میان­کاله

۱۹

۹

ساری

۱۸

۱۰

همچنین دندروگرام UPGMA بین جمعیت­ها بر اساس شباهت ژنتیکی بین آن­ها نیز ترسیم گردید که بر اساس آن پنج منطقه مورد بررسی تشکیل سه کلاد را دادند. بر اساس نتایج حاصل از آنالیز خوشه­ای منطقه محمودآباد به تنهایی تشکیل یک خوشه جداگانه را داد و مناطق انزلی و میان­کاله به همراه ساری تشکیل یک خوشه را دادند (شکل ۹-۴).
شکل ۸-۴- نمودار گرافیکی جدایی مناطق مورد بررسی در مطالعه حاضر
شکل ۹-۴- دندروگرام UPGMA نمونه­های جمع­آوری شده شگ­ماهی براشنیکووی از مناطق مختلف بر اساس معیار شباهت ژنتیکی (نئی، ۱۹۷۸)
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری

۵- بجث

۱-۵- مطالعات تعداد نمونه، روش استخراج DNA و انتخاب نشانگرها

تعیین تعداد نمونه مورد نیاز در مطالعات ژنتیک جمعیت از اهمیت بسزایی برخوردار است و این تعداد نمونه به طور خاص متأثر از نوع نشانگر مورد استفاده قرار می­گیرد. تعداد نمونه با تعداد آلل شناسایی شده در نشانگرها ارتباط مستقیم داشته و مارکرهای متنوع­تر به تعداد نمونه بیشتری نیاز دارند. همان­طور که اشاره شد تعداد آلل مشاهده شده در لوکوس­های ریزماهواره زیاد بوده (بیشتر از ۱۰ آلل) و میزان تنوع بالایی را می­توانند نشان دهند و از سویی فراوانی آللی نیز در این نشانگرها پایین است؛ لذا به منظور انجام آنالیزهای آماری در این مطالعات باید از تعداد نمونه کافی استفاده کرد. رضایی و همکاران (۲۰۱۱) در بررسی تنوع ژنتیکی ماهی سفید (Rutilus frisii kutum) از ۷۵ نمونه ماهی (۲۵ نمونه ماهی در هر منطقه) در سه منطقه از سواحل جنوبی دریای خزر استفاده کردند. در مطالعه­ ای بر روی ماهی کلمه در سواحل استان گلستان، تعداد ۲۹ نمونه در هر منطقه با بهره گرفتن از نشانگرهای ریزماهواره مورد آنالیز و بررسی قرار گرفتند (کشیری و همکاران، ۱۳۸۹). در مطالعه صورت گرفته در شش جمعیت از کپور معمولی (Cyprinus carpio L.) با بهره گرفتن از نشانگرهای ریزماهواره، به­ازای هر منطقه تعداد ۳۰ نمونه ماهی را مورد استفاده قرار دادند (لی و همکاران، ۲۰۰۷). در مطالعه تنوع ژنتیکی و ساختار جمعیت ماهی سیاه­کولی (Vimba vimba persa) با بهره گرفتن از نشانگرهای ریزماهواره در رودخانه­های حویق و گرگانرود، تعداد ۳۰ نمونه در رودخانه حویق و ۲۵ نمونه ماهی را در رودخانه گرگانرود مورد استفاده قرار دادند. بررسی ساختار ژنتیکی جمعیت­های ماهی قباد (Scomberomorus guttatus) با بهره گرفتن از لوکوس­های ریزماهواره در چهار ایستگاه در خلیج فارس از تعداد ۱۶۰ نمونه ماهی قباد (بطور میانگین ۴۰ نمونه ماهی قباد در هر ایستگاه) استفاده گردید (عابدی و همکاران، ۱۳۹۰). ساختار جمعیتی ماهی سنگ­سر معمولی (Pomadasys kaakan) در آبادان و بندرعباس با بهره گرفتن از روش AFLP مورد بررسی قرار­گرفت که در این مطالعه به ترتیب از ۱۴ نمونه در آبادان و ۱۱ نمونه ماهی سنگ­سر در بندرعباس استفاده نمودند (سالاری و همکاران، ۱۳۹۱). در مطالعه حاضر به منظور بررسی تنوع ژنتیگی شگ­ماهی براشنیکووی تعداد ۲۸ نمونه در هر منطقه (در مجموع ۱۴۰ نمونه) مورد استفاده قرار گرفت که این تعداد نمونه نیز متناسب با تعداد پیشنهادی برای بررسی­های ژنتیک جمعیتی می­باشد.

در مطالعات ژنتیک جمعیت، DNA مورد نیاز با بهره گرفتن از روش­های مختلفی استخراج می­گردد. از جمله روش­های استخراج می­توان روش کیت، روش آمونیوم استات، روش نمکی و روش فنول-کلروفرم را اشاره کرد. در این مطالعه به منظور استخراج DNA از روش فنول- کلروفرم استفاده گردید. این روش نیز روشی قوی در مطالعات ژنتیکی بوده و DNA حاصل شده از این روش دارای کیفیت و کمیت کافی برای انجام PCR خواهد بود (اویسی و همکاران، ۱۳۸۸). نتایج حاصل از بررسی کیفیت و کمیت DNAهای استخراجی در این مطالعه نیز بیانگر مناسب بودن روش مورد استفاده بوده و باندهای ایجاد شده از این DNAها باندهایی قوی بود. هنگامی که جمعیت­های مختلف با هم مقایسه می­شوند باید توجه داشت که میزان تنوع ژنتیکی برآورد شده به نوع نشانگر مورد استفاده نیز بستگی دارد. نرخ جهش­پذیری در بین ژنوم­های مختلف متفاوت است و نشانگرهایی که روند تکامل سریع‌تری دارند (مثل ریزماهوارک­ها) تنوع ژنتیکی بالاتری را در مقایسه با نشانگرهایی که کندتر تکامل می­یابند (مثل آلوزایم­ها) نشان می­ دهند. علاوه براین، مقایسه ژن­های هسته­ای و اندامکی می ­تواند تحت تأثیر پدیده­هایی باشد که در گذشته جمعیت اتفاق افتاده است. اندازه کوچک جمعیت مؤثر در mtDNA و cpDNA بدین معناست که هنگامی که عوامل موقتی یا دائمی اندازه جمعیت را به شدت کاهش دهند این ژن­ها در مقایسه با ژن­های هسته­ای سریع­تر نابود می­شوند (کیوان­شکوه و درافشان، ۱۳۸۹). لذا در این مطالعه از نشانگرهای ریزماهواره که توانایی بالایی در نشان دادن آلل­های موجود در لوکوس­های کروموزومی دارند، استفاده شد.

