوامل اکولوژیکی……………………………….۸۴
نقشه۴-۲۲: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل ارتفاع……………………………………………۸۶
نقشه۴-۲۳: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل شیب……………………………………………۸۷
نقشه۴-۲۴: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل جهت دامنه………………………………..۸۷
نقشه۴-۲۵ : مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل زمین شناسی……………………………..۸۸
نقشه ۴-۲۶: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل بارش………………………………………۸۸
نقشه ۴-۲۷: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل دما. …………………………………………۸۹
نقشه ۴-۲۸: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل فاصله تا مسیل…………………………۸۹
نقشه ۴-۲۹: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل خاک………………………………………….۹۰
نقشه ۴-۳۰: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به عامل پوشش و کاربری اراضی…………….۹۰
نقشه ۴-۳۱: مکان یابی توسعه آتی شهر نورآباد با توجه به کلیه عوامل اکولوژیکی………………………۹۱
فصل اول: کلیات تحقیق
۱-۱) مقدمه
شهرنشینی و توسعه فضایی- کالبدی متاثر از توزیع فضایی جمعیت٬ انواع عوامل طبیعی (اقلیم٬ خاک٬ ژئومورفولوژی و….) و انسانی ( جمعیت٬ اقتصاد٬ فرهنگ٬ سیاست و….) در عرصه زندگی بشری به عنوان ویژگیهای جهانی از قرن ۱۸ میلادی٬ روند تکاملی را طی کرده و در قرن ۲۰ شدت یافت٬ در قرن ۲۱ میلادی نیز شاهد شهرنشینی گسترده با بیش از ۶۲ درصد خواهیم بود (باستیه٬ ۱۳۷۷ :۲۳۹ ). تراکم بیش از اندازه جمعیت، تمرکز فعالیتها وفراوانی ساخت و سازها، رشد و گسترش فیزیکی کانونهای شهری و تخریب اکوسیستم طبیعی را در پی داشته است. هر چند توسعه شهر در کشورهای صنعتی در قرون گذشته به آرامی صورت گرفته است اما در کشورهای در حال توسعه بعد از جنگ جهانی دوم صورت گرفته است وشهرهای کشورهای در حال توسعه با شتاب و سرعت بیشتری از شهرهای ممالک صنعتی توسعه مییابند (شکویی ٬ ۱۳۶۵ :۱۷۶ ). لذا مطالعه اینگونه مسائل و آگاهی از کم و کیف آنها یکی از مهمترین وظائف برنامه ریزان شهری میباشد. لازم به ذکر است که در دهههای اخیر شهرهای ما (بخصوص شهرهای بزرگ) به خوبی گسترش یافتهاند. این گسترش کالبدی یا انفجار کالبدی در بسیاری از موارد بیش از انفجار جمعیت بوده است. یعنی نسبت افزایش سطح بیش از افزایش جمعیت میباشد. در وهله اول این گسترش به نظر منطقی و طبیعی می آید چون با رسیدن جمعیت به آستانههای جدید تاسیسات و تسهیلات مورد نیاز و تقاضای جامعه شهری تامین میباشد که تناسب ساده با افزایش جمعیت ندارد ولی میتواند دامنهای بس وسیعتر از آستانه موجود را پاسخگو باشد (فرج زاده ٬ ۱۳۸۵ : ۱۲ ). استقرار و پیدایش یک شهر بیش از هر چیز تابع شرایط و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده های طبیعی در مکانگزینی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیکی و مورفولوژیک شهری اثری قاطعی دارند. پدیده های طبیعی گاه به عنوان عوامل مثبت و گاه عوامل منفی و بازدارنده عمل می کنند( ثروتی و دیگران، ۱۳۸۸: ۲۷) . عدم سازگاری محیط طبیعی در توسعه شهرها می تواند زمینه های ایجاد مخاطرات گوناگون طبیعی را فراهم سازد همچنین بستر طبیعی قادر است در رابطه با عوامل آب و خاک ، شیب ، آب و هوا و ….. محدودیت هایی را برای توسعه فیزیکی شهرها ایجاد نماید( عزیزپور، ۱۳۷۵: ۶۸). در این پژوهش ابتدا به گرآوری مبانی نظری در خصوص نقش و تاثیر عوامل اکولوژیکی در توسعه فیزیکی شهرها پرداخته شده است و سپس با بررسی و مطالعات وضع موجود شهر نورآباد ممسنی و مقایسه آن با معیارهای بهینه و معقول اکولوژیکی در سه قسمت به مکان یابی توسعه شهری( در سطح بخش مرکزی شهرستان)، مکانگزینی شهر نورآباد( در مقایسه با مدل اکولوژیکی) و در نهایت مکان یابی توسعه آتی شهر پرداخته شده است.
فصلبندی پایان نامه به شرح زیر میباشد:
فصل اول: به معرفی موضوع تحقیق، اهداف تحقیق، بیان مسأله، ضرورت، اهداف تحقیق و پیشینه آن پرداخته شده است.
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق است که در این فصل به نظریات، دیدگاه ها، مکاتب، مدلها و سایر مباحث مربوط اشاره شده است.
فصل سوم: در فصل سوم به معرفی منطقه مورد مطالعه (نورآباد ممسنی) پرداخته شده است و ویژگیهای جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی منطقه آورده شده است.
فصل چهارم: در فصل چهارم که به یافتههای تحقیق مورد تجزیه و تحلیل، قرار گرفته است. در این فصل به ارزیابی و تحلیل نقش عوامل اکولوژیکی بر مکان یابی توسعه شهری( در سطح بخش مرکزی شهرستان)، مکانگزینی شهر نورآباد( در مقایسه با مدل اکولوژیکی) و مکان یابی توسعه آتی شهر پرداخته شده است. در نهایت به نتیجه گیری، آزمون فرضیه ها و پیشنهادات پرداخته شده است.
