بیران(۱۹۹۷) به منازعات خاندان­های مغولی و به ویژه تحرکات استقلال‏طلبانه‏ی قایدو در آسیای مرکزی در این دوره پرداخته و اشاراتی نیز به اختلاف مذهبی خان­های مغول دارد.
۱-۵- روش تحقیق
روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی- تحلیلی و بر اساس درک مفهومی متون تاریخی است که به شیوه‏ی کتابخانه­ای‏ انجام می­ شود. پس از مطالعه‏ی منابع اصلی و پژوهش­های جدید در این زمینه و نیز مقالات تحقیقی که در کتابخانه ­ها، مجلات و پایگاه­های اینترنتی موجود است، به فیش برداری پرداخته و سپس فیش­های تهیّه شده، بر اساس موضوع و توالی و تقارن تاریخی دسته­بندی می­ شود. در مرحله­­ی بعد اطلاعات فیش برداری شده تصفیه و پالایش می­شوند، پس از استنباط و استنتاج تاریخی مورد نظر حاصل کار تحلیلی، به شکلی ساده و شیوا و روشن به رشته­ تحریر درآورده می­شوند.
۱-۶-پرسش­های تحقیق
این پژوهش درصدد پاسخ­گویی به پرسش­های زیر است:
۱- مناسبات حاکمان جغتایی با مسلمانان آسیای مرکزی چگونه بود؟
۲- تصوف چگونه وارد قلمرو جغتاییان شد؟
۱-۷- فرضیه ­های تحقیق
۱- جغتای برای گرداندن چرخ­های عظیم و سنگین حکومت در سرزمینی برخوردار از فرهنگ و تمدن غنی، احتیاج به همکارانی کاردان داشت. تفاوت دو فرهنگ و نحوه تشکیلات، مغولان را به تنهایی از اداره­­ی حکومت عاجز می‌ساخت. به همین دلیل به فوریت مسلمانان در اندرون دستگاه رخنه کردند و حساس­ترین شغل­ها را بر عهده گرفتند. سرانجام مسلمانان نه تنها در دستیابی به شغل­های حساس توفیق فراوان کسب کردند، بلکه با نفوذ معنوی در بین شاهزادگان و امرای طراز اوّل، موفق به جذب شمار بسیاری از آنان به اسلام شدند. هنوز چند سالی نگذشته بود که شاهزادگان مغولی، با کنار گذاشتن دین آبا و اجدادی به اسلام روی آوردند.