۲-۵- مطالعات تنوع ژنتیکی

تنوع ژنتیکی در ساختار جمعیت­ها از مهم ترین و اساسی ترین اصول لازم برای بقا و تکامل موجودات می­باشد که موفقیت و تداوم نسل جمعیت ماهیان را به خصوص در شرایط محیطی متغییر متضمن می­ شود (دیز و پرسا، ۲۰۰۹). صید بیش از حد و استرس­زاهای دیگر محیطی همچون آلودگی‌های محیطی با کاهش اندازه جمعیت مؤثر قابلیت جمعیت را برای حفظ تنوع کاهش می­دهد و بقای آن­ها را به­خطر می­ اندازد. تخمین این موضوع در جمعیت ماهیان به­علت مهاجرت به داخل جمعیت و بازگشت شیلاتی در کوتاه مدت ممکن است به راحتی تشخیص داده نشود ولی در بلند مدت و به خصوص برای ماهیان غیر مهاجر مانند کفشک­ماهیان می ­تواند اثرات به­مراتب شدیدتری وارد نمـاید (آمای و همکاران، ۲۰۰۶؛ تئودوراکیـس و شـوگارت، ۲۰۰۱). شـگ­ماهـی براشنیکـوی (A. braschnikowi) یکی از گونه­ های جنس Alosa از راسته شگ­ماهی­شکلان^[۳۱] دریای خزر بوده که به فراوانی در سواحل جنوبی دریای خزر پراکنش دارد و به سبب فراونی آن در سواحل دریای خزر تا حدودی به لحاظ اقتصادی اهمیت پیدا کرده است. متأسفانه پیش از این مطالعه هیچ گونه تحقیقی در زمینه تنوع ژنتیکی نه تنها این گونه بلکه بر روی هیچ کدام از دیگر اعضای گونه شگ­ماهی­شکلان در دریای خزر صورت نپذیرفته است، لذا این مطالعه به عنوان اولین گزارش از وضعیت ساختار جمعیتی شگ­ماهی براشنیکوی (A. braschnikowi) به عنوان یک گونه بومی اکوسیستم دریای خزر است. نشانگرهای ریزماهواره امروزه به­عنوان یکی از پرکاربردترین نشانگرها در بررسی­های ژنتیک جمعیت بوده و علاقه­مندان زیادی را در مباحث ارزیابی ذخایر و بررسی­های تاکسونومیکی موجودات و از جمله گونه­ های وحشی و پرورشی ماهیان به خود جلب کرده است (لیو و همکاران، ۲۰۰۹). این نشانگرها به دلیل فراوانی بالا در ژنوم، همبارز بودن، توارث مندلی، کوچک بودن اندازه جایگاه ژنی و در نتیجه سهـولت تعیین ژنوتیـپ از طریق واکنـش زنجـیره­ای پلی­مراز و همچنین چند شکلی بالایشان مناسب هسـتند (چن و همکاران، ۲۰۰۸؛ دیـوودی و آویس، ۲۰۰۰). متاسفانه با توجـه به پراکنـش و فراوانی بالا و نقش و اهمیت شگ­ماهیان در هـرم اکـولوژیکـی و هرم انرژی اکوسیستم دریای خزر، این گونه فاقد جایگاه ژنی اختصاصی بوده و در این مطالعه از نشانگرهای ریزماهواره معرفی شـده در شگ­ماهی آمریکایی بر اساس تنوع بالایشان انتخاب شدند (جولیـان و بارتـرون، ۲۰۰۷). با وجـود غیراختصاصـی بودن جایگاه­هـای مورد استـفاده، هر شـش نشانگـر در شگ­مـاهی براشنیـکووی (A. braschnikowi) از خود چند شکلی بالایی نشان دادند. همچنین براساس نتایج حاصل از نرم‌افزار GENEPOP مبنی بر این که هیچ کدام از جایگاه­های ژنی عدم تعادل پیوستگی نشان ندادند (۶۸۴/۰P=)، جایگاه­های ژنی مزبور را برای استفاده در این مطالعه مناسب ساخت. اگر لوکوس­ها به­ صورت مستقل در طی تولید مثل از یکدیگر جدا شوند در توازن همبستگی خواهند بود و اگر به­ صورت غیرمستقل از هم باشند، آن را تحت عنوان همبستگی نامتوازن^[۳۲] می­نامیم. این پدیده به دلایل مختلفی رخ می­دهد که یکی از متداول­ترین آن­ها نزدیکی لوکوس­ها به یکدیگر بر روی یک کروموزوم است. هنگامی که داده ­ها از چندین لوکوس مختلف برای تحلیل تنوع زنتیکی جمعیت­ها استفاده می­ شود باید این پدیده همبستگی نامتوازن حتماً مورد آزمون قرار گیرد. وجود این پدیده منجر می­ شود که لوکوس­ها رفتار متفاوتی از خود نشان دهند؛ مثلا اگر آلل­های خنثی به آلل­های گزینشی مرتبط باشند، لوکوس­های مرتبط با این آلل­ها از موازنه هاردی- واینبرگ تبعیت نمی­کنند حتی اگر جمعیت به اندازه کافی بزرگ بوده و تولید مثل آن­ها تصادفی باشد.
در بررسی­های ژنتیک جمعیت از پارامترهای مختلفی همچون میزان هتروزیگوسیتی و تعداد آلل (واقعی و مؤثر) استفاده می­ شود و براساس یک پارامتر به تنهایی نمی­ توان قضاوت صحیحی راجع به افزایش یا کاهش تنوع ژنتیکی جمعیت ماهیان داشت. پیرایه­سنج­های مربوط به تنوع ژنتیکی (همچون هتروزیگوسیتی و تعداد آلل) برای جمعیت­ها از لحاظ روبرو شدن با تغییرات محیطی مهم هستند و ویژگی­هایی همچون اندازه بدن و قابلیت رقابت وتوانایی یک موجود برای بقا در زیستگاه­های طبیعی را تعیین می­ کند (فرانکهام، ۲۰۰۸؛ هاکانسون و جینسن، ۲۰۰۵). در مطالعه حاضر میانگین هتروزیگوسیتی مشاهده شده در سطح جمعیت­ها (۰۳/۰±۵۶۸/۰Ho= ) به­دست آمد که نسبت به مقدار اعلام شده برای ماهیان آب شیرین (۱۲/۰±۵۴/۰Ho=) بیشتر می­باشد (دیوودی و آویس، ۲۰۰۰). آلل‌های نادر فراوانی پایینی داشته (کمتر از ۰۱/۰) و به ­همین دلیل ارتباط ناچیزی با مقدار هتروزیگوسیتی داشته و حذف آلل­های نادر تأثیر چندانی در مقدار هتروزیگوسیتی مشاهده شده ندارد. به همین دلیل در مطالعات ژنتیک جمعیت این شاخص (هتروزیگوسیتی) به تنهایی نمی­تواند نتیجه قابل اطینانی را به­دست دهد و بیشتر مبتنی بر تغییرات تصادفی در فراوانی آلل­هاست (کیتادا و همکاران، ۲۰۰۹). میزان تنوع آللی نسبت به هتروزیگوسیتی در مطالعات ژنتیک جمعیت از اهمیت بیشتری برخوردار است (لی و همکاران، ۲۰۰۹). آلل مؤثر شاخص بسیار مهمی در مطالعات جمعیتی بوده و افزایش یا کاهش آن می ­تواند منعکس کننده افزایش یا کاهش اندازه مؤثر جمعیت باشد (دیز و پرسا، ۲۰۰۹؛ لیند و همکاران، ۲۰۰۹). در مطالعه­ ای بر روی ماهی سفید (Rutilus frisii kutum) در رودخانه­های تنکابن و چشمه کیله، میانگین هتروزیگوسیتی مشاهده شده در سطح جمعیت­های مورد بررسی ۷۷/۰ به­دست آمد که از مقادیر اعلام شده برای ماهیان آب شیرین و رودکوچ (به ترتیب ۴۶/۰ و ۶۸/۰) بیشتر بود ولی نتایج حاصل از آنالیز غنای آللی تعداد متوسط آلل در سطح جمعیت­ها را ۹۵/۷ نشان داد که از مقدار اعلام شده برای ماهیان رودکوچ (۳/۱۱) کمتر بود و دلیل آن را عدم توجه در موقع رسازی بچه­ماهیان هنگامی که به وزن رهاسازی می­رسند، بیان کردند؛ زیرا بچه­ماهیان را بدون توجه به محل صید مولدین در رودخانه­های مختلف رهاسازی می­ کنند (رضایی و همکاران، ۱۳۹۰). در مطالعه حاضر بر اساس نتایج حاصل از آنالیز غنای آللی تعداد ۶۳/۱۲ آلل در سطح جمعیت­ها به­دست آمد که این عدد هم نیز از میزان اعلام شده برای ماهیان آب شیرین و رودکوچ (به ترتیب ۱/۹ و ۸/۱۰) بیشتر بود. در مطالعه­ ای با بهره گرفتن از هشت جفت نشانگر دی‌نوکلئوتیدی ریزماهواره بر روی دو گونه Alosa fallax و Alosa alosa اعلام شد که میزان متوسط آلل در هر لوکوس در دو گونه نامبرده به ترتیب ۵۰/۴ و ۸۸/۴ به­دست آمد که از مقادیر مشابه به­دست آمده در این تحقیق کمتر بود (فاریا و همکاران، ۲۰۰۴). همچنین میزان هتروزیگوسیتی را در دو گونه A. fallax و A. alosa به ترتیب ۵۶۰/۰ و ۴۴۵/۰ بیان کردند. بالا بودن تعداد آلل مشاهده شده در تحقیق حاضر (A. braschnikowi) نسبت به دو گونه A. alosa و A. fallax می ­تواند دلایل مختلفی داشته باشد که در این مورد تفاوت در نوع گونه، تفاوت در نوع پرایمر وتفاوت در تعداد نمونه نیز می ­تواند دخیل باشد ولی در کل نتایج به‌دست آمده می ­تواند حاکی از تنوع ژنتیکی نسبتاً بالای گونه شگ‌ماهی خزری در این مطالعه باشد.
میانگین تعداد آلل و هتروزیگوسیتی مشاهده در این مطالعه از مقادیر بیان شده طی مطالعه بر روی گونه ماهی شگ‌ماهی آمریکایی (A. sapidissima) کمتر بود (جولیان و بارترون، ۲۰۰۹) که علت آن می ­تواند تفاوت در تعداد نمونه­ها، تفاوت در تعداد پرایمر مورد استفاده، اختصاصی­نبودن آغازگرها و تفاوت در گونه مورد بررسی باشد. با­توجه به نتایج آنالیز غنای آللی (میانگین غنای آللی= ۶۳/۱۲) در نرم افزارFSTAT ver 2.9.3 (گودت، ۲۰۰۱) و مقایسه با میزان ارائه شده برای ماهیان آب شیرین (۶٫۱±۹٫۱، دیوودی و آویس، ۲۰۰۰)، می­توان بیان نمود که تعداد آلل مشاهده شده در تحقیق حاضر متأثر از تعداد نمونه نبوده است.
میانگـین هتروزیگوسیتی مشاهده شده و مورد انتظار در سطح جمعیت­های مورد مطالعه از ماهی A. braschnikowi در این تحقیق به ترتیب ۵۶۸/۰ و ۸۷۲/۰ به­دست آمد که بیانگر کم­تر بودن معنی­دار مقدار هتروزیگوسیتی مشاهده شده نسبت به هتروزیگوسیتی مورد انتظار بود. دلایل متعددی برای توجیه کمتر بودن هتروزیگوسیتی مشاهده شده نسبت به هتروزیگوسیتی مورد انتظار وجود دارد که میزان جریان ژنی بالا و خطا در هنگام قرائت آلل­ها از­جمله دلایل مطرح در این زمینه هستند (لی و همکاران، ۲۰۰۹؛ کیلا و همکاران، ۲۰۰۴). با مقایسه این دو پارامتر (هتروزیگوسیتی مشاهده شده و مورد انتظار) می­توان مشخص نمود که آیا هتروزیگوسیتی محاسبه شده برای یک جمعیت با مقدار قابل انتظار متفاوت است یا نه. هنگامی که Ho به­ صورت معنی­دار از He کمتر است، باید احتمال اثر والاند را نیز در نظر بگیریم. از اینرو درک علت تفاوت بین Ho و He دشوار است. همچنین از آنجایی که بر روی ماهی مورد مطالعه در این تحقیق برنامه ­های بهگزینی و تکثیر مصنوعی صورت نمی­گیرد، لذا می­توان تأثیر این عوامل را بر روی کم بودن هتروزیگوسیتی مشاهده شده مردود دانست؛ زیرا این عوامل هم می­توانند باعث ایجاد انحراف از تعادل هاردی- واینبرگ و در نتیجه کاهش معنی­دار هتروزیگوسیتی شوند. مقادیر ضریب درون آمیزی به­دست آمده در جایگاه­های ژنی نشان از کسری هتروزیگوسیتی معنی­دار داشت (۰۰۱۶۷/۰P=). از جمله دلایل در این خصوص می­توان وجود آلل نول، اختلاط بین جمعیت­ها و ویژگی خود ریزماهواره­ها را برشمرد. وجود درون آمیزی بین گونه­ ها فراوانی آللی را تغییر نداده بلکه منجر به افزایش نسبت افراد هموزیگوت در جمعیت می­ شود و از این طریق تنوع ژنتیکی فردی کاهش می­یابد. همچنین با توجه به نتایج مبتنی بر احتمال وجود آلل نول در تمامی جایگاه­ها با میانگین ۱۷۲/۰ توسط نرم‌افزار Microchecker می­توان آلل نول را از مهمترین عوامل دخیل در کسری هتروزیگوسیتی بیان کرد (لی و همکاران، ۲۰۰۷).
بر اساس مطالعات صورت­ گرفته در نشانگرهای ریزماهواره مشخص گردید که تنوع ژنتیکی در ماهیان آب شیرین به سمت ماهیان رود کوچ و دریایی روند افزایشی دارد (دیوودی و آویس، ۲۰۰۰). مقادیر متوسط هتروزیگوسیتی در این سه منطقه به ترتیب ۵۴/۰، ۶۸/۰ و ۷۷/۰ و مقادیر متوسط تعداد آلل­ها در جایگاه­های ژنی برای این محیط­ها به ترتیب ۱/۹، ۸/۱۰ و ۹/۱۹ گزارش شده است. در محیط‌های دریایی نسبت به محیط­های آب شیرین و رودخانه­ها فضا وغذا بیشتر و رقابت برای دستیابی به این موارد کمتر است. لذا جمعیت­ها در محیط­های دریایی می­توانند اندازه مؤثر بیشتری داشته باشند و اندازه جمعیت مؤثر ارتباط مستقیمی با تنوع ژنتیکی و آللی دارد. از اینرو می­توان تنوع ژنتیکی بالاتر در محیط­های دریایی را در ارتباط مستقیم با اندازه جمعیت مؤثر بالاتر این محیط­ها دانست.