۱-۲) تعریف موضوع
فرهنگ مادی ومعنوی شهری، حاصل دستاورد بزرگ کانون تمدنساز از چند هزار سال پیش تاکنون بوده است و دستیابی به رفاه و آسایش فزاینده در محیط زیست شهری، از دغدغه های فکری فرهیختگان به ویژه کارشناسان آشنا به مسائل شهری در دو قرن اخیر میباشد. با گذشت زمان، نابودی منابع طبیعی شهری، از جمله زمینهای کشاورزی و منابع آبها، توسعه ناموزون آن، فقدان مدیریت کار آمد شهری با وضعیت نابرابری زای اقتصادی، مهاجرت سیل آسای جمعیت روستایی به شهرها تراکم و فشردگی این مهاجرین در محلههای مختلف و جدائیگزینی در شهرها، از مسائل و معضلاتی است که چشم انداز ناپایداری را بر شهرها تحمیل کرده است (مهندسین مشاور امکو ٬ ۱۳۷۹ :۱۵ ). چنین تحولی موجب گستردگی محدوده خدماتی شهرها شده که انبوه جمعیت شهری را بـا سطوح طبقات اجتماعی متفاوت در خود جای داده است. با پویش فزاینده و سریعی کـه در ساخت کالبدی شهر، از سال ۱۳۵۰ به بعد یعنی اوج دوره رشد شهرها و هرج و مرج توسعه کالبدی شهری ایران، آن چنان وسعت مییابد که حتی تدوین قوانین سخت و برخورد قهرآمیز شهرداری ها نیز از بروز آن عاجز میماند. نتیجه آنکه شهرهای ایران به خصوص بافت کـالبدی آنها، منشاء و بستر ناپایداری در شهرها میگردد. تغییرات کالبدی و تحولات فضایی شهرها، چنان سریع و شتابنده عمل کرده است که پس از دورهای کوتاه، اکنون شهرهای کشور، نه تنها توانایی حفظ ویژگیهای سنتی و اصیل، خود را ندارند، بلکه اصول تازه و علمی نیز بر کالبد آنها و رشد و توسعه آیندشان با مشکلات بسیاری همراه است(نصیری،۵۴:۱۳۸۴). بیشتر شهرها در گذشته به صورت طبیعی رشد کرده اند، یعنی توسعه شهر بدون برنامه ریزی آتی انجام شده و شهر به صورت افقی توسعه یافته است. در رشد طبیعی شهر، سیستم جادهای، پارکها، مدارس، زمینبازی و… بدون نظم و ملاحظات توسعه آتی شهر ایجاد میشدند. امروزه توسعه فیزیکی نابسامان و بیرویه یکی از مشکلات شهر و شهرنشینی جهان سوم در دوران معاصر است. به طوری که طی فرایندی مداوم، محدودیتهای فیزیکی و فضاهای کالبدی شهر در جهات عمودی و افقی به لحاظ کمی و کیفی رشد مییابد و اگر این روند سریع بیبرنامه باشد، ترکیبی نامناسب از فضاهای شهری مشکلزا خواهد انجامید و با عوارضی مثل بینظمی فضایی، گسترش فقر و نابرابری، فرسایش و آلودگی محیط زیست، کاهش زمینهای کشاورزی و ناامنی اجتماعی همراه خواهد بود. به همین دلیل موضوع رشد و توسعه فیزیکی و نحوه برنامه ریزی و مدیریت آن به یک مساله مهم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشورهای مختلف از جمله ایران بدل شده و عموم مسوولان، مدیران و کارشناسان را به جست و جوی چاره برای حل برانگیخته است (حیدری،۱۰:۱۳۸۵). توسعه فیزیکی و ناموزون شهرها بیشتر به سیاستهای اداری روستا-شهر وابسته بوده، روند بورس بازی، معاملات اقماری زمین نیز از عوامل اصلی در توسعه فیزیکی ناموزون شهرها محسوب می شود. هماکنون یکی از مشکلات تمام شهرها، رشد شهرنشینی و به تبع آن گسترش شاخکهای خزنده شهری بر اراضی پیرا شهری است که پیامدهایی چون: حاشیهنشینی، نابودی اراضی کشاورزی، افزایش جمعیت شهرها، عدم امکان پاسخگویی برای برخی از خدمات و کاربریها در شهر، گسستگی بافتهای فیزیکی، مشکلات زیست محیطی، خصوصا آلودگی و نابسامانی سیمای شهری داشته است (سعید آبادی و همکاران،۴۴:۱۳۸۹). توسعه فیزیکی -کالبدی یک سیستم شهری تحت تاثیر عوامل مختلف قرار میگیرد که یکی از مهمترین این عوامل ویژگیهای محیط طبیعی، یعنی بستری که شهر بر روی آن قرار گرفته میباشد، عواملی مانند: اقلیم، ژٍئومورفولوژی، منابع آب، خاک… در توسعه یک شهر نقش بسیار تعیین کننده و مهمی را میتوانند بر عهده داشته باشند (فریادی و همکاران،۲:۱۳۸۶).
شهر نورآباد به عنوان یکی از شهرهای استان فارس با مساحتی در حدود ۷۸۳ هکتار و جمعیتی برابر ۵۲۵۹۷ نفر ( درسال۱۳۸۵ ) از نظر جمعیتی، نسبت به سال۱۳۴۵ ده برابر شده و از نظر کالبدی رشد زیادی پیداکرده است این رشد جمعیتی و کالبدی از حدود سالهای ۶۱ ـ ۶۰ ، آغاز گردیده و با شتاب ادامه دارد و افزایش جمعیت شهری هم به طور طبیعی و هم در نتیجه مهاجرت گسترده روستائیان از روستاهای اطراف آن، صورت گرفته است که این روند علاوه بر رشد فیزیکی و کالبدی شهر به ویژه در جهت شرقی موجب ارتقاء نقش و عملکرد شهر از حیث اداری، خدماتی در منطقه شده است. همچنین رشد فیزیکی اراضی شهری که توپوگرافی مساعد، آن را تشدید نموده است، به بورس بازی زمین، توسعه نامتعادل شهر، کمبود سرانههای شهری٬ بالا رفتن تراکم شهر و تخریب زمینهای کشاورزی اطراف شهر انجامیده است. از سوی دیگر وجود جاده ارتباطی شیراز ـ اهواز در نزدیکی محدوده شهر، قابلیت دسترسی به سایر نقاط کشور را افزایش داده، که این موقعیت نیز منجر به جذابیت بیشتر شهر و ورود مهاجرین روستایی از نقاط دورتر شده است. شهر نورآباد از آنجا که از هستههای روستایی تشکیل شده است، اراضی کشاورزی و باغات متعددی در بین آنها گسترده شده که یکی از عوامل عمده محدود کننده توسعه است. ارتفاعات متعدد در پیرامون محدوده کنونی شهر از عوامل محدود کننده توسعه است که در بسیاری از موارد به دلیل شیب زیاد امکان ساخت و ساز را فراهم نمیسازد. ( بوستانی، ۱۱۸:۱۳۸۸). با توجه به اینکه هرکدام از عوامل شامل( اقلیم، ژئومورفولوژی، منابع آب و خاک و…) در برههای از زمان به صورت جداگانه یا همزمان در رشد و توسعه شهرنشینی نقش عمدهای را ایفا کرده اند، در این تحقیق به مطالعه تاثیر این عوامل بر روند توسعه فیزیکی این شهر پرداخته و بهترین مکانهای توسعه آن نیز تعیین میگردد.
۱-۳) اهمیت وارزش تحقیق
درطی روند پویایی توسعه فیزیکی شهر محدودههای فیزیکی و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی وافقی از حیث کمی و کیفی بطور مداوم گسترش مییابند و دچار تحول میگردند. توسعه فیزیکی شهرها درایران با توجه به رشد جمعیت و تحولات جدید تغییرات بسیاری را پذیرفتهاند. با توجه به افزایش گرایش به شهرنشینی، شهرها برای پذیرش جمعیت نیاز به زمینهای وسیع و گستردهای دارند، که این زمینها از ترکیب واحدهای توپوگرافی و ژِئومورفولوژی تشکیل شده اند. هر اندازه که شهرها توسعه یابند و گسترش پیدا کنند برخورد آنها با واحدهای توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آنها زیادتر می شود.(مشهدیزاده، ۴۷:۱۳۷۴). در گذشته در مکانگزینی شهرها بیشتر به مطالعات انسانی و اجتماعی اکتفا میشد ولی امروزه غفلت از مطالعاتی نظیر زمین شناسی، ژِئومورفولوژی، هیدرولوژی و … خسارات هنگفتی را برای شهرها در پی خواهد داشت(نگارش، ۱۳۸۲). یکی از اهداف مهم تهیه طرحهای توسعه شهری، توسعه سنجیده شهرها بوده است و این انتظاز منطقی از آن هست که برای انتخاب محورهای توسعه شهری، در مطالعه فیزیکی شهرها، شرایط ژئومورفولوژیک، زمین شناسی، آب و هوا شناسی و ….. و ارتباط و تاثیر متقابل این پدیده ها بر یکدیگر بررسی شود. در راستای توسعه شهری، در صورتی که به اصول و مکانیسمهای فرایندهای ژئومورفولوژیک، زمین شناسی و مورفودینامیک محیط توجه نشود، تعادل ژئومورفولوژیک محیط بهم خورده و باعث بروز خطرات بزرگی می شود ، به دنبال آن تلفات و خسارات جبران ناپذیری را ایجاد می کند( بخشنده نصرت، ۱۳۷۸: ۳۸۵). در دهههای اخیر، عوامل اکولوژیکی در توسعه شهرها توجه بیشتری را به خود معطوف داشته است و به عنوان یکی از پایه های اساسی جهت توسعه شهرها معرفی می شود. در این رابطه رعایت عوامل طبیعی و مطابقت دادن توسعه شهرها با آن، از اقدامات اساسی جهت مقابله با حوادث طبیعی و حتی ممانعت از مخاطرات طبیعی نظیر( سیل ،زلزله ، نشست ، ریزش،لغزش، بالا آمدن سطح آب های زیر زمینی و …) بشمار میرود( عزیزپور، ۱۳۷۵: ۳ ).
