• کلی است که از مجموع اجزای آن بیشتر است.

• تاریخچه سازمان را منعکس می‌کند.

• به مطالعه انسان‌شناسی مانند رسوم و نهادها مربوط می‌شود.

• توسط گروهی از افراد که یک سازمان را تشکیل داده‌اند شکل‌گرفته است.

• حرکت آن کند و سخت است.

• تغییر آن به‌سختی صورت می‌گیرد.

۲-۱-۱-۲-سطوح فرهنگ‌سازمانی:
فرهنگ‌سازمانی را معمولاً در سه سطح تقسیم‌بندی می‌کنند یکی نمادهای قابل‌مشاهده که در سطح عینی‌تر قرار دارند که درواقع همان ظهور فیزیکی فرهنگ می‌باشد؛ و سطح دوم ارزش‌های قراردادی است و سطح سوم هم فرضیات بنیادی که غیرقابل رؤیت‌اند (طبرسا و میرزاده، ۱۳۸۹)
هوی و میسکل^[۶۸]‏، ترجمه: عباس زاده (۱۳۷۱)، معتقدند که فرهنگ‌سازمانی به سه سطح‏ تفکیک می‏شود:
اصول: اصول در سطح بالای فرهنگ‌سازمانی، به مقررات‏ و معیارهای هستند که به شکل رفتار و سلوک اجتماعی، رفتار اخلاقی، تسلیم، تبعیت از اقتدار و قبول مسؤولیت کارکنان نمود می‏یابند. اصول ضمن این‌که نقش‏ها مورد انتظار یک کارمند را تعیین می‏کنند، انجام آنی نقش‏ها را نیز مورد تأیید قرار می‏دهند. به‌علاوه، موجب هدایت کارکنان در ایفا و انتخاب نقش‏ها می‏شوند.
ارزش‌ها: مفاهیمی هستند که در تعیین موفقیت کارکنان‏ به‌عنوان معیار مورداستفاده قرار می‌گیرند. باعث رشد سازمان‏ می‏شوند و جایگاه ارزشی انسان، اشیا و پدیده‏ها را در درون سازمان تعیین‏ می‏کنند. بر این اساس، مفهوم ارزش‏ از اصول عمیق‏تر و ذهنی‏تر است. بدین‏ معنی که تا اصلی ناشی از ارزش‌ها نباشد، نمی‏تواند شروع شود و ارزش‏های فرهنگی هستند که به اصول، ماهیت، قواعد و معیار می‏دهند.
موارد پنهانی: نسبت به ارزش‌ها و اصول بیش‏تر ذهنی‏ هستند و عناصر فرهنگی عمیقی را در برمی‌گیرند. کارکنان یک‏ سازمان موارد پنهانی را در رابطه با انسان و پدیده‏ها، گسترش و توسعه‏ می‏دهند. این موارد باوجود ذهنی بودن، اساس رفتارهای سازمان‏ را تعیین می‏کنند و حتی رفتار سازمانی کارکنان را نیز عمیقاً تحت تأثیر قرار می‏دهند (مرمریان، ۱۳۸۵).
۲-۱-۱-۳- مدل‌های فرهنگ‌سازمانی

• مدل دنیسون^[۶۹]

این‌یکی از مدل‌های جدید در فرهنگ‌سازمانی است و برای تغییر سازمانی و اندازه‌گیری عملکرد آن مدل مناسبی است. ولی پژوهش‌هایی درزمینۀ فرهنگ‌سازمانی و اثربخشی سازمانی (فی و دنیسون، ۲۰۰۳) عملکرد سازمانی (اسمارک و دنیسون^[۷۰] ۲۰۰۷) رضایت مشتری (گیلسپی و دنیسون^[۷۱]، ۲۰۰۸) و تنوع در محل کار (کویدروز و کوتربا و دنیسون، ۲۰۰۹) انجام دادند. بر طبق این مدل فرهنگ‌سازمانی از دو بعد محیط متغیر و ثابت و استراتژی ازلحاظ تمرکز درونی و بیرونی تشکیل می‌شود که هریک از این دو بعد چهار نوع فرهنگ‌سازمانی را به وجود می‌آورند:

• فرهنگ مشارکتی

• فرهنگ ثبات و یکپارچگی

• فرهنگ انعطاف‌پذیری

• فرهنگ مأموریتی

۱- فرهنگ مشارکتی: در این نوع فرهنگ مشارکت کارکنان در فعالیت‌های مختلف سازمان مورد تشویق قرار می‌گیرد و حس مالکیت و مسئولیت را در آن‌ها به وجود می‌آید، حس مالکیت موجب تعهد بیشتری به سازمان و قابلیت استقلال را در کارکنان افزایش می‌دهد. در فرهنگ مشارکتی، سازمان حول محور تیمی، ارتقا و قابلیت‌های افراد و تعهد به کار در هر سطح بنانهاده شده است. (دنیسون، ۲۰۰۱).
۲- فرهنگ ثبات و یکپارچگی: دربرگیرنده‌ای ارزش‌ها و نظام‌هایی است که مبنای شکل‌گیری یک فرهنگ قوی را در سازمان به وجود می‌آورند (رحیم نیا و علی زاده،۱۳۸۸).
۳- فرهنگ سازگاری یا انعطاف‌پذیری: که شامل ایجاد تغیر، مشتری مداری و یادگیری سازمانی است.
۴- فرهنگ مأموریتی: که شامل رهبری راهبردی یا جهت‌گیری استراتژیک، اهداف، مقاصد و چشم‌انداز می‌باشد (مبلی و همکاران^[۷۲]، ۲۰۰۵).

• مجموعه مؤلفه‌های فرهنگ مشارکتی: توانمند سازمانی، تیم سازی، تیم محوری، قابلیت رشد و توسعه.

• مجموعه مؤلفه‌های فرهنگ ثبات و یکپارچگی: ارزش‌های بنیادی، توافق و هماهنگی.

• مجموعه مؤلفه‌های فرهنگ انعطاف‌پذیری: به وجود آوردن تغییر، مشتری مداری، یادگیری سازمانی.

• مجموعه مؤلفه‌های فرهنگ مأموریتی: استراتژی هدایت و تصمیم‌گیری، اهداف و غایات و فرا دید.

• فرهنگ از دیدگاه رابینز:

رابینز، (۱۹۹۶) در کتاب خود تحت عنوان تئوری سازمان ضمن تعریف فرهنگ سازمان به‌عنوان باورهای مشترک کارکنان در سازمان، ۱۰ ویژگی را هدف و نمایانگر فرهنگ‌سازمانی به شرح زیر می‌داند.

• نوآوری فردی: درجه مسئولیت‌پذیری، آزادی عمل و استقلال کاری که اعضاء از آن برخوردارند.

• تحمل مخاطره: حد و حدودی که کارکنان پیشرفت و نوآوری را دوست داشته و ریسک‌پذیر باشند.

• جهت‌دهی: میزانی که سازمان اهداف و انتظارات عملکرد را به‌صورت واضح و روشن‌بیان می‌دارد.

• یکپارچگی و وحدت: واحدهای درونی سازمان چقدر تمایل دارند به شیوه یکسان و هماهنگ عمل کنند.

• روابط مدیریت: مدیران تا چه حدی با زیردستان ارتباط برقرار کرده و از آن‌ها حمایت می‌کنند.

• کنترل: سازمان تا چه حدی برای سرپرستی و کنترل رفتار کارکنان، به قوانین و مقررات و سرپرستی مستقیم متوسل می‌شود.

• هویت: تا چه حدی اعضای سازمان خود را با کل سازمان یکی دانسته و از آن کسب هویت می‌کنند.

• سیستم پاداش: تا چه حدی پرداخت بر اساس معیار عملکرد کارکنان صورت می‌گیرد.

• الگوهای ارتباطی: درجه انحصار ارتباطات سازمان به سلسله‌مراتب رسمی فرماندهی و اختیار.

• تعارض پذیری: میزان تشویق و ترغیب کارکنان به بهره‌گیری از تعارضات مثبت و حل تعارض منفی.