۳-۵- مطالعات مربوط به تعادل هاردی- واینبرگ

نتایج به­دست آمده در این مطالعه بیانگر انحراف بالا از تعدادل هاردی- واینبرگ در اکثر جایگاه‌های ژنی-جمعیت بود. پس از اعمال ضریب تصحیح بونفرونی از بین ۳۰ حالت ممکن (شش نشانگر × پنج جمعیت) تنها یک حالت در تعادل قرار داشت و در بقیه حالات ممکن انحراف معنی­دار از تعادل مشاهده گردید. تعادل هاردی- واینبرگ در شرایطی که آمیزش کاملا تصادفی باشد و شانس لقاح برای تمامی گامت­ها برابر باشد مورد انتظار است؛ بنابراین برای جمعیت­هایی که در منطقه­ای محصور قرار گرفته‌اند، امکان انحراف از تعادل وجود دارد. دریای خزر محیط بسته­ای است و با آب‌های آزاد ارتباطی ندارد؛ لذا می­توان این موضوع را عاملی مهم در خارج کردن حالت َشانس در آمیزش­ها بیان داشت. دلایل متعددی برای ایجاد انحراف از تعادل در جمعیت­های ماهیان بیان شده است. انحراف از تعادل در جمعیت­ها می ­تواند به دلایلی همچون رانش ژنتیکی تصادفی، اندازه کوچک نمونه، مهاجرت، درون آمیزی و برنامه ­های بهگزینی باشد (لوسنتینی و همکاران، ۲۰۰۶؛ دال و همکاران، ۲۰۰۶؛ لیو و همکاران، ۲۰۰۵). اپلیارد و همکاران (۲۰۰۲) انحراف از تعادل مشاهده شده در برخی جایگاه­ها در مطالعه ساختار ژنتیکی تن­ماهی چشم­درشت را به خطای نمونه برداری و بریجتی و همکاران (۲۰۰۵) در بررسی جمعیت اردک­ماهی (Esox luscious Linnaeus) به اندازه کوچک جمعیت ناشی از حوادث بعد از عصر یخبندان نسبت دادند. ویندهیا و همکاران (۲۰۰۵) در مطالعه ساختار جمعیتی کپور­ماهی هندی (Labeo dero) انحراف از تعادل را در هیچ یک از جایگاه­ها مشاهده نکردند. زآ و همکاران (۲۰۰۵) در مطالعه تاس­ماهی چینی مشاهده انحراف از تعادل هاردی- واینبرگ را به تلاقی خویشاوندی و حضور آلل­های نول نسبت دادند.
بر اساس نتایج به­دست آمده در این تحقیق بر اساس زنجیره Markov مشخص گردید که در جایگاه EF014998 جمعیت ساری در تعادل قرار دارد (۸۲۷۲/۰P=) و بقیه جمعیت­ها انحرف معنی‌داری را از تعادل نشان دادند (۰۵/۰P<). منطقه انزلی در هیچ کدام از جایگاه­های ژنی در تعادل قرار نداشت و منطقه گمیشان تنها در جایگاه EF015004 در تعادل قرار گرفت (۰۹۳۱/۰P=). در منطقه محمودآباد نیز تمامی جایگاه­ها به­غیر از جایگاه EF014999 انحراف معنی­دار از تعادل را نشان دادند ولی منطقه میان­کاله در تمامی جایگاه­ها خارج از تعادل بود. منطقه ساری نیز علاوه بر جایگاه EF014998 نیز در جایگاه EF015004 (3457/0P=) در تعادل قرار داشت. جایگاه­های EF015000، EF014992 و EF014993 در تمامی جمعیت­ها خارج از حالت تعادل هاردی- واینبرگ بودند. از آنجایی که برنامه ­های بهگزینی و حفاظت در گونه مورد مطالعه در تحقیق حاضر صورت نمی­گیرد، لذا به­نظر می­رسد دیگر عوامل نامبرده همچون حضور آلل نول و درون­آمیزی نقش بیشتری در ایجاد انحراف از تعادل هاردی- واینبرگ دارند. همچنین می­توان بیان داشت که مهاجرت­های تغذیه­ای و تولید مثلی (کد، ۲۰۱۳) نیز از دیگر عواملی بوده که باید در این خصوص حتماً مد نظر قرار گیرد. لازم به ذکر است که با توجه به بسته بودن دریای خزر می­توان انتظار درون آمیزی بین مناطق و کمبود هتروزیگوسیتی معنی­دار نسبت به هتروزیگوسیتی مورد انتظار و به تبع آن انحراف از تعادل هاردی- واینبرگ را داشت. خطای نمونه­برداری نیز به­ دلیل جمع­آوری نمونه­ها در طول فصل می ­تواند مهم­ترین عامل در ایجاد انحراف از تعادل در نظر گرفته شود.

فرض صفر رد شده بنابراین، متغیر حسابرس داخلی از مدل تحقیق حذف گردید.

