جغرافیای طبیعی شهرستان برخوار

شکل (۲-۱) موقعیت جغرافیایی شهرستان برخوار در کشور و استان

شکل (۲-۲) توپوگرافی منطقه برخوار

شکل(۲-۳) پراکندگی شیب در منطقه برخوار
۲-۱ دشت برخوار
دشت برخوار بین طولهای ۵۱ درجه و ۱۸ دقیقه و ۵۲ درجه و ۴ دقیقه شرقی و عرض های ۳۲ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۳۳ درجه شمالی واقع شده است. مساحت آبریز دشت ۳۷۶۰ کیلومتر مربع و مساحت دشت ۳۰۳۵ کیلومتر مربع می باشد. تنها رودخانه دائمی موجود در محدوده رودخانه زاینده رود است که از جنوب دشت (از وسط شهر اصفهان) می گذرد و تاثیر بسزایی در تغذیه قسمتی ازدشت برخوار دارد. در سایر نقاط دشت (مرکز برخوار، شمال، غرب و شرق آن) از آبهای سطحی و رودخانه اصلی و فرعی هیچگونه استفاده بعمل نمی آید و منابع آب تنها آبهای زیرزمینی بوده که به صورت چاه و قنات استفاده می شود.
حداکثر ارتفاع دشت ۲۰۰۰ متر و حداقل آن ۱۵۳۰ متر و متوسط ارتفاع دشت ۱۵۵۰ و حداکثر ارتفاع محدود مطالعاتی ۲۶۷۱ متر از سطح دریا می باشد.
زمین شناسی- سازندهای زمین شناسی در این محدوده مطالعاتی به ترتیب قدمت عبارتند از:
سازند شیلی – (نای بند)- این سازند که قسمت اعظم غرب و بخشی از شمال محدوده را پوشانیده، شامل شیل های خاکستری و تیره حاوی کورال مرجانها و ماسه سنگ بوده که متعلق بدوره تریاس بالائی می باشد. این سازند به لحاظ خاصیت ارتجاعی که دارد تحت تاثیر عوامل تکتونیکی قرار گرفته و فاقد شیب مشخص بوده و بصورت متورق می باشد.
طبقات ماسه سنگی- در بعضی از نقاط، این سازند بر روی شیل ها و در زیر آهکهای کرتاسه بصورت یکسری ماسه سنگهای قرمز رنگ قرار گرفته است که از نظر دانه بندی ریز می باشند.
سنگهای آهکی- این آهکها که در اطراف محدوده مطالعاتی گسترش زیاد دارد، گاهی با واسطه ماسه سنگها و گاهی بدون آنها روی شیل قرار گرفته و با توجه به فسیل های موجود در آنها این آهکها متعلق به کرتاسه می‌باشند (آهکهای شمال و شمال غربی شهر اصفهان).
رسوبات اولیگومیوسن- در حوالی دهکده جعفرآباد و محمودآباد واقع در شمال دشت برخوار لایه های مربوط به اولیگومیوسن وجود دارد که شامل سنگهای گچی و آهکهای فرامی نیفر از سری سازند قم می باشد.
رسوبات عهد حاضر- این رسوبات از قدیم به جدید شامل پادگانهای عهد حاضر، پادگانهای دشت که قسمتهای غرب و حاشیه ارتفاعات غرب دشت (جاده اصفهان – تهران) را پوشانده است. پادگانه های غیرقابل تفکیک، آبرفتهای قدیمی که از قسمت شمال شرق و شرق بصورت باند ضخیمی کشیده شده است.
آبرفتهای جدید که سطح وسیعی از دشت، بویژه در قسمتهای شمال، مرکز، شرق و جنوب دشت را پوشانده‌اند.
گسل ها- ارتفاعات منطقه اصفهان از سری ارتفاعات ایران مرکزی بوده و جهت کلی این ارتفاعات شمال غربی، جنوب شرق و شیب آهکها در نقاط مختلف بین ۱۰ تا ۴۵ درجه متغیر است. گسل های متعددی در محدوده وجود دارد که جهت آنها موازی شمال غربی، جنوب شرقی است، علاوه بر این گسل های دیگری نیز در اثر شکستگیهای ثانوی در ارتفاعات حاشیه دشت ایجاد گردیده است.
سازندها سخت و تأثیر آن بر سفره آب زیرزمینی – سازندهای سخت این محدوده مطالعاتی تأثیر چندانی در تغذیه سفره ها ندارند که در زیر مختصراً به آن اشاره می گردد. سازندنای بند بعلت عدم خاصیت قابلیت نفوذ تأثیر چندانی در تغذیه سفره ها و مخازن آبرفتی ندارند و در چاهائیکه رگه های کوارتز در آنها موجود است با حفاری دستی یا تونل آب، مختصری آب جهت مصارف مختلف استحصال می شود.
طبقات ماسه سنگی به علت دانه ریز بودن، غیر قابل نفوذ می باشند، سنگهای آهکی کرتاسه با اینکه دارای درز و شکاف می باشند ولی بعلت ضخامت کم تأثیر قابل توجهی در تغذیه آبرفتها ندارند و فقط رسوبات کوهپایه ای که از تخریب این آهکها حاصل شده اند آبدهی مناسبی دارند که تغذیه کننده بعضی از قنوات دشت برخوار می باشند. رسوبات اولیگومیوسن فاقد ارزش آبی بوده و اثری در تغذیه آبرفتهای دشت برخوار ندارند. بخصوص که گسترش چندانی نیز در منطقه ندارند.