توسعه فیزیکی شهر نورآباد نیز از این قاعده مستثنی نبوده است واین شهر در سالهای اخیر با توجه به ویژگیهای کالبدی به طور چشمگیری رشد نموده است. هدف از اجرای این پژوهش شناخت عوامل اکولوژیکی موثر در رشد و توسعه کالبدی شهر نورآباد و تحولات مربوط به آن طی دهههای اخیر میباشد. از طرف دیگر نتایج این پژوهش این ارزش را دارد که می تواند برای پژوهشگران دیگری که دررابطه با اثر افزایش جمعیت روی فضاهای کالبدی مطالعه می کنند بسیار ارزشمند باشد. نتایج این تحقیق می تواند به عنوان یک راهنما برای پژوهشگران و برنامه ریزان دستاوردهای ارزشمندی داشته باشد واطلاعات و داده های جدیدی را در اختیار آنان قرار دهد. نتایج این تحقیق ضمن روشن کردن عوامل اکولوژیکی موثر بر توسعه فیزیکی، راه ها وراهکارهای عملی برای توسعه فیزیکی را به برنامه ریزان نشان میدهد و بهترین مکان بهینه را برای اسکان جمعیت شهری بازگو می کند. نتایج این تحقیق علاوه بر افزودن و غنا بخشیدن به پژوهش های شهری برای مدیران و برنامه ریزان ( اعضای شورای شهر-مدیریت شهر) بسیار مفید خواهد بود. همچنین نتایج این تحقیق در ابعاد آموزشی نیز ارزشمند است.
بخش پنجم
۲-۲۰ معرفی دانشگاه پیام‌نور
۲-۲۰-۱آشنایی اجمالی با دانشگاه پیام‌نور:
دانشگاه پیام‌نور، دانشگاهی است با هویت ایرانی اسلامی که برای ایفای نقش ومسئولیت خود درجهت تحکیم جایگاه علمی و پژوهشی درمیان دانشگاه‌های باز و آموزش از راه دور دنیا به گسترش، رشد وتعالی تقوی و فضائل انسانی، ارتقاء علمی و پژوهشی، تعمیق جنبش نرم افزاری، امید بخشیدن و گسترش دامنه دانش، یادگیری در همه جا، همه وقت و برای همه در محیطی ایمن و مبتنی بر عدالت در راستای سیاستهای کلان جمهوری اسلامی ایران در سطح ملّی وجهانی اهتمام می‌ورزد.
دستاوردهای دانشگاه پیام‌نور عبارتند از: اشتغال به تحصیل بیش از ۸۵۰ هزار دانشجو در سال ۱۳۹۳ در این دانشگاه، پوشش حدود ۳۰ درصدی ازکل دانشجویان کشور، توسعه بیش از ۵۰۰ مرکز و واحد دانشگاهی در اقصی نقاط کشور ، کسب رتبه دوم آسیا و رتبه ششم جهان درمیان دانشگاه‌های باز و از راه دور، و کسب رتبه برتر فرهنگی دانشگاه‌های ایران درسال ۱۳۸۹ وکسب رتبه برتر خدمت رسانی به دانشجویان شاهد و ایثارگر در سال ۱۳۹۰. دانشگاه پیام‌نور دارای مراکز متعدد ورزشی، مذهبی، وکانون‌های فرهنگی و امور فوق برنامه بوده و سعی در هدایت انرژی بالقوه جوانان در مسیرهای صحیح را دارد. گسترش هر چه بیشتر تبادل اطلاعاتی علمی با دانشگاه‌ها و مجامع معتبر تحقیقاتی بین المللی ، از جمله اهداف دانشگاه پیام‌نور بوده که از مهمترین فعالیت‌های صورت گرفته در این حوزه میتوان تفاهمنامه‌ها و قراردادهای همکاری منعقدشده با دانشگاه‌های : رادیو تلویزیونی (چین)، ایندیراگاندی و جامع ملی اسلامی (هندوستان) ، چندرسانه‌ای و بین‌المللی اسلامی (مالزی)، تشرین، افتراضیهو دمشق (سوریه) را نامبرد. این دانشگاه همچنین در چندین مجمع علمی بین المللی معتبر در دنیا مانند: انجمن آسیایی دانشگاه‌های باز، انجمن بین المللی آموزش باز و از راه دور و اتحادیه دانشگاه‌های جهان اسلام عضویت فعال دارند.
در هر سازمانی نیروی انسانی مهمترین سرمایه محسوب میشود و کارکنان از ارکان اساسی دانشگاه ها در امر آموزش و پژوهش هستند و تحقق اهداف دانشگاه ها به منظور ارتقائ کمی و کیفی بدون بهره مندی از کارکنان توانمند میسر نمی‌باشد.
دانشگاه پیام‌نور نیز به منظور تحقق اهداف و وظایف مندرج در اساسنامه، از جمله همگانی کردن آموزش عالی، تربیت بخشی از نیروهای متخصص مورد نیاز جامعه، تنوع بخشی به شیوه های مرسوم در نظام آموزش عالی نیازمند کارکنان توانمند، پویا و متخصص و متعهد است. تنوع فعالیتها، توسعه نظام آموزش دانشگاه، دوره های الکترونیک، تدوین کتاب های خود آموز، طرح سؤال متمرکز، گسترش دانشگاه در سراسر کشور، توسعه تحصیلات تکمیلی، اهمیت حضور فعال کارکنان را در عرصه های علمی،پژوهشی و اداری و مالی دانشگاه مضاعف می سازد. عملکرد صحیح، منظم و نیز ارتقای کیفی، وابسته به برقراری عدالت در تصمیم گیری، ارتقای رضایتمندی، حفظ شان و جایگاه عضور هیات علمی و شفاف سازی ضوابط و مقررات میباشد.
۲-۲۰-۲ اهداف کیفی دانشگاه پیام‌نور
توسعه و تعمیق آگاهی دینی، تبیین و استقرار ارزشهای ایرانی - اسلامی در راستای آراسته شدن دانشگاهیان به فضایل اخلاقی.
توسعه و تعمیق فرهنگ علم‌گرایی، روحیه خودباوری علمی و بینش سیاسی – اجتماعی دانشگاهیان.
شکوفا سازی استعدادهای علمی و پژوهشی و تقویت روحیه ابتکار و کارآفرینی در جامعه.
فراهم آوردن امکان برخورداری از آموزش استاندارد و یک سان صرفنظر از محل زندگی و کار دانشجویان مبتنی بر روش‌ها و منابع جدید اطلاعاتی.
دسترسی به تحصیلات عالیه برای همه کسانیکه استعداد و علاقه لازم را دارند، صرفنظر از شروط و قیود رسمی.
توسعه زیر ساخت‌ها و کار آمد سازی نظام‌های اداری دانشگاه از طریق فرآیندهای مبتنی بر تفکر ساخت یافته و بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا.
توسعه و توانمندسازی اعضای هیأت علمی و کارکنان در راستای تحقق اهداف سند چشم انداز دانشگاه.
ارتقاء جایگاه و موقعیت ملّی و بین المللی دانشگاه و سرآمدی در آموزش‌های نیمه حضوری، باز و از راه دور در منطقه.
۲-۲۰-۳ اهداف کمی دانشگاه پیام‌نور در برنامه پنجم توسعه (۱۳۹۴-۱۳۹۰)
افزایش نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی از ۶۵/۱ درصد به حداقل ۱۵ درصد.
افزایش سهم دانشجویان فنی و مهندسی از ۱۱ درصد به ۲۱ درصد، علوم پایه از ۱۳ درصد به ۱۷ درصد، کشاورزی از ۴ درصد به ۹ درصد، هنراز ۰۷/۰ درصد به ۴ درصد وعلوم انسانی از ۷۲ درصد به ۴۹ درصد.
افزایش نسبت اعضای هیأت علمی با رتبه استادیاری وبالاتر به حداقل ۲۵ درصد کل اعضای هیأت علمی.
