۲-۱-گردشگری
واژه ((توریسم ))از دوبخش ترکیب یافته است :((تور)) به معنای سفر ،گشت،مسافرت، سیاحت، و((ایسم)) ،پسوندی که اشاره به مکتب یا اندیشه ای فلسفی ،مذهبی ، سیاسی ،ادبی وغیره دارد. بنابراین توریسم یعنی مکتبی که پایه فکری آن سیاحت وگردشگری است.

ریشه یونانی این واژه ((توریست)) است که از یونان به اسپانیا ، سپس به فرانسه واز آنجا به انگلیس واردشده است. در قرن ۱۴میلادی ، tour به معنای ((نوبت)) یا ((دوره خدمت)) در قرن ۱۵به معنای ((حرکت دورانی)) ودرقرن۱۷ به معنای ((مسافرت کردن به اطراف )) به کارمی رفت ودرقرن ۱۸و۱۹ کلمات ((توریسم))و((توریست)) از آن گرفته شد. توریسم نه تنها درزبان های فرانسوی وانگلیسی ،بلکه در اکثر زبان های زنده دنیا بااندکی اختلاف درتلفظ ،مفهومی مشترک دارد. در زبان فرانسه تور علاوه بر ((نوبت)) ،به مفهوم ((حرکت)) ،((مسافرت)) و((گردش))نیزمی باشد، خواه این گردش به دور دنیاویاحرکت به دور محوری باشد. (شاهد ،‌۱۳۸۸،ص ۹)
درفرهنگ لغات فارسی ، گردشگری راچنین تعریف کرده اند: در اقطارعالم سفرکردن وشناخت،مسافرت برای تفریح وسرگرمی،سفری که در آن مسافربه مقصدی می رودوسپس به محل سکونت خود بازمی گردد.
بورکات ومرلیک در سال ۱۹۸۱ گردشگری راسفری موقتی وکوتاه معرفی می کنند که درآن گردشگر برای سیروسیاحت به منطقه ای خارج از محل سکونت وکار خود می رود.
سازمان جهانی گردشگری تعریف جامعی را از گردشگری ارائه داده است که بسیاری از محققان وصاحب نظران آن را به رسمیت شناخته اند. سازمان مذکور گردشگری رااینگونه تعریف کرده است: ((تمام مسافرت هایی که منجر به اقامت حداقل یک شبه درمقصد شود، امامدت زمان دوربودن از منزل نباید بیش از یک سال باشد)) . ( رضوانی ، ۱۳۷۴، ص ۹۷)
۲-۲- تاریخچه گردشگری
۲-۲-۱- عهد باستان
مردم تمدن های ما قبل تاریخ با اهداف مختلفی از جمله غذا ، آب و هوا ، دوری از خطر و یا بلایای طبیعی اقدام به مسافرت می کردند . با گذشت زمان و کسب فنون و دانش های مختلف ، مردم اندک اندک تمایل به یکجا نشینی پیدا کردند و از این به بعد بیشتر با انگیزه ی تجارت و معامله مسافرت می کرد . اولین امپراطوری های عهد باستان در آفریقا و آسیا و خاورمیانه ایجاد شدند . به وجود آمدن زیر بناهای اقتصادی موجب به وجود آمدن جاده ها ومسیر ها شد ، در این دوران حاکمان ماموران خود را به منظور سر کشی به درگیری ها و گرفتن مالیات به نقاط دیگر روانه می کرد . برای اولین بار در مصر بود که خاندان سلطنتی برای تفریح از این جاده ها و مسیر ها عبور کردند و این امر موجب گسترش جاده ها و به وجود آمدن کاروانسراها شد ، بعد ها با به قدرت رسیدن امپراطوری آسوری ها این مسافرت ها با شدت بیشتری همراه بود و پس شکست دادن امپراطوری آسوری به وسیله ی ایران ، موجب به وجود آمدن مسیر هایی طولانی شد و حتی ایرانی ها کالسکه هایی برای حمل مسافر ساختند و در مسیرها علامت هایی برای شناسایی مسیر برای مسافران ایجاد شد . یونانیان از دو جهت