بسیار پایین

ایمنی دوچرخه سوار

بسیاربالا

پایین

بسیاربالا

پایین

احترام به حقوق دوچرخه سوار

۸۰-۷۰

۵۵-۱۰

۸۰-۷

۴۵-۱۰

متوسط سن دوچرخه سواری

بسیاربالا

پایین

بسیاربالا

پایین

شاخص کمی امکانات

بسیاربالا

پایین

بسیاربالا

بسیار پایین

شاخص کیفی امکانات

۲-۱۲-۱-سیاست های گردشگری با دوچرخه در کشور هلند
در کشور هلند به علت وجود رودها کانال ها برکه ها و دریاچه و فضاهای آبی زیاد و همچنین مناطق جنگلی و روستایی که همگی دارای چشم اندازهای طبیعی با جذابیت بالا هستند دولت و وزارت گردشگری هلند در جهت انجام تبلیغات گسترده در جهت جذب گردشگران در این زمینه سرمایه گذاری و تلاش زیادی انجام داده اند. از طرف دیگر وجود مزارع گلهای تزینی زیبا و رنگارنگ در کشورهلند همچنین وجود آسیاب های بادی معروف که نماد این کشور هستند و اجرای برنامه های گردشگری^[۹۹] مزرعه کمک بسیار زیادی به رونق گرفتن گردشگری طبیعت گردی در این کشور کرده است.(www.Holland.nl)
از جدیدترین برنامه های اجرا شده توسط دولت هلند که با همکاری بخش خصوصی در حال اجراست برنامه(B&B) جدیدی است که این بار به جای آنکه در برنامه ای متداول (Bed & Breakfast) جای خواب و صبحانه ارائه شود در اینجا جای خواب و دوچرخه (Bed & Bikes) ارائه می گردد. این برنامه توسط مدارس و دانشگاه های کشور هلند مورد حمایت قرار گرفته است تا دانش آموزان و دانشجویان بتوانند در طول تعطیلات آخر هفته و تعطیلات تابستانه با انجام سفر های کم هزینه به گشت و گذار در طبیعت هلند بپردازند. به علت ایجاد یک فرهنگ یکپارچه دوچرخه سواری درکشور هلند در طول تعطیلات آخر هفته خانواده ها و یا گروه های دوستان بصورت گسترده با همدیگر به گردشگری با دوچرخه به صورت خانوادگی و گروهی می پردازند که اغلب در مناطق طبیعی و در حاشیه رودها و دریاچه ها انجام می شود. مسیر های دوچرخه سواری هلند به گونه ای طراحی و مهندسی شده اند که از مکان های سر سبز و با پوشش درختی عبور می کنند دلیل این نوع طراحی مسائل آب و هوایی است به نحوی که در طول روز وجود سایه درختان از آفتاب سوختگی و گرم شدن و تعرق زیاد در دوچرخه سواران جلوگیری می کند، در حین بارندگی هم از خیس شدن دوچرخه سواران جلوگیری می نماید(همان منبع).
کشور هلند از اوایل دهه ۱۹۸۰ با یک برنامه ریزی بلند مدت و با انجام تبلیغات و بازاریابی مناسب برای جذب گردشگران خارجی برای انجام فعالیت های ورزشی همچون دوچرخه سواری و انجام قایق سواری، موج سواری و دیگر ورزش های آبی سرمایه گذاری های وسیعی را انجام داده است. برخی از قوانین کار که در اواخر دهه ۱۹۹۰ در کشور هلند تصویب شد تأثیر بسیار بالایی بر روی میزان اوقات فراغت و ساعت های غیر کاری افراد در هلند داشته اند، قوانینی همچون دور کاری و کار در خانه و امکان انجام کارهای پاره وقت در هلند باعث شده هلند دارای بالاترین سرانه اوغات فراغت در میان کشورهای اروپایی گردد که خود تأثیر زیادی در گرایش افراد به انجام فعالیت های سرگرم کننده و تفریحی ورزشی همچون گردشگری با دوچرخه داشته است.

وجود مسیر های مخصوص دوچرخه سواری کشور هلند را به بهترین و امن ترین کشور جهان برای دوچرخه سواری بدل کرده است زیرا این کشور به لحاظ میزان حمایت و دوستدار دوچرخه بودن در بالاترین سطح در جهان قرار دارد.در شهر آمستردام حدود ۴۰۰ کیلومتر فضای مخصوص دوچرخه سواری وجود دارد و گردشگران می توانند با بهره گرفتن از مسیر های طراحی شده بدون استثنأ از تمامی مناطق شهر دیدار کنند. دولت هلند برای حمایت از دوچرخه سواران با نصب علایم راهنمایی و رانندگی و تابلوهای بزرگی که مسیر های دوچرخه سواری را به خوبی نشان می دهند که"knooppuntrottes” نامیده می شوند فاصله شهر ها و روستاهای همجوار را به خوبی مشخص نموده تا گردشگران هم به راحتی مسیر خود را پیدا کرده و هم اینکه راه بازگشت را به راحتی پیدا کنند.( www.wiekipwdia.org)
دولت هلند با کمک افراد محلی به خصوص کشاورزان دست به احداث مراکز کمپینگ گسترده ای در تمام نقاط روستایی و ویلایی کشور هلند زده است، اغلب این مراکز به گونه ای طراحی شده اند که بهترین وسیله برای دسترسی به آنها دوچرخه است. البته لازم به ذکر است در کشور هلند امکان بردن دوچرخه به داخل قطارهای شهری و برون شهری و بسیاری از اتوبوس ها وجود دارد که فقط در بعضی از زمان های خاص و ترافیکی در طول سال بردن دوچرخه به داخل این گونه وسایل با محدودیت ها همراه است. این قابلیت به گردشگران و طرفداران دوچرخه سواری این امکان را می دهد تا بتوانند در نقاط مختلف با حمل دوچرخه به مکان های دیگر از آن استفاده کنند (همان منبع)
شکل (۲-۹) سیاست های حمایتی دولت هلند از گردشگری و استفاده دوچرخه
شکل (۲-۱۰) تغییرات سیستم حمل و نقل در گذر زمان در کشورهای شرقی وغربی جهان از چپ به راست
۲-۱۳-گردشگری با دوچرخه بر سر چهار راه گردشگری
از آنجایی که ماهیت رشته جهانگردی علمی بین رشته ایست و در ارتباط تنگاتنگ با دیگر رشته هاست و مباحث مطرح در آن چند بعدی هستند موضوع این تحقیق هم به تبع با ابعاد اقتصادی، فرهنگی، ورزشی، تاریخی، جغرافیایی و زیست محیطی در ارتباط است. از همین رو گردشگری با دوچرخه در چند بعد قابل بررسی است و در دسته بندی های موجود هم یک شکل از حمل و نقل است و هم یک ورزش و در بعد گردشگری بر سر چهار راهی از چند نوع گردشگری قرار دارد، هم گردشگری ورزشی هم در قالب اکوتوریسم هم گردشگری هیجانی و گردشگری سرشار از فعالیت و هم گردشگری شهری است از این رو در این بخش از پایان نامه به بررسی گردشگری با دوچرخه با ابعاد برشمرده شده در بالا می پردازیم (استراتن,۲۰۰۹, ۱۰۲).
شکل (۲-۱۱) گردشگری با دوچرخه بر سر چهاراه گردشگری
۲-۱۳-۱-پتانسیل های گردشگری با دوچرخه در شهر اصفهان در قیاس با شهر آمستردام

۷۶

چکیده انگلیسی

۸۲

چکیده
تعیین مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی به دلیل فقدان قدرت بر تسلیم آن از نظر فقهی و حقوقی باطل انگاشته می‌شود و از عوامل تداوم زندگی زناشویی به شمار نمی‌آید بلکه آثار نامطلوبی را درپی خواهد داشت. در این رساله سعی شده است تا با گردآوری اطلاعات به شیوه‌ی کتابخانه‌ای به بررسی کتب فقهی وحقوقی مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی و آثار آن پرداخته شود تا شاید در یک مجموعه‌ی مدوّن اطلاعات سودمندی در اختیار طالبان این مباحث قرار دهد. به همین جهت با توجه به جایگاه مهریه به عنوان یک سنّت کهن در سیره‌ی قولی و عملی ائمه وتفاوت نگرش مردم درزمان حال به تبیین و روشنگری اقسام مهریه، صحت و بطلان آن، ماهیت فقهی و حقوقی آن، تفاوت‌ مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی و احکام مربوط به هر یک، علل افزایش میزان مهریه و… پرداخته شده است.
بنابراین در خصوص مهریه رجوع به اصل دین، یکی از منابع مهم تولید ارزش و تعریف رفتار بهنجار در جامعه‌ی ماست. مهریه‌‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی از منظر دینی یک ناهنجاری شمرده می‌شوند. روایات متعددی بر سبک بودن مهریه تأکید می‌کنند و افزایش آن را منشأ خصومت می‌دانند. برخی از جامعه‌شناسان نیز در شناساندن رفتارهای بهنجار از رفتار نابهنجار فقط به تعاریف مرسوم در منابع غربی توجه می‌کنند و احیاناً در تحلیل و تبیین آنها دچار اشتباه می‌شوند.