افزایش سرانه فضا از حدود ۱ مترمربع به حدود ۵/۳ مترمربع.
افزایش تعداد مراکز بین‌المللی دانشگاه به حداقل ۲۵ مرکز.
افزایش تعداد قطب‌های آزمایشگاهی و مراکز پژوهشی به حداقل ۳۱ واحد.
افزایش نسبت دانشجویان شرکت کننده در دورههای مجازی به حداقل ۵/۱۲درصد کل دانشجویان دورههای نیمه حضوری.
انتشار حداقل یک نشریه علمی ـتخصصی در هر گروه آموزشی.
۲-۲۱ نمودار سازمانی دانشگاه پیام‌نور
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱ مقدمه
دانش بشر، حاصل تلاش متوالی انسان هاست که از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و در هر برحه از زمان این دانش بسط و گسترش یافته است. بدیهی است که نیاز انسان هم به دانستن و هم تامین نیازهای زندگی خود، منشاّ شکل گیری این گونه تلاش ها بوده است. بنابراین برای کسب علم و دانش، روش ها و ابزار متناسبی لازم بوده که بشر در هر دوره تاریخی به ابداع روش های تحقیق مورد نیاز خود اقدام کرده و از آن بصورتی که برایش مؤثر و مفید باشد استفاده نموده است. این روش و ابزار نیز به تناسب توسعه و تکامل معلومات بشری در حال تکامل و توسعه بوده است؛ به نحوی که روش های امروز کاملتر و کارآمدتر از روش های گذشته و طبعاً روش های آینده نیز کاملتر از روش های امروز خواهد بود. لذا میتوان گفت که استفاده از یک روش تحقیق مناسب، ما را به هدف و موضوع تحقیق هدایت میکند که همین امر امکان دسترسی دقیق و آسان به پرسش های تحقیق را مهیا می سازد.
در هر تحقیقی پس از تعیین اهداف تحقیق و بررسی ادبیات و پیشینه موضوع، باید به دنبال روشی مناسب برای اجرای تحقیق بود. لازم است روش تحقیقی که طی آن بتوان هرچه سریعتر و دقیقتر به پاسخ های مناسب برای پرسشهای تحقیق دست یافت، شناسایی گردد. لذا در این بخش روش تحقیق به تفصیل شرح داده میشود. به دنبال آن جامعه آماری و حجم نمونه که مخاطبان اصلی پژوهش هستند، معرفی شده و روش های گردآوری اطلاعات و ابزار لازم برای آن بیان می گردد. در نهایت روایی و اعتبار ابزار مذکور و روش آماری به کار گرفته شده جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات، مورد بحث قرار خواهد گرفت.
۳-۲ روش تحقیق:
پایه هر علمی شناخت آن است و ارزش قوانین هر علمی به روش شناخت بستگی دارد که در آن علم بکار می رود. از روش تحقیق تعاریف متعددی شده است که از جمله عبارتند از :
-
- روش تحقیق به معنای رویکرد هستی شناسی (مانند روش فلسفی،روش علمی و…)
-
- روش تحقیق به عنوان یک فرایند نظامند برای یافتن پاسـخ یـک پرسـش یـا راه حـل یـک مسئله (خاکی، ۱۳۷۸،ص۲۰۱)
تحقیقات علمی بر اساس دو مبنا تقسیم بندی می شوند:
-
- هدف
-
- ماهیت و روش
۳-۲-۱ تحقیقات علمی بر اساس هدف
بر اساس هدف تحقیقات علمی را می توان به سه گروه بنیادی ،کاربردی و عملی تقسیم کرد.
-
- تحقیقات بنیادی : این تحقیقات در جستجوی کشف حقایق و واقعیتها و شـناخت پدیـده هـا و اشیاء بوده ، که مرزهای دانش عمومی بشر را توسعه می دهند و قوانین علمی را کشف نموده، به تبیین ویژگیها و صفات یک واقعیت می پردازند.
-
- تحقیقات کاربردی : هدف در این تحقیقات ، توسـعه دانـش کـاربردی در یـک زمینـه خـاص است. تحقیق کاربردی به سمت کاربرد علمی دانش هدایت میشود.
-
- تحقیقـات عملـی: ایـن تحقیقـات نوعـاً خـصلت محلـی و موضـعی دارد و معمـولا خاصـیت تعمیم پذیری زیادی ندارد. این تحقیقات با هـدف رفـع مـشکل انجـام میشود.در واقـع ایـن تحقیقات را باید تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نامید(آذرو مومنی،۱۳۸۹).
تحقیق حاضر از نظر هدف، یک تحقیق کا ربردی می باشد که کـاربرد مـدل سـه شـاخگی در بررسـی عوامل مؤثر در کاهش خطاهای انسانی را در عملیات مالی دانشگاه پیام‌نور بررسی می کند.
۳-۲-۲ روش تحقیق بر اساس نحوه گردآوری اطلاعات (ماهیت و روش):
تحقیقات علمی بر اساس نحوه گردآوری اطلاعات به دو دسته تقسیم می شوند:
-
- تحقیق توصیفی
-
- تحقیق آزمایشی
۱-۹- روششناسی تحقیق
این مطالعه به صورت میدانی و پیمایشی عناصر حاوی فناوری اطلاعات در حوزه تحقیق صورت خواهد گرفت.
روش انجام تحقیق حاضر بر مبنای هدف، از نوع کاربردی میباشد، از نظر نوع داده ها، کیفی و از نظر جمع آوری داده ها به صورت میدانی و پیمایشی عناصر فناوری اطلاعات در حوزه تحقیق یعنی بانک انصار صورت خواهد گرفت. بر اساس نحوه اجرا، این تحقیق به بررسی تأثیر عناصر فناوری اطلاعات بر روی عناصر مدیریت منابع انسانی خواهد پرداخت. و از طریق پرسشنامه میزان این تأثیر برآورد میشود، یعنی پس از آزمون فرضیات، ما میدانیم که کدام عناصر فناوری اطلاعات از طریق چه کانالهای بر عناصر مدیریت منابع انسانی اثر خواهد گذاشت.
۱-۱۰- ابزار گردآوری داده ها
برای جمعآوری اطلاعات مورد نیاز بخش ادبیات و مبانی نظری از روش کتابخانهای استفاده خواهد شد. داده های مورد نیاز برای آزمون فرضیات تحقیق، پرسشنامه خواهد بود. منبع اطلاعاتی جهت آزمون فرضیه های گفته شده پرسشنامه میباشد، لذا روش تحقیق مبنی بر تحقیقات میدانی و پیمایشی است.
- ابتدا پرسشنامه تحقیق بر اساس سه گام تدوین میشود.
گام اول: تدوین پرسشنامه
پرسشنامه اولویتبندی مؤلفه های مهم فناوری اطلاعات در سازمان هدف
پرسش_نامه اولویتبندی مؤلفه های مهم مدیریت منابع انسانی در سازمان هدف
پرسشنامه نهایی اثرسنجی متغیرهای فناوری اطلاعات، از کانالهای متفاوت، روی متغیرهای اصلی مدیریت منابع انسانی.
گام دوم:
تعیین متغیرهای اصلی فناوری اطلاعات مورد نیاز برای سیاستگذاری سازمان هدف.
تعیین متغیرهای اصلی مدیریت منابع انسانی برای سیاستگذاری در سازمان هدف.
گام سوم:
پس از تعیین متغیرهای مورد نظر مدل، فرضیات اصلی مدل مبتنی بر اثرگذاری متغیرهای فناوری اطلاعات روی مدیریت منابع انسانی به شکل مدلهای ساختاری تعریف میگردند.
۱-۱۱- روش تجزیه و تحلیل داده ها
جهت تجزیه و تحلیل داده های حاصل از توزیع پرسشنامه از نرمافزار spss ، آموس، آزمون ضریب همبستگی و رگرسیون استفاده میگردد.
