و چون پروردگارت به فرشتگان گفت: من (برآنم) که جانشینی در زمین قرار دهم، گفتند: کسی را (جانشین) قرار می دهی که در آن فساد کند و خونها بریزد و حال آنکه ما به شکر تو تسبیح گوییم و ترا تقدیس می کنیم. گفت: من چیزهایی می دانم که شما نمی دانید. (تعلیقات دیوان مجیر. ص ۵۱۷)
در بیت صنعت اقتباس وجود دارد.
معنی بیت: دل در جوابم گفت: این اندازه بدان که از قرآن مجید آیه‌ی انی جاعل (جانشینی انسان) در مقام و منزلت این ممدوح نازل شده است و او خلیفه‌ی خداوند بر روی زمین است.
۴۰)عدل کسری ظلم حجاج است در عهد تو زانک پیش عدلت عدل کسری عین عدوان آمدست
کسری: انوشیروان بن قباد بن فیروز، مادر وی دختر دهقان بود. قباد در نیشابور او را به زنی گرفت. لقب وی کسری (خسرو) است. پس از قباد بر سر پادشاهی با برادران خود کبوس و جام به ستیزه برخاست و به یاری مهبود وزیر به پادشاهی رسید (۵۳۱ میلادی) و حمدالله مستوفی می‌نویسد: انوشیروان عادت و آیین و شمایل نیکو داشت و عدل و داد نیکو نهاد و ترتیب خراج ملک و ضبط لشکر داد و دفتر عرض و عارض، او پیدا کرد و کتاب کلیله و دمنه در عهد او از هند به ایران آوردند. با همه اشتهار او به عدل و داد به گواهی اعمال وحشیانه‌ای که از او در کشتار دسته جمعی مزدک و پیروان او صادر شده، می‌توان نظر پروکوپیوس را که وی را پادشاهی بی آرام و فتنه انگیز معرفی کرده است، صادق دانست… (تعلیقات دیوان مجیر، ص ۵۱۸).
حجاج: ابو محمد حجاج بن یوسف بن الحکم ثقفی، یکی از امراء عبدالملک بن مروان، مردی بی رحم و سفّاک بود، در سال ۷۲ هجری از طرف عبدالملک مأمور فتح مکه و دفع عبدالله بن زبیر گردید، حجاج، مکه را پس از هفت ماه محاصره، گرفت و عبدالله در جنگ کشته شد، پس از فتح مکه، عبدالملک ممالک شرق اسلامی را بدو سپرد و او تا سال ۹۵ هجری که درگذشت، مدت بیست سال با نهایت ستمگری و خونخواری، بر عراق عرب و عراق عجم فرمانروایی کرد، گویند تعداد کسانی که به فرمان او به قتل رسیده اند، غیر از آنهایی که در جنگ کشته شده‌اند متجاوز از یکصد و بیست هزار نفر بوده است. (همان)
عدوان: دشمنی کردن، ستم کردن بر کسی، جور و ظلم.
در بیت تصدیر (ردالعجر علی الصدر) وجود دارد (با کلمه عدل کسری) و نیز با تکرار عدل آرایه تکریر ایجاد شده است. واج آرایی با حرف «ع» و طباق (بین عدل و ظلم و نیز عدل و عدوان) نیز در بیت به چشم می‌خورد و بین کسری و حجاج تناسب است. (مراعات النظیر)
معنی بیت: عدل انوشیروان (که به دادگستری مشهور بود) در زمان تو مانند ظلم حجاج بن یوسف است؛ به علت اینکه در مقابل عدل و داد تو، عدالت کسری خود عین دشمنی و بی عدالتی جلوه می کند.
۴۱)آسمان عمرپیما از نهیب تیغ تو با تو از بهر امان در عهد و پیمان آمدست
عمرپیما: با توجه به اینکه قدما معتقد بودند که آسمان در حرکت است و چرخش زمانه و روزگار با آن و به واسطه‌ی آنست، به همین علت عمرپیما آورده (تلف کننده عمر، پیماینده عمر)…
آسمان عمرپیما: فلک سنجنده عمر (فرهنگنامه شعری).
در بیت «غلو» وجود دارد و نیز بین پیمان و پیما، جناس زاید (مذیل) هست.
معنی بیت: فلک و روزگار که از بین برنده و تلف کننده عمر انسانهاست از ترس و هیبت شمشیر تو، با تو هم عهد و پیمان گشته است تا از شمشیر تو در امان باشد.
۴۲)چون کفت راداست گرکان رفته شد، گو رفته باش خاک بر سر شعر را جایی که قرآن آمدست
تلمیح و اشاره به آیه‌ی قرآن (در جواب کسانی که به پیغمبر(ص) تهمت شاعری می‌زدند):« و ما علمناه الشّعر و ما ینبغی له إن هو الا ذکر و قرآن مبین».
ترجمه: و نه ما او را شعر آموختیم و نه شاعری شایسته‌ی مقام اوست (بلکه) این کتاب ذکر (الهی) و قرآن روشن است (سوره یس، آیه ۶۹).
مصرع دوم تمثیل (ارسال المثل) است و نیز در بیت تشبیه مضمر و تفضیل وجود دارد.
معنی بیت: ای پادشاه عادل و جوانمرد! تو صاحب دست و دل بخشنده و کریمی. حتی اگر ثروت و مکنتی در دستگاه تو وجود نداشته باشد، چیزی از جوانمردی تو کم نمی‌شود، همچنانکه شعر در مقابل قرآن ارزشی ندارد. (مفهوم مصرع اول را اینطور نیز می‌توان بیان کرد: کان جواهر در مقابل دست جوانمرد تو ارزشی ندارد). به عبارت دیگر، جایی که کف بخشنده تو هست اگر کان جواهر نابود شود بگذار بشود که با دست راد تو نیازی به کان نیست، همچنانکه با وجود قرآن می‌توان از شعر صرف نظر کرد و خود را بی‌نیاز آن دانست (دکتر احمد شوقی نوبر).
۴۳)تا کند هنگام بزمت پیش تو بازیگری ماه مارافسا و گردون کاسه گردان آمدست
تا: حرف ربط است و نتیجه و معلول را بیان می‌کند.
ماه مارافسا؛ مار افسا: آنکه مار را افسون کند، مارگیر، ماه مارافسا:  قصیده‌ی ۴، بیت ۶۲، تعلیقات ص۴۸۷.
مهر مارافسای را بر نارون جولان دهد ماه مهرانگیز را بر نسترن پرچین کند (۱۷)
احتمالاً اشاره به نظر قدماست:« اگر مار را کُشتی، او نمی‌میرد تا زمانی که شب ماه را ببیند و جان از جسمش خارج شود».
گردون کاسه گردان؛ کاسه گردان؛ شخصی را گویند که بر در خانه‌ها و دکّانها رود و گدایی کند، و ساقی را هم می‌گویند و کنایه از آسمان است (برهان).
در بیت حسن تعلیل وجود دارد.
معنی بیت: هنگامی که تو بزم عشرت می‌گستری و به تماشا می‌نشینی، در مجلس تو ماه با آن همه عظمت مانند مارافسایان و گردون با آن همه جلالت، مانند شعبده بازان کاسه گردان، به بازیگری و تردستی می‌پردازند تا توجه تو را جلب کنند (ماه و آسمان برای اینکه در جشن و سور تو رقص و بازیگری کنند، یکی مارگیر و دیگری کاسه گردان (گدا) شده است.