واژگان کلیدی: مهریه، مهریه‌های غیرمتعارف، مهریه‌های غیرعقلایی
مقدمه
زندگی مشترک که با میثاق مقدس ازدواج آغاز می‌شود، یکی از با ارزش‌ترین نعمت‌هایی است که خداوند متعال جهت تکامل انسان‌ها قرار داده است. بی‌تردید چنانچه امر ازدواج با شرایط منطقی، صحیح و منطبق با اصول موجود در شرع مقدّس اسلام انجام پذیرد، حاصلی جز نزدیکی به معبود یکتا و آرامش انسان نخواهد داشت. یکی از شرایط ازدواج که لازم است پیش از وقع عقد زن و مرد بر سر ان به توافق رسند، مسأله‌ی مهریه است.
بر اساس دستورات شرع مقدس اسلام، شایسته است با تعیین مهریه‌ی متعادل، با توجه به اصول شرعی و در حدی که افراط و تفریط نباشد، پایه‌های یک زندگی مشترک از ابتدا به گونه‌ای صحیح بنا نهاده شود. «براساس آیه‌ی ۴ سوره‌ی نساء «واتو انساء صدقاتهن نحله…» فلسفه‌ شرع مقدس برای مهریه یک نوع هدیه دادن است. سنت پیامبر در این زمینه در مورد حضرت زهرا(س) و زنان پیامبر مهر السنه بوده و زیاد نبودن مبلغ مهریه، به عنوان امری پسندیده تلقی می‌شده است.
در اجتماع کنونی ما که نوعاً ازدواج‌ها دچار آسیب شده است، برخی خانواده‌ها برای فرار از تزلزل و جدایی، در موقع پیوند ازدواج مهریه‌ی دختر را خیلی بالا گرفته و از این گذرگاه می‌کوشند تا پیوند ازدواج را استحکام ببخشند؛ غافل از این که همین دوراندیشی راساً و مستقلاً عامل تزلزل و تضعیف خانواده می‌گردد.
با توجه به این که در حال حاضر در کشور ما بین ۱۳ تا ۱۴ میلیون جوان در آستانه‌ی ازدواج قرار دارند و یکی از شرایط لازم امر ازدواج در شرع مقدس اسلام مسأله‌ی مهریه است و نظر به این که ۷۸ درصد از جوانان، مهریه‌ی سنگین را موجب گریز از ازدواج می‌دانند، تعیین میزان مهریه به نوع که هم قابل پرداخت بوده، و هم جلوی هر گونه سوء استفاده‌ی احتمالی را بگیرد، تبدیل به یکی از معضلات اجتماعی گردیده است. لذا مطالعه‌ی وضعیت مهریه در ازدواج جوانان امروزی، آسیب‌شناسی آن به منظور برنامه‌ریزی جهت تسهیل امر مقدس ازدواج و برطرف نمودن موانع آن ضروری می‌باشد.
پرداختن قرآن کریم به موضوع مهریه در برخی از آیات(نساء آیه‌ی ۴ و ۲۴) نشان‌دهنده‌ی اهمیت آن در زندگی انسان است. در اسلام، مسأله‌ی مهر و پرداخت آن تا آن درجه اهمیت دارد که در سنت اسلامی زن نمی‌تواند از پذیرش مهریه، ولو به مقدار ناچیز، سرباز زند. «مهریه به آن درجه از اهمیت نیست که عدم پرداخت آن موجب گسستن زندگی گردد، اما تعیین مهریه برای زن، نوعی عنایت و توجه به اوست.
دین مبین اسلام نسبت به اصل مهریه نظر کاملاً روشنی ارائه می‌دهد و شرط صحت عقد نکاح را در تعیین میزان مهریه می‌داند، اما نسبت به مقدار آن کمینه و بیشینه‌ای تعیین ننموده و به توصیه‌های اخلاقی با توافق طرفین بسنده نموده، اما شرایطی را در تعیین مهریه لحاظ کرده است.
با وجود آن که دین اسلام بر سبک بودن مهریه تأکید دارد، اما بررسی میزان مهریه‌ها در سال‌های اخیر افزایش میانگین مهریه را نشان می‌دهد. از آن جا که پدیده‌ی افزایش مهریه در ایران نسبتاً جدید است ریشه‌های آن را باید در شرایط سال‌های اخیر بررسی نمود. مطالعات نشان می‌دهد که عوامل زیادی افزایش مهریه را تحت الشعاع خود قرار داده که به طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: نسیه بودن مهریه، وقوع تغییراتی در نظام باورها، نگرش‌ها، رفتارها، انتظارات و ترجیحات اکثریت افراد جامعه و غلبه‌ی نگرش‌های مادی، تحرکات اجتماعی و ایجاد فرصت‌های جدید و استقلال‌طلبی نسبی برای زنان، مهار طلاق و کنترل نوجویی‌های مردان با توجه به بالا رفتن آمار طلاق، افزایش ارتقای منزلت اجتماعی زنان، تشریفات ازدواج، چشم‌و هم‌چشمی‌ها، کمال‌یابی‌، شیوع ازدواج‌های برون فامیلی، تضعیف اعتماد اجتماعی، ترویج بی‌بند و باری و غیره.‌
افزایش مهریه با وجود آن که طلاق را برای مرد مشکل می‌سازد پیامدهای منفی به دنبال دارد. افزایش سن ازدواج و عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان، تغییر در نوع همسرگزینی، کاهش نرخ ازدواج، ایجاد خصومت و دشمنی، تحمل اجباری زندگی‌های تصنعی، تحت‌الشعاع قرار گرفتن ارزش‌های دین، افسردگی، عصبیت و بدبینی، رواج فحشاء، حیله‌گیری و بداخلاقی، عدم وفای به عهد و از بین رفتن سرمایه‌های اجتماعی از جمله این پیامدهاست.
فلسفه‌ مهریه در اسلام تبیین مطلوب بودن زن و طالب بودن مرد است. خداوند مهریه را تعیین فرمود تا مرد به وسیله‌ی مهریه صداقت خود را در ابراز علاقمندی نشان بدهد. با توجه به فلسفه‌ مهریه، تعیین مهریه متناسب در حفظ زندگی زناشویی نقشی مهم ایفا می‌کند، زیرا همان گونه که مهریه‌ی سنگین در اسلام ناپسند شمرده شده، مهریه‌های اندک و حتی قرار ندادن مهریه نیز نامعقول می‌باشد. چون مهریه نشان از احترام مرد و زن است و نبودن یا اندک بودن آن موجب می‌گردد که زن خود را در مقابل زنان هم ردیف خود محقر و کوچک ببیند و آسیب‌های روحی و روانی به وی وارد آید. این در حالی است که در صورت زیاد بودن میزان مهریه مرد همیشه خود را مطیع و فرمان‌بردار زن خواهد دید و از ترس این که زن بنا به دلایلی مهریه‌ی خویش را مطالبه نماید، سعی می‌کند بنا به خواسته‌ی زوجه عمل نماید.
«مهریه»، جزو حقوق امضایی شرع مبین اسلام است. در دین اسلام احکام و حقوق به دو دسته امضایی و تاسیسی تقسیم می‌شوند. احکام امضایی از پیش از اسلام وجود داشته‌اند و شارع مقدس آنها را یا کاملا پذیرفته است یا با اندک تغییراتی جزو احکام و حقوق اسلامی برشمرده است. حال آنکه احکام تاسیسی برای نخستین بار توسط شارع مقدس وضع شده‌اند و مسلمانان موظف شده‌اند از این احکام و حقوق پیروی کنند. هنگامی که می‌گوییم «مهریه» جزو احکام و حقوق امضایی است، بدین معنی نیز هست که «مهریه» جزو حقوق عرفی جامعه بوده و شارع مقدس آن را به رسمیت شناخته است. بنابراین وجه عرفی «مهریه» را نباید فراموش کرد، ضمن آنکه در اسلام عنوان «مهرالسنه» که مهریه حضرت فاطمه سلام‌الله علیهاست و به عنوان میزان مهریه‌ای که سنت حضرت رسول (ص) آن را پذیرفته و مقبول می‌داند، مورد تایید بزرگان دین قرار دارد. مقام معظم رهبری از دو تعبیر درباره مهریه‌های سنگین استفاده فرموده‌اند. نخست ضرر زدن به جامعه است و تعبیر دوم سنت جاهلی است به فرض اگر دخترخانمی خواستار مهریه‌ای معادل سکه‌هایی که فاصله زمین تا ماه را پر کنند (در واقع چنین چیزی بوده است) و مرد هم آن را پذیرفت این دو هم به جامعه ضرر زده‌اند و هم سنتی جاهلی را ترویج داده‌اند. مهریه‌های عجیب و غریب مانند یک تن بال پشه و دست و پای داماد و امثال اینها نیز بیش از آنکه مهریه باشند، رفتارهایی عقلانیت‌گریز به شمار می‌روند. جامعه‌ای که بر آن عقلانیت حاکم نباشد، جامعه‌ای است که محیط مناسبی برای رشد انواع بزهکاری‌ها و ناهنجاری‌ها محسوب می‌شود. ازدواج امری عقلانی است، عقدی است دائم که جز با رضایت طرفین منعقد نمی‌شود. براساس این عقد، زن و مرد بر یکدیگر حلال می‌شوند و کانونی به عنوان خانواده را تشکیل می‌دهند.در این کانون که هسته‌ای‌ترین و بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی نیز هست، فرزندانی رشد و پرورش می‌یابند که قرار است انسان‌هایی صالح، سالم و کارآمد برای جامعه باشند. حال فرض بفرمایید که زن و شوهر به هنگام عقد یکی از انواع عجیب و غریب مهریه را پذیرفته باشند و عقد براساس آن منعقد شده باشد، در این صورت خانواده‌‌ای که در آینده شکل خواهد گرفت آیا می‌تواند رفتاری عقلانی و زیستگاهی معقول برای اعضای آن باشد؟ پاسخ قطعا منفی است. مهریه‌های سنگین یا مهریه‌های عجیب و غریب، خود معلولند، علت‌ها را باید شناخت و با ریشه‌یابی علت‌ها می‌توان با معلول برخورد کرد. متاسفانه طی چند دهه گذشته کمتر مشاهده شده است که نهادهای فرهنگ‌ساز و نهادهایی که در زمینه فرهنگ جامعه تصمیم‌گیری یا تصمیم‌سازی می‌کنند به این مهم توجه داشته باشند. اکنون ما با معضل رشد روزافزون مهریه‌های سنگین یا عجیب و غریب روبه‌رو هستیم. در واقع عرفی در حال شکل‌گیری است که عرف بیمارگونه است. بی‌تردید باید به چاره‌جویی پرداخت. به نظر می‌رسد که در گام نخست باید جامعه را نسبت به عوارض منفی این معضل آگاه ساخت که آن نیز برعهده مدیران تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر است.
در قدیم خانواده‌ها به جای این که طلا مهر کنند، ۳دانگ خانه را به اسم عروس می‌کردند تا هم سرمایه‌ای برای عروس و پسرشان باشد و هم خانواده دختر آینده نگری می‌کردند تا صاحب ملک شود و سرپناهی داشته باشد اما به دلیل شرایط بد اقتصادی چون خانواده‌ها سرمایه ای ندارند که بتوانند به عنوان مهریه استفاده کنند به سکه روی آورده اند. تعیین مهریه‌های نامتعارف به این دلیل است که دختران شغلی ندارند و اگر طلاق بگیرند باید بتوانند به نحوی زندگی‌شان را بگذرانند و بالا گرفتن مهریه به این دلیل است که دختر کار نمی‌کند و اگر طلاق گرفت بتواند زندگی اش را بگذراند. پسرها نیز در زمان خواستگاری به این دلیل این مهریه‌ها را قبول می‌کنند که فکر می‌کنند مهریه را نه کسی داده و نه کسی گرفته و خوب می‌دانند که نمی‌توانند حتی یک صدم مهریه ای را که تعیین کرده‌اند، پرداخت کنند.
در خصوص مهریه تحقیقات زیادی در ایران انجام شده است از جمله؛ یوسف‌زاده(۱۳۸۴) در مقاله‌ای تحت «عنوان پایش جامعه‌شناختی مهریه»، سنت پرداخت مهریه را یک سنت دیرپا و کهن از نظام‌های مختلف حقوقی خانواده در بین تمدن‌های پیشین بوده است. از جمله کارکردهای اجتماعی مهریه، ارضای نیاز فطری، بیمه اجتماعی، احساس امنیت نسبت به آینده و ارزش نمادین ذکر می کند و از جمله پیامدهای مهریه سنگین و غیرعقلایی را تغییر در نوع همسرگزینی، کاهش نرخ ازدواج، ایجاد خصومت و دشمنی، احتمال سوداگری و موارد دیگر می‌داند. همچنین حقانی‌زنجانی(۱۳۸۴) در مقاله‌ای با عنوان: «مهر سنگین، زنجیری بر پای ازدواج». با برشمردن انواع مهریه و تقسیم‌بندی آنها و نیز مسائل حقوقی مهریه سنگین به مضرات این نوع مهریه بر همسرگزینی و ازدواج و دوام خانواده پرداخته است. و سعیدی(۱۳۸۹) در تحقیق خود با عنوان: «بررسی اعتبار حقوقی مهریه‌های سنگین»، بیان می‌دارد که؛ تعیین مهریه‌های سنگین توسط زوجین که گاه ادای آن در توان زوج نیست از مشکلات شایع حقوقی است. این مهریه‌ها اغلب به طور کلی فی‌الذمه بر عهده زوج قرار می‌گیرد در حالی که اوضاع و احوال نشان می‌دهد متعهد نه تنها توان بالفعل پرداخت آن را ندارد بلکه احتمال معقولی به توانایی او در آینده نیز نیست. وی معتقد است بطلان این گونه مهریه‌ها به علت مقدور التسلیم نبودن، مورد اشاره بعضی از اساتید