آمار استنباطی در تعیین دامنه اعتماد و معنی دار بودن ضرایب همبستگی استفاده خواهد شد. ضمناً آمارههای مربوط به درست بودن و بهترین بودن مدل نهایی بر اساس نرم افزار AMOS ، ضریب همبستگی پیرسون مورد استفاده و تحلیل قرار خواهد گرفت.
۱-۱۲- بیان متغیرهای مورد بررسی در قالب یک مدل مفهومی
برقراری نظم بیشتر
ارزیابی دقیق و سریع
شفافیت در سیستم
سرعت در انجام عملکرد
دقت در انجام عملکرد
آموزش کارکنان
خلاصهسازی
کارایی اثربخشی
انگیزش کارکنان
یکپارچهسازی
انضباط کارکنان
انتقال اطلاعات
نمودار (۱-۲) مدل طراحی شده برای نشان دادن تأثیر فناوری اطلاعات بر مدیریت منابع انسانی
۱-۱۳- جامعه آماری، روش نمونهگیری و حجم نمونه
جامعه آماری پژوهش حاضر، شعب بانک انصار استان کرمانشاه میباشد. حجم نمونه مورد استفاده، کارکنان کل شعب بانک انصار در استان کرمانشاه ، که شامل ۲۰ شعبه که ۸ شعبه آن، در سطح شهر کرمانشاه و۱۲ شعبه دیگر در شهرستانهای، اسلامآباد غرب، پاوه، جوانرود، روانسر، سنقر، سرپلذهاب، صحنه، قصرشیرین، کرند غرب، گیلانغرب، گنگاور و هرسین میباشند.
فصل دوم
ادبیات نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱- مقدمه:
اینترنت، زندگی، و شیوه های برقراری ارتباط با دیگران را دگرگون کرده است. به طور اساسی، اینترنت همه جنبه های جامعه انسانی را کم و بیش تغییر داده است. در سالهای اخیر اینترنت و فناوری اطلاعات هم در فضای تجاری و هم در فضای خصوصی به طور قابل ملاحظهای افزایش یافته است (به ویژه با افزایش کاربران اینترنتی و افزایش خدمات اینترنت). بدون شک کارکنان سازمانها و محیط کاریشان از نظر طراحی شغل، شرایط کاری و بسیاری چیزهای دیگر تحت تأثیر اینترنت و فناوری اطلاعات قرار گرفته است (شاهورانی نسب، ۱۳۸۷).
اطلاعات به عنوان یک پیوند دهنده، تمامی علوم روز را به کار میگیرد تا بتواند اطلاعات مورد نیاز متخصصین، صنایع، سازمانها و بالاخره همه مردم در قسمتهای مختلف جامعه را در کمترین زمان و بهترین وجه ممکن تأمین نماید. به طور کلی فناوری اطلاعات مرزهای کشورهای جهان را مینوردد و ملتها در یک جامعه جهانی گرد هم میآورد. در این میان مدیریت منابع انسانی به دلیل نقش گستردهای که در سازمان دارد به نوبه خود متأثر از این تحولات است (زنیلی زاده، ۱۳۸۸؛ پورکیانی و فرحبخش، ۲۴۶:۱۳۹۱).
ورود فناوری اطلاعات به زندگی بشر تغییرات بسیاری را در سازمانها به وجود آورده است و علاوه بر تغییر ساختارهای سازمان ماهیت و نقش بخشهای کسب و کار را نیز تغییر داده است. واحد مدیریت منابع انسانی به عنوان یکی از مهمترین بخشهای سازمان نیز تحت تأثیر این تغییرات، از این تغییرات گسترده مصون نبوده است و ماهیت کارکردهای آن از حالت سنتی به الکترونیکی تغییر یافته است (جعفری، اسدنژاد رکنی، یزدانی، ۱۳۹۰).
هر چند تحقیقات متعدد مشخص میکنند که ارزش افزوده مدیریت منابع انسانی زمانی که تصمیمات مدیریت منابع انسانی مربوط به استراتژی سازمان هستند، قویترین مورد است، علوم علمی در مورد چگونگی تأثیرگذاری موارد استراتژیکی بر فرآیندهای تصمیمگیری مربوط به مدیریت منابع انسانی محدود میشود. از اهداف این تحقیق: ۱) بررسی سه تحقیق در مورد چگونگی تأثیرگذاری موارد استراتژیک بر فرایند تصمیم گیری حول معرفی کاربردهای ۲) بیان و طرح موقعیتها برای تحقیق بیشتر ۳) ارائه مواردی در مورد چگونگی بهتر بودن ملاحظات استراتژیکی در فرایند تصمیمگیری این سه تحقیق (اسچالک[۳]، ۲۰۱۳).
در این تحقیق به دنبال بررسی مؤلفه های فناوری اطلاعات در سازمان هدف از طریق کانالهای انتقال دهنده اثر بر روی متغیرهای هدف در مدیریت منابع انسانی هستیم. این اثر چه تأثیری بر عملکردهای مدیریت منابع انسانی و سازمان دارد و این که آیا بر کارایی و اثربخشی در کل سازمان تأثیر میگذارد و نیز این اثر از نظر آماری چه اندازهای دارد.
۲-۲- ادبیات نظری موضوع تحقیق
۲-۲-۱- تعاریف اولیه عناصر اصلی مورد مطالعه
۲-۲-۱-۱- بخش فناوری اطلاعات
مطالعه مفهوم اطلاعات به برسی مفاهیم فناوری و اطلاعات باز میگردد. برای فناوری اطلاعات تعاریف مختلفی ارائه شده است که به برخی از این موارد اشاره میکنیم:
فناوری اطلاعات شاخهای از فناوری است که با بهره گرفتن از سخت افزار، نرم افزار، و شبکهافزار، مطالعه و کاربرد داده و پردازش آن را در زمینه های ذخیرهسازی، دستکاری، انتقال، مدیریت، کنترل و داده آمایی خودکار[۴] امکان پذیر میسازد (فتحیان و دیگران،۱۷:۱۳۸۹).
فناوری اطلاعات به معنای عام به عنوان مجموعهای از ابزارها و سیستمها جهت گردآوری، ساماندهی، ذخیره و نشر اطلاعات اعم از صوت تصویر، متن یا عدد میباشد. تاریخچه این علم به ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد بر میگردد. یعنی از زمان رم باستان که نامهها را روی لوح گلی و به صورت تصویر مینوشتند و نامهبر در طی یک هفته فقط مسیر کوتاهی را میپیمود تا حال، که با بهره گرفتن از ابزارهای پیشرفته رایانه ای دستگاهای مجهز مخابراتی در کوتاهترین زمان ممکن اطلاعات مورد نیاز در اختیار قرار میگیرد (پور کیانی ، فرح بخش، ۷:۱۳۹۱).
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر مشکلات اجتماعی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر مشکلات اجتماعی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۰۰۷/۰p-value =؛ ۹۶/۳- = t) و معلمان (با ۰۰۶/۰p-value =؛ ۲۱/۴- = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۱/۰p-value =؛ ۵۶/۵ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۵. فرضیهی پنجم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر مشکلات تفکر کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر مشکلات تفکر کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۰۵۶/۰p-value =؛ ۳۵/۲- = t) و معلمان (با ۲۳/۰p-value =؛ ۳/۱- = t) آنها تأثیر داشت ولی از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۲/۰p-value =؛ ۱۱/۳ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۶. فرضیهی ششم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر مشکلات توجه کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر مشکلات توجه کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین آنها (با ۰۱/۰p-value =؛ ۵/۳- = t) و معلمان (با ۰۰۷/۰p-value =؛ ۰۴/۴- = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۰۷/۰p-value =؛ ۰۴/۴ = t) تأثیر داشت.
۵-۴-۷. فرضیهی هفتم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر رفتارهای قانونشکنانهی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر رفتارهای قانونشکنانهی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین آنها (با ۰۰۹/۰p-value =؛ ۷/۳- = t) و معلمان (با ۰۴/۰p-value =؛ ۵/۲- = t) و نیز از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۱/۰p-value =؛ ۷۳/۳ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۸. فرضیهی هشتم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر رفتارهای پرخاشگرانهی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر رفتارهای پرخاشگرانهی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین آنها (با ۰۱/۰p-value =؛ ۶/۳- = t) و معلمان (با ۰۰۴/۰p-value =؛ ۵/۴- = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۰۱/۰p-value =؛ ۹۵/۶ = t) تأثیر داشت.