مقدار سطح معنی داری فرضیات در متغیر درصد مالکیت مدیریتی(۴۲۲۱٫)، استقلال هیأت مدیره (۱۶۵۳/۰)، نسبت مالکیت سهامداران نهادی (۳۴۳۳/۰) ، اقتدار سهامداران شناور(۰۰۳۸٫)، بیانگر رابطه بین متغیرهای مستقل درصد مالکیت مدیریتی، نسبت مالکیت سهامداران نهادی، استقلال هیأت مدیره و تخطی مالیاتی درسطح اطمینان ۹۵/۰ است. و رابطه بین اقتدار سهامداران شناور و تخطی مالیاتی درسطح اطمینان ۹۵/۰ است. ازاین رو در فرضیه اصلی فرض H₀ قبول و فرض H₁ رد می‌شود. همچنین مقدار ضریب متغیرهای مستقل تحقیق مثبت می‌باشد که نشان‌دهنده وجود رابطه بسیار ضعیف ولی مستقیم بین حاکمیت شرکتی و تخطی مالیاتی می‌باشد.
بررسی آزمون دوربین- واتسون (D.W): به منظور بررسی استقلال خطاها (تفاوت بین مقادیر واقعی و پیش‌بینی شده توسط معادله رگرسیون) در دوره‌های مختلف از آزمون دوربین - واتسن به کمک Eviwes استفاده می‌نماییم. مقدارD.W محاسبه شده برای کلیه داده ها در حالت تجمعی (۱۳۸۷-۱۳۹۱) برابر۸۸/۱ است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که جملات خطا در دوره‌های مختلف مستقل می‌باشند. به عبارت دیگر مقادیر خطا تصادفی بوده و فرض وجود خودهمبستگی بین خطاهای مدل برآورد شده رد می‌شوند.
۴-۵- خلاصه‌ فصل
در این فصل به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است.ابتدا از آمار توصیفی متغیرهای پژوهش بحث شده سپس در ادامه جهت آزمون نرمال بودن متغیرها از آزمون کولموگوروف- اسمیرنوف استفاده شده است که نشان می‌دهد متغیرها به صورت سالیانه و با توجه به مقدار Sig برای آزمون کولموگروف- اسمیرنوف در سطح اطمینان ۹۵% برای تمامی متغیرها و با مقایسه سطح معنی داری تمامی متغیرها با سطح خطای ۵% نتیجه می گیریم توزیع داده ها نرمال نمی‌باشد. نتایج تحقیق در ارتباط با فرضیه اول پژوهش نشان داد که با مقایسه سطح معناداری داده‌های اولیه با خطای ۰۵/۰ فرض H₀ رد می‌شود. یعنی توزیع داده‌ها نرمال نمی‌باشد.در ادامه با توجه به تجزیه وتحلیل های صورت گرفته در ارتباط با فرضیه دوم پژوهش به این نتیجه رسیدیم که با مقایسه سطح معناداری داده‌های اولیه با خطای ۰۵/۰ فرض H₀ رد می‌شود. یعنی توزیع داده‌ها نرمال نمی‌باشد همچنین نتایج پژوهش در ارتباط با فرضیه سوم پژوهش حاکی از آن است که با مقایسه سطح معناداری داده‌های اولیه با خطای ۰۵/۰ فرض H₀ رد می‌شود. یعنی توزیع داده‌ها نرمال نمی‌باشد ودر ارتباط با فرضیه چهارم نیز میتوان گفت که با مقایسه سطح معناداری داده‌های اولیه با خطای ۰۵/۰ فرض H₀ رد می‌شود. یعنی توزیع داده‌ها نرمال نمی‌باشد ودر نهایت با توجه به تجزیه و تحلیل های صورت گرفته در ارتباط با فرضیه آخر(پنجم)پژوهش که به دست آمد سبب بوجود آمدن Near singular Matrix در نرم افزار ای ویویوز می شد بنابراین، این متغیر حذف گردید. در فصل پنجم به نتیجه گیریها و ارائه پیشنهادها می پردازیم.
فصل پنجم
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
۵-۱- مقدمه
هدف از انجام هر تحقیق و پژوهشی ارائه جواب به سوالات تحقیق و نتیجه‌گیری در خصوص فرضیات تحقیق می‌باشد تا بتوان در نهایت در خصوص موضوع تحقیق و مساله پژوهشی به نتیجه‌گیری پرداخت. «نتیجه‌گیری» مرحله نهایی کارعملی هر تحقیق می‌باشد. این مرحله از تحقیق به چند دلیل حایز اهمیت است. همه نتایج تحقیق در این قسمت مشخص می‌شوند و خلاصه‌ای از یافته‌ها و ایده‌های فرایند علمی تحقیق را بیان می‌کند. بسیاری از خوانندگان تنها به نتایج تحقیق توجه دارند و مهمتر از همه اینکه حاصل تحقیق آن چیزی است که در نتیجه‌گیری به دست می‌آید(عزتی، ۱۳۷۶).
اطلاعات باعث افزایش دانش تصمیم گیرندگان و کاهش میزان تردید آنان می گردد. یکی از مهم ترین عوامل توسعه ی اقتصادی کشورها، وجود سیستم های اطلاعاتی مناسب می‌باشد. حسابداری یک سامانه ی اطلاعاتی است و در بنگاه های اقتصادی به مثابه ابزاری مؤثر در فرایند تهیه و ارائه اطلاعات مالی، به منظور تصمیم گیری های آگاهانه ی استفاده کنندگان، مورد توجه قرار دارد. اصولا تمامی مراحل پژوهش در راستا و جهت رسیدن به آگاهی برای نتیجه‌گیری صورت می‌پذیرد. پژوهش حاضر نیز در فصول قبل به کلیات موضوع پژوهش، مبانی نظری، روش پژوهش و در نهایت بررسی یافته‌ها و تجزیه و تحلیل آنها پرداخته است تا در این بخش ضمن ارائه نتایج حاصل از بررسی‌های صورت گرفته و آزمون فرضیات با توجه به نتایج حاصله پیشنهاداتی برای اجرا و همچنین پژوهش‌های آتی ارائه نماید. با توجه به ضرورت شناخت رفتار حاکمیت شرکت در راستای مدیریت مالیات آنها، در این تحقیق به بررسی رابطه حاکمیت شرکتی با تخطی مالیاتی پرداختیم.
۵-۲- خلاصه نتایج حاصل از پژوهش
۵-۲-۱- خلاصه نتایج حاصل از مطالعات نظری
مسئله اساسی که در این تحقیق مطرح می شود، نظام راهبری شرکت چگونه می تواند بر موضوع تخطی مالیاتی تأثیرگذار باشد؟ بطور کلی انتظار بر این است که سهامداران تخطی های مالیاتی را ترجیح بدهند (چن و همکاران، ۲۰۰۹). از این

هدف از اجرای این تست اندازه‌گیری تعادل ایستا است. آزمودنی بدون کفش روی سطحی صاف می­ایستد، دست­ها را روی مفصل ران گذاشته، سپس پای غیرتکیه‌گاه (پای برتر) را مجاور زانوی پای تکیه­گاه (پای غیر برتر) قرار می‌دهد. آزمودنی مدتی این وضعیت را تمرین می‌کند. سپس پاشنه را بلند کرده تا تعادل را روی انگشتان پا برقرار سازد (تصویر ۳-۵۲). از زمانی که آزمودنی پاشنه را از روی زمین بلند کند، کرنومتر شروع به کار می‌کند. مدت زمانی که آزمودنی بتواند این حالت را حفظ کند، به عنوان امتیاز او محاسبه می­گردد. آزمون مذکور ۳ مرتبه با فاصله استراحت یک دقیقه بین هر بار اجرای آزمون، انجام می‌شود و بهترین کورد به عنوان امتیاز فرد ثبت می‌گردد (پیوست ۳).
با هر کدام از خطاهای زیر کرنومتر متوقف می‌شود.

• • دست‌ها از روی ران برداشته شوند

• • پای تکیه‌گاه در هر جهتی نوسان کند

• • پای غیر تکیه‌گاه تماسش را با زانو از دست بدهد

• • پاشنه پای تکیه‌گاه زمین را لمس کند

شکل ۵۲٫۳٫ نحوه اجرای تست لک لک
تعادل پویا، زمان نشستن و رفتن (T.G.U.G)
هدف از اجرای این تست اندازه‌گیری تعادل ایستا است. این آزمون شامل ۶ مرحله می­باشد که آزمودنی باید مراحل شش­گانه آن را پشت سر هم انجام دهد. برای انجام این آزمون ابتدا یک صندلی بدون دستگیره را به فاصله ۳ متری از یک مانع (پایان مسیر) قرار می­دهیم (تصویر ۳-۵۳). از آزمودنی­ها می­خواهیم در سریع­ترین حالت ممکن و بدون دویدن این آزمون را اجرا کنند. مراحل انجام آزمون به شرح زیر است:

• • 1. 1. بلند شدن از روی صندلی

     

    1. 1. طی کردن مسیر ۳ متری مشخص شده

     

    1. 1. چرخیدن دور مانع

     

    1. 1. برگشت مسیر ۳ متری در مرحله ۲

     

    1. 1. چرخیدن دور صندلی

     

    1. 1. نشستن روی صندلی

     

     