توانستند نقش مؤثری در جهانگردی ایفا کنند ، یک ، با ضرب سکه که دیگر مسافران مجبور نبودند برای خرید کالا معاوضه کنند و با خود از مبدا حرکت کالا حمل کنند ، دو ، با گسترش زبان یونانی، دیگر بیشتر مردم مشکل زبان نداشتند و به راحتی قادر به برقراری ارتباط بودند . در آن زمان سفر به یونان از رونق بسیار خوبی برخوردار بود که بیشتر سفرها هم به وسیله کشتی و از طریق دریا انجام می شد . رومیان برای استفاده از هوای آفتابی به مصر می رفتند و مردم مصر هم برای دیدن باران و استفاده از هوای خنک به روم می رفتند . فردی به نام پوسانیاس که اهل یونان بود در ۱۷۰ میلادی،کتاب ده جلدی با نام راهنمای یونان منتشر کرد تا مسافران به ویژه رومی ها را راهنمایی کند ولی رومیان برعکس به مصر سفر می کردند . در گذشته هم جهانگردان مانند جهانگردان امروزی میل زیادی به خرید اجناس داشتند و مسئله ی پنهان کردن کالاهایی که از گمرک وارد کشور می شد امری عادی بود . که این وضع هنوز هم ادامه دارد ، زیرا در آن زمان ۲۵ درصد واردات به عنوان عوارض گمرکی ضبط می گردید .(فیروزیان ، ۱۳۸۸، ص ۱۸)
۲-۲-۲- قرون وسطی
تجارت و مسافرت در قرون وسطی ( دوره ی پنجم تا چهاردهم میلادی ) رونق کمتری داشت ، به طوری که جاده ها از بین رفته بودند و سفر بسیار خطرناک بود و سفر هایی هم که انجام می شد بیشتر به قصد دیدن کلیساها صورت می گرفت . در قرن چهاردهم بیشتر مسافرت ها به قصد زیارت صورت می گرفت .در نیمه ی دوم سده ی سیزدهم میلادی ، مارکوپولو مسیری از اروپا به آسیا تعیین کرد . او در چین ، پی به یک سیستم جاده ای بسیار عالی ، که برای اولین بار در زمان سلطنت خانواده چو ساخته شده بود ، برد . مارکوپولو کتاب خود را بر مبنای این سفر نوشت و این کتاب نخستین منبع اطلاعاتی غرب درباره ی زندگی شرق در آن دوران قرار گرفت . (فیروزیان ، ۱۳۸۸، ص ۱۸)
۲-۲-۳- رنسانس
نخستین مسافرت کاروانی مربوط به کاروانی است که در سده ی پانزدهم از ونیز به بیت المقدس می رفت . از سده ی چهاردهم تا هفدهم بیشتر مسافرت ها با هدف کسب دانش و تجربه آموزی انجام می شد . در انگلستان ملکه الیزابت اول برای تربیت و پرورش نمایندگان خارجی مسافرت هایی را برای آنها فراهم کرد و دانشگاه هایی مانند آکسفورد و کمبریج در انگلستان و سالامانکا در اسپانیا به همراه بورس تحصیلی برای دانشجویان ایجاد نمود و جواز مسافرت دو تا سه سال بود و در این دوره برای اولین بار از کاغذ هایی مانند چک پول های امروزی استفاده شد . کاروان های مسافرتی دوره ی الیزابت پس از چندی ، دارای ساختار و سازمان منظمی گردیدند و آن را « گراند تور » نامیدند . این کاروان ها کار خود را در نیمه ی سده ی هفده شروع کردند و تا نیمه ی سده ی نوزده پابرجا بودند . (فیروزیان ، ۱۳۸۸، ص ۱۹)
۲-۲-۴- انقلاب صنعتی
