۲

۳

۴

۵

ضمیمه دوم
بانکداری الکترونیک درایران
برای توسعه تجارت الکترونیک در کشور، ورود به بازارهای جهانی و عضویت در سازمانهایی نظیر سازمان تجارت جهانی، داشتن نظام بانکی کارآمد از الزامات اساسی به‌‌‌شمار می‌آید. بنابراین، استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در جهت ایجاد و توسعه بانکداری الکترونیک در نظام بانکی کشور حائز اهمیت است. اگرچه طی سالها برخی از روش های ارائه خدمات بانکداری الکترونیک نظیر: ماشین‌های خودپرداز و کارتهای بدهی، در نظام بانکی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما تا رسیدن به سطح کشورهای پیشرفته در بانکداری الکترونیک راهی طولانی در پیش است(ساهوت و همکاران، ۲۰۰۳).

ایجاد و توسعه بانکداری الکترونیک مستلزم برخورداری از زیرساختهای مناسب اقتصادی و اجتماعی است. اهم این ‌زیرساختها عبارتند از: شبکه‌های ارتباطی و مخابراتی مناسب، امنیت تبادل اطلاعات، زیرساختهای حقوقی و قانونی مناسب، آمادگی فرهنگی جامعه و بنگاههای اقتصادی برای پذیرش و استفاده از خدمات بانکداری الکترونیک(سانتوز و همکاران، ۲۰۰۳)، در کشور باید نسبت به ایجاد زیر‌ساخت‌های مناسب مخابراتی، امنیت در تبادل اطلاعات، تدوین قوانین و مقررات حقوقی مناسب، بسترسازی فرهنگی و آشنا نمودن مردم و بنگاههای اقتصادی با مزایای تجارت الکترونیکی و پرداخت الکترونیک، تسریع در شکل‌گیری دولت الکترونیک و ارتباط با سیستم (بولرو۲ ^[۲۶])، اهتمام ورزید. شایان ذکر است برای ایجاد ارتباط با سیستم بولرو هماهنگی سازمانهای مختلف مرتبط با تجارت اعم از: بانکها، گمرک، شرکت‌های بیمه، شرکت‌های حمل و نقل و… ضروری است و تلاش نظام بانکی به تنهایی کافی نیست(بویه و همکاران، ۲۰۰۲).
عملیات بانکداری الکترونیک درسیستم بانکی کشور
در سالهای ۷۲ و ۷۳ سوئیچ ملی جهت بانکداری الکترونیک زمانی زده شد که شبکه ارتباطی بین بانک ملی و فروشگاه‌های شهروند ایجاد شد و افرادی که دارای کارت بانک ملی بودند می توانستند از خدمات فروشگاه‌های شهروند استفاده کنند. در سال ۱۳۸۱ مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی موسوم به شتاب تصویب شد که فعالیت خود را از تیرماه ۱۳۸۱ با هدف فراهم کردن زیرساخت بانکداری الکترونیک آغاز کرد، کلیه سخت افزارها و نرم افزارها در مرداد ماه۸۱ در اختیار اداره شتاب مرکزی قرار گرفت و از شرکت خدمات انفورماتیک و شرکت ملی انفورماتیک سلب مسئولیت شد. طرح شتاب که جهت هماهنگی و همکاری بین بانکها و سازماندهی سیستم پولی کشور از سوی وزیر اقتصاد و دارایی وقت در شورای عالی بانکها به تصویب رسید، کلیه بانکها را ملزم به پیوستن به این شبکه ساخت. آزمایش های اولیه این شبکه با سه بانک دولتی آغاز شد. دو بانک تخصصی(کشاورزی و توسعه صادرات) و یک بانک تجاری (صادرات ایران) در پایلوت اولیه این طرح حضور داشتند(اداره تحقیقات بانک سپه ،۱۳۸۲).
شتاب که با ایجاد ارتباط بین دستگاه های خودپرداز^[۲۷] در این سه بانک متولد شد، در دو مرحله طراحی شد. در مرحله اول شبکه شتاب به ایجاد ارتباط کارتی دبیت^[۲۸] و کریدیت^[۲۹] برای ارائه خدمات یکسان کارتهای الکترونیک پرداخت و در مرحله دوم کلیه ارتباطات بین بانکی و انتقال پولی بین بانکها را پوشش می‌دهد. آزمایش‌های اولیه شتاب با ایجاد اتصال بین دستگاه های خودپرداز و پایانه های فروش^[۳۰] سه بانک اولیه عضو شتاب و بانک سامان به عنوان بانک خصوصی که در سال ۸۲ به عضویت شبکه شتاب درآمد اجرا گردید. اواخر سال۸۲ بانک ملی ایران که دارنده بیشترین شعب و بزرگترین بانک تجاری کشور بود، به طرح شتاب پیوست و از پنجم اردیبهشت ۸۳ فعالیت خود را در این حوزه آغاز نمود. اکنون کلیه بانکهای خصوصی و دولتی که مجوز بانک مرکزی را دارند، عضو شتاب هستند. حدود ده میلیون و دویست هزار کارت الکترونیک در سراسر کشور منتشر گردیده که از بیست هزار دستگاه خودپرداز متصل این شبکه استفاده می‌کنند(اداره تحقیقات بانک سپه،۱۳۸۶).
اجزای بانکداری الکترونیک در ایران

عنوان

شرح

کارت های اعتباری و بدهی

در حال حاضر بیش از ده میلیون کارت از سوی بانکهای تجاری صادر شده است.

کارت های غیر بانکی

برخی مؤسسات غیربانکی اقدام به انتشار کارت های خرید مانند ثمین و سایپا کارت نموده‌اند.

شبکه شتاب

شبکه اتصال دائم ملی است و خدمات مربوط به کارت های بدهی را انجام می‌دهد و کارت های بدهی داخلی را بین بانک ها تسویه می کند.

سیستم تسویه بین بانکی مبادلات ارزی

با بهره گرفتن از سوئیفت روی خط بین شعبه مرکزی بانکهای تجاری عمل می‌کند و بانک مرکزی نقش تسویه کننده را بر عهده دارد.

شبکه سوئیچ عملیات خرد بانکی و بین بانکی

این سیستم از طریق دستگاه های خودپرداز در حال حاضر بین شعب مرکزی دو بانک تجاری به صورت آزمایشی در حال اجرا است.

شبکه مرکزی سوئیفت^[۳۱]

یک انجمن تعاونی غیرانتفاعی است که در ماه می ۱۹۷۳ میلادی توسط ۲۳۹ بانک از پانزده کشور اروپایی و آمریکای شمالی تأسیس شد. هدف آن جایگزینی روش های ارتباطی غیراستاندارد کاغذی و یا تلکس در سطح بین الملل با یک روش استاندارد شده جهانی بود. ایران از سال ۱۳۷۱ به عضویت سوئیفت درآمد و در سال ۱۳۷۲ به این شبکه متصل گردید. بانک مرکزی و سایر بانکهای ایران از این شبکه استفاده می‌کنند و شتاب به عنوان بخشی از آن اجرا می شود.