فرد با شنیدن فرمان رو حرکت کرده و آزمونگر زمان را از آغاز تا پایان حرکت محاسبه می­ کند. مدت زمانی که آزمودنی بتواند این آزمون را اجرا کند به­ عنوان امتیاز او محسوب می گردد. آزمون مذکور ۳ مرتبه با فاصله استراحت ۳ دقیقه بین هر بار اجرای آزمون، انجام می شود.
شکل ۵۳٫۳٫ نحوه اجرای تست زمان نشستن و برخاستن
۳٫۷٫۳٫ نحوه اندازه ­گیری ویژگی های روانی
پرسشنامه سلامت عمومی^[۳۶] (GHQ-28)
این پرسشنامه که توسط گلدبرگ ساخته شده، از جمله شناخته شده­ترین ابزارهای غربالگری اختلالات روانی است که به صورت فرم­های ۱۲، ۲۸، ۳۰ و ۶۰ در دسترس می­باشد. در این مجموعه، فرم ۲۸ سؤالی آن ارائه شده است که سؤال­های آن در بر گیرنده­ی چهار خرده مقیاس می­باشد که هر یک از آن­ها خود شامل ۷ سؤال است. سؤال­های ۷-۱ مربوط به مقیاس علائم جسمانی و وضعیت سلامت عمومی، سؤال ۱۴-۸ مربوط به مقیاس اضطراب، سؤال ۱۵ تا ۲۱ مربوط به مقیاس اختلال عملکرد اجتماعی، و سؤال­های ۲۸-۲۲ نیز مربوط به مقیاس افسردگی می­باشند.
روش نمره گذاری
دو نوع شیوه نمره گذاری برای این آزمون وجود دارد. یکی روش سنتی است که گزینه­ ها به صورت (۰-۰-۱-۱) نمره داده می­شوند و حداکثر نمره فرد برابر ۲۸ خواهد بود. روش دیگر نمره گذاری، روش لیکرتی است که گزینه­ ها به صورت (۰-۱-۲-۳) نمره داده می­شوند. حداکثر نمره آزمودنی با این روش در پرسشنامه مذکور ۸۴ خواهد بود. در این پژوهش از روش لیکرتی استفاده شده است. نمره بالاتر نشانگر سلامت روانی پائین­تر است.
اعتبار و پایائی آزمون GHQ-28
پرسشنامه حاضر استاندارد بوده و در جمعیت­های مختلفی در ایران و کشورهای مختلف هنجاریابی شده است. در یک مطالعه این پرسشنامه هم زمان با یک آزمون موازی (MHQ) سنجیده شد که ضریب همبستگی دو آزمون ۵۵ بوده و ضرایب همبستگی بین خرده آزمونهای این پرسشنامه با نمره کل بین ۷۲/۰ تا ۸۷/۰ بود که بیانگر اعتبار بالای آن می­باشد. این مطالعه بر روی جامعه آماری دانشجویی اجرا شده است. هم چنین این آزمون از پایائی بالایی برخوردار است که مقدار آلفا محاسبه شده برای کل گویه ­های آن ۹۰/۰ می­باشد.
پرسشنامه پنج عاملی شخصیت NEO-FFI
پرسشنامه مورد نظر فرم کوتاه پرسشنامه پنج عاملی شخصیت است. فرم کوتاه پرسشنامه پنج عاملی شخصیت از فرم تجدید نظر شده پرسشنامه پنج عاملی بزرگ که توسط مک کری و کوستا تهیه گردیده است. این پرسشنامه عاملهای روان آزرده گرایی، برونگرایی، پذیرا بودن، توافقی بودن و مسئولیت پذیری را اندازه‌گیری می کند. عوامل ۵ گانه، اساسی ترین ابعاد شخصیت را تحت صفات مشخص نشده هم در زبان طبیعی و هم در پرسشنامه‌های شخصیتی ارائه می‌دهند. تحقیقات متعددی نشان می‌دهد که این عوامل جامع بوده و می‌توانند شخصیت افراد را در جهات گوناگون تبیین نمایند.
تعداد سؤالات انتخابی این پرسشنامه ۶۰ سؤال بوده و جواب سؤالات به صورت ۵ گزینه ای است. گزینه کاملاً مخالفم نمره ۰، مخالفم نمره ۱، نظری ندارم نمره ۲، موافقم نمره ۳ کاملاً موافقم نمره ۴ دریافت می‌کنند. سؤالات مربوط به هر مقیاس در زیر بیان شده است و سؤالات داخل پرانتز به صورت معکوس نمره گذاری می‌شوند.
روان آزرده گرایی= ۱،۱۱،۶،(۱۶)،۲۶،۲۱،(۳۱)،۴۱،(۴۶)،۵۶،۵۱
برونگرایی= ۷،۲،(۱۲)،۲۲،۱۷،(۲۷)،۳۲،(۴۲)،۵۲،۴۷،(۵۷)،
پذیرا بودن= (۳)،(۸)،۱۳،)۱۸)،(۲۳)،۲۸،(۳۳)،(۳۸)،۴۳،(۴۸)،۵۸،۵۳٫
توافقی بودن= ۴،(۹)،(۱۴)،۱۹،(۲۴)،(۲۹)،۳۴،(۳۹)،(۴۴)،۴۹،(۵۴)،(۵۹)
مسئولیت پذیری= ۵،۱۰،(۱۵)،۲۵،۲۰،(۳۰)،۴۰،۳۵،(۴۵)،۵۰،(۵۵)،۶۰٫
پرسشنامه NEO-FFI در ایران توسط گروسی (۱۳۷۷) هنجاریابی شده است. اعتبار این پرسشنامه با بهره گرفتن از روش آزمون- آزمون مجدد در مورد ۲۰۸ نفر از دانشجویان به فاصله ۳ ماه به ترتیب ۸۳/۰و ۷۵/۰ و ۸۰/۰ و ۷۹/۰ و ۷۹/۰ برای عوامل روان آزرده گرایی، برونگرایی، پذیرا بودن، توافقی بودن و مسئولیت‌پذیری به دست آمده است (پیوست ۴).
۴٫۷٫۳٫ روش اجرای تست فیزیولوژیکی
دوی ۵۴۰ متر
هدف از اجرای این آزمون سنجش و اندازه‌گیری استقامت عمومی (قلبی- عروقی) فرد است. وسایل مورد نیاز جهت انجام آزمون زمین صاف و مسطح ، زمانسنج یا کرونومتر، برگ ثبت نتایج و یک نفر یار کمکی جهت شمردن تعداد دورها یا مسافت می‌باشد.
مدت زمان سپری شده برای طی کردن مسافت ۵۴۰ متر به عنوان ملاک سنجش و اندازه گیری استقامت عمومی فرد قرار می‌گیرد. با شروع حرکت آزمودنی از پشت خط استارت، زمان سنج به کار می‌افتد و با گذشتن آزمودنی از خط پایان، زمانسنج متوقف می‌شود. زمان سپری شده بر حسب دقیقه ثبت می‌شود.
۵٫۷٫۳٫ ارزیابی ناهنجاری‌ها
انحراف جانبی ستون مهره‌ها
فرد پشت به صفحه شطرنجی طوری میایستد که آزمونگر یکی از خطهای عمودی صفحه را به عنوان خطی که بدن را به دو نیمه راست و چپ تقسیم می‌کند انتخاب کند. میزان انحراف ستون مهره های فرد از این خط تعیین کننده درجه انحراف جانبی ستون مهره ها است.

فوائد سروکوال
این مطالعه ضرورتاً شامل مطالعه روی نمونه‌ای از مشتریان می‌شود که نیازهای خدماتی خود را از شرکت دریافت می دارند. برای اینکه ادراکات آنها از کیفیت خدمات یک شرکت را اندازه گیری کنیم و این که بدانیم مشتریان نسبت به این خدمات دریافتی چه برداشتی دارند.بر اساس این مدل، از مشتریان خواسته می‌شود به۲۲ سوال در درون ۵ بعد از ابعاد پاراسورمان پاسخ دهند. با بهره گرفتن از پاسخ این سوالات می توانیم:

اهمیت نسبی هر یک از ابعاد را از دیدگاه مشتریان محاسبه کنیم.
یک وسیله ای از عملکرد فعلی شرکت در اختیار قرار می دهد تا با بهره گرفتن از آن نقاط ضعف شرکت مورد نظر را بر طرف کرده و به این ترتیب شانس بقاء آن را در محیط افزایش دهیم.
این وسیله اندازه‌گیری می‌تواند میزان شکافی را که بین عملکرد واقعی و عملکرد مطلوب وجود دارد را ارزیابی کرده برای پرکردن این شکاف چاره اندیشی کند. این باعث می‌شود شرکت مورد نظر بر روی امکاناتش متمرکز شده تا ضمن به حداکثر رساندن کیفیت خدماتی اش هزینه های خود را کنترل شده و پایین نگه دارد.
اکثر استفاده کنندگان از این وسیله اندازه گیری معتقدند این وسیله باعث می شود به نیازهای مشتریان آگاه شده و از سرمایه گذاری و اتلاف وقت و هزینه بر روی مواردی که جزء نیازهای مشتریان نیستند خودداری کنیم. و فقط بر روی همان مواردی که جزء نیاز آنهاست متمرکز شویم. این باعث استفاده بهینه از منابع موجود شرکت می‌شود.می‌توانیم عملکرد شرکت را نسبت به گذشته آن مورد بررسی قرار دهیم. و به جایگاهش نسبت به گذشته پی ببریم.همچنین می‌توانیم به عملکرد آن در مقایسه با رقبایش بپردازیم.
نیازهای مشتریان ثابت نیستند آنها با گذشت زمان تغییر می‌کنند. با استفاده پی در پی از این وسیله به تغییر نیازهای مشتریان پی برده و تغییرات لازم را در خط مشی سازمان متناسب با نیازهای پر اهمیت تر آنها انجام دهیم. به این ترتیب مشتریان هدف شرکت قرار خواهند گرفت (همان منبع).
محدودیت های سروکوال
تحقیقات نشان می‌دهد که نسبت به اعتبار ابعاد پنج گانه سروکوال شک و تردید وجود دارد. یکی از آنها یکنواختی استفاده از این روش برای همه بخشهای خدماتی است. بر طبق یک تجزیه و تحلیل که توسط: «توماس پی»^[۲۸] «وان دیکه»^[۲۹] «ویکتور ار»^[۳۰] «لئون آ»^[۳۱] و «کاپل من»^[۳۲] انجام شده است نشان می‌دهد که استفاده از نمره‌های مختلف در محاسبه مولفه‌های سروکوال مشکلاتی ایجاد می‌کند از جمله: قابلیت اعتبار، تشخیص اعتبار، اعتبار همگرا و اعتبار پیشبینانه (اعتبار پیشگویانه). این یافته ها پیشنهاد می دهد که این مقیاس اندازه گیری با دقت و احتیاط باید استفاده شود و معتقدند در استفاده از مولفه های سروکوال، برای ارزیابی کیفیت خدمات و رشد و توسعه این مقیاس، کارهای بیشتری لازم است که صورت بگیرد (همان منبع).
مدل جانستون
جانسون و همکارانش ابعاد کیفیت خدمات که توسط پاراسورامان و همکارانش ارائه شده بود را در سال ۱۹۸۸ در ۱۰ سازمان در انگلیس بررسی نمودند. آن ها ابتدا فهرستی از ۱۲ عامل را پیشنهاد کردند ولی با تحقیقات بیشتری که انجام دادند آنرا به ۱۸ عامل به عنوان چهارچوب عملیاتی پردازش مشتری^[۳۳] معرفی نمودند که عبارتند از:
دسترسی: قابلیت دست یابی فیزیکی به محل ارائه خدمت، شامل راحتی یافتن راه هایی روشن پیرامون محیط ارائه خدمت.
زیبایی شناسی: میزان مقبولیت و مطلوبیت اجزای خدمت ارائه شده برای مشتری شامل ظاهر و فضای محیط ارائه خدمت و نیز ظاهر و آراستگی ارائه کننده خدمت.
ادب و خدمت گذاری: میزان یاری رساندن فرد ارائه کننده خدمت به مشتری،ا انتقال این عقیده به مشتری که به وی علاقمندند و نشان دادن تمایل به ارائه خدمت.
موجود بودن: موجود و فراهم بودن تسهیلات خدمت، فرد ارائه کننده و خود خدمت به مشتری. موجود بودن خدمت به معنی کیفیت و دامنه محصولات ساخته شده در دسترس مشتریان است.
توجه: علاقه، ملاحظه، هم فکری، صبر و شکیبایی نشان داده شده به مشتری، احساس مشتری از نظرعاطفی(ونه فیزیکی)
پاکیزگی و آراستگی: ظاهر پاکیزه، آراسته و مرتب، عناصر مشهود شامل محیط خدمت
راحتی: راحتی فیزیکی محیط و تسهیلات رفاهی
تعهد: تعهد فرد ارائه کننده خدمت به کارش شامل فخر، غرور، رضایت از سعی آنها در کارشان.
ارتباطات: توانایی ایجاد ارتباط با مشتری به روشی که برای وی قابل درک باشد.
خلاقیت وشایستگی: میزان مهارت، تحصیل و حرفه گرایی در انجام خدمت شامل انجام روش های صحیح، اجرای درست خواسته های مشتری، میزان دانش فرد ارائه کننده خدمت و دادن آگاهی های درست و توانایی کلی انجام کار به شکل صحیح.
ادب و تواضع: ادب و تواضع نشان داده شده توسط ارائه کننده خدمت در ارتباط با مشتری.
انعطاف پذیری: تمایل و توانایی کارکنان ارائه دهنده خدمت به اصلاح ماهیت خدمت یا محصول به منظور نیل به نیازهای مشتری.
دوستی: گرمی و دسترسی شخصی (و نه قابلیت دسترسی فیزیکی) به خدمت، خصوصاً به ارائه کننده خدمت وتوانایی خشنود سازی مشتری.
قابلیت عملکردی: قابلیت خدمت دهی و متناسب بودن با هدف.
یکپارچگی: صداقت،انصاف و اعنمادی که سازمان خدماتی در رفتار با مشتری دارد.
قابلیت اعتماد: قابلیت اعتماد و سازگاری عملکرد تسهیلات خدمت، خود خدمت و فرد ارائه کننده بویژه ارائه خدمت به موقع و توانایی انجام وعده های داده شده به مشتری.
پاسخ گویی: سریع و به موقع بودن ارائه خدمت(ارائه خدمت در حداقل زمان).
امنیت: امنیت شخصی مشتری و دارایی هایش در زمان مشارکت یا بهره مندی از فرایند خدمت از جمله حفظ مسائل محرمانه (رحمانی، ۱۳۸۷).
مدل سنجش کیفیت بر مبنای عملکرد
کروتین و تیلور در سال ۱۹۹۴ این بحث را مطرح کردند که سنجش کیفیت خدمات از طریق تفاضل عملکردها از انتظارات مبنای نامناسبی می باشد و پیشنهاد کردند که ارزیابی مبتنی بر عملکرد روش بهتری است. در این مدل قضاوت کلی در رابطه با کیفیت به وسیله جمع هر یک از معیارهای منفرد محاسبه می شود. کیفیت ادراک شده در این مدل برابر است با عملکرد ادراک شده از سوی مشتریان. جنبه مثبت این مدل اجرای آسان آن است.
فن کیفیت خدمات اصلاح شده
برخی از محققان همچون اسکات^[۳۴] ۲۰۰۳ و همچنین برخی از صاحبنظران مثل سورشکاندر^[۳۵] و راجندران^[۳۶] و کاملانبان^[۳۷] در سال ۲۰۰۱ معتقد بودند که فن کیفیت خدمات مقدماتی ایراداتی دارد که مهمترین این ایرادات مربوط به موضوع است که ۵ بعد موجود در فن کیفیت خدمات مقدماتی تمامی موارد مورد نیاز جهت دستیابی به کیفیت را شامل نمی شود. بنابراین آنها با ایجاد تغییراتی در ابعاد ذکر شده در فن کیفیت خدمات مقدماتی، یک زمینه جدید به نام فن کیفیت خدمات تجدید نظر شده را فراهم کردند. البته آنان در این کار فوق العاده متاثر از فن کیفیت خدمات ابتدایی بوده اند در این فن همانند فن پیشین ۵ بعد اساسی مد نظر قرار می‌گیرد. اما این ۵ بعد تا حدودی متفاوت از ۵ بعد مذکور در فن کیفیت خدمات مقدماتی است. همچنین سوالاتی که در این فن به کار گرفته می شود شامل ۴۱ سوال است که در مقایسه با فن قبلی افزایش سوالات را شامل می شود (سلطانی و صارمی ۱۳۸۶).
ابعاد فن کیفیت خدمات اصلاح شده
بعد ملموسات خدمت
بعد روشمند کردن ارائه خدمت
مغز خدمت
بعد مسئولیت اجتماعی
بعد عنصر انسانی خدمات
مدل فنی – عملیاتی کیفیت
مدل مورد استفاده دیگری برای اندازه‌گیری کیفیت خدمات مدل فنی- عملیاتی کیفیت خدمات است. طبق نظر روس^[۳۸] کیفیت فنی شامل آن چیزی است که ارائه می‌شود و کیفیت عملیاتی چگونگی ارائه آن را در بر می‌گیرد. نمونه‌هایی از کیفیت فنی شامل کیفیت و اثربخشی تشخیص و روش های درمانی در بیمارستان، اثربخشی تعمیر ماشین درتعمیرگاهها، تمیزی و آراستگی اتاق‌ها در هتل و عدم نوسان و قطع برق در شرکت برق است. از سوی دیگر کیفیت عملیاتی شامل شیوه‌هایی است که کارکنان هنگام ارائه خدمات به کار می‌گیرند. اگرچه مدل فنی- عملیاتی کیفیت به گستردگی مقیاس کیفیت خدمات مورد استفاده قرار نگرفته است. اما در سالهای اخیر برخی از تحقیقات با بهره گرفتن از این مدل انجام شده است(کارخانه ای، ۱۳۸۳).
پیامدهای کیفیت خدمات
مدیران سازمانها باید بدانند که کیفیت خدمات یک استراتژی سودآور برای سازمانها می باشد. آنها باید به این باور برسند که سرمایه گذاری در کیفیت خدمات منجر به سودآوری سازمان می گردد. لیکن باید در نظر داشت که ارتباط بین کیفیت خدمات و سود یک رابطه ساده نیست. پژوهشگران برای پاسخ دادن به اثر کیفیت خدمات بر سود، بین اثرات تهاجمی (برای مثال بدست آوردن سهم بازار بیشتر) و اثرات تدافعی (حفظ مشتریان و کاهش هزینه های ترفیعی) تمایز قایل شده اند.
در نمودار شماره ۲-۲ ارتباط بین کیفیت خدمات و سود نشان داده شده است. بهبود کیفیت خدمات منجر به جذب مشتریان جدید شده و همچنین سازمان را قادر می سازد تا مشتریان کنونی اش را حفظ نماید (سید جوادین و کیماسی، ۱۳۸۹).
نمودار شماره۲-۲: رابطه بین کیفیت خدمات و سود
نتایج تحقیقات نشان دهنده ارتباط مثبت میان کیفیت ادراک شده و عملکرد مالی سازمان است. در حقیقت شرکتهای با کیفیت ادراک شده بالا، از سهم بازار بیشتر، بازگشت سرمایه سریعتر و گردش داراییهای بیشتر نسبت به شرکتهای با کیفیت ادراک شده پایین تر، برخوردار هستند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که در بلند مدت، مهمترین عامل اثرگذار بر عملکرد تجاری، کیفیت کالا و خدماتی است که سازمان نسبت به رقبای خود عرضه می کند. کیفیت خدمات می تواند به یک سازمان جهت متمایز کردن خود از دیگر سازمانها و دستیابی به مزیت رقابتی پایدار کمک کند. کیفیت بالای خدمات به عنوان عامل اساسی در سودآوری بلند مدت، نه تنها برای شرکتهای خدماتی بلکه برای سازمانهای تولیدی، نیز بشمار میرود. حتی در برخی از صنایع تولیدی، کیفیت خدمات دارای اهمیت بیشتری نسبت به کیفیت محصول می باشد. هسکت^[۳۹] مزایای کیفیت خدمات را در نمودار شماره ۲-۳ نشان داده است(همان منبع).