انقلاب صنعتی که از سال ۱۷۵۰ تا ۱۸۵۰ ادامه یافت ، پایه و اساس گردش های دسته جمعی را ، که امروز ما با آن آشنا هستیم ، به وجود آورد . در این دوره با گسترش صنعت و توسعه ی فناوری ، موجب به وجود آمدن کارخانه های بسیاری شد و از آنجا که این کارخانه ها به نیروی کار احتیاج داشتند بسیاری از مردم از روستا ها به سوی شهر ها آمدند ، این امر موجب رشد درآمد کارگران و در نتیجه رفتن آنها به سفر در ایام بیکاری شد . ابتدا مسافرت ها یک روزه بود چون هنوز مردم از درآمد کافی برخوردار نبودند و روز های کاری هفته پنج روز نشده بود . با این روندی که به وجود آمده بود ، دیگر مسافرت به افراد مرفه اجتماع تعلق نداشت و مردم متوسط جامعه هم قادر به سفر بودند ، با زیاد شدن مسافران به تعداد میهمان خانه ها که در گذشته فقط در اختیار افراد ثروتمند بودند اضافه شد ، هر چند که طبقه متوسط پول زیادی خرج نمی کردند ولی تعداد روزافزون آنها این کمبود را جبران می کرد . (فیروزیان ، ۱۳۸۸، ص ۱۹)
۲-۲-۵- جهانگردی نوین
جهانگردی امروز به همراه مجموعه ای از تمایلات ، حرکت ، دست رسی یافتن به امکانات و توانایی های مالی ، مسافرت توده ها را امکان پذیر ساخت . پیشرفت فناوری باعث شد که به دلیل های متعددی میزان مسافرت های دسته جمعی افزایش یابد که این دلایل شامل افزایش زمان تفریح ، بالا رفتن درآمد ، پیشرفت ارتباطات دور و ایجاد راه های کارآمد حمل و نقلی است . هر سال بر بودجه ی جهانگردی خارجی افزوده می شود ، به طوریکه در سال ۱۹۹۵ بودجه ای که صرف جهانگردی خارجی شد ، بیشتر از سه برابر بودجه ای بود که صرف امور دفاعی می شد امروزه جهانگردی و مسافرت به صورت یکی از پایه های استوار سیستم اقتصاد جهانی درآمده است . امروزه جهانگردی فقط مختص خانواده های مرفه و ثروتمند نیست ، بلکه میلیون ها نفر از مکان های تازه ، دیدن کرده و علاقه مند به شناخت هرچه بیشتر محیط زندگی خود و کسب تجربیات جدید هستند . در حالی که عصر جدیدی از جهانگردی آغاز شده است و سیر تکاملی خود را می پیماید ، تعداد زیادی از عوامل برون زا بر آن اثر خواهند گذاشت . پیشرفت های اقتصادی و مالی ، پیشرفت های فناوری و نوآوری ها ، مسائل مربوط به محیط زیست از عواملی هستند که بر بخش اداره مسافرت و جهانگردی و تولید محصولات تاثیر می گذارند . (فیروزیان ، ۱۳۸۸، ص ۲۰)
۲-۳- انواع گردشگری
۱- گردشگری تندرستی (گردشگری سلامت)
مسافرت به دهکده های سلامت بدون دخالت پزشک معمولاً برای فرار از، ازدحام شهرها یا ازبین بردن تنش ها و استرس و حتی برای استفاده بیشتر ازنورخورشید می باشد.( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۳)
۲- گردشگری درمانی (گردشگری سلامت)
استفاده از آب های معدنی ،نمک ، لجن های طبیعی ،مناطق آفتاب گیر تحت نظارت و مداخله پزشک .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۳)
۳- گردشگری پزشکی (گردشگری سلامت)
مسافرت به منظور درمان بیماری و انجام جراحی زیرنظر پزشکان در مراکز درمانی که علاوه بر معالجه پیگیری بیمار را شامل می شود و درموارد زیر کاربرد دارد :
ـ اموری که در کشور فرد غیر قانونی است مثل سقط جنین .