به طور کلی نتایج تجزیه‌وتحلیل متن، فعالیت‌ها و تصاویر مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی ازنظر میزان درگیری ذهن فراگیر با مطالب (یادگیری فعال) با توجه به روش ویلیام رومی نشان می‌دهد که در کل مطالب و محتوای کتب جدید تألیف یعنی مطالعات پایه سوم با ۱٫۲۰ و چهارم با ۰٫۵۷ و ششم با ۱٫۰۶ کاملاً فعال بوده و دارای محتوای مناسبی می‌باشند ولی محتوای کتاب مطالعات پایه پنجم با ۰٫۳۶ ازنظر ویلیام رومی غیرفعال است و به خاطر تأکید بیشتر به بیان حقایق، تعاریف حفظی و آمرانه بودن محتوا ضعیف و نامطلوب تلقی می‌گردد.
فصل پنجم
بحث و نتیجه‌گیری
فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری
۵-۱ مقدمه
همان طور که در فصل دوم گفته شد کتاب مطالعات اجتماعی از جمله کتاب‌هایی است که تقریب در تمام کشورهای دنیا آموزش داده می‌شود؛ و در یک دهه اخیر به‌موازات لزوم پاسخ‌گویی به نیازهای نو در عرصه آموزش این درس و لزوم برون رفت از رویکردهای سنتی برای این حوزه یادگیری تدوین شده است. بر این اساس در سه سال گذشته محتوای این کتاب‌ها در مقطع ابتدایی بر اساس سند تحول بنیادین تغییر کرده و محتوای جدید تدوین شده است و تحلیل این کتاب‌ها به جز کتاب پایه پنجم ابتدایی که قرار است ویرایش جدید آن در سال تحصیلی ۹۵/۹۴ از آن رونمایی می‌شود بر اساس اهداف مهم کتاب مطالعات اجتماعی جدید تألیف از جمله (زمان، تداوم و تغییر، فضا و مکان، نظام اجتماعی، فرهنگ و هویت، منابع و فعالیت‌های اقتصادی) انجام گرفته است. در این بخش ابتدا تحلیل محتوای کتاب‌ها درزمینه کارآفرینی برای هر مؤلفه به تفکیک پایه صورت می‌گیرد و سپس نتیجه‌گیری کلی در خصوص میزان توجه به مؤلفه‌ها در کل کتاب‌های مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی تفسیر می‌گردد و سپس به بیان نتایج تحلیل محتوا بر اساس تکنیک ویلیام رومی پرداخته می‌شود و در پایان پیشنهاد‌ها بیان می‌گردد.