براساس نتایج، سطح معنی داری آماره t مربوط به ضریب(AC)که نشان دهنده اختلاف بین ضریب پایداری اقلام تعهدی با ضریب پایداری جریان نقدی می باشد؛ کوچک تر از ۰۵/۰ بوده (۰۲۷۷/۰) و ضریب آن منفی است (۰۲۰۵/۰-) بنابراین می توان گفت ضریب پایداری اقلام تعهدی سود حسابداری جاری از ضریب پایداری جریان نقدی، کمتر می باشدوفرضیه اول پژوهش درسطح اطمینان ۹۵ درصدتأیید می شود.

یافته فوق با ادعای مطرح شده در فرضیه اول و با مبانی نظری پژوهش سازگار است. همچنین، این یافته ها با نتایج پژوهش بوبکری (۲۰۱۲)، مطابقت دارد. این پژوهشگر نیز دریافت ضریب پایداری اقلام تعهدی سود حسابداری جاری از ضریب پایداری جریان نقدی، کمتر است. همچنین، این یافته ها با نتایج ریچاردسون و همکاران(۲۰۰۵) مطابقت دارد. این پژوهشگران استدلال نمودندکه اعمال نظرهای مدیران در اقلام تعهدی، موجب کاهش قابلیت اعتماد این اقلام شده و پایداری آنها را می کاهد.
اقلام تعهدی جاری، منعکس کننده بخشی از اقلام تعهدی است که ناشی از ثبت رویدادهای تعهدی مرتبط با دارایی ها و بدهی های جاری به وجود می آیند. چمبرز^[۸۹] (۲۰۰۵) نشان داد که سرمایه گذاران تلاش می کنند تا پایداری اقلام تعهدی و جریان های نقدی را پیش بینی کرده ولی قادر به انعکاس آن در قیمت ها نیستند. بر این اساس در بعضی شرکتها پایداری اقلام تعهدی بیش از واقع و برای بعضی دیگر کم تر از واقع برآورد می شود.وی این مورد را از طریق طبقه بندی شرکت ها بر حسب اقلام تعهدی و نحوه قیمت گذاری شرکت ها در هر طبقه نشان داد.
براساس شواهد فوق، می توان در خصوص یافته های فرضیه اول پژوهش، به دو نکته استدلالی دست یافت. اول اینکه، دارایی ها و بدهی های جاری شرکت های نمونه آماری به عنوان بخشی از اقلام مالی، تحت تاثیر روش های اختیاری حسابداری بوده اند و دو دوم اینکه، این امر باعث شده است که توانایی آنها برای پیش بینی سودآوری آتی شرکتهای نمونه آماری، کمتر از توانایی جریان نقدی باشد.
یافته های پژوهش بانتایج پژوهش بوبکری(۲۰۱۲)، ریچاردسون و همکاران(۲۰۰۵) ورضازاده و همکاران (۱۳۹۰) یکسان و متجانس بوده و همچنین این یافته های در راستای نتایج چمبرز (۲۰۰۵) می باشد.
۵-۲-۲) نتیجه آزمون فرضیه دوم
فرضیه دوم: بین ضریب پایداری اقلام تعهدی عملیاتی جاری و ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت معنادار وجود دارد.
بر اساس نتایج، سطح معنی داری آماره t مربوط به ضریب(ΔWC)که نشان دهنده اختلاف بین ضریب پایداری جزء سود عملیاتی جاری اقلام تعهدی با ضریب پایداری جریان نقدی می باشدکوچک تر از ۰۵/۰ بوده (۰۱۸۰/۰) و ضریب آن منفی است (۰۳۷۵/۰-) بنابراین می توان گفت پایداری اقلام تعهدی سود عملیاتی جاری از ضریب پایداری جریان نقدی، کمتر می باشد. بنابراین فرضیه دوم پژوهش درسطح اطمینان ۹۵ درصد تأیید می شود.
یافته فوق با ادعای مطرح شده در فرضیه دوم و با مبانی نظری پژوهش سازگار است. همچنین، این یافته ها با نتایج پژوهش بوبکری(۲۰۱۲)، مطابقت دارد. این پژوهشگر نیز دریافت ضریب پایداری اقلام تعهدی سود عملیاتی جاری از ضریب پایداری جریان نقدی، کمتر است.در این رابطه، خی(۲۰۱۱) نشان داد که پایداری کم جزء تعهدی سود را می توان به وجود اقلام تعهدی اختیاری نسبت داد. او نتیجه می گیرد که مدیران به واسطه اقلام تعهدی اختیاری، دیدگاه های فرصت طلبانه خود را در سود وارد می کنند و پیشنهاد داد که پایداری کم اقلام تعهدی با دیدگاه وجود خطا در برآورد این اقلام سازگاری دارد. به عبارت دیگر، پایداری کم جزء تعهدی سود را می توان به تحریفات موقت حسابداری نسبت داد و این تحریفات هم درخطای براورد اقلام تعهدی ریشه دارد.خطای براورد اقلام تعهدی هم می توانداز اشتباهات غیرعمدی در براورد منافع آینده و تعهدات و یا از دستکاری عمدی اقلام توسط مدیریت ناشی شود.
براین اساس، می توان استدلال نمود که احتمالا پایین بودن پایداری اقلام تعهدی سود عملیاتی جاری ناشی از قابل اتکا نبودن این اقلام می باشد.علاوه بر این، باید به این نکته توجه داشت که جریان نقدی دارای یک ماهیت واقعی است و چنین رویکردی، باعث می شود بخش عمده ای از رویدادهای آتی، از طریق این جریان ها، قابل تبیین باشد.
یافته های پژوهش با نتایج پژوهش بوبکری(۲۰۱۲)، ریچاردسون و همکاران(۲۰۰۵) و خی(۲۰۱۱) یکسان و متجانس می باشد.
۵-۲-۳ )نتیجه آزمون فرضیه سوم
فرضیه سوم: بین ضریب پایداری اقلام تعهدی عملیاتی غیرجاری و ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت معنادار وجود دارد.
بر اساس نتایج، سطح معنی داری آماره t مربوط به ضریب (ΔNCO) که نشان دهنده اختلاف بین ضریب پایداری جزء سودعملیاتی غیرجاری اقلام تعهدی با ضریب پایداری جریان نقدی می باشد؛ بزرگتر از ۰۵/۰ می باشد(۱۳۳۸/۰) بنابراین می توان گفت بین پایداری اقلام تعهدی سود عملیاتی غیرجاری و پایداری جریان نقدی تفاوت معنی داری وجود ندارد. بنابراین فرضیه سوم پژوهش در سطح اطمینان ۹۵ درصد رد می شود.
یافته فوق با ادعای مطرح شده در فرضیه سوم و با مبانی نظری پژوهش ناسازگار است. همچنین، این یافته ها با نتایج پژوهش بوبکری(۲۰۱۲)، مطابق نمی باشد. این پژوهشگر، دریافت که ضریب پایداری اقلام تعهدی سود عملیاتی غیرجاری از ضریب پایداری جریان نقدی، کمتر است.
یافته های فرضیه سوم با نتایج رضازاده و همکاران(۱۳۹۰) نیز، ناسازگار می باشد. زیراکه این محققین دریافتند، پایداری جزء تعهدی سود از جزء نقدی آن کمتر است. در رابطه با نتایج حاصله می توان چنین استنباط نمود که اقلام تعهدی سود عملیاتی غیرجاری، نقشی در برآورد رویدادهای آتی شرکت های نمونه آماری نداشته است. به نظر می رسد که در شرکت های نمونه آماری، کیفیت اقلام تعهدی غیرجاری کمتر از کیفیت اقلام تعهدی جاری بوده است واین امر باعث شده است که اقلام تعهدی غیرجاری، معیار مناسبی جهت برآورد سود آتی نباشند.
یافته های پژوهش با نتایج پژوهش بوبکری(۲۰۱۲) و رضازاده و همکاران(۱۳۹۰) یکسان و متجانس نمی باشد.
۵-۲-۴ ) نتیجه آزمون فرضیه چهارم
فرضیه چهارم: بین ضریب پایداری اقلام تعهدی مالی و ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت معنادار وجود دارد.
بر اساس نتایج، سطح معنی داری آماره t مربوط به ضریب(ΔFIN)که نشان دهنده اختلاف بین ضریب پایداری جزء مالی اقلام تعهدی با ضریب پایداری جریان نقدی می باشدکوچک تراز ۰۵/۰ بوده (۰۰۰۱/۰) و ضریب آن منفی است (۰۷۴۶/۰-) بنابراین می توان گفت بین ضریب پایداری اقلام تعهدی مالی با ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت وجود داشته و پایداری اقلام تعهدی مالی از پایداری جریان نقدی، کمتر می باشد. بنابراین فرضیه چهارم پژوهش در سطح اطمینان ۹۵ درصد تأییدمی شود.
یافته فوق با ادعای مطرح شده در فرضیه سوم و با مبانی نظری پژوهش سازگار است. همچنین، این یافته ها با نتایج پژوهش بوبکری(۲۰۱۲)، مطابق می باشد. این پژوهشگر، نیز دریافت که بین ضریب پایداری اقلام تعهدی مالی با ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت وجود دارد.
اقلام تعهدی مالی، جزئی از اقلام تعهدی که دراثر فعالیتهای سرمایه گذاری و تامین مالی ایجاد می شود. با توجه به اینکه نتایج تحلیل آماری حاکی از این است که این اقلام با سودآوری آتی شرکت های نمونه آماری، ارتباط معنادار داشته است؛ می توان استدلال نمود که احتمالا، تصمیمات سرمایه گذاری و تامین مالی شرکت ها، نقش قابل توجهی در سودآوری آنها داشته است و راهبردهای مدیران در این حوزه و نحوه گزارشگری مالی این فعالیت ها، منعکس کننده سودهای آتی شرکت های نمونه آماری بوده است. یافته های پژوهش با نتایج پژوهش بوبکری(۲۰۱۲) و رضازاده و همکاران(۱۳۹۰) یکسان و متجانس می باشد.
۵-۳) پیشنهادهای برآمده از نتایج پژوهش
بر اساس یافته های پژوهش، پیشنهاداتی در حوزه کاربردی و پیشنهاداتی در حوزه پژوهش های آتی بشرح ذیل مطرح می شود.
۵-۳-۱) پیشنهادهای کاربردی
۱) براساس یافته های فرضیه اول مبنی بر اینکه ضریب پایداری اقلام تعهدی سود حسابداری جاری از ضریب پایداری جریان نقدی، کمتر است؛ به استفاده کنندگان از اطلاعات مالی پیشنهاد می شود که ضمن مدنظر قرار دادن اقلام تعهدی و اجزای آن در تصمیمات سرمایه گذاری، سعی کنند که پایداری این اقلام را بیش از حد برآورد نکنند و توجه داشته باشند که برآورد رویدادهای آتی شرکتها از طریق جریانات نقدی، مفیدتر می باشد.
۲) براساس یافته های فرضیه دوم مبنی بر اینکه پایداری اقلام تعهدی سود عملیاتی جاری از ضریب پایداری جریان نقدی، کمتر است؛ به مدیران واحدهای انتفاعی توصیه می شود که درجهت بالا بردن کیفیت اقلام تعهدی و اجزای آن گام بردارند و سعی کنند که این اقلام را به واقعیت نزدیک تر کنند.
۳) براساس یافته های فرضیه سوم مبنی بر اینکه ضریب پایداری اقلام تعهدی سود عملیاتی غیرجاری از ضریب پایداری جریان نقدی، کمتر نیست؛ به استفاده کنندگان از اطلاعات مالی پیشنهاد می شود که در هنگام به کارگیری اقلام تعهدی جهت برآورد سودهای آتی، سعی کنند که برای اجزای مختلف اقلام تعهدی، اهمیت متفاوتی قائل شوند.
۴) براساس یافته های فرضیه چهارم مبنی بر اینکه ضریب بین ضریب پایداری اقلام تعهدی مالی با ضریب پایداری جریان نقدی، تفاوت وجود دارد؛ به استفاده کنندگان از اطلاعات مالی پیشنهاد می شودکه در ارزیابی شرکتها به راهبردهای سرمایه گذاری و نحوه تامین مالی آنها به طور ویژه توجه نموده و سعی کنند که نقش این تصمیمات در سودآوری آتی شرکت ها را تبیین نمایند.