ـ مراقبت های ویژه که در کشور فرد امکان پذیر نیست.
ـ در مواردی که لیست انتظار برای معالجه فرد در کشورش طولانی مدت است.
ـ برای استفاده از خدمات بهداشتی ارزان یا رایگان . .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۳)
۴- گردشگری ورزشى
گردشگرى را که حداقل  ۲۴ ساعت در منطقه مورد بازدید بماند و هدف سفرش شرکت در فعالیت هاى مرتبط با ورزش باشد گردشگر ورزشى گویند . درواقع سفر کردن از خانه و محل کار براى ورزش کردن، تماشاى رویداد هاى ورزشى، تماشاى جاذبه هاى ورزشى شامل فعالیت هاى رقابتى و غیر رقابتى ، تجهیزات ورزش های مورد علاقه افراد از جمله اسکی، گلف و غواصی برای گذراندن تعطیلات در این سفرها فراهم می باشد. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۳)
۵- گردشگری ماجراجویی
شامل سفر به نواحی کوهستانی و ناهموار یا ورزش های ماجراجویانه مثل پانجو،کوهنوردی، صخره نوردی و پیاده سفر کردن از راه های ناهموار. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۴)
۶- گردشگری کشاورزی
شامل بازدید از مزارع و زمین های کشاورزی می باشد که به نوعی اقتصاد داخلی کشاورزی را حمایت می کند. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۴)
۷- گردشگری مجازی
سفر به طور فیزیکی انجام نمی شود بلکه کشف دنیا از طریق اینترنت، کتاب و تلویزیون صورت می گیرد. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۴)
۸- گردشگری زیست محیطی
توریسمی دائمی که ازمحیط زیست تأثیرمی پذیرد نظیر گردش درپارک های ملی. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۴)
۹- گردشگری فروشگاه کتاب
تلاش عامه مردم برای حمایت از فروشگاه های مستقل با تبلیغ آنها به عنوان مقصد سفر و جذب گردشگران می باشد. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۴)
۱۰- گردشگری آموزشی
شامل سفر به یک کشور جهت عضویت در یک مؤسسه آموزشی یا شرکت در کلاس هایی که مورد علاقه شخصی می باشد مثل کلاس های آشپزی با حضور سرآشپزهای نام آور یا کلاس های صنعتگری. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۴)
۱۱- گردشگری آثار باستانی
شامل بازدید از مکان های تاریخی یا صنعتی که از قدمت باستانی برخوردارند از جمله کانال های قدیمی، راه آهن، میدان نبرد و … می باشد. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۵)
۱۲- گردشگری تفننی
توریست به صورت انفرادی یا گروهی در سرگرمی های مورد علاقه خود شرکت می کند و با افرادی که علایق مشابهی یا تجربیاتی متناسب با آنها دارند همسفر می شوند که معمولاً به صورت گردش در باغ و گشت و گذار در پارک ها می باشد. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۵)
۱۳- گردشگری فراگیر
توریسم فراگیر یا (توریسم برای همه) برای کلیه افراد به ویژه افرادی که محدودیت هایی دارند یا ازناتوانایی های جسمی رنج می برند، می باشد که در بعضی مناطق با بهره گرفتن از طرح های دانشگاهی یا اصول توسعه اهداف دانشگاهی مطرح می شود. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۵)
۱۴- گردشگری دائمی
شامل افراد معمولی می شود که همیشه در تعطیلات با اهداف مالیاتی یا اجتناب از مقیم شدن در یک کشور به آنجا سفر می کنند. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۵)
۱۵- گردشگری سفری
نوعی خاص ازگشت وگذارکه شخص ازسفر کردن بیش ازرسیدن به مقصد لذت میبرد. .( فیروزیان ، ۱۳۸۸ ، ص ۳۵)
۱۶- گردشگری فضایی