۵-۲ نتایج تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی از نظر میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی
در تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی در زمینه کارآفرینی در کل به این مؤلفه‌ها در حد خیلی کم توجه شده است ولی در بین مؤلفه‌ها بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های عقلانی می‌باشد و سپس به ترتیب به مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی، سازمانی و کمترین میزان توجه به مؤلفه عاطفی بوده است.
۵-۲-۱ تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی ازنظر میزان توجه به مؤلفه‌های اقتصادی
در تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی میزان توجه به مؤلفه‌های اقتصادی در حد خوب می باشد میزان توجه به مؤلفه‌های اقتصادی به ترتیب از بیشترین به کمترین در بین پایه‌ها در پایه ششم در حد خوب و در پایه سوم در حد متوسط در پایه پنجم در حد کم و پایه چهارم در حد خیلی کم می‌باشد در پایه سوم در مجموع متن، فعالیت و تصویر بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های سودگرایی، اهل کار و عمل بودن، تلاش و کوشش و نتیجه‌گیری بوده است که با اهداف اقتصادی پایه سوم شامل شناسایی فعالیت‌های اقتصادی و لزوم تلاش و کوشش و اهل کار و عمل بودن برای تأمین نیازها و نتیجه‌گیری برای بیان الگوهای صحیح مصرف همخوانی دارد و در پایه چهارم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های سودگرایی، افزایش درآمد، اهل کار و عمل بودن، تلاش و کوشش، و نتیجه‌گیری می‌باشد و این مؤلفه‌ها با اهداف اقتصادی کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم مانند تأثیر کار و تلاش در پیشرفت کشور و اهل کار و عمل بودن و درآمدزایی و رفع نیازهای اقتصادی همخوانی دارد و در پایه پنجم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های افزایش درآمد، انرژی و پشت‌کار، و تلاش و کوشش بوده است که با اهداف اقتصادی کتاب هم‌خوانی دارد و در پایه ششم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های ثروت گرایی، سودگرایی، افزایش درآمد، اهل کار و عمل بودن، تلاش و کوشش و نتیجه‌گیری بوده است. که با اهداف اقتصادی کتاب ازجمله استفاده از منابع و امکانات، تولید، توزیع و مصرف، کارآفرینی، استفاده بهینه از منابع و آشنایی با برخی از مشاغل و نهادها همخوانی دارد. و در همه پایه‌ها به بقیه زیر مؤلفه‌ها در حد خیلی کم‌توجه شده است.
۵-۲-۲ تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی ازنظر میزان توجه به مؤلفه‌های اجتماعی
بعد از مؤلفه‌های اقتصادی بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در کتب مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی مؤلفه‌های اجتماعی می‌باشد میزان توجه به مؤلفه‌های اجتماعی به ترتیب از بیشترین به کمترین در بین پایه‌ها، پایه سوم بیشترین میزان توجه، پایه چهارم در حد متوسط، پایه پنجم در حد کم و پایه ششم در حد خیلی کم می‌باشد در پایه سوم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های همکاری، سازگاری با دیگران، انعطاف‌پذیری و حساسیت نسبت به دیگران می‌باشد و این با اهداف تدریس کتاب مطالعات اجتماعی جدید تألیف توجه به اهداف اجتماعی شامل همکاری، انعطاف‌پذیری، سازگاری با دیگران و حساسیت نسبت به دیگران می‌باشد همخوانی دارد. در پایه چهارم بیشترین زیر مؤلفه‌هایی که به آن‌ها توجه شده است همکاری و سازگاری با دیگران می‌باشد که با اهداف کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم شامل نظام اجتماعی که در آن به روابط انسان‌ها و لزوم سازگاری با دیگران و احترام و روابط بین افراد و همکاری اشاره دارد، همخوانی دارد. در پایه پنجم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های همکاری، حساسیت نسبت به دیگران، قدرت‌طلبی رهبری و پویایی می‌باشد که با اهداف فرهنگ و هویت نظام اجتماعی هم خوانی دارد. و در پایه ششم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های همکاری، سازگاری با دیگران، و حساسیت نسبت به دیگران بوده است که با اهداف کلی کتاب از جمله نظام اجتماعی و فرهنگ و هویت هم خوانی دارد. و به بقیه زیر مؤلفه‌ها در کل کتب در حد خیلی کم توجه شده است.
۵-۲-۳ تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی ازنظر میزان توجه به مؤلفه‌های عاطفی
کمترین میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در بین مجموعه کتب مطالعات اجتماعی، مؤلفه‌های عاطفی می‌باشد و در بین پایه‌ها میزان توجه به مؤلفه عاطفی از بیشترین به کمترین به ترتیب در پایه سوم بیشترین، پایه پنجم خوب، پایه ششم کم و پایه چهارم در حد خیلی کم توجه شده است. در پایه سوم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های عاطفی عشق، همدلی، صداقت، وقف و عزم و اراده می‌باشد در پایه چهارم به همه زیر مؤلفه‌های عاطفی در حد خیلی کم توجه شده است و در پایه پنجم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های وقف، عزم و اراده، همدلی و آرمان‌گرایی بوده است و در پایه ششم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های همدلی، عشق، وقف، عزم و اراده و آرمان‌گرایی بوده است که این زیر مؤلفه‌ها با اهداف کلی کتاب فرهنگ و هویت همخوانی دارد.
۵-۲-۴ تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی ازنظر میزان توجه به مؤلفه‌های عقلانی
در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های عقلانی می‌باشد و در بین پایه‌ها میزان توجه از بیشترین به کمترین به ترتیب در پایه سوم در حد خیلی خوب، پایه چهارم خوب پایه پنجم کم و پایه ششم در حد خیلی کم توجه شده است. در پایه سوم بیشترین زیر مؤلفه‌های عقلانی که به آن‌ها توجه شده است شامل: توجه به جزئیات، دانش، آینده‌نگری، قدرت تخیل، نظم جویی، کنجکاوی و حل مسئله می‌باشد و با اهداف کتاب جدید مانند افزایش سطح دانش و انگیزش تفکر دانش‌آموزان نظم جویی و افزایش قدرت حل مسئله و کنجکاوی برای حل مسئله می‌باشد همخوانی دارد چرا که کتاب جدید به‌گونه‌ای طراحی ‌شده است که دانش‌آموز را به فعالیت‌های گروهی و مسئولیت‌پذیری و حل مسئله تشویق می‌کند. در پایه چهارم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های دانش، توجه به جزئیات، قدرت حل مسئله و کنجکاوی می‌باشد که در حد خوب و خیلی خوب به آن‌ها توجه شده است که با اهداف مطالعات اجتماعی پایه چهارم شامل افزایش آگاهی و دانش فراگیران و افزایش قدرت حل مسئله و تشویق دانش‌آموز به کنجکاوی در محیط پیرامون برای توجه به جزئیات و درک جهان پیرامون است کاملاً هم‌خوانی دارد. در پایه پنجم ازجمله زیر مؤلفه‌های عقلانی که در این کتاب بیشترین توجه به آن‌ها شده است اول مؤلفه (دانش) که بیشترین توجه را داشته است و سپس مؤلفه‌های (توجه به جزئیات، دانش، حل مسئله، کنجکاوی) دارای بیشترین میزان توجه بوده‌اند و به بقیه زیر مؤلفه‌ها در حد خیلی کم توجه شده است و در پایه ششم ازجمله بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های عقلانی (توجه به جزئیات، تفکر واگرا، حل مسئله، دانش، آینده‌نگری، کنجکاوی) می‌باشد که در حد خوب به آن‌ها توجه شده و با اهداف کتاب ازجمله فرهنگ و هویت، نظام اجتماعی و فرایند کاوشگری محیطی و اجتماعی و فرایند توسعه و درونی سازی ارزش‌ها همخوانی دارد و به سایر زیر مؤلفه‌ها در حد خیلی کم توجه شده است.
۵-۲-۵ تحلیل محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی ازنظر میزان توجه به مؤلفه‌های سازمانی
در تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی به مؤلفه‌های سازمانی کارآفرینی در کل در حد خیلی کمی توجه شده است و در بین پایه‌ها میزان توجه به این مؤلفه به ترتیب از بیشترین به کمترین، پایه سوم در حد خوب، پایه ششم در حد خوب، پایه پنجم در حد کم و پایه چهارم در حد خیلی کم توجه شده است. در مورد میزان توجه به مؤلفه‌های سازمانی در پایه سوم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های (تعهد و مسئولیت‌پذیری، کارآمد بودن، مهارت طلبی) بوده است که با اهداف کتاب کاملاً مطابقت دارد. و در پایه چهارم و در ارتباط با مؤلفه‌های سازمانی بیشترین میزان اشاره به زیر مؤلفه‌های (تعهد و مسئولیت‌پذیری و مهارت طلبی) می‌باشد که با اهداف مطالعات اجتماعی چهارم شامل ارزش‌ها و نگرش‌ها و نظام اجتماعی که بر مسئولیت‌پذیری و پیشرفت در همه زمینه‌های اجتماعی و کشف واقعیت‌ها تأکید دارد همخوانی دارد؛ و در پایه پنجم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های سازمانی (تعهد و مسئولیت‌پذیری، دانش فنی، مخاطره پذیری، کارآمد بودن) بوده است که با اهداف کلی کتاب پایه پنجم از جمله ارزش‌ها و نگرش‌ها مانند مسئولیت‌پذیری و نظام اجتماعی چون کارآمد بودن و تکالیف همخوانی دارد؛ و در پایه ششم بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های سازمانی (تعهد و مسئولیت‌پذیری، مهارت طلبی، دانش فنی و کارآمد بودن) بوده است که با اهداف کلی کتاب از جمله اهداف اقتصادی و نظام اجتماعی همخوانی دارد. و به سایر مؤلفه‌ها سازمانی در حد خیلی کم توجه شده است.
با عنایت به پژوهش دهقان پور و همکاران (۱۳۹۰) درزمینه توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی نتایج یافته‌ها به شرح زیر خلاصه می‌گردد.
درزمینه میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در پایه سوم نتایج پژوهش دهقان پور و همکاران (۱۳۹۰) نشان می‌دهد که در کتاب چاپ قدیم به بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های اقتصادی بوده است و به مؤلفه‌های اجتماعی و عقلانی در حد متوسط توجه گردیده است و به مؤلفه‌های عاطفی و سازمانی در حد کم توجه شده است. ولی در مقایسه با این پژوهش و کتاب جدید تألیف میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی پایه سوم بیشترین میزان توجه به مؤلفه اجتماعی می‌باشد که در کتاب چاپ قدیم مؤلفه اقتصادی می‌باشد؛ و در کتاب جدید تألیف به مؤلفه‌های عقلانی، سازمانی و اقتصادی در حد متوسط توجه شده است و به مؤلفه عاطفی در حد کم توجه شده که نشان می‌دهد؛ که نشان می‌دهد در هر دو کتاب چه چاپ قدیم و چه چاپ جدید به مؤلفه‌های عاطفی در حد خیلی کم توجه شده است.
در کتاب پایه چهارم دهقان پور و همکاران به این نتایج رسیده‌اند که بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های عقلانی بوده است و به مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و سازمانی در حد متوسط توجه شده است و به مؤلفه عاطفی در حد کم توجه شده است؛ و در مقایسه با این پژوهش و در کتاب جدید تألیف بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های عقلانی و اقتصادی بوده است و به مؤلفه‌های اجتماعی و سازمانی در حد متوسط و به مؤلفه عاطفی در حد خیلی کم توجه شده است که نشان می‌دهد به مؤلفه‌های اقتصادی در کتاب جدید تألیف بیشتر توجه شده و همچنین عدم توجه به مؤلفه‌های عاطفی در هر دو کتاب می‌باشد.
در کتاب پایه پنجم چون تاریخ چاپ هر دو کتاب یکی می‌باشد و کتاب جدید تألیف در دست چاپ می‌باشد در پژوهش دهقان پور و همکاران (۱۳۹۰) نتایج نشان می‌دهد که بیشترین توجه به مؤلفه‌های عقلانی بوده و به مؤلفه‌های اقتصادی و اجتماعی در حد متوسط و به مؤلفه‌های عاطفی و سازمانی در حد کم توجه شده است و در این پژوهش نتایج نشان می‌دهد که بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های عقلانی و اقتصادی بوده است و به مؤلفه‌های اجتماعی و سازمانی در حد متوسط و به مؤلفه عاطفی در حد کم توجه شده است که نشان می‌دهد در هر دو پژوهش به مؤلفه عاطفی کمتر توجه شده است.
۵-۳ تحلیل محتوای کل کتاب‌های اجتماعی مقطع ابتدایی درزمینه کارآفرینی