۵-۳-۲ ) پیشنهادهایی برای پژوهش های آتی
به پژوهشگران آتی پیشنهاد می شود که در موارد ذیل به پژوهش بپردازند.
۱) بررسی ارتباط بین پایداری اقلام تعهدی با کیفیت گزارشگری مالی شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران
۲) بررسی ارتباط بین پایداری جریان های نقدی با کیفیت گزارشگری مالی شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران
۳) بررسی ارتباط بین پایداری اقلام تعهدی با ارقام پیش بینی شده توسط مدیران شرکت های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران
۵-۴ ) محدودیت های پژوهش
این پژوهش نیز مانند سایر پژوهش ها با محدودیت هایی روبرو بوده است. این محدودیت ها را می توان به سه بخش تفکیک نمود. محدودیت های پژوهش، در حوزه اجرایی شامل موارد ذیل بوده اند.
۱) اولین ومهم ترین محدودیت پژوهش هایی که بر پایه آماراستنباطی انجام می شود، درخصوص تعمیم نتایج آن به سایر شرایط ودوره هاست.این امکان وجود دارد که ارتباطاتی که دراین پژوهش ثابت شدند؛ در دوره هاویا شرایط متفاوت ازشرایط این پژوهش، برقرار نباشند و یا اینکه نوع ارتباطات بگونه دیگری باشد. بنابراین بایددرتعمیم نتایج این پژوهش، احتیاط لازم بعمل آید.
۲) با توجه اینکه معیارهاومدل های مختلفی برای سنجش اقلام تعهدی و اجزای آن وجود دارد؛ شناسایی وانتخاب بهترین مدل که نتایج واقعی تری داشته باشد؛ یکی ازمحدودیت های پژوهش محسوب می شود. دراین راستا،ممکن است که چنانچه ازسایر روش هاو معیارها استفاده می شد، نتایج متفاوت بدست می آمد.
۳) یکی دیگر از محدودیت های پژوهش، استفاده از داده های مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی و عدم تعدیل این ارقام بر اساس ارزش های جاری است که ممکن است استفاده از این اطلاعات موجب تحریف نتایج پژوهش شود.
منابع و ماخذ
منابع و ماخذ فارسی
آزاد.محمد ( ۱۳۷۸) ؛ ” محتوای اطلاعاتی پیش بینی سود شرکت ها ” ،‌پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده حسابداری و کدیریت دانشگاه علامه طباطبایی.
ایزدی نیا، ناصر و سید یاسر نظرزاده(۱۳۸۸). بررسی ارتباط کیفیت سود و بازده سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران,سایر,مجله توسعه و سرمایه دانشگاه شهید با هنر کرمان و انجمن حسابداری ایران
اسماعیلی،ش(۱۳۸۵)"رابطه بازده و کیفیت سود” پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه شهید بهشتی
تهرانی، رضا و رضا حصار زاده (۱۳۸۸) تأ ثیرجریانهای نقدی آزاد و محدودیت در تأمین مالی بر بیش سرمایه گذاری و کم سرمایه گذاری.تحقیقات حسابداری ، شماره ۳،
تهرانی ،رضا ، «مدیریت مالی»، انتشارات نگاه دانش، تهران ، ۱۳۸۴)
ثقفی، علی؛ کردستانی، غلامرضا(۱۳۸۳) بررسی و تبیین رابطه بین کیفیت سود و واکنش بازار به تغییرات سود نقدی ، فصلنامه بررسیهای حسابداری و حسابرسی ، شمار ه ۳۷ ،