۲- صوفیان به علّت دارا بودن قدرت مادی فراوان و نفوذ معنوی بسیار زیاد در نفوس مغولان، توانستند ملجاء و پناهگاه معتبری در مقابل ظلم حکومت مغولی باشند. محافل تجمع صوفیان بهترین مکان بود تا مردم ستمدیده را دمی از قیل و قال و سختی و محنت رهایی بخشد و لذت لحظه‌ای آرامش را به آنها بچشاند. تصوف به عنوان مقتدرترین عامل معنوی که می­توانست مردم و حکومت­های منطقه را با وجود این مشکلات برای یکدیگر قابل تحمل سازد و گونه ­ای از وحدت معنوی را در حوزه­ای وسیع فراهم آورد.
۱-۸- معرفی و بررسی منابع
اوّلین و مهم­ترین گام در پژوهش­های تاریخی، بررسی، شناخت و نقد منابع جهت استفاده صحیح از آنها در ارتباط با موضوع مورد نظر است. محقق تاریخ از وقایعی که درباره آنها تحقیق می­ کند برکنار بوده و غیر مستقیم و از طریق منابع با واقعیت­ها در ارتباط قرار می­گیرد. از این رو شناخت و نقد منابع نقش مهمی در چگونگی شکل­ گیری امر تحقیق دارد.
اصلی­ترین و مهم­ترین منابعی که در تألیف این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته بطور مختصر معرفی می گردد.
۱-۸-۱- منابع تاریخی و سفرنامه
*تاریخ جهانگشای
تألیف علاءالدین عطاملک محمّد جوینی است. ایشان از بزرگ­ترین مورخان و نویسندگان ایرانی در سده­ی هفتم هجری است. تاریخ جهانگشای در سه مجلّد در شرح ظهور چنگیزخان و احوال فتوحات او و در تاریخ خوارزمشاهیان و حکام مغولی ایران و فتح قلاع اسماعیلیه تألیف شده است. بیشترین و موثق­ترین اطلاعات در باب فتوحات مغولان و جغتاییان را می­توان در این کتاب یافت. علاوه بر این وی اطلاعاتی نیز درباره ماوراءالنهر و و دوران امرای مغولی پیش از آمدن هلاکو در اختیار خواننده می­ گذارد.
*جامع التواریخ
کتابی است تألیف خواجه رشیدالدین فضل­الله بن عمادالدوله ابوالخیر، نواده­ی موفق­الدوله همدانی است. جامع التواریخ رشیدی کتاب مفصلی است در تاریخ مغول و تاریخ عمومی که کتاب اول مشتمل بر مقدمه­ای در ذکر احوال آدم و فرزندان او در دو قسم: قسم اول در ذکر ملوک فرس از زمان کیومرث تا عهد یزدگرد شهریار؛ قسم دوم در ذکر پیامبر اسلام تا آخر خلافت عباسی. کتاب دوم شامل تاریخ غزنویان و سلجوقیان و خوارزمشاهیان و سلاطین چین و ماچین و تاریخ بنی اسرائیل و تاریخ افرنج(افرنگ)و احوال سلاطین هند.
بر این دو جلد، ذیلی اضافه شده است هم در تاریخ اترک تا غازان خان. این اثر بیشترین مطالب را در مورد جغتاییان و رونق تصوف ارائه داده است.
*تاریخ وصّاف
تاریخ وصّاف(یا تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار)، از قدیمی­ترین منابع درباره مغولان، به فارسی، نوشته­ی شهاب­الدین(یا شرف­الدین)عبدالله شیرازی. وی به وصّاف الحضره مشهور بود و شرف شیرازی تخلص می­کرد. به گفته­ی وصّاف کتاب وی دنباله­ی تاریخ جهانگشای است و عطاملک جوینی در همه حال ممدوح اوست. تاریخ وصّاف مشتمل است بر یک مقدمه و پنج جلد در شرح رویدادهای حکومت مغولان و ایلخانان، از مرگ منگو قاآن تا اواسط سلطنت ابوسعید بهادر یعنی تا سال۷۲۳ه.­ق. کتاب ایشان درباره حکمرانان جغتای و برخوردشان با مسلمانان همچنین قلمرو جغتاییان اطلاعات مفیدی ارائه می­دهد.
*طبقات ناصری
کتاب طبقات ناصری اثر منهاج سراج جوزجانی از منابع مهم تاریخ ایران و بخشی از جهان اسلام که از لحاظ تاریخی و ادبی میراث مشترک ایران و افغانستان محسوب می­ شود. طبقات ناصری تاریخ عمومی است و در سده­ی هفتم هجری به زبان فارسی تألیف شده است. این تاریخ دارای بخش­های مهمی است در خصوص دودمان غوریان و آل شنسب و سلاطین هند که در واقع بندگان آنها بودند. همچنین بخش مهمی درباره تهاجم مغول به سرزمین­های اسلامی و خراسان بزرگ تا حدود هندوستان را در برمی­گیرد. این اثر درباره خان­های جغتایی و برخورشان با مسلمانان دارای اطلاعات مفیدی می­باشد.
*تاریخ الجایتو
ابوالقاسم عبدالله بن محمّد کاشانی(متوفی۷۳۸۰ه.ق) در این کتاب به مغولان و بخصوص جغتاییان و درگیری­های مناطق شرقی و حملات اولوس جغتایی به خراسان در زمان هلاکو نیز پرداخته است.
*تاریخ گزیده
تألیف حمدالله مستوفی قزوینی از مشاهیر مورخان ایران و از مؤلفان و شاعران سده­ی هشتم هجری است. این کتاب در تاریخ عمومی و تاریخ اسلام و تاریخ ایران تا عهد مؤلف است… کتاب شامل یک مقدمه و شش باب است و اطلاعاتی که درباره تاریخ ایران از استیلای مغول و سلسله­های معاصر آن قوم تا زمان مؤلف در آن آمده مخصوصاً قابل توجه و استفاده است.
*تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفا
تألیف میر محمّد بن سیّد برهان­الدین خاوند و معروف به میرخواند این کتاب یک تاریخ عمومی عالم از هبوط آدم تا زمان مؤلف در سده­ی نهم است. بخش مهم این کتاب از آغاز جلد چهارم است که سلسله­های اسلامی ایران را شرح می­دهد… این اثر درباره هجوم مغولان و اولوس جغتای و حکمرانان جغتایی و مسلمانان در این دوره دارای اطلاعات ارزشمندی می­باشد.
*حبیب السیر فی اخبار افراد البشر
این کتاب نیز مثل کتاب روضه الصّفا، کتابی در تاریخ عمومی نگاشته­ی مورخ معروف سده­ی نهم و نیمه­ی سده­ی دهم، غیاث­الدین بن همام­الدین حسینی معروف به خواند میر، نوه­ی دختری میرخواند، صاحب روضه الصّفا است. وی در دستگاه امیر علیشیر نوایی، پرورده شد و از کتابخانه­ی عظیم آن وزیرِ دانشمند دانشمند پرور استفاده کرد و نخستین کتاب او خلاصه الاخبار است که بعدها آن را تفصیلی تمام داده و به نام خواجه حبیب­الدین ساوجی، وزیر خراسان و همه کاره­ی درمش­ خان، فرمانروای شرق ایران، حبیب السیر خوانده است… حبیب السیر شرح وقایع را تا یکی دو ماه به مرگ شاه اسماعیل اول آورده است. این اثر درباره هجوم مغولان به شرق و شکل­ گیری اولوس جغتایی و خاندان جغتای دارای اطلاعات با ارزشی است.
*سفرنامه ابن بطوطه
سفرنامه ابن بطوطه یکی از مشهورترین سفرنامه­ها و کتاب­های جغرافیایی است. نویسنده­ی این کتاب ابن بطوطه است. این کتاب نتیجه­ سفرهای طولانی ابن بطوطه است که در سال ۷۵۲ه.ق آغاز شد و در سال ۷۵۴ه.ق پایان یافت و این سفرها ۲۹ سال و نیم به طول انجامید. این اثر درباره حکمرانان جغتایی، چون ترمشیرین و روند تصوف در شرق و خانقاه­ها دارای ارزش زیادی می­باشد.
۱-۸-۲- منابع ادبی و عرفانی
*نفحات الانس من حضرات القدس
نفحات الانس معروف­ترین اثرِ منثور عبدالرحمن جامی است که از مهم­ترین منابع در احوالِ عارفان و صوفیان محسوب می­ شود .زندگینامه اکثر عارفان مسلمان از هند تا عراق و مصر در این کتاب آمده است. این کتاب بعنوان مجموعه گزیده­ای از منابع مختلف، تذکره­ای است که هم گونه­ های مختلفی از نثر فارسی و ناگزیر فراز و فرودهای آن را در خلالِ قرن­ها می­نمایاند و هم با عرضه بسیاری از حال­ها و قال­ها راهی را که تصوف و عرفان اسلامی در طولِ حیاتِ خود پیموده است، ترسیم می­ کند.
*رشحات عین الحیات
فخرالدین علی صفی نویسنده­ی کتاب رشحات عین الحیات است. او از خاندان دانش و قلم است که در قرن‌های نهم و دهم هجری زندگی می‌کرده‌ است. فخر­الدین شعر هم می‌سروده و صفی تخلص می‌کرده ‌است. کتاب رشحات عین الحیات در شرح حال و معرفی مشایخ و بزرگان نقشبندی دارای اطلاعات با ارزشی است.
*مناقب العارفین
مناقب‌ العارفین که گاه به اختصار از آن تحت عنوان مناقب‌ افلاکی یاد می‌شود، کتابی است به زبان فارسی که شمس‌الدین احمد عارفی افلاکی از مریدان شیفته مولانا جلال‌­الدین محمّد مولوی به دستور مراد و استادش شیخ جلال‌الدین عارف چلبی، نواده­ی مولانا، نگاشته است.کتاب مزبور به مناسبت بیان شرح حال مولانا و اساتید و خلفا و خاندان و دوستان دوره حیات او و شرح مثنوی، شامل اطلاعات بسیار نفیسی است و علاوه بر آن راجع به تاریخ ایامی که افلاکی آن را مورد مطالعه قرار داده، نکات ارزنده‌ای دارد.
*رساله قدسیه
مؤلف رساله قدسیه، ابوالفتح محمّد بن محمّد بن محمود حافظی بخاری، ملقب به پارسا، عارف سده­ی هشتم در حدود ۷۵۶ه.ق، در خاندانی که از ائمه و بزرگان بخارا بودند، به دنیا آمد. کتاب قدسیه، مجموعه‌ای است فارسی از سخنان بهاءالدین نقشبند که پارسا آن را به تشویق داماد و جانشین بهاءالدین نقشبند، علاءالدین محمد عطار، همراه با شرحی بر آن، نوشته است. این اثر دارای اطلاعات مفیدی درباره سلسله نقشبندیه و بهاءالدین نقشبند و سر سلسلگان نقشبندیه می­باشد.
فصل دوم
شکل­ گیری اولوس جغتای
۲-۱ - شرایط نظامی و سیاسی ایران قبل از حمله­ی مغول
در قرن اوّل هجری/ هفتم میلادی ارتش نیرومند ساسانیان در جریان حمله­ی اعراب بطور کامل از هم فرو پاشید. پس از آنکه ایران بخشی از امپراتوری اسلام و در حقیقت قلمرو دارالخلافه گردید، بالطبع به لحاظ نظامی نیز تحت امر سپاه اسلام قرار گرفت، از قرن دوم هجری/ هشتم میلادی نیرو‌های محلّی در مناطق مختلف ایران قدرت را در دست گرفتند و هر قدرت محّلی نیز متکی به قوای نظامی خود بود. پس از ورود ترکان به ایران، به غیر از نیروهای محلّی، غلامان ترک نژاد قبایل آسیای مرکزی عنصر دیگر نظامی را می­ دادند. تحول در سیستم نظامی ایران از زمان سلطان محمود غزنوی(دوران حکمرانی۴۲۱-۳۸۷ق)آغاز شد. تشکیلات نظامی­ای که سلطان محمود به وجود آورد، برای زمان خودش تحولی نوین در ساختار قشون و قوای جنگی کشور بود. سربازان ارتش جدید نه تنها حقوق دریافت می­نمودند، بلکه سهمی از غنائم جنگی نیز به آنان می­رسید.
پیدایش ارتش و افزوده شدن آن بر بافت سنّتی قشون که خاستگاه قبیله­ای داشت، اوّلین ویژگی مهم اجتماعی به قدرت رسیدن قبایل آسیای مرکزی در ایران بود(زیبا کلام،۱۶۴:۱۳۸۲). پیدایش ارتش به دنبال خود هزینه و خرج و مخارج امور نظامی و لشکری را به همراه آورد. جمع‌ آوری مالیات به دست والیان و حاکمان محلّی صورت می‌گرفت. در این دوران حقّ مالکیت زمین چندان از نظر حکومت به رسمیت شناخته نمی‌شد و رؤسای قبایل پس از گرفتن یک منطقه، خود را صاحب آن می‌دیدند و منطقه­ فتح شده برای آنان به مثابه ی غنیمت جنگی بود که می‌بایستی میان افراد قبیله تقسیم شود(همان: ۱۷۲). ملوک طوایف اغلب خود را ملک، امیر یا شاه می‌خواندند. معدودی از این ملوک که در تاریخ آنها به عهد سلجوقیان می رسید، خویشتن را اتابک خواندند. از بین این طوایف اتابکان فارس(۶۳۳-۵۴۳ق) را باید یاد کرد که بر فارس حکمرانی داشتند. اتابکان آذربایجان(۶۲۲-۵۳۱ق) بر آذربایجان حکومت می­کردند. شبانکارگان(۷۵۶-۴۴۸ق) بر قسمت شرقی فارس بین کرمان و خلیج فارس حکومت می­کردند.
اتابکان لر بزرگ(۸۲۷-۵۵۰ق) و اتابکان لر کوچک(۱۰۰۶-۵۸۰) بر نواحی غریب ایران مسلط بودند. اتابکان یزد(۷۲۸-۵۳۶ق)، حکومت یزد را در دست داشتند. اختلافات خانگی و هرج و مرج در بین سلاله­های محلی در این ایّام رایج بود(زرّین کوب،۵۷۲:۱۳۹۲).
دولت خوارزمشاهیان سومین دولت ترک نژاد ایرانی بودند که در تاریخ میانه‏ی اسلامی در ایران به قدرت رسیدند. اجداد این سلسله ابتدا در خدمت سلاطین سلجوقی بودند و سرانجام قطب­الدین محمّد خوارزمشاه به سال(۴۹۰ ق)در ایالت خوارزم دولت خود را بنیان نهاد(جوینی،۱۳۸۲: ۱/۳۸۵). خاستگاه این سلسله همانطور که اشاره شد خوارزم بوده است. پایتخت­های این سلسله گرگانج (ارگنج یا جرجانیه) در منطقه‏ی خوارزم (آسیای میانه امروزی) و نیز سمرقند بود(باوفای۲۰:۱۳۹۰). در دوره‏ی تکش خوارزمشاه به سال (۵۹۰ق) این سلسله با انقراض سلجوقیان بر کل ایران و آسیای میانه تا حدود عراق مسلط شدند. در دوره‏ی سلطان محمّد خوارزمشاه به سال (۶۱۶ق) سیاه­ترین و دهشتناک­ترین حادثه‏ی تاریخ ایران رخ نمود و آن هجوم وحشیانه­ی مغولان به سرکردگی چنگیزخان مغول بود که سرانجام به دوران ۱۳۸ ساله‏ی حکومت خوارزمشاهیان پایان داد(بناکتی،۲۱۱:۱۳۴۸).