در مجموع تحلیل کل کتاب‌ها درزمینه کارآفرینی نتایج نشان داد که بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های عقلانی بوده است که به ترتیب بیشترین زیر مؤلفه‌هایی که در مؤلفه عقلانی به آن‌ها توجه شده است (توجه به جزئیات و دانش در حد خیلی خوب)(حل مسئله و کنجکاوی در حد خوب) بوده است و کمترین میزان توجه به مؤلفه‌های (انگیزش و استعداد در حد خیلی کم) و به بقیه مؤلفه‌ها در کم توجه شده است.
به مؤلفه‌های اقتصادی و اجتماعی در حد متوسط توجه گردیده است؛ که در این میان بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های (سودگرایی و افزایش درآمد، تلاش و کوشش، اهل کار و عمل بودن) بوده است و کمترین میزان توجه به مؤلفه‌های (پیش قدم بودن و تحمل ابهام) بوده است و به بقیه مؤلفه‌ها در حد کم و متوسط توجه شده است.
میزان توجه به زیر مؤلفه‌های اجتماعی نسبت به بقیه مؤلفه‌ها در حد متوسط می باشد و بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های اجتماعی (همکاری، سازگاری با دیگران) بوده است و کمترین میزان توجه به مؤلفه‌های (بلوغ و تعادل، پاسخ به پیشنهاد‌ها و انتقادات) بوده و به بقیه مؤلفه‌ها در حد کم توجه شده است.
در تحلیل کتاب‌های مطالعات اجتماعی درزمینه کارآفرینی به مؤلفه‌های سازمانی در حد کم توجه شده است و بیشترین زیر مؤلفه‌هایی که مورد توجه قرار گرفته‌اند (تعهد و مسئولیت‌پذیری، مهارت طلبی، دانش فنی) بوده است و کمترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های (تازگی و نیاز به موفقیت) بوده است و به مؤلفه‌های دیگر در حد خیلی کم توجه شده است.
و در تحلیل محتوای مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی به مؤلفه‌های عاطفی در حد خیلی کم توجه شده است که در این راستا بیشترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های (همدلی و عزم و اراده) بوده است و کمترین میزان توجه به زیر مؤلفه‌های (آرزومندی، رؤیا، خودمختاری، پافشاری، تحمل شکست) بوده است و به بقیه مؤلفه‌ها در حد کم و خیلی کم توجه شده است.
آنچه از نتایج بالا واضح به نظر می‌رسد با توجه به اهداف کتب مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی و سند تحول بنیادین در تمام مؤلفه‌های که بیشترین میزان توجه به آن‌ها شده است با اهداف کتاب مطابقت و هم‌خوانی دارد.و همچنین نتایج پژوهش نشان داد که بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در تصاویر و سپس متن بوده و کمترین میزان توجه به این مؤلفه‌ها در فعالیت ها بوده است.
درزمینه میزان توجه متون، تصاویر و فعالیت‌ها به مؤلفه‌ها، نتایج نشان داد که در کل کتاب‌های مقطع ابتدایی بیشترین میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در بخش تصاویر (در حد خوب) متون (در حد متوسط) و فعالیت‌ها (در حد کم) بوده است.
۵-۴ نتایج تحلیل محتوای کتب مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی با بهره گرفتن از تکنیک ویلیام رومی
همان طور که در فصل‌های پیشین گفته شد تحلیل محتوا به روش ویلیام رومی بر میزان درگیری محتوا با ذهن فراگیر یعنی یادگیری فعال تأکید دارد و ضریب درگیری محتوا را با ذهن فراگیر بین (۰٫۴) تا (۱٫۵) مطلوب می‌داند و ضریب کمتر از (۰٫۴) را به علت تأکید بیش از حد بر حفظیات و آمرانه بودن محتوا ضعیف می‌داند و ضریب درگیری بیشتر از (۱٫۵) را به علت تأکید بیش از حد به فعالیت و تفکر نامطلوب می‌داند و معتقد است که گرچه یادگیرنده را به فعالیت و تفکر کشانده است، اما خوراک لازم برای فعالیت و خمیرمایه موردنیاز را برای درک و پاسخ به فعالیت‌ها در اختیار فراگیر قرار نداده است.
۵-۴-۱ نتایج کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم ابتدایی از مجموع ۲۶ متن، ۴۰ تصویر و ۴۲ فعالیت بررسی شده با روش ویلیام رومی نشان داد که ضریب درگیری در متن برابر (۰٫۴۱) بوده است که از نظر ویلیام رومی مطلوب قرار دارد و در تصاویر ضریب درگیری برابر (۱٫۲۶) می‌باشد که (۰٫۴< ضریب درگیری< ۱٫۵) از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارد و در فعالیت‌ها ضریب درگیری برابر (۲٫۲۳) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی به خاطر تأکید بیش از حد بر فعالیت و تفکر خوراک لازم برای فعالیت و خمیرمایه موردنیاز را برای درک و پاسخ به فعالیت‌ها در اختیار فراگیر قرار نداده است؛ و در مجموع کل مؤلفه فعال و غیرفعال در (متن، تصاویر و فعالیت‌ها) ضریب درگیری برابر (۱٫۲) می‌باشد که در کل کتاب از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارد.
۵-۴-۲ نتایج کتاب مطالعات اجتماعی پایه چهارم از مجموع ۴۵ متن، ۵۳ تصویر و ۳۵ فعالیت بررسی شده با بهره گرفتن از روش ویلیام رومی نشان داد که ضریب درگیری در متن برابر (۰٫۲۴) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی به خاطر تأکید بیش از حد بر حفظیات و آمرانه بودن محتوا ضعیف می‌باشد و در تصاویر ضریب درگیری (۰٫۴۴) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارد و در فعالیت‌ها ضریب درگیری برابر (۱٫۹۱) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی به خاطر تأکید بیش از حد بر فعالیت و تفکر خوراک لازم برای فعالیت و خمیرمایه موردنیاز را برای درک و پاسخ به فعالیت‌ها در اختیار فراگیر قرار نداده است؛ و در مجموع کل ضریب فعال و غیرفعال در (متن، تصاویر، فعالیت‌ها) ضریب درگیری برابر (۰٫۵۷) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارد.
۵-۴-۳ نتایج کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم از مجموع ۵۸ متن، ۶۰ تصویر و ۵۶ فعالیت بررسی شده با بهره گرفتن از روش ویلیام رومی نشان داد که ضریب درگیری در متن برابر (۰٫۰۹) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی به خاطر تأکید بیش‌ازحد بر حفظیات و آمرانه بودن محتوا بسیار ضعیف می‌باشد و در تصاویر ضریب درگیری (۰٫۵۶) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارد و در فعالیت‌ها ضریب درگیری برابر (۰٫۵۳) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارد و در مجموع کل ضریب فعال و غیرفعال در (متن، تصاویر، فعالیت‌ها) ضریب درگیری برابر (۰٫۳۶) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی به خاطر تأکید بیش از حد بر حفظیات و آمرانه بودن محتوا نامطلوب می‌باشد.
۵-۴-۴ نتایج کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی از مجموع ۶۰ متن، ۵۴ تصویر و ۵۰ فعالیت بررسی شده با روش ویلیام رومی نشان داد که ضریب درگیری در متن برابر (۰٫۳۷) بوده است که از نظر ویلیام رومی به خاطر تأکید بیش از حد بر حفظیات و آمرانه بودن محتوا در حد نامطلوب قرار دارد و در تصاویر ضریب درگیری برابر (۰٫۷۷) می‌باشد که (۰٫۴< ضریب درگیری< ۱٫۵) از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارد و در فعالیت‌ها ضریب درگیری برابر (۸٫۲۳) می‌باشد که از نظر ویلیام رومی به خاطر تأکید بیش از حد برفعالیت و تفکر خوراک لازم برای فعالیت و خمیرمایه موردنیاز را برای درک و پاسخ به فعالیت‌ها در اختیار فراگیر قرار نداده است؛ و در مجموع کل مؤلفه فعال و غیرفعال در (متن، تصاویر و فعالیت‌ها) ضریب درگیری برابر (۱٫۰۶) می‌باشد که در کل کتاب از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارد.
تا کنون پژوهش‌های زیادی با بهره گرفتن از تکنیک ویلیام رومی در زمینه کتاب های مقطع ابتدایی صورت گرفته همان طورکه در بالا گفته شد کتاب های مطالعات اجتماعی پایه سوم و چهارم و ششم از نظر ویلیام رومی در حد مطلوب قرار دارند ولی کتاب مطالعات اجتماعی پنجم به خاطر تأکید بر مفاهیم در حد ناطلوب قرار دارد که باید بازنگری گردد و پژوهش های که با بهره گرفتن از تکنیک ویلیام رومی صورت گرفته نشان می دهد که محتوای کتاب های جدید تألیف ضریب درگیری بیشتری نسبت به کتب قدیمی دارند برای نمونه با عنایت به پژوهش ایمانی و مظفر (۱۳۸۳) در زمینه تحلیل محتوای کتاب هدیه های آسمان و کتاب کار در مقایسه با محتوای کتاب تعلیمات دینی سال دوم دبستان که نتایج آن نشان داد که به طور کلی، ضریب درگیری دانش‌آموزان با محتوای کتاب تعلیمات دینی ۴۱/۰ و با کتاب هدیه‌های آسمان و کتاب کار ۲/۱ است. نتیجه اینکه کتاب هدیه‌ها موجب درگیری بیشتر دانش‌آموزان با محتوا شده و کتاب دینی ضریب درگیری پایینی داشته است. و همچنین در پژوهشی گلزاری و مزیدی (۱۳۹۰) در زمینه بررسی میزان برخورداری کتاب‌های فارسی دوره‌ی ابتدایی از مؤلفه‌های خلاقیت که با بهره گرفتن از تکنیک ویلیام رومی صورت گرفته و نتایج آن نشان داد که ضریب درگیری کتاب‌های فارسی پایه‌های اول و دوم کمتر از یک بوده است و ضریب درگیری در کتاب‌های فارسی سوم، چهارم، پنجم بیشتر از یک بوده است که از نظر رومی در حد مطلوب قرار دارند؛ و این مطلب نشان می‌دهد که در کتاب‌های جدید تألیف در مقطع ابتدایی به فعال بودن فراگیران و ضریب درگیری محتوا با فراگیران بیشتر توجه شده است.
۵-۵ پیشنهادها:
۵-۵-۱ با توجه به سؤال کلی شماره ۱ میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی پیشنهاد می‌گردد:
با توجه به این که نتایج پژوهش نشان می‌دهد که میزان توجه به مؤلفه‌های کارآفرینی در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی در بیشتر مؤلفه‌ها در حد کم و خیلی کم می‌باشد و همچنین با توجه به این که حوزه‌های محتوایی کتب مطالعات اجتماعی شامل تاریخ، جغرافیا، زمان و مکان، فرهنگ و هویت می باشد این کتاب‌ها نتوانسته است که مفاهیم و مؤلفه‌های کارآفرینی را به‌خوبی ارائه دهد لذا پیشنهاد می‌گردد که یک کتاب مستقل در زمینه کارآفرینی به دروس مقطع ابتدایی اضافه گردد و یا در کتاب‌های مقطع ابتدایی در هر کتاب چند درس با مفهوم کارآفرینی ارائه گردد.
بازنگری در هدف‌ها و محتوای کتاب‌های مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی درزمینه کارآفرینی، به‌ویژه به مؤلفه‌های عاطفی و سازمانی بیشتر توجه شود.
با توجه به نتایج پژوهش کمترین میزان توجه در بین متن، فعالیت ها و تصاویر مربوط به فعالیت‌ها می باشد لذا پیشنهاد می‌گردد که در فعالیت‌های کتب مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی به همه مؤلفه‌های کارآفرینی بیشتر توجه شود چرا که با توجه به اینکه فعالیت‌ها نقش مهمی در یادگیری دانش‌آموزان دارند افزایش فعالیت‌ها، جهت بالا بردن انگیزه و یادگیری بیشتر دانش‌آموزان درزمینه کارآفرینی می‌تواند مؤثر و مفید باشد.
ارائه فعالیت‌هایی ویژه درزمینه کارآفرینی در کتاب‌های مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی جهت انجام عملی مانند بازدید از بنگاه‌های کارآفرینی و یا دعوت از کارآفرینان نمونه پیشنهاد می‌گردد.
۵-۵-۲ با توجه به سؤال جزئی شماره ۱ این پژوهش ،میزان توجه به مؤلفه‌های اقتصادی کارآفرینی در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی پیشنهاد می‌گردد:
با استناد به نتایج پژوهش ، میزان توجه به مؤلفه‌های اقتصادی کارآفرینی نسبت به بقیه مؤلفه‌ها در حد خوب می‌باشد و در کل به این مؤلفه‌ها در حد کم و خیلی کم توجه شده است لذا توجه بیشتر به مؤلفه‌ها و زیر مؤلفه‌های اقتصادی کارآفرینی در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی پیشنهاد می‌گردد.
توجه بیشتر به زیر مؤلفه‌های پیش‌قدم بودن، تحمل ابهام در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی که نسبت به سایر زیر مؤلفه‌ها در حد خیلی کم به آن‌ها توجه شده است.
۵-۵-۳ با توجه به سؤال جزئی شماره ۲ این پژوهش ،میزان توجه به مؤلفه‌های اجتماعی کارآفرینی در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی پیشنهاد می‌گردد:
با استناد به نتایج این پژوهش میزان توجه به مؤلفه‌های اجتماعی نسبت به سایر مؤلفه‌ها در حد متوسط می‌باشد و در کل میزان توجه به این مؤلفه‌ها در حد کم و خیلی کم می‌باشد لذا توجه بیشتر به مؤلفه‌ اجتماعی و زیر مؤلفه‌های آن در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی پیشنهاد می‌گردد.
توجه بیشتر به زیر مؤلفه‌های بلوغ و تعادل و پاسخ به پیشنهادها و انتقادات در مجموعه کتب مطالعات اجتماعی که نسبت به سایر زیر مؤلفه‌ها در حد خیلی کم به آن‌ها توجه شده است.