۴۴)حافظ ملک عراقی و اتابک تاج بخش قتلغ اینانج از پی ملک خراسان آمدست
عراق: نام سرزمینی است، این نام را تازی شده ایران شهر شمرده اند، و نیز به معنی جایی که بر کناره رود است دانسته‌اند؛ لیک چنان می کند که عراق تازی شده اراک پهلوی باشد.(۱۸)
اتابک:  بیت ۱۸.
قتلغ اینانج: قتلغ اینانج محمود، نواده دختری اینانج والی ری و پسر اتابک محمد جهان پهلوان بن ایلدگز که مادرش اینانج خاتون بوده است، که زبده التواریخ غالباً او را اینانج محمود می نامد، ولی سایر کتب تواریخ اغلب او را به لفظ «قتلغ اینانج» بدون علاوه «محمود» می‌خوانند و می نویسند…. (تعلیقات دیوان مجیر).
ملک خراسان: خراسان در اصل «خوراسان» ، محل طلوع آفتاب بوده است. (۱۹).
بین عراق و خراسان تناسب وجود دارد ‍(مراعات النظیر):
گنج در ها نتوان برد به دریای عراق گر به بازار خراسان شدنم نگذارند (۲۰)
معنی بیت: ای قتلغ اینانج که نگهدارنده سرزمین عراق هستی و اتابکی می باشی که به پادشاهان تاج می‌بخشد (انسانها به وسیله‌ی قدرت و بخشش او به پادشاهی می‌رسند)، خداوند ترا برای گرفتن سرزمین خراسان آفریده است (یا به خاطر فرمانروایی بر سرزمین خراسان آمده ای).
۴۵)شاد باش ای شیر شیرآشام و طفل روز به کاسمان با فر او طفل دبستان آمدست
شیر شیرآشام: استعاره از ممدوح که دلیر و خونریز و پهلوان افکن است.
در بیت واج آرایی با حرف «ش» به چشم می خورد. همچنین بیت از نظر تنافر حروف (عیب کلمه) نیز قابل بررسی است. که در حوزه‌ی علم معانی است. (در کلمات شیر شیرآشام)، و از نظر «بیان» تشبیه مضمر و تفضیل (در مصرع دوم) وجود دارد.
بین طفل و شیر (در معنی غیر مراد آن)، ایهام وجود دارد.
در مصرع دوم، ضمیر «او» که بعد از حرف ربط «که» آمده، بجای ضمیر «تو» نشسته است (استعمال ضمیر غایب به جای ضمیر مخاطب، که جزو خصایص سبکی شاعران خراسانی و آذربایجانی است).
معنی بیت: ای شیر خونریز و کودک خوشبخت! با شادی و سرور زندگی کن، چون در مقابل شکوه و فر و عظمت تو، آسمان مانند کودک کتاب به دست و دبستانی است.
۴۶)مردم چشم است و چشم عالمی روشن بدوست لاجرم با چشمه خورشید یکسان آمدست
در بیت آرایه‌ی تکریر وجود دارد. (تکرار «چشم») و همچنین بین چشم و چشمه، جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
در «مردم چشم»، ایهام وجود دارد؛ چنانکه حافظ فرماید:
ز گریه مردم چشمم نشسته در خون است ببین که در طلبت حال مردمان چون است (۲۱)
شاعر در این بیت، یکباره از خطاب به غیبت عدول کرده است (التفات).
معنی بیت: این پادشاه تازه مولود، همچون مردمک چشم عزیز است و چشم جهانیان بدو روشن گشته، تحقیقاً در نورافکنی و درخشانی، پادشاه و خورشید یکسان و مثل هم آفریده شده است.
۴۷)او هنوز اندر میان مهد و خیل جاه او برتر از ایوان چرخ و اوج کیوان آمدست
ایوان چرخ: کنایه از آسمان.
کیوان: ستاره زحل که در آسمان هفتم قرار دارد نحس اکبر گفته می‌شود، از سیارات منظومه شمسی میان مشتری و اورانوس (فرهنگ لغات و تعبیرات). خاقانی به موقعیت مکانی برتر زحل نسبت به مشتری اشاره کرده است:
گرچه هفت اختر به یکجا دیده‌اند جای کیوان بر کران دانسته اند (۲۲)
بین چرخ و کیوان، تناسب وجود دارد و بین کیوان و ایوان نوعی جناس (زاید) وجود دارد.