نیازمند اقدام فوری
بسیار زیاد
زیاد
متوسط
کم
نا محتمل
فاجعه شدید متوسط کم بی اثر
شکل ‏۲‑۱۲- نمودار ریسک
اما درکسب و کار، این روش فرایند ذهنی^[۴۵] متکی به قضاوتهای متخصصان است. نتایج این اقدام می ­تواند برای اولویت­ بندی اقدامات مدیریت ریسک بکار رود. (Norrman, A., Lindroth, R., 2004) نقشه ریسک یا ماتریس/ دیاگرام ریسک یعنی استفاده از رویکرد ساختاریافته و ترسیم منابع ریسک، ابزاری مهم است که بدان وسیله نتایج بالقوه ریسک و همچنین بزرگی احتمالش فهمیده می­ شود.

۲-۴-۲-۳- اقدامات مدیریت ریسک زنجیره تأمین

اکنون نوبت به فاز کنترل ریسک می­رسد. البته بعضی محققان نظیر نورمن و لیندرا(۲۰۰۴) از این فاز به نام مدیریت ریسک یاد کردند. لذا دراین پژوهش نیز از این فاز به عنوان فاز مدیریت ریسک نام برده می­ شود. اقدامات رایج برای مدیریت ریسک عبارتند از اجتناب^[۴۶]، کاهش^[۴۷]، انتقال^[۴۸]، تقسیم^[۴۹] و یا حتی پذیرش ریسک^[۵۰].
اتخاذ یا پذیرش بر این دلالت دارد که هیچ اقدامی دربرابر ریسکهای زنجیره تأمین بکارگرفته نشود. اجتناب و کاهش وقوع منبع ریسک، با علت و عامل ریسک در زنجیره تأمین برخورد می­ کند اجتناب، حذف منبع ریسک یعنی حذف گونه ­هایی از رخداد است که می ­تواند ریسک را برانگیزاند و کاهش، هم در زمینه کم کردن احتمال و هم در کاهش نتیجه استفاده می­ شود. اقدامات کاهش دهنده وقوع احتمال یا وقوع گرا براساس نقشه ریسک فوق انتقال موقعیت منبع ریسک به قسمت پایین در نقشه ریسک است و برعکس، اقدامات کاهش دهنده نتیجه یا اثرگرا براساس نقشه ریسک با انتقال موقعیت ریسک به سمت چپ در نقشه ریسک توصیف می­گردد. مثال­هایی از نحوه کاهش اثر می ­تواند به داشتن موجودی اضافی، داشتن چندین منبع و مثال­هایی از اقدامات کاهش دهنده احتمال وقوع می ­تواند افزایش انعطاف پذیری در زنجیره تأمین، بهبود فرآیندهای ریسکی عملیاتی درونی باشد. ریسک می ­تواند به کمپانیهای بیمه، به اعضاء زنجیره تأمین با انتقال مسئولیت موجودی، تغییر زمان تحویل تأمین کنندگان (تحویل دقیقاً سرموقع) و به سازمان انتقال یابد. به علاوه قراردادها می ­تواند برای انتقال ریسک­های بازرگانی استفاده شود. درآخر ریسک­ها می­توانند هم ازطریق مکانیزم­ های قراردادی و هم همکاری بهبودیافته تقسیم شوند. بر طبق نظرات لمبارت و کوپر^[۵۱] در سال ۲۰۰۰ و منتزر^[۵۲] در سال ۲۰۰۱ جزء کلیدی مدیریت زنجیره تأمین تقسیم ریسک­ها و پاداش­ها بین اعضاء زنجیره­تأمین می­باشد. (Norrman, A., Lindroth, R., 2004)
جوتنر و کریستوفر^[۵۳] (۲۰۰۳) در مقاله­ای از پنج استراتژی برای کاهش ریسک در زنجیره تأمین استفاده کردند که در جدول بعد چند مثال ذکر شده است. (Jüttner, U.,Christopher, M., 2003)
جدول ‏۲‑۱۰- استراتژی های کاهش ریسک در زنجیره تأمین

۲-۴-۲-۴- ردیابی ریسک در زنجیره تأمین

فاز ردیابی ریسک زنجیره تأمین، پیاده سازی و تأثیر اقدامات انتخاب شده را بررسی می­ کند و شرکت را قادر به داشتن دیدگاه شفاف نسبت به وضعیت ریسک­های زنجیره تأمین در تمام لحظه­ها می­ کند. به هیچ عنوان نباید از اجرای این مرحله غفلت ورزید چرا که با توجه به دنیای پویای امروز در کسب وکار ریسک­هایی که امکان دارد در فاز ارزیابی بی­خطر ارزیابی شده­باشند، بعد از گذشت مدتی و با تغییر شرایط کاملاً اختلال­زا شوند لذا به طور دائم باید مدیران ریسک شرایط درونی و بیرونی زنجیره تأمین خود را ردیابی و زیر نظر داشته­باشند.