از این منظر می­توان گفت که تجارت در نفس خود بعنوان یک وسیله ارتباط جمعی مهم و موثر عمل کرده و فرهنگ­های متکثر را به هم پیوند زده ونزدیک می­ کند. پیشرفت تکنولوژی­های ارتباطات و ترابری، رسانه ­ها و فنون اطلاعاتی همگی ابزار مهمی در خدمت تجارت بوده ­اند، اما هیچکدام را نمی­ توان جایگزینی برای آن تلقی کرد. (آل اسحاق،۱۳۹۰: ۷۹)

منتقدان فرهنگ تجاری بطور کلی و جهانی شدن بطور خاص بر این نکته تاکید می­ورزند که فرهنگ مسلط تجاری غربی- آمریکایی ازطریق­جهانی­شدن اقتصادی وبه­کمک رسانه­های­جمعی پیشرفته، تیشه به ریشه­هویت­های فرهنگی متکثر می­زند واگر این روند متوقف­نگردد بعیدنیست درآینده نه­چندان دور،ازفرهنگ­های متنوع­جهانی دیگراثری­برجای نماند.این­قضاوت به­دو لحاظ نادرست و بی­پایه است:
اول فرهنگ تجاری را منحصر به غرب و سرمایه­داری جدید بدانیم
دوم مفروض گرفتن نابودی همه فرهنگ­های غیر غربی که هیچ شواهدی برای آن وجود ندارد، زیرا فرهنگ تجاری بخشی از فرهنگ عمومی بشری است و اختصاص به قوم و منطقه خاصی ندارد. (آل اسحاق،۱۳۹۰: ۸۰-۷۹)
آنچه که در اروپای دوران جدید اتفاق افتاد ومنجر به­شکل­ گیری نظام اقتصادی مدرن شددرواقع غالب شدن روابط تجاری برتقریبا کلیه­جوانب زندگی اقتصادی­دراین منطقه ازجهان بود.نظام­اقتصادی مدرن یا سرمایه­داری درماهیت خود پدیده جدیدی نیست، بلکه در شکل و شیوه عملکرد خود تازگی دارد.
امروزه علت اینکه روابط تجاری به آسانی و به سرعت در همه جوامع دنیا گسترش می­یابد و به روابط غالب و حاکم اقتصادی تبدیل می­ شود، ناشی از این واقعیت است که فرهنگ همه جوامع فعلی دنیا با ارزش­های تجاری کم و بیش مانوس است. (غنی نژاد،۲۰۰۷: سایت اینترنتی، ۵/۱/۹۳)
درغیراین صورت فرآیندجهانی شدن­اقتصادی باموانع­جدی روبرومی­شد.آنچه درغرب­اتفاق افتاد، ابداع فرهنگ وتجارت­نبود بلکه ارتقای­آن به نظام اقتصادی­حاکم بود.یک­فیلسوف فرانسوی معاصر می­گوید:
اگر بپذیریم که همه فرهنگ­ها کم و بیش دارای ارزش­های تجاری هستند، نگرانی درباره اضمحلال فـرهنگ­های بـومی در برابر فـرهنگ تجاری وارداتـی (غربی) بی­مورد خواهد بود. مـدرن­ترین روابط
تجاری- اقتصادی درجوامعی مانندهنگ­کنگ، سنگاپور وژاپن اکنون حاکم است، اماهیچ کس­نمی­تواند
ادعاکندکه­فرهنگ­های بومی­اینها ازبین رفته یادرمعرض­خطرجدی­است.(Comte Sponville, 2004: 1)
فرهنگ فرانسوی امروزی نسبت به فرهنگ فرانسه دو سده قبل بطور یقین تفاوت­های بسیاری کرده و همانند دیگر جوامع پیشرفته دنیا، فرهنگ تجاری در آن وجه غالب یافته، اما هویت فرانسوی همچنان ویژگی­های خاص خود را دارد که آنرا از دیگران متمایز می­ کند. به عبارت دیگر، پیدایش وجوه مشترک زندگی اجتماعی میان جوامع مختلف نه تنها باعث ازبین رفتن هویت فرهنگی آنها نمی­ شود بلکه آشنایی وپیوند هرچه بیشتر آنها با یکدیگر برغنای فرهنگی آنها می­افزاید. درمجموع چنانچه هماهنگی درحوزه بازرگانی و فرهنگی بصورت راهبردی در یک کشور ایجاد گردد این دو مقوله به شکل دو متغیر مستقل با اثرات متقابل می­توانند مکمل یکدیگر گشته و رابطه­ای دو سویه ایجاد کنند بطوریکه اتخاذ فرهنگ مناسب موجب رونق تجاری می­گردد ومتقابلا گسترش تعاملات تجاری نیز به غنای فرهنگی و افزایش حوزه نفوذ یک کشور کمک کرده و موجب توسعه و صدور فرهنگ کشور صادرکننده خواهد شد. (آل اسحاق،۱۳۹۰: ۸۱-۸۰)
۲-۲-۷-۳ الگوی فرهنگ- امنیت
بخش اعظمی از مدافعان این الگو که بیشتر از نظریه پردازان فرهنگی و سازه­انگاران هستند معتقد به نوعی رابطه علت و معلولی میان عناصر امنیت ملی و عناصر محیط نهادی و فرهنگی می­باشند. در این میان دیدگاه ­ها و نقطه نظرات آنان در تحلیل محیط امنیتی را می­توان بر اساس مدل ارائه شده از سوی سازه­انگاران توضیح داد.(عبداله خانی، ۱۳۸۳: ۸۵)

1. 1. تاثیر هنجارها بعنوان یکی از عوامل محیط فرهنگی و نهادی بر منافع امنیت ملی و سیاست امنیت ملی.

1. 1. تاثیر هنجارها بعنوان یکی از عوامل محیط فرهنگی و نهادی داخلی، ملی و جهانی بر شکل گیری هویت کشورها.

1. 1. تاثیر نوسان یا تغییر هویت کشور بر منافع امنیت ملی و سیاست­های امنیت ملی.

1. 1. تاثیر پیکربندی هویت کشور بر ساختارهای هنجاری بین کشوری.

1. 1. نقش سیاست­های دولت در تولید و بازسازی ساختارهای فرهنگی و نهادی.(گروه مطالعات وتحقیقات راهبردی، ۱۳۸۸: ۶۵-۶۴)