۵-۴-۹. فرضیهی نهم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر رفتارهای درونیسازی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر رفتارهای درونیسازی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین آنها (با ۰۰۵/۰p-value =؛ ۲/۴ = t) و معلمان (با ۰۴۳/۰p-value= ؛ ۵/۲ = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۴/۰p-value =؛ ۴۱/۴ = t) تأثیر داشت.
۵-۴-۱۰. فرضیهی دهم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر رفتارهای برونیسازی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر رفتارهای برونیسازی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با۰۱۷/۰p-value =؛ ۲/۳ = t) و معلمان (با ۰۰۱/۰p-value =؛ ۱۲/۶ = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۲/۰p-value =؛ ۲۴/۵ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۱۱. فرضیهی یازدهم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر تغییر کلی طرز رفتار کودکان کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر تغییر کلی طرز رفتار کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۰۱۵/۰p-value =؛ ۳۶/۳ = t) و معلمان (با ۰۰۰۱/۰p-value =؛ ۲۹/۷ = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۴/۰p-value =؛ ۶۳/۴ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۵. بحث و بررسی
۵-۵-۱.فرضیهی اول
کتابدرمانی، بر اضطراب/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر اضطراب/افسردگی کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر دارد (به ترتیب با ۰۱/۰= p-value و ۰۰۳/۰ p-value=و جمع نظرات هر دو گروه ۰۰۴/۰ p-value=). بنابراین میتوان چنین تحلیل کرد که مطابق گزارش والدین و معلم، کتابدرمانی یکی از عوامل مؤثر بر کاهش اضطراب/افسردگی کودکان ناشنوا میباشد. نمرات آزمودنیها هم در گزارش والدین و هم معلم و همچنین در جمع نظر والدین و معلم در پسآزمون نسبت به پیشآزمون کاهش یافت. مقدار t در هر کدام از آزمونهای والدین و معلم منفی بود، این به معنای کاهش نمرات ناهنجاری اضطراب/افسردگی و مؤید آن است که کتابدرمانی بر کاهش این ناهنجاری در آنها تأثیر داشته است. به نظر میرسد این کاهش اضطراب/افسردگی ناشی از کتاب داستانهایی باشد که دراختیار دانشآموزان ناشنوا قرار گرفت و یا برای آنها قرائت شد.
نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش بلوچ زراعتکار (۱۳۸۳) مطابقت دارد. وی به این نتیجه دست یافت که کتابدرمانی بر کاهش افسردگی خفیف دانشجویان دختر دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران مؤثر است. همچنین نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش شیبانی و همکاران (۱۳۸۵) نیز مطابقت داشت. آنها از قصهدرمانی، برای کاهش نشانه های افسردگی کودکان افسرده استفاده کردند و قصهدرمانی را نه تنها موجب کاهش نشانه های افسردگی در کودکان افسرده، بلکه درکاهش نشانه های اختلالهای اضطرابی و لجبازی و نافرمانی مؤثر دانستند.
مارس (۱۹۹۵) در پژوهشی در مورد اثر کتابدرمانی بر برخی مشکلات مانند اضطراب، نیز به نتایجی مشابه با این پژوهش دست یافت. او نشان داد کتابدرمانی برای مشکلاتی مانند اضطراب، سوء استفادههای جنسی در مقایسه با کاهش وزن، کنترل نبض و مشکلات یادگیری مؤثرتر است. لیدرن و همکاران (۱۹۹۴) در بخشی از پژوهشی، اثر کتابدرمانی را بر کاهش افسردگی مؤثر یافتند و نتایج آنها در آن بخش مؤید نتایج به دست آمده در این جاست.
با توجه به نتایج تمامی پژوهشهای مذکور و نتایج این پژوهش، به نظر میرسد کتابدرمانی عامل تعیینکننده مهمی در درمان افسردگی به شمار میآید و لازم است بیشتر در این مورد برای درمان افسردگی به کار گرفته شود. بیشک، کتابدرمانی برخلاف هر گونه داروی شیمیایی مورد استفاده در درمان افسردگی، بسیار مناسبتر است، چون هیچ گونه عارضه پس از استفاده ندارد بلکه فواید دیگری نیز دارد که در بخشهای بعدی به آن اشاره میشود.
۵-۵-۲. فرضیهی دوم
کتابدرمانی، بر گوشهگیری/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر گوشهگیری/افسردگی کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر دارد. (به ترتیب با ۰۱/۰= p-value و ۰۱/۰ p-value=و جمع نظرات هر دو گروه ۰۰۲/۰ p-value=). بنابراین، میتوان اینگونه تحلیل کرد که مطابق والدین و معلم، کتابدرمانی نیز یکی از عوامل مؤثر بر کاهش گوشهگیری/افسردگی کودکان ناشنواست. نمرات آزمودنیها هم در گزارش والدین و هم معلم و همچنین جمع نظر والدین و معلم، در پسآزمون نسبت به پیشآزمون کاهش یافت، و مقدار t در هرکدام از آزمونهای والدین و معلم منفی بود. این به معنای کاهش نمرات ناهنجاری گوشهگیری/افسردگی است و این گونه به نظر میرسد که کتابدرمانی بر کاهش ناهنجاری گوشهگیری/افسردگی تأثیر داشت و کتابهایی که در اختیار کودکان ناشنوا قرار داده شد یا برای آنها قرائت شد، باعث شده تا حدی معنادار گوشهگیری آنها کاهش یابد.
نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش جِلدِرد و جلدِرد (۱۹۹۷) مطابقت داشت. آنها از قصهها در مشاورهی کودکان استفاده کردند که در کاهش یأس، درماندگی کودکان مؤثر بود. همچنین نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش لیدرن و دیگران (۱۹۹۴) نیز مطابقت داشت. آنها در پژوهشی کتابدرمانی را درکاهش وقوع حملات ترس، علایم جسمانی ترس، ترس از مکانهای باز و افزایش خودباوری و کاهش افسردگی آزمودنیها مؤثر دانستند.
۵-۵-۳. فرضیهی سوم
کتابدرمانی، بر شکایات جسمانی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر کاهش شکایات جسمانی کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰تأثیری ندارد (والدین ۳۵/۰= p-value و معلم ۰۷/۰ p-value=) به بیانی دیگر،
میتوان اینگونه بیان کرد که از مطابق گزارش هر یک از والدین و معلم، کتابدرمانی از عوامل مؤثر بر کاهش شکایات جسمانی کودکان ناشنوا نیست. هر چند در هر دو مورد، تفاوت اندکی بین نمرات پیشآزمون و پسآزمون ایشان وجود داشت، اما این تفاوت از نظر آماری معنادار نیست ولی پس از جمع نمرات دو پیشآزمون و پسآزمون والدین و معلم و آزمون تفاوت آنها، مشخص شد کتابدرمانی برکاهش شکایات جسمانی کودکان از جمع نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر دارد (۰۳/۰ p-value= )، در نتیجه به نظر میرسد کتابدرمانی تأثیری هر چند اندک ولی معنادار بر کاهش شکایات جسمانی دارد. در این زمینه و برای اطلاع دقیق از تأثیر این عامل بر کاهش شکایات جسمانی نیاز به پژوهشهای بیشتر و به ویژه روی گروهی بزرگتر ضروری به نظر میرسد.البته میتوان گفت شاید محتوای این کتاب داستانها، متناسب با این نوع مشکل نبوده، ولی اصل فرایند کتابدرمانی بر کاهش شکایات جسمانی مؤثر میباشد. چنانچه تأثیر این عامل در پژوهشهای بیشتر تأیید شود، روش بسیار مناسب و ارزشمندی برای تسکین دردهای جسمانی به شمار خواهد آمد که هیچ گونه عواقب سوئی بر آن مترتب نیست.