۲-۵- عوامل انتخاب تأمین کننده برتر

با توجه به استراتژی­ های ارائه شده به منظور کاهش ریسک در زنجیره تأمین، چک لیستی برای انتخاب تأمین­کننده بدست می ­آید. در نظر گرفتن این عوامل، منجر به انتخاب تأمین­کننده بهتر و به تبع آن کاهش ریسک انتخاب تأمین­کنندگان در زنجیره تأمین می­ شود که هدف نهایی این پژوهش است.
لی^[۵۴] (۲۰۰۹) چک لیستی ارائه داده­است که در آن عوامل به ۴ دسته منفعت، فرصت، هزینه و ریسک تقسیم شده­است. زیر شاخه­ های منفعت عبارتند از کیفیت، انعطاف پذیری و تحویل. برای فرصت نیز تکنولوژی تأمین­کننده، رشد مشترک و ساختار ارتباطی بیان شده­است. هزینه محصول و هزینه ارتباطات در قسمت هزینه­ها قرار دارد و ریسک­های انتخاب تأمین کننده مربوط به محدودیت­های تأمین، محدودیت­های خریدار و سابقه تأمین­کننده در نظر گرفته شده است. لی در مقاله­ خود تمامی این عوامل را تا سطح پایین­تری شرح داده­است. بطور مثال کیفیت به نرخ بازده، قابلیت اطمینان محصول، کیفیت سیستم پشتیبانی و سیستمهای کیفیت اشاره دارد. (Lee, 2009)
یکی دیگر از این دسته­بندی­ها مربوط به چان و کومار^[۵۵] (۲۰۰۷) است. آن­ها عوامل اصلی را به پنج حوزه قیمت نهایی محصول، کیفیت محصول، عملکرد خدمت­رسانی تأمین کننده و پروفایل تأمین کننده و عوامل ریسک محیطی تقسیم کردند، که به صورت شماتیک در نمودار دیده می­ شود. (Chan, F., Kumar, N., 2007)
شکل ‏۲‑۱۳- عوامل انتخاب تأمین کننده

مزیت رقابتی: ارائه‌ محصولی برتر با کم‌ترین هزینه‌ی ممکن نسبت به رقبا
استراتژی بازار: نحوه‌ی ورود یک شرکت به بازار جدید و جذب مشتریان جدید
بهبود سازمانی: بیانگر نحوه‌ی سازماندهی انجام کارها با ساختار مشخص و پشتیبانی ارزش‌های فرهنگی
تیم مدیریتی: استفاده از تجربیات افراد برای کسب موفقیت و تغییر مدل کسب و کار در مواقع لازم

_ از نظر ماهادوان^[۲۸](۲۰۰۰) مدل کسب و کار در تجارت الکترونیک شامل سه جریان حیاتی برای کسب و کار می‌باشد:
جریان ارزشی: که تعیین کننده ارزش ارائه شده به خریداران، فروشندگان و بازار سازان است.
جریان درآمدی: برنامه‌ای جهت اطمینان از درآمدزایی کسب و کار است.
جریان پشتیبانی: که موضوعات گوناگون است مربوط به طراحی و زنجیره تأمین برای کسب و کار را شامل می‌شود.
گاسبر^[۲۹] و همکارانش مدل کسب و کار را با اجزای زیر معرفی می‌نمایند:

1. 1. شرح ایجاد ارزش برای بازیگران مختلف: در واقع ارائه‌ محصول موجب حل مشکل مشتری می‌شود و لذا از دیدگاه مشتری با ارزش است.

1. 1. شناسایی بخش بازار مورد هدف: تعیین گره‌های هدف به عنوان مشتری که در اینجا باید توجه داشت که گروه‌های مختلف نیازهای متفاوتی دارند. بعضی اوقات پتانسیل یک نوآوری وقتی بروز می‌کند که گروه دیگری به عنوان هدف در نظر گرفته می‌شوند.

1. 1. تعیین ساختار زنجیره ارزش درون شرکت: وضعیت شرکت در فعالیت‌های زنجیره ارزش و اینکه چگونه شرکت به سهمی که در ارزش تولید می‌کند دست می‌یابد.

1. 1. تعریف ساختار هزینه و سود: چگونه درآمد تولید می‌شود (اعم از فروش، اجاره، اشتراک، حمایت و…).

1. 1. توصیف وضعیت و جایگاه شرکت در درون شبکه ارزش: مشخص کردن رقبا، مکمل‌ها و هر یک از آثار شبکه‌ای که می‌توان از آن برای عرضه ارزش بیشتر به مشتری استفاده کرد.

1. 1. تنظیم استراتژی رقابتی: چگونه شرکتی می‌تواند در راه توسعه یک امتیاز رقابتی پایدار قدم بردارد به عنوان مثال به وسیله کاهش هزینه‌ها، ایجاد تمایز و یا استراتژی دست‌یابی به بازارهای مناسب(چسبروگ و رونبلوم^[۳۰]،۲۰۰۲).

یک مدل کسب و کار، یک ابزار مفهومی است که مجموعه‌ای از اجزا و روابط بین آن‌ها را در بر می‌گیرد و منجر به توضیح و توصیفی منطقی از کسب و کار یک شرکت خاص می‌شود. مدل کسب و کار توضیح ارزشی است که شرکت به یک یا چند بخش از مشتریان ارائه می‌کند و همچنین معماری شرکت و شبکه‌های شرکای آن برای خلق، بازاریابی و انتقال ارزش سرمایه ارتباطی برای ایجاد جریان درآمدی پایدار و سودآور است، یک مدل کسب و کار باید به عنوان یک مفهوم جامع درک شود که کلیه‌ی اجزا و عناصر مانند مکانیزم‌های قیمت‌گذاری، روابط مشتریان، مشارکت و تسهیم درآمد را در برگیرد(اوستروالدر و همکاران،۲۰۰۵).
آفواه و توسی(۲۰۰۳) معتقدند که مدل کسب و کار باید پاسخگوی این سوالات باشد: چه نوع ارزشی به مشتریان ارائه می‌شود؟ این ارزش به چه مشتریانی ارائه می‌شود؟ قیمت ارزش ارائه شده چقدر است؟ متصدی آن کیست؟ چه استراتژی‌هایی برای ارائه ارزش باید در نظر گرفته شود؟ چگونه ارزش باید تهیه شود؟ چگونه باید مزیت حاصل از ارزش حفظ شود؟.
در جدول زیر اجزای مدل کسب و کار از دیدگاه آفواه و توسی بیان گردیده است:
جدول ‏۲-۳: اجزای مدل کسب و کار از دیدگاه(آفواه و توسی،۲۰۰۳)

۲-۲-۶ ) تعریف واژه فوق برنامه
برخی موسسات ، واژه “ فوق برنامه ورزشی” را برای همهء برنامه های تفریحی درون موسسه به کار می برند ، در حالی که برخی دیگر این اصطلاح را فقط برای رقابت های ورزشی در یک برنامه تفریحی مورد استفاده قرار می دهند . به نظر می رسد اصطلاح اینترامیورال ( Intramural ) به وسیله پروفسور ویتنی^[۲۰] به عنوان استاد لاتین و عضو کمیته ورزش قهرمانی دانشگاه میشیگان مطرح شده است . Intramural از دو لغت لاتین درست شده است ، Intra به معنی درون و mural به معنی دیوار یا چارچوب می باشد . لذا ترجمه Intramural به معنای درون چهاردیواری یک مدرسه یا محیط آموزشی می باشد . فعالیت های فوق برنامه ورزشی ، اساسا” شامل هر فعالیتی در داخل محوطه مدرسه یا دانشگاه ، از مسابقات ورزشی تیمی تا کلاس های آمادگی جسمانی برای دانش آموزان و دانشجویان را شامل می شود .