شکل ۲-۲ الگوی تحلیل فرهنگی محیط امنیتی
۲-۲-۷-۴ محیط فرهنگی و سیاست امنیت ملی
در چارچوب این الگو محیط امنیتی که کشورها در آن قرار دارند بیشتر و در وجه مهمتر، فرهنگی و نهادی تلقی گردیده است و نه مادی، از سوی دیگر تاکید شده است که؛ محیط­های فرهنگی نه تنها بر انگیزه­ های رفتارهای گوناگون کشورها، بلکه بر خصلت اصلی کشورها (آنچه که ما آن را هویت کشور می­نامیم) نیز تاثیر می­ گذارد.(گروه مطالعات و تحقیقات راهبردی،۱۳۸۸: ۶۶-۶۵)
البته­مدافعان این الگو اصراری ندارندکه تاثیربازیگران برمحیط فاقداهمیت است­برعکس، آنان می­گویند که بازیگر و محیط، متقابلا موثرند و این تاثیرات هم محیط داخلی و هم بین ­المللی را شامل می­گردد.
در الگوی فرهنگ- امنیت، سه نوع رابطه میان محیط فرهنگی و بازیگران امنیتی می­توان برشمرد: اول، محیط­ها ممکن است فقط بر رفتار بازیگران تاثیر داشته باشند. دوم اینکه محیط­ها ممکن است بر خواص احتمالی (و نه قطعی) بازیگران (هویت، علایق، توانمندی­ها)تاثیر کند وبالاخره اینکه محیط­ها
ممکن است بطور کلی، وجود بازیگران را تحت تاثیر قرار دهند.(گروه مطالعات و تحقیقات راهبردی،
۱۳۸۸: ۶۶)
از سوی دیگر در این الگو محیط­های فرهنگی بین ­المللی که سیاست­های امنیت ملی در آنها شکل می­گیرد در سه طبقه ­بندی جای می­گیرد، طبقه اول شامل نهادهای رسمی یا رژیم­های امنیتی مانند ناتو، سازمان امنیت و همکاری اروپا، اتحادیه اروپای غربی و رژیم­های کنترل تسلیحات مانند قرارداد منع گسترش سلاح­های هسته­ای، کنترل تسلیحات شیمیایی و قراردادهای سالت و غیره است. (گروه مطالعات و تحقیقات راهبردی،۱۳۸۸: ۶۶)
طبقه دوم که کمتر شناخته شده است وجودنوعی فرهنگ سیاسی­جهانی است که عناصری مانند قواعد
حاکمیت و حقوق بین­الملل، هنجارهای مدیریت صحیح کشور دارای حاکمیت، فناوری­های اجتماعی و سیاسی استاندارد شده مورد استفاده شبکه ­های تخصصی و مشورتی مانند نظریه سازمان و مدل­های سیاست اقتصادی و گفتمان سیاسی فراملیتی توسط جنبش­های اجتماعی بین ­المللی مانندعفو بین­الملل وصلح سبز را شامل می­ شود و بالاخره درحلقه سوم، الگوهای بین ­المللی دوستی ودشمنی دارای ابعاد فرهنگی مهم هستند. بطور مثال از لحاظ قدرت مادی، کانادا و کوبا نسبت به ایالات متحده در وضعیت تقریبا مشابهی قرار دارند اما در حالیکه یکی از آنها یک تهدید است دیگری یک متحد است که درچارچوب­تحلیل فرهنگی محیط امنیتی این­وضعیت نتیجه عوامل فکری درسطح بین ­المللی است.
در الگوی فرهنگ- امنیت، علاوه برفرهنگی و نهادی دانستن محیط امنیتی کشورها بر تاثیر محیط­های فرهنگی بر هویت کشورها (در مقابل صرفا رفتار کشورها) نیز تاکید شده است. آنان در استدلال­های خود حداقل سه اثری که محیط­های فرهنگی- خارجی ممکن است بر هویت کشورها در نتیجه بر سیاست­ها و منافع امنیت ملی داشته باشند مورد توجه قرارداده­اند، اول اینکه این محیط­ها می­توانند برتلقی کشورها از بقا بعنوان موجودیت، تاثیرگذار باشند. (گروه مطالعات و تحقیقات راهبردی،۱۳۸۸: ۶۷-۶۶)
دوم اینکه، محیط­ها ممکن است خصلت بارز کشور بودن درسیستم را درطی زمان تغییردهند. امروزه، بر خلاف اواخر قرن نوزدهم، برای یک کشور تقریبا غیر قابل تصور است که به مستعمره شدن خود رای بدهد. از سوی دیگر تا اواخر قرن نوزدهم، جنگ اعمال قدرت کشور دانسته می­شدبی­آنکه امری غیر اخلاقی دانسته شود ولی امروزه با اینکه کشورها هنوز برای جنگیدن سازماندهی می­ کنند ولی
عوامل داخلی و هنجارهای بین ­المللی در حال تغییر، تکانش­های تهاجمی بسیاری از کشورها را مهار
کرده به این ترتیب این وضع بوجود آمده که جنگ، دربهترین حالت، یک شرضروری دانسته می­ شود.
سرانجام اینکه محیط­های فرهنگی می­توانند در ماهیت یک کشور در یک نظام مفروض بین ­المللی تغییراتی بوجود آورند. مثلا از فردای جنگ جهانی دوم، آلمان و ژاپن شاهد نقش­آفرینی مسلط هویت در سیاست خارجی خود بودند. چنانچه توماس برگر آن را در چارچوب هویت کشورهای تاجر تحلیل کرده است و یا بر همین اساس تحلیل نموده که فرانسه، برخلاف بریتانیا، تاحدی به این علت به سازوکار نرخ تبدیل نظام پولی اروپا متعهد باقی مانده است. که این کشور از بنیانگذاران آن نظام بوده، یعنی در واقع به علت منافع هویتی. (گروه مطالعات و تحقیقات راهبردی،۱۳۸۸: ۶۷)
۲-۲-۷-۵ ارزش­ها و امنیت
ارزش­ها بعنوان زیرمجموعه مباحث فرهنگی، اشتراک یا عدم اشتراک ارزش­های مورد استفاده از طرف مردم با ارزش­های حاکمیت و از سویی دیگر دوگانگی ارزشی در درون جوامع هریک به نوبه خود در روند امنیتی و کارکردهای ثبات و بی­ثباتی دارای تاثیر زیادی می­باشد. در مجموعه مطالعات در این زمینه بخصوص مطالعاتی که پیرامون نظریات نوسازی صورت گرفته، مقوله رابطه تحولات ارزشی و ثبات سیاسی مورد توجه جدی بوده است. بدین سان انقلاب­ها و ناآرامی­های جوامع بر اثر ناهمگونی­های ارزشی نیز زمینه ساز نظریات زیادی بوده است. ارزش­های سنتی، منشا و خاستگاه اصلی فرهنگ­های ملی جوامع را تشکیل داده و هویت­های ملی بر آن اساس شکل می­یابند. فلسفه وجودی برای هر جامعه متکی بر این ارزش­ها شکل می­گیرند. نکته مهم در ارتباط میان تحولات ارزشی با مساله امنیت در ظهور یک خواست نهفته است: ارزش­های فرهنگی سنتی همواره خواهان احیای مجدد و در پی جویی نزاکت فرهنگی و بازگشت به وضعیت ایده­آل گذشته می­باشند. این خواست بازگشت به وضعیت قبلی، ریشه بسیاری از تعارضات پیش­گفته را تشکیل می­دهد.(آل اسحاق،۱۳۹۰: ۹۳)
نخست،این وضعیت درزمانی که فلسفه وجودی نظام­های سیاسی بامردم متفاوت باشد،تشدید می­ شود و همچنین بخشی از این ناامنی­ها و تعارضات سیاسی درجهان سوم ناشی از ارزش­های متفاوت درون جامعه با نظام سیاسی و با ارزش­های کشورهای قدرتمند جهانی رخ می­ دهند. (آل اسحاق،۱۳۹۰: ۹۴)
دوم، مساله نقصان فلسفه وجودی و ایدئولوژی برای دولت­های جهان سوم، یک عامل بی­ثباتی و تهدید امنیت فرهنگی محسوب می­ شود و فلسفه وجودی موضوع مهمی است که ضمن نشان دادن اهمیت نقش فرهنگ، نیازمندی دولت­های جهان سوم به ضرورت داشتن چیزی را که بوزان از آن بعنوان ایده دولت نام می­برد، آشکار می­سازد. شاید هیچ دولتی را نتوان یافت که از یک ایدئولوژی بعنوان پایه­ های مشروعیت حکومت خود استفاده نکند، اما این وضعیت در کشورهای توسعه نیافته تا حدود زیادی متفاوت است. بسیاری از دولت­ها از ایدئولوژی و فرهنگ، بعنوان ابزاری برای ماندگاری خویش و نیز سرکوب مخالفان بهره ­برداری می­ کنند. (آل اسحاق،۱۳۹۰: ۹۴)
در نظام­های سیاسی نسبتا باثبات که تمامی کارویژه­ها و فرآیندهای آن به تقویت و حمایت از یکدیگر متمایل هستند، احتمالا فرهنگ سیاسی یکپارچه­ای وجود دارد که در آن سمت­گیری­های شهروندان و
رهبران بطور دو جانبه با یکدیگر همخوانی دارند. (آل اسحاق،۱۳۹۰: ۹۴)
در عین حال حتی در باثبات­ترین نظام­ها و متجانس­ترین ترکیب­های جمعیتی بین دیدگاه­ های رهبران سیاسی و شهروندان عادی تفاوت­های مهمی وجود دارد. آنانکه بطور روزمره با قدرت در ارتباط هستند و در یک نظام سیاسی به استخدام نقش­های مهم مسئولیت و نفوذ درآمده­اند لاجرم باید سیاست را با چشم­اندازی بسیار متفاوت­تر ازکسانی ببینند که اساسا ناظر و یاشهروندان مشارکت­کننده صرف هستند. از نظر لوسین پای در تمام نظام­های سیاسی حداقل دو فرهنگ سیاسی وجود دارد:

1. 1. فرهنگ سیاسی نخبگان

1. 1. فرهنگ سیاسی توده­ها. (آل اسحاق،۱۳۹۰: ۹۴)

نقش فرهنگ همواره از مباحث قابل توجه در حوزه نظری توسعه بوده و هر روز به اهمیت آن افزوده می­ شود. در این حوزه گابریل آلموند و سیدنی وربا در بررسی­های خود در مورد پنج کشور انگلستان، آلمان، آمریکا، ایتالیا ومکزیک به این نتیجه می­رسند که علت عمده توسعه نیافتگی سیاسی در کشورهای جهان سوم مربوط به مسائل روانی، تاریخی و فرهنگی است. به این معنی که در طول تاریخ در این نظام­ها نوعی فرهنگ پدید آمده است که مانع از پیشرفت توسعه سیاسی می­ شود. (آل اسحاق،۱۳۹۰: ۹۵-۹۴)
تاثیر فرهنگ در توسعه به نحوی قابل توجه بوده که برخی بطور افراطی جوامع توسعه ­یافته و جهان
سوم را صرفا با معیارهای فرهنگی تحلیل نموده و داشتن فرهنگ­های دیگر نسبت به فرهنگ غربی را عامل عقب­ماندگی دانسته ­اند. صرف نظر از اشکالاتی که از جنبه تاریخی بر این نظریه وارد است، این دیدگاه افراطی دربطن خود، نقش ارزشوفرهنگ را درمسیر توسعه نشان می­دهد.(ربیعی، ۱۳۸۴: ۲۸۰)
۲-۲-۷-۶ هنجارها- منافع و سیاست امنیت ملی
هنجارها یکی ازمهمترین مفاهیم مورد توجه درتحلیل فرهنگی محیط امنیتی می­باشد. دراین چارچوب هنجارها، انتظارات دسته جمعی درباره رفتار صحیح برای یک هویت مفروض است. گاهی هنجارها مانند قواعدی که یک هویت را تعریف می­ کند عمل می­ کنند. این موارد عوامل تشکیل­دهنده هستند زیرا در این موارد، هنجارها اقداماتی را که باعث می­ شود دیگران مرتبط، هویت ویژه­ای را بشناسند، اعتبار آن راتصدیق کنند وبه او واکنش مناسب نشان دهند مشخص می­سازد. مانند اینکه مشخصات یک اقدام اعتراضی امنیتی را در برابر یک اقدام اعتراضی عادی و غیرامنیتی مشخص کرد. (گروه مطالعات و تحقیقات راهبردی،۱۳۸۸: ۶۸)
در موارد دیگر، هنجارها از لحاظ اثر، خود تنظیم کننده هستند. آنها برای وضع صحیح یا ارائه یک هویت مشخص، بعنوان معیار به کار می­روند مانند معیارهایی که مشخص می­ کند در اوضاع و احوال خاص، وقتی حادثه امنیتی اتفاق می­افتد نیروهای امنیتی چگونه با آن مواجه خواهند شد. (گروه مطالعات و تحقیقات راهبردی،۱۳۸۸: ۶۸)
بنابراین، هنجارها در وهله اول هویت­ها را تعریف می­ کنند (تشکیل می­ دهند) یعنی انتظارات مربوط به