۲-۲ ژئومورفولوژی شهرستان برخوار
دشت برخوار بین طولهای ۵۱ درجه و ۱۸ دقیقه و ۵۲ درجه و ۴ دقیقه شرقی و عرض های ۳۲ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۳۳ درجه شمالی واقع شده است. در قسمتهای شمال غربی تا شمال شرقی چند کوه قرار گرفته و غرب و جنوب غربی، از ارتفاع بیشتری نسبت به دیگر قسمتهای دشت برخوار برخوردار است، این دشت در شمال اصفهان قرار گرفته است از جنوب به دشت اصفهان و از شمال به بلندیهای جعفرآباد و از شرق و جنوب شرقی به دشت سگزی محدود می گردد، از ویژگیهای این دشت هموار بودن و ضخامت زیاد نهشته های دوران چهارم زمین شناسی درآن می باشد ارتفاعات بلند این حوزه را سنگهای آهکی تشکیل داده که حاوی اوربیتولنا و آمونیت کرتاسه می باشد که در غرب و جنوب منطقه گسترش دارند. رسوبات شیلی و ماسه سنگی تریاس فوقانی نیز در این ناحیه دیده می شود. در این دشت ضخامت قابل توجهی از رسوبات آبرفتی و رودخانه ای پراکنده شده است این رسوبات حاصل فرسایش ارتفاعات حاشیه دشت و عمل رودخانه است. ضخامت لایه آبرفت در نواحی مختلف دشت یکسان نیست و حداکثر آن ۳۰۰ متر برآورد می شود برخی حفاری های انجام شده در عمق ۱۵۰ متری (واقع در جنوب قنات گزبرخوار ) به سنگ کف شیلی برخورد کرده و به سمت جنوب در حوالی بستر زاینده رود عمق لایه شیلی کمتر شده و بیرون زدگی آن در سطح زمین دیده می شود.) مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان ،صص۶۰-۶۳)
۲-۳ خاک شناسی برخوار
خاک شناسی منطقه برخوار از نظر فیزیوگرافی از دو واحد زیر تشکیل شده است:
الف: مواد رسوبی مخروطه افکنه (کالوویال)
ب:خاکهای رسوبی (الوویال) که مهمترین آنها خاکهای (سولونچاک) می باشد. بطور کلی خاکهای منطقه برخوار در پنج گروه بزرگ خاک به شرح زیر قرار گرفته است.
۱-گروه خاکهای بیابانی شامل سری کلشهر.
۲-گروه خاکهای براون بیابانی شامل سریهای همایونشهر، سین، حاجی آباد.
۳-گروه خاکهای شور شامل سری های گرگاب، دهسرخ، زرندید، برخوار.
۴-گروه خاکهای آهکی شامل سری عاشق آباد.
۵-گروه خاکهای رسوبی شامل سری اصفهان و نکوآباد.
۱-گروه خاکهای بیابانی:
از سری های مهم این گروه سری خاک کلشهر می باشد.
۲-گروه خاکهای قهوه ایی: (Brown)
این خاکها در شرایط آب و هوایی نسبتاً خشک منطقه تکامل یافته و مواد اولیه تشکیل دهنده خاک مواد رسوبی می باشد که تجمع مواد آهکی به طور پراکنده دیده شده است و میزان مواد آلی آن بسیار کم است سریهای مختلف این گروه شامل سری خاک همایون شهر- سری خاک سین – سری خاک حاجی آباد می باشد. (طغیانی،۱۳۸۳،ص۱۷)
۳-گروه خاک‌های شور:
شوری این خاکها در اثر عبور جریان آبهای شور که در اثر عبور از فرسایشهای گچی و نمکی بوجود آمده و در قسمت های پست به جای گذاشته شده بوجود آمده است سریهای مختلف این گروه بشرح زیر است. سری کرکاب- سری زرندید- سری برخوار- سری دهسرخ.
۴-گروه خاکهای آهکی:
آهک در تشکیل این خاکها جزء اصلی و تأثیر مهم دارد مهمترین سری این گروه سری عاشق آباد می باشد.
۵-گروه خاکهای رسوبی:
این خاکها جزء خاکهای غیرناحیه ایی بوده ماده اولیه این خاکها مواد رسوبی می باشد و تکامل نیافته هستند. سری های مختلف این گرو به شرح زیر می باشد:
سری اصفهان، سری نکوآباد، انواع خاکهای کشاورزی بر حسب درجه مرغوبیت در بخش کشاورزی آمده است.(طغیانی.۱۳۸۳،ص۱۸)
۲-۴ اهمیت خاک
گفته می شود بیش از۸۰% تولیدات خام در عصر فعلی بدون واسطه و یا با واسطه از خاک به دست می آید و از همین رو بخشهای کشاورزی، دامپروری، جنگلداری، صنایع غذایی به صورت مستقیم و دهها بخش صنعتی دیگر به صورت غیر مستقیم فعالیت خود را مدیون فرآیندهایی هستند که در محیط خاک صورت می گیرد (رامشت،۱۳۸۴،ص۷)
بنابراین خاک حاصل عملکرد پیچیده و توام چندین عامل از جمله مواد مادری، زمان، آب و هوا، گیاهان، جانوران، و توپوگرافی است که این عوامل توام با همدیگر عمل می کنند(تاربوک، لوتگن، ص ۸۴)