فعالیت های اکسترامیورال ( Extramural ) در خارج از محیط مدرسه یا دانشگاه اتفاق می افتد . این فعالیت ها شامل مسابقات غیر رسمی بین مدارس می شود ( قاسمی ، ۱۳۸۵ ) .
۲-۲-۷ ) تاریخچه فوق برنامه ورزشی
در اوایل قرن بیستم در مدارس آمریکای شمالی ، فرصت هایی برای دانش آموزان فراهم می شد تا برخی بازی های غیر رسمی را قبل از کلاس ، در زمان زنگ تفریح و استراحت انجام دهند . دانشگاه ها نیز چنین فرصت هایی را در پایان کلاس ها و تعطیلات آخر هفته فراهم کردند . این گونه بازی ها در آن دورهء زمانی در نوع خود یک ابداع بود . اون جانسون^[۲۱] در سال ۱۹۱۲ بازی های رقابتی پرسروصدایی بین کلاس های مختلف و به ویژه دانشجویان سال اول و دوم ترتیب داد . تاریخچه بازی های تفریحی برنامه ریزی شده به سال ۱۹۸۵ و شخص اریک استین^[۲۲] با بررسی و مروری بر تکامل فعالیت های فوق برنامه ورزشی از سال ۱۸۰۰ باز می گردد . پیشرفت فوق برنامه ورزشی در آمریکا با پیشرفت آن در دانشگاه پرینستون همراه شده است . که در آن دوره زمانی که ورزش پدید آمد ، هم زمان برخی فعالیت های تفریحی مثل پیاده روی ، سوارکاری ، کانوسواری و… شکل گرفت . در اواسط ۱۸۰۰ ، مسابقه با بازی فوتبال غیر رسمی بین دانشجویان کالج غرب و شرق پرینستون ظهور کرد . در سال ۱۸۵۷ بیسبال اضافه شد و دانشجویان سال اول و دوم در قالب تیم به رقابت پرداختند ، که این مسابقه رسمی به عنوان اولین رویداد فوق برنامه ورزشی در دانشگاه آمریکا در نظر گرفته شد . و دانشجویان تیم های کلاسی زیادی تشکیل دادند . (قاسمی ، ۱۳۸۵) .
دیگر ورزش سنتی و محلی که در اواسط ۱۸۰۰ توسعه یافت بازی عصا^[۲۳] بود . هدف در این بازی قاپیدن عصا از کلاس های دیگر بود . که این بازی جنبه پرخاشگری هم داشت و خیلی زود به یک رویداد دانش آموزی سالانه مبدل گشت ، که در این بازی بازیکنان با پوشش کم یا بدون لباس بودند . در شروع سال ۱۹۲۰ مدیران پرینستون^[۲۴] با معرفی سایر رویدادهای نظام یافته ، از جمله : تنیس ، فوتبال ، شنا و والیبال به شکل گیری سازمان های فوق برنامه ورزشی کمک کردند . دانشگاه های ایالت اوهایو و میشیگان در سال ۱۹۱۳ اولین جائی بودند که دپارتمان ” هائی ” را برای ورزش های قهرمانی فوق برنامه ورزشی به عنوان پاسخی به نیازهای تفریحی دانشجویان ، ایجاد کردند . در سال ۱۹۵۰ جلسه مناظره ای برای حرفه ای های فوق برنامه ورزشی توسط دکتر ویلیام واسون^[۲۵] با حضور بیست مدیر فوق برنامه زن و مرد آفریقایی و آمریکایی برگزار و پس از آن اتحادیه ملی فوق برنامه ورزشی^[۲۶] ( NIA ) تشکیل شد . این اتحادیه عضویت زنان خود را افزایش و در سال ۱۹۷۱ نامش را به “اتحادیه ملی ورزش ، تفریح و فوق برنامه ورزشی” ( NIRSA ) تغییر داد . در کانادا هم اتحادیه تفریح و فوق برنامه ورزشی کانادا ( CIRA ) در سال ۱۹۷۷ با تلاش چند مدیر موفق فوق برنامه و حمایت مالی یک کمپانی تولید نوشابه تشکیل شد . امروزه هر دو اتحادیه ” NIRSA و CIRA ” امور میزبانی کنفرانس ها ، چاپ مجلات و خدمات گسترده علمی و عملی را برای فوق برنامه ورزشی در کشورهای مربوطه را بر عهده دارند ( قاسمی ، ۱۳۸۵ ).
در ۴۰ سال اخیر وضعیت فوق برنامه ورزش مدارس و بعضی موسسات آموزش عالی از سطح مطلوبی برخوردار نیست و دلیل آن کاهش برنامه ریزی فوق برنامه ورزشی و تقاضای کاهش حضور در مدرسه و کاهش زمان استراحت و از سوی دیگر بالا رفتن اهمیت و محبوبیت ورزش قهرمانی می باشد و در موارد زیادی ورزش قهرمانی از بازی های تفریحی پیشی گرفته و فوق برنامه ورزشی را از مسیر خود خارج نموده است ( قاسمی ، ۱۳۸۵ ) . امروزه سرویس های مدارس درست سر ساعت بچه ها را به مدرسه می رسانند و بلافاصله بعد از کلاس آنها را تحویل می گیرند ، بدین ترتیب وقت آزادی باقی نمی ماند ، و ساعت هایی که به فوق برنامه ورزشی اختصاص داشتند در اختیار تمرین تیم های حرفه ای قرار گرفته اند ( کرمی ، ۱۳۸۷) .
۲-۲-۸ ) محتوی فعالیت های فوق برنامه ورزشی
در این قسمت محتوی فعالیت های فوق برنامه و ورزش را در دانشگاه ها و مدارس عالی مورد بررسی قرار می دهیم . موضوع مورد توجه ما در این قسمت بررسی فرصت فعالیت ورزشی برای تمام دانشجویانی است که در دانشگاه تعلیم می بینند . از نقطه نظر تاریخی دانشگاه ها محل فعالیت های علمی و تربیت انسان های آکادمیک بود . بنابراین روسای دانشگاه ها با هر عاملی که ممکن بود آنان را از هدف خود دور نماید به شدت مبارزه می کردند . تفکر این افراد ساده اندیش دانشگاهی همچنان تا به امروز در بسیاری از کشورها ادامه پیدا کرده است . دانشجویان همیشه دنباله رو یا شریک عقاید اساتید دانشگاه نبودند . در گذشته دور اگرچه برای شرکت در فعالیت های ورزشی و تفریحی ممکن بود دانشجویان تنبیه شوند اما با تمام این شرایط هر از چند گاهی دانشجویان اقدام به فعالیت ورزشی می کردند ، و از دستورات مسئولین سرکشی و تمرد می کردند . در حدود سال های ۱۸۰۰ دانشجویان انگلیسی و آمریکایی به طور غیر رسمی ولی با جدّیت و تداوم شروع به فعالیت ورزشی نمودند . دانشجویان فدایی ورزش ، باشگاه یا انجمن ورزشی تشکیل دادند . تشکیل باشگاه ها و انجمن های ورزشی پیش نیاز برگزاری مسابقات سازمان یافته تر دانشگاهی بود . در سال ۱۸۲۷ مسابقه کریکت بین دانشگاه کمبریج^[۲۷] و آکسفورد^[۲۸] برگزار گردید . فردی که این مسابقه را برگزار کرد یکی از بازیکنان کریکت به نام “چارز ورد ورس”^[۲۹] بود . سپس مسابقه قایقرانی بین دانشگاه کمبریج و آکسفورد صورت گرفت که از آن به بعد در تقویم ورزشی هر ساله انگلیس این مسابقه ثبت گردید ( هاول^[۳۰] ، ۱۹۸۳ ؛ کرمی ، ۱۳۸۷)
بحث فعالیت های ورزشی در دانشگاه ها در سه بخش صورت می گیرد که عبارتند از :
۱ – واحد تربیت بدنی یک و دو
۲ – فعالیت های ورزشی فوق برنامه
۳ - فعالیت های ورزشی بین دانشگاهی
چون منظور از این تحقیق ، بررسی و ارزشیابی فعالیت های فوق برنامه ورزشی می باشد ، لذا از بررسی دو مورد دیگر در این تحقیق اجتناب می گردد .
فعالیت های ورزشی فوق برنامه به منظور رسیدن به اهداف ذیل می باشد :
۱ – کسب آمادگی جسمانی و حفظ آن
۲ – کسب مهارت لازم برای پر کردن اوقات فراغت