۵-۵-۴. فرضیهی چهارم
کتابدرمانی، بر مشکلات اجتماعی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر مشکلات اجتماعی کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر دارد (به ترتیب با ۰۰۷/۰= p-value و ۰۰۶/۰ p-value=و جمع نظرات هر دو گروه ۰۰۱/۰ p-value=). این گونه به نظر میرسد که مطابق گزارش والدین و معلم کتابدرمانی یکی از عوامل مؤثر بر کاهش مشکلات اجتماعی کودکان ناشنوا است. نمرات آزمودنیها هم در گزارش والدین و هم معلم و نیز در جمع نظر والدین و معلم در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت. مقدارt در هر کدام از آزمونهای والدین و معلم منفی بود، و این نشاندهندهی کاهش نمرات ناهنجاری مشکلات اجتماعی و در نتیجهی تأثیر کتابدرمانی است. با توجه به کتابهای داستانی که دانشآموزان مطالعه کردند، در این زمینه انتخاب کتابهای مناسب برای ایجاد این تأثیر و وجود ملاکها و استاندارهای مشخص و دقیق به منظور تعیین زمینه موضوعی کتابها بسیار ارزشمند به نظر میرسد.
نتایج این پژوهش با نتایج شرنک (۱۹۸۲) مطابقت داشت. او نتیجه گرفت کتابدرمانی برای تغییر نگرش، سلامت ذهن، رشد خودپنداره و کاهش ترس تأثیر مثبتی بر توانایی حل مشکلات دانشآموزان، رفتار اجتماعی، شکلگیری ارزشها، روابط بینفردی، پذیرش افراد مختلف و موفقیت در خواندن و مطالعه داشت. از آنجا که مشکلات اجتماعی کودکان ناشنوا به خصوص در زمینه ارتباطسازی بسیار بیشتر نمود مییابد، این روش ممکن است برخی از مشکلات ایشان در این زمینه را برطرف سازد.
۵-۵-۵. فرضیهی پنجم
کتابدرمانی، بر مشکلات تفکر کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد تفاوتهای موجود بین نمرات پیشآزمون و پسآزمون والدین و نیز معلم معنادار نبود، یعنی کتابدرمانی بر کاهش مشکلات تفکر کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیری معناداری ندارد (به ترتیب با ۰۵/۰= p-value و ۲۳/۰ p-value=)؛ کتابدرمانی از عوامل مؤثر بر کاهش مشکلات تفکر کودکان ناشنوا از نظر والدین و معلم به طور جداگانه و انفرادی نبود اما نتایج حاصل از مجموع نمرات این دو در سطح ۰۵/۰ تفاوت معناداری را بین نمرات حاصل از
پیشآزمون و پسآزمون نشان داد (۰۲/۰ p-value= ).شاید بتوان گفت محتوای این کتابها متناسب با رفع این مشکل نبوده ولی اصل فرایند کتابدرمانی بر کاهش مشکلات تفکر تأثیر دارد. لذا به نظر میرسد کتابدرمانی از عوامل مؤثر در کاهش مشکلات تفکر این کودکان در گروهی بزرگتر و متنوعتر باشد، اما تقویت این تأثیر مستلزم پژوهشهای بیشتر در این خصوص است.
۵-۵-۶. فرضیهی ششم
کتابدرمانی، بر مشکلات توجه کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر مشکلات توجه کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر دارد ( به ترتیب با ۰۱/۰= p-value و ۰۰۷/۰ p-value=و جمع نظر والدین و معلم ۰۰۷/ ۰ p-value=). با توجه به گزارشی که از والدین و معلم، به دست آمد، کتابدرمانی یکی از عوامل مؤثر بر کاهش مشکلات توجه کودکان ناشنواست. نمرات پسآزمون آزمودنیها هم درگزارش والدین و هم در گزارش معلم نسبت به نمرات پیشآزمون آنها به طور معناداری کاهش یافت. منفی بودن مقدار t در هر آزمون نشاندهندهی کاهش نمرات ناهنجاری مشکلات توجه در این افراد بود. به نظر میرسد که والدین و نیز معلمان ابزار بسیار مناسبی را برای جلب توجه کودکان ناشنوای خود در اختیار دارند که اگر توجه بیشتری به استفاده مناسب از این ابزار بکنند، بسیاری از مشکلات این کودکان و خودشان مرتفع خواهد شد.
۵-۵-۷. فرضیهی هفتم
کتابدرمانی، بر رفتارهای قانونشکنانهی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر رفتارهای قانونشکنانهی کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر داشت (به ترتیب با ۰۰۹/۰= p-value و ۰۴/۰ p-value=و جمع نظر والدین و معلم ۰۱/۰ p-value = ). بنابراین میتوان اینگونه گفت با توجه به گزارش والدین و معلم، کتابدرمانی یکی از عوامل مؤثر بر کاهش رفتارهای قانونشکنانهی کودکان ناشنوا میباشد. نمرات آزمودنیها هم در گزارش والدین و هم معلم در پسآزمون نسبت به پیشآزمون کاهش یافت، و منفی بودن مقدار t در هرکدام نشاندهندهی کاهش نمرات ناهنجاری رفتارهای قانونشکنانه در این افراد است، به این مفهوم که کودکان ناشنوا پس از مطالعه کتابهایی در خصوص رفتارهای قانونمند و صحیح، تحت تأثیر آنها قرار گرفتهاند و از رفتارهای قانونشکنانه آنها کاسته شده است.
۵-۵-۸. فرضیهی هشتم
کتابدرمانی، بر رفتارهای پرخاشگرانهی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر رفتارهای پرخاشگرانهی کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰ تأثیر داشت (به ترتیب با ۰۱/۰= p-value و ۰۰۴/۰ p-value=و جمع نظر والدین و معلم ۰۰۰۱/۰ p-value= ). به نظر میرسد با توجه به گزارش والدین و معلم، کتابدرمانی یکی از عوامل مؤثر بر کاهش رفتارهای پرخاشگرانهی کودکان ناشنواست. نمرات رفتارهای پرخاشگرانه آزمودنیها هم درگزارش والدین و هم معلم و در جمع نظر والدین و معلم در پسآزمون نسبت به پیشآزمون کاهش یافت. نمرات منفی آماره آزمون t در هر یک از آزمونها بیانگر آن بود که از نظر والدین و معلم رفتارهای پرخاشگرانه کودکان ناشنوا پس از مطالعه کتابهای تهیه شده به این منظور از سوی پژوهشگر کاهش یافته است. به نظر میرسد که اگر این راه حل مناسب در دراز مدت توسط ایشان برای این منظور به کار گرفته شود، تأثیرات بسیار مثبتی بر کاهش و حتی از بین رفتن این گونه رفتارها داشته باشد.
نتایج پژوهش اصغری نکاح (۱۳۸۱) نیز نتایج این پژوهش در این خصوص را تأیید میکند. او از قصه به عنوان ابزار مشاوره و رواندرمانی کودکان بهره گرفت. در آن پژوهش قصهگویی جهت
زمینهسازی تغییر رفتار پرخاشگری با حضور مشاوران آموزش و پرورش انجام شد.
اسکچتمِن و نَچشول (۱۹۹۶) در پژوهشی در مورد تأثیر کتابدرمانی مطابقت داشت. آنها به مطالعهی تأثیر کتابدرمانی بر مشکلات روان شناختی همانند رفتار پرخاشگرانه، ناسازگارانه و کاهش باورهایی که به تقویت این رفتار میانجامد، پرداختند. داویس (۱۹۹۰) به هنگام بحران از قصهها، برای آرامسازی کودکان پرخاشگر استفاده کرد.
با توجه به نتایج تمامی پژوهشهای مذکور و نتایج این پژوهش، به نظر میرسد کتابدرمانی عامل مهمی در درمان پرخاشگری به شمار میآید و پیشنهاد میشود که در درمان این ناهنجاری از
کتابدرمانی بهره گرفته شود.
۵-۵-۹. فرضیهی نهم
کتابدرمانی، بر رفتارهای درونیسازی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، تأثیر دارد.
یافتهها نشان داد که کتابدرمانی بر رفتارهای درونیسازی کودکان از نظر والدین و معلم در سطح ۰۵/۰تأثیر دارد (به ترتیب با ۰۰۵/۰= p-value و ۰۴/۰ p-value=و جمع نظرات هر دو گروه ۰۰۴/۰ p-value=). نمرات آزمودنیها هم درگزارش والدین و هم معلم در پسآزمون نسبت به پیشآزمون کاهش یافت. کاهش نمرات آزمودنی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون میتواند به دلیل مطالعه کتابهای در نظر گرفته برای کودکان باشد که به منظور کاهش ناهنجاری یاد شده میباشد.
بر این اساس میتوان به هنگام بروز هر گونه ناهنجاری رفتارهای درونیسازی کودکان ناشنوای سنین دیگر نیز از کتابهای مناسب تهیه شده برای آنها به منظور رفع این ناهنجاری استفاده کرد. البته در گروه های سنی دیگر ناشنوایان نیز به پژوهشهای بیشتری برای رسیدن به نتایجی مشابه این پژوهش ضروری مینماید. ذکر این نکته لازم است که نمره مربوط به رفتارهای درونیسازی شده از مجموع نمرات خام مقیاس اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی که برروی هم رفتارهای درونیسازی را تشکیل میدهند، بهدست آمد و سپس نمره استاندارد آن عدد نیز محاسبه شد. در نتیجه میتوان گفت: کتابدرمانی بر مقیاس رفتارهای درونیسازی شدهی آنها نیز تأثیر معناداری داشته است.
۱٫میزان قدرتمند بودن جامعه مدنی ونقش جامعه مدنی ونهادهای مدنی در جنبش های اخیر در کشورهای عربی
۲٫نارضایتی ها واعتراضات در کشورهای خاورمیانه عربی و ارتباط آن با نقش وعملکرد دولتها
۳٫انقلابات اخیر در کشورهای خاورمیانه و ماهیت اسلامی و دموکراتیک این انقلابات
۴٫نقش ومیزان ارتباط جامعه مدنی با دولت در ایران در دولت جدید
منابع و مآخذ
منابع فارسی
-
- آبادیان، حسین، (۱۳۸۳)، بحران مشروطیت در ایران، تهران : موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی .
آدمیت، فریدون (۱۳۵۴)، فکر دموکراسی در نهضت مشروطیت ایران، تهران : پیام.
-
- ازغندی، علیرضا، (۱۳۸۵)، درآمدی بر جامعه‌شناسی ایران . تهران: نشر قومس .
-
- امیری، جهاندار، (۱۳۸۶)، اصلاح طلبان تجدیدنظر طلب و پدرخوانده ها، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی .
-
- امیراحمدی، هوشنگ(۱۳۸۸)، جامعه شناسی سیاسی، جامعه مدنی و توسعه ملی، گردآوری و ترجمه علیرضا طیب، تهران، نقش و نگار.
-
- .احمدی روحانی، حسین، (۱۳۸۴)، سازمان مجاهدین خلق، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-
- بابایی، علی، (۱۳۸۳)، فرهنگ سیاسی، تهران، نشر آسیان.
-
- برتران، بدیع، (۱۳۸۷)، توسعه ی سیاسی، چاپ پنجم، ترجمه نقیب‌زاده، تهران، نشر قومس.
-
- برزین، سعید، (۱۳۷۸)، جناحبندی سیاسی در ایران از دهه ۱۳۶۰ تا ۲ خرداد ۱۳۷۶، نشرمرکز، چاپ ۴، تهران.
-
- بیات،عبدالرسول ودیگران،فرهنگ واژه ها،قم،مؤسسه اندیشه و فرهنگ دینی، ۱۳۸۱٫
-
- بشیریه، حسین، (۱۳۸۲)، عقل در سیاست، چاپ سوم، تهران، نشر نگاه معاصر.
-
- بشیریه،حسین،(۱۳۸۶)،دولت عقل(ده گفتاردرفلسفه و جامعه شناسی سیاسی)، ج ۱، تهران، موسسه ی نشر علوم نوین.
-
- بشیریه، حسین، (۱۳۸۷)، گذار به مردم‌سالاری، چاپ دوم، تهران، نشر نگاه معاصر.
-
-
- بشیریه، حسین(۱۳۸۰)، درسهایی دموکراسی برای همه، تهران: مؤسسه پژوهشی نگاه معاصر..
-
-
- بشیریه، حسین، (۱۳۸۱)، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، تهران، نگاه معاصر.
-
- پناهی, م. (۱۳۸۹)، نظریه های انقلاب: وقوع، فرایندها و پیامدها، تهران: سمت.
-
- تبریز نیا، حسین (۱۳۷۱)، علل ناپایداری احزاب در ایران، تهران، مرکز نشر بین الملل.
-
- طبری، احسان، (۱۳۶۶)، کژراهه، خاطراتی از حزب توده، تهران، امیرکبیر.
-
- زید آبادی، احمد، (۱۳۸۰)، خاتمی و جامعه مدنی؛ بن بست در حوزه نظر و عمل.
-
- کریمی، احمدرضا، (۱۳۸۴)، سازمان مجاهدین خلق و مواضع آنها، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-
- جعفریان، رسول، (۱۳۸۱)، جریانها وجنبشهای مذهبی ـ سیاسی ایران، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
-
- جمعه‌ای، روح‌الله (۱۳۸۸)، خاورمیانه ی بزرگ، چاپ اول، تهران، نشر ایرنا.
-
- حسین‌زاده، محمد علی،(۱۳۸۶)، گفتمان‌های حاکم بر دولت‌های بعد از انقلاب، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران.
-
- حسینی زاده، سیدمحمد علی، (۱۳۸۶)، اسلام سیاسی در ایران، قم،دانشگاه مفید.
-
- عالیخانی، علی، (۱۳۸۰)خاطرات علی عالیخانی، تهران، مرکزاسناد انقلاب اسلامی .
-
- خوان لینزوشهابی، (۱۳۸۰)، نظام‌های سلطانی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران، نشر و پژوهش شیرازه .
-
- دارابی، علی، (۱۳۸۸)، جریان شناسی سیاسی در ایران، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
-
- دوورژه، موریس (۱۳۵۷)، احزاب سیاسی، رضا علوی، تهران : امیرکبیر.
-
- رابرات گراهام، (۱۳۵۸)، ایران سراب قدرت، ترجمه: فیروز فیروزنیا، تهران، سحاب کتاب.
-
- راهوار منفرد،کریم،(۱۳۸۰)، احزاب، تشکلها و جناحهای سیاسی ایران امروز، انتشارات سیاست، تهران.
-
- رزاقی، سهراب (۱۳۷۸)، نوسازی و توسعه سیاسی در ایران و منتقدان آن، در مجموعه مشارکت سیاسی، احزاب و انتخابات، تهران، نشر سفیر.
-
- روشه،گی، (۱۳۶۷)، کنش اجتماعی، زنجانی‌زاده، هما،انتشارات دانشگاه فردوسی.
-
- زمانی، هادی، (۱۳۸۶)، توسعه ی اقتصادی و امنیت ملی، ج ۲، نشر لندن.
-
- ساموئل هانتینگتون، (۱۳۷۵)، سامان سیاسی درجوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: قلم.
-
- سریع‌القلم، محمود، (۱۳۸۰)، عقلانیت و آینده ی توسعه‌یافتگی در ایران، تهران، مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
-
- سیف‌زاده، حسین و جلیل روشندل، (۱۳۸۲)، تعارضات ساختاری در منطقه ی خلیج فارس، تهران، مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
- شادلو، عباس،(۱۳۷۹)،اطلاعاتی درباره احزاب و جناحهای سیاسی ایران امروز، تهران: نشر گستره.