تعداد داده ها

۶٫۰۵۸۲۵

میانگین

۱٫۱۰۹۹۰

انحراف معیار استاندارد

۰٫۲۵۸۲۳

قدر مطلق بیشترین انحراف

۰٫۱۹۸۰۸

بیشترین انحراف مثبت

-۰٫۲۵۸۲۳

بیشترین انحراف منفی

۲٫۶۲۰۷۶

آماره Z

۰٫۰۰۰۰۰

مقدار معنی داری

با انجام این آزمون به ازای تمامی شاخص های مطرح شده در پرسشنامه، مشخص گردید که عدد معناداری برای کلیه شاخص های سنجش کمتر از سطح معناداری ۵% می باشد. لذا فرض _۰H را نمی توان پذیرفت. بنابراین داده ها از توزیع نرمال تبعیت نمی کند. در نتیجه بایستی از آزمون های ناپارامتریک برای آزمون فرضیات بهره گرفت.

۴-۳-۳) آزمون دوجمله ای
به منظور ارزیابی توانمندی شاخص ها جهت سنجش توانمندی شاخص های موفقیت سیستم برنامه ریزی منابع سازمان در پرسشنامه اول، وضعیت هر یک از سوالات مربوط به شاخص های ارزیابی کننده های موفقیت سیستم برنامه ریزی منابع سازمان توسط آزمون دو جمله‌ای مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به اینکه طیف لیکرت هفت تایی برای این پرسشنامه استفاده شده است؛ اعداد مساوی و کمتر از ۴ نشان دهنده نامناسب بودن متغیر و اعداد بالای ۴ نشان دهنده مناسب بودن متغیر می باشد.
در حقیقت به ازای هر یک از شاخص ها و همچنین در سطح هر یک از عوامل، فرضیه های زیر ارائه خواهند شد:
فرض صفر : پاسخ دهندگان درباره مساله مطرح شده نظر موافق ندارند (نقیض). به عبارت دیگر، بیش از نیمی از پاسخ دهندگان، شاخص را حائز توانایی سنجش موفقیت پیاده سازی سیستم برنامه ریزی منابع سازمان نمی دانند.
فرض مقابل : پاسخ دهندگان درباره مساله مطرح شده نظر موافق دارند (ادعا). به عبارت دیگر، بیش از نیمی از پاسخ دهندگان، شاخص را حائز توانایی سنجش موفقیت پیاده سازی سیستم برنامه ریزی منابع سازمان می دانند.
در صورتی که در سطح خطای ۰٫۰۵ درصد، سطح معنی داری (Sig.) کمتر از ۰٫۰۵ باشد، فرض مقابل یا همان ادعا تائید خواهد شد. به عبارت دیگر، شاخص هایی که دارای سطح معنی داری کمتر از ۰٫۰۵ باشند، با موفقیت پیاده سازی سیستم برنامه ریزی منابع سازمان در ارتباط خواهند بود. به عبارت دیگر، بیش از نیمی از پاسخ دهندگان، شاخص را حائز توانایی سنجش سنجش توانمندی موفقیت پیاده سازی سیستم برنامه ریزی منابع سازمان می دانند.
آزمون فرضیه های فرعی مربوط به آزمون دو جمله‌ای