۳ – تضمین تعادل در سلامتی جسمانی و روانی
۴ – کمک به رشد اجتماعی هر دو جنس
۵ – تغییر در تمایلات نسبت به ورزش ، به این معنی که فرد در طول عمر تمایل به فعالیت ورزشی داشته باشد .
۶ – کشف استعدادهای ورزشی و آماده کردن آنان برای شرکت در مسابقات بین المللی برای اثبات برتری و غرور ملی
۷ – کسب آمادگی برای خدمت مقدس سربازی
پنج هدف اول تقریبا” مورد توافق همه دست اندرکاران ورزشی دانشگاه های سراسر جهان می باشد ، اما اهداف ۶ و ۷ ممکن است توسط مدیران بعضی از دانشگاه ها مردود باشد چرا که آنها معتقدند که برای کشف استعدادها مکان های مناسب تری خارج از دانشگاه ها وجود دارد ( بن نت ، ۱۹۸۳ ؛ خداداد کاشی ، ۱۳۸۴ ).
در صورتی که بخواهیم تعریفی از فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه ها داده باشیم ، به ترتیب زیر فعالیت های مربوطه تعریف می شود : آن دسته از فعالیت های ورزشی که بین دروس اجباری تربیت بدنی و فعالیت های ورزشی قهرمانی بین دانشگاهی قرار گرفته است را فعالیت های فوق برنامه ورزشی یا فعالیت های ورزشی درون دانشگاهی می نامند . فعالیت های فوق برنامه ورزشی را می توان بر روی یک محور ترسیم کرد . در یک طرف محور ، فعالیت های تفریحی و سرگرم کننده که فاقد سازماندهی قوی است ، قرار دارد مانند : قایقرانی ، غارپیمایی ، راهپیمایی گروهی ، دوچرخه سواری گروهی ، شنای تفریحی و گل گشت در قالب فعالیت های تفریحی و سرگرم کننده می باشند . در انتهای محور فعالیت هایی هستند که احتیاج به سازماندهی قوی دارند . ضمنا” نیاز به برنامه ریزی داشته و حتما” باید توسط افراد حرفه ای ، تجهیزات مناسب و داوران کارکشته و باتجربه هدایت شوند . در حقیقت این نوع فعالیت های ورزشی درون دانشگاهی یک سطح پایین تر از مسابقات بین دانشگاهی قرار دارند ( چلادورای ، ۱۹۹۹ ) .
۲-۲-۹ ) فواید فوق برنامه ورزشی
فوق برنامه های ورزشی در مورد افرادی است که با یکدیگر بازی می کنند و تسلیم روح بازی می شوند و از این مسئله لذت می برند . بازی که در آن فعالیت جسمانی و سوزاندن انرژی هم وجود دارد . فعالیت های فوق برنامه ورزشی باید فضائی شیرین و شاداب داشته باشند . شرکت کنندگان در فوق برنامه ورزشی نباید هیچ تهدید یا ناآرامی را احساس کنند . فوق برنامه ورزشی می تواند در قالب مسابقه باشد اما به شرطی که مفرح و توام با حضور توده شرکت کنندگان باشد . فوق برنامه ورزشی باید فرصتی برای یادگیری مهارت های جدید یا تمرینی برای یک مهارت آموخته قبلی در تربیت بدنی باشد . باید فرصتی را برای بازی با دوستان و تقویت دوستی ها و حتی دوستی های جدید فراهم کند . فوق برنامه ورزشی ، فرصتی برای بهبود شخصیت ، توان رهبری و مهارت ورزشی فرد در دوران دانشجویی است ( قاسمی ، ۱۳۸۵ ) .
برنامه های ادارات فوق برنامه به دلیل خط مشی کلی دانشگاه یعنی آموزش ، افزایش کیفیت سطح زندگی دانشجویی و آماده سازی افراد برای آینده به وجود می آیند . این برنامه ها پتانسیلی جهت رشد دادن مهارت ها و موشکافی مهارت های تفریحی و علایق دانشجویان بیش از آنچه آنها به لذت بردن و استفاده از مزایای ورزش های تفریحی درگیر در سال های پس از فارغ التحصیلی بپردازند ، دارا می باشند . برخی مجریان و حامیان طرح های اداره فوق برنامه ، دستیابی به اهداف ذیل را مد نظر قرار می دهند :
الف : ارتقاء روح مدرسه و دانشگاه و ایجاد یک احساس پیوستگی با دیگر دانش آموزان و یا موسسه
ب : فراهم کردن حس پذیرش اجتماعی در دانش آموزان فارغ التحصیل جهت مقابله با فشارهای آموزش عالی
ج : کمک به حافظه دانش آموزی
د : افزایش کیفیت زندگی دانشجویی
اما با پیشنهاد یک برنامه قابلیت و فواید آن تضمین نمی گردد و برنامه ها باید به طور موثر و کارشناسانه طراحی گردند ( کرمی ، ۱۳۸۷ ) .
۲-۲-۹-۱ ) چند هدف اصلی فوق برنامه ورزشی
مفرح بودن^[۳۱]:
قبل از هر چیز ، فعالیت فوق برنامه ورزشی باید مفرح باشد . بدون تفریح شرکت کنندگان لذت نمی برند و هیچ چیز بدتر از شرکت نکردن افراد در این برنامه ها نیست . دو جزء اساسی برای مفرح بودن ، عبارتند از : الف ؛ لذت بردن از لحظه ها ب : رضایت از تجربه شرکت در برنامه ، این دو جزء زمینه مناسبی را برای بازگشت مجدد و حضور بیشتر شرکت کنندگان فراهم می کند. اگر بازی به امکانات زیادی نیاز داشته باشد ، ممکن است از تفریحی بودن آن بکاهد . رقابتی که در آن خطا و پرخاشگری منجر به صدمه وجود داشته باشد ، تفریح بازی را از بین می برد . اینگونه مسایل روح مراقبت و کنترل را از بازی می گیرد و باعث کاهش رضایت شرکت کنندگان در طول تجربه می شود( بیل ، ۲۰۰۲ )^[۳۲] .
۲ - آمادگی جسمانی^[۳۳] :
فوق برنامه ورزشی ، فعالیت بدنی را هم در بر می گیرد . فعالیت بدنی ، علاوه بر تسکین فشارهای روانی و کاربرد آن به عنوان یک سرگرمی ذهنی مناسب در کنار کارهای جدی تحصیلی ، مطالعه و شغل ، دارای فوائد سلامتی بخش بسیار مهمی نیز می باشد . در بین این فوائد می توان به این موارد اشاره کرد : سلامتی قلبی – عروقی ، افزایش انعطاف پذیری و عضلات و دستیابی به استخوان بندی مناسب تر . هر چند تمرینات معین با زمان های خاصی منجر به بهبود این ویژگیها خواهد شد اما فوق برنامه های ورزشی زمینه دستیابی به فوائد آمادگی جسمانی را در محیط بازی ، فراهم می کند . هیچ چیز بهتر از آن نیست که شرکت کنندگان را در هنگام ترک سالن یا زمین بازی با گونه های گلگون و بدنی خسته اما مشتاق برای شرکت در رویداد بعدی ببینید. حتی بهتر از آن زمانی است که در حال قدم زدن بهم می گویند : این ورزش درست ، حسابی بود ( بیل ،۲۰۰۲ ) .
مسابقه^[۳۴] :
مسابقه معمولا” با هدف رقابت و تلاش برای شکست یک حریف است . مسابقه می تواند بخشی از یک رویداد در فوق برنامه ورزشی ، در قالب تیم های ورزشی باشد . مسابقه در فوق برنامه های ورزشی با هدف آموزش غلبه بر موانع با تلاش است . این موانع می تواند لحظه ای و گذرا باشد ( مثلا” هم تیمی من موقعیت مناسبی دارد و من باید توپ را به او پاس دهم ) یا اینکه ادامه دار باشد (مثلا” ما می توانیم قهرمان شویم ) . از دیگر ویژگی های مسابقه جمع گرائی آن است ، طوریکه شرکت کنندگان مقام ها ، درجات ، ریاست ها ،شغل ها و دیگر دغدغه ها را در این زمان فراموش و بر روی بازی متمرکز می شوند . مهم نیست که بازی ، بخشی از یک تورنمنت سازمان یافته بسکتبال یا یک بازی ساده کودکانه باشد ، مهم تمرکز برای موفق بودن است . فراموش نکنیم در فوق برنامه های ورزشی نباید پیروزی را به هر قیمتی کسب کرد . باید اصطلاحات دوستی ، شخصیت مشارکت و مفرح بودن در فضای برنامه پدید آید ( بیل ، ۲۰۰۲ ) .
- شخصیت^[۳۵] :
فوق برنامه ورزشی ، فرصتی عالی برای بهبود ویژگی های مطلوب شخصی همچون ؛ برد و باخت محترمانه ، بازی منصفانه ، تحمل و تشویق بازیکنان کم مهارت و تماشای بازی دیگران است . اگر شرکت کنندگان هیچ چیزی از تجارب فوق برنامه ورزشی به دست نیاورند ، تنها همین کیفیات به آنها در زندگی کمک های زیادی می کند . شخصیت با مسابقه توام با تفریح بهبود می یابد . اگر بازی ها خیلی رقابتی باشد یا با شرط بندی های سطح بالا باشد که منجر به پرخاشگری در بازی شود ، طبیعی است که مشارکت در بازی ها رو به کاهش خواهد گذاشت ( بیل ،۲۰۰۲ ).
- رهبری^[۳۶] :
ساختار برنامه تخصصی فوق برنامه ورزشی ،فرصتی برای تجربه رهبری است . رهبری ، برانگیختن نیروها و کمک به آنها در پذیرش اهداف و اقدام موثر برای دستیابی و سنجش میزان دستیابی به آن اهداف است ( کراس ، ۱۹۸۵)^[۳۷] . به عبارت دیگر ، کمک به گروهی با مقصد معلوم ، برای رسیدن آنها به آن مقصد معلوم است . رهبری می تواند رسمی یا غیر رسمی باشد . در یک برنامه تخصصی فوق برنامه ورزشی ، فرصت های رهبری رسمی ، از جمله کاپیتانی تیم ، داوری و دستیاری مدیریت فوق برنامه ورزشی در اجراها و رویدادها وجود دارد . فرصت های رهبری غیر رسمی هم می تواند مواردی چون : هدایت بازیکنان برای بازی منصفانه و تشویق بازیکنان دیگر باشد ( بیل ،۲۰۰۲ ).
۲-۲-۹-۲ ) فواید ویژه فوق برنامه ورزشی
در بیان دیوئی ، راه و شیوه ای که در آنها بازی ها و تفریحات مورد استفاده قرار می گیرد باید با بیشترین فائده و بیشترین تعداد شرکت کننده ، همراه باشد . فوائد ویژهء حاصل از فوق برنامه ورزشی به خوبی فعالیت جسمانی مورد بررسی و تحقیق قرار نگرفته است . از آنجائی که فوق برنامه ورزشی در سطح گسترده ای با محدودهء فعالیت بدنی همپوشی دارد ، لذا فوائد هر دو می تواند در دیگری هم وجود داشته باشد . از سوی دیگر تعمیم این فوائد در دیگر زمینه های زندگی نیز امری بسیار مهم است . محصلینی که فعالیت بدنی دارند ، احساس بهتری دارند و سالم ترند . آنها التزام بیشتری در نگرش مثبت به مدرسه و یادگیری دارند . آنها توفیق گرائی درسی بالاتر و موفقیت ثانویه بیشتری دارند . شرکت آنها در فوق برنامه های ورزشی از سن جوانی ، باعث می شود که کمتر به دخانیات یا حاملگی های نوجوانی دچار شوند . تعجبی نیست که عکس مورد یاد شده هم وجود دارد ، یعنی موسسات بی برنامه برای فعالیت جسمانی ، مشکلات بیشتری دارند . روحیهء مدرسه ای و توفیق گرائی درسی کاهش می یابد و محصلین در سال های اولیه ، مدرسه را ترک می کنند . در مقایسه با گروه قبلی ، این گروه زمینه بیشتری برای فقر سلامت و اعتیاد دارند . از نظر مدرسه ، یکی از فوائد اولیه فوق برنامه ورزشی ، دستیابی به سلامت جسمانی ، ذهنی و هیجانی محصلین است . فوائد بیشتری هم وجود دارد ، طوری که بیش از مدارج تحصیلی از محصلین مراقبت می کند و روح مثبتی از مدرسه ، خاطرات ، مشارکت و تعاملات بعدی را فراهم می نماید . با افزایش تعهد به مدرسه ، میزان تخریب گرائی نیز کاهش می یابد . علاوه بر فوائد یاد شده ، گام مهمی در شناسائی و به کارگیری استعدادهای برجسته شاگردان خواهد بود ، چرا که مربیان می توانند آنها را در حین فعالیت مشاهده کنند ( قاسمی ، ۱۳۸۵ ) .
۱ - شخصیت :
در بیانیه یکی از مراکز علمی کانادا آمده است : ورزش شخصیت ساز است . ورزش هویت و همدلی ایجاد می کند . شما یاد می گیرید که با هم پیروز شوید یا شکست بخورید و این همان بازی زندگی است . اسطوره شناسی آمریکا نیز ورزش را سازنده شخصیت معرفی می کند ، و این موضوع با مرور مطالب ترکیبی قابل درک است . اگر پیروزی هدف اصلی ما باشد ، بازی نمی تواند ، شخصیت ساز باشد . ورزشی که مشوق پیروزی با هر قیمتی باشد ، موجب پرخاشگری ، خشونت و شخصیتی نامناسب خواهد بود . با رقابت بازیکنان برای تجربه شرکت دربازی ، فرصت های زیادی برای بهبود شخصیت به وجود می آید . اگر در برنامه ، هدایت داوران ، مدیران ، کاپیتان ها و سایر مدیران از الگوی مناسب رفتاری توام باانصاف ، پیروی کند ، احتمال بیشتری برای بهبود شخصیت وجود دارد . لذا فوق برنامه ورزشی ، با تاکید کمتر بر پیروزی و رهبری مناسب همراه با تاکید بر انصاف ، می تواند عاملی مهم در بهبود شخصیت شاگردان باشد ( بیل ،۲۰۰۲ ) .
۲ - رهبری :
یک جزء مهم در رهبری ، عزت نفس است . رهبران دارای عزت نفس کافی از ریسک نمی ترسند و با هدایت امور در پیشاپیش افراد ، به آنها برای موفقیت کمک می کنند . یک بررسی بر روی کودکان ۴ تا ۱۵ ساله نشان داد که شرکت کنندگان در فعالیت جسمانی سازمان یافته ، دارای عزت نفس بالاتر و تعاملات بهتر با دوستان و در مجموع رهبری مثبت تری هستند . بچه های غیر فعال ، به نسبت چهار برابر عزت نفس کمتری دارند . در نتیجه بچه های غیر فعال ، احتمال کمتری برای پیشرفت در رهبری دارند . شاگردان فعال در فائق آمدن بر فشارهای روانی بهترند و از حمایت اجتماعی و حس استقلال فردی بیشتری برخوردارند . این بچه ها برای رهبری پرورش می یابند . برنامه های فوق برنامه ورزشی ، فرصت های فوق العاده ای را برای بهبود کیفیت های مدیریتی در شاگردان به وجود می آورند . در این فرصت ها شرایط برای تجاربی ایمن در یادگیری مهارت های جدید مدیریت وجود دارد زیرا همسالان در موقعیت مشابه و فعالیت های فوق برنامه ورزشی در محدودهء بازی و اکتشاف ، قرار دارند . در این موقعیت ها ، تیم ها بطور حتم و بدون هیچ گونه تهدیدی به رهبر و خود برنامه ها نیز ، به مدیر نیاز دارند . لذا تشویق شاگردان به فعالیت جسمانی و شرکت در فوق برنامه های ورزشی ، آنها را با فرصتی برای به تمرین گذاشتن مهارت های رهبری شان روبرو می کند ( بیل ،۲۰۰۲ ) .

• آل اسحق، محمد. ۱۳۶۹. اسلام و روان شناسی. به همت حجت الاسلام محلاتی، شیرازی و دیگران، قم: نشر روح، ص ص ۱۶۵-۱۶۶. ↑

• آلبرز، جوزف. ۱۳۶۸، تأثیر متقابل رنگ ها. ترجمه عربعلی شروه. تهران: نشر نی، ص ص ۹۸. ↑

• مظلومی، رجبعلی. ۱۳۶۴. کلیدهای تربیتی. تهران: انتشارات پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ص ۱۱۴. ↑

• محدثی، جواد. ۱۳۷۶. هنر در قلمرو مکتب. دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، ص ۹۹. ↑

• شریعتمداری، علی. ۱۳۷۴. رسالت تربیتی و علمی مراکز آموزشی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی،ص۱۰۷. ↑

• Uhlin, D. ↑

• Andreas , cynthia.(2005). The effects of Art education on Promotion of visual_Perceptual skills. USA : Florida University Press;
  & Case,Caroline and Dalley,Tessa. (2008) ↑

• Henley, D. (2002).Clay Works in Art Therapy. London: Jessica Kingsley ;
  & Andreas , cynthia.(2005) ;
  Case,Caroline and Dalley,Tessa. (2008) ↑

• Zaidel.A et al. (2006 (;
  & Stewart.L et al. (2003( ↑

• برک، لورا. ۱۳۸۹.. روان شناسی رشد، ج۱ - از لقاح تا کودکی، ترجمه یحیی سید محمدی، نشر ارسباران، ص ص ۳۳-۳۶. ↑

• همان: ۳۷-۲۱۱ ↑

• روان شناسی رشد، ج ۱ - از لقاح تا کودکی، ص ص ۳۷۸-۴۹۱. ↑

• همان:۴۹۹-۵۹۷ ↑

• Cizek, Franz ↑

• مقدمه ای بر روان شناسی نقاشی کودکان، ترجمه فرامرزی، ص ۲۲۱. ↑

• همان:۳۹ ↑

• همانجا ↑

• Kerschensteiner ↑

• Rouma ↑

• Luquet ↑

• همان:۴۰ ↑

• Goodenough , Florence ↑

• همان:۴۱ ↑

• همان:۴۳ ↑

• Shankar’s Weekly ↑

• روتانکوفسکی، سینتیا. ۱۳۷۴. نوشته ها و نقاشی های کودکان، نشریه اندیشه و هنر، ۷ (۱)، ص ص۴۴۹-۴۵۳. ↑

• Unesco Institute For Education childrens Art 11 concentries.1960 ↑

• Hans, G. G. ↑

• Strauss, Michaela ↑

• Waldorf ↑

• Steiner , Rudolph ↑

• مقدمه ای بر روان شناسی نقاشی کودکان، ترجمه فرامرزی، ص ص ۴۳-۴۴. ↑

• Art and Visual Conception ↑

• کلوگ، ۱۹۷۰؛ گودناو، ۱۹۷۷؛ به نقل از مقدمه ای بر روان شناسی نقاشی کودکان، ترجمه فرامرزی، ص ص ۴۴-۴۵. ↑

• Freeman, N. H. ↑

• همان:۴۶ ↑

• همان:۴۷ ↑

• درسنامه مددکاری اجتماعی و روان شناسی کودک، ص ۸۱. ↑

• مقدمه ای بر روان شناسی نقاشی کودکان، ترجمه مخبر، ۱۳۸۷، ص ۸۰. ↑

• Gee, Constance Bumgarner (2004( ↑

• Eisner, Elliot W (2002) ↑

• Simon, R. M. (1996) ↑

• Joyce ↑

• نقاشی کودکان و مفاهیم آن، ص ۱۶۰. ↑

• همان:۱۶۳-۱۶۴ ↑

• • مقدسی، حمیده. ۱۳۷۲. روان شناسی هنر برای کودکان عادی و استثنایی. تهران، چاپار فرزانگان، ص ۲۳. ↑

• مختاری، فرحناز. ۱۳۷۷. روان شناسی نقاشی کودکان. تهران: انتشارات اقاقی، ص۱۳. ↑

• روان شناسی هنر برای کودکان عادی و استثنایی، ص ۲۱. ↑

• کرمن، ال. ۱۳۷۹. نقاشی کودکان. ترجمه محمد منصور و پریچهر دادستان. تهران، انتشارات رشد، ص ۱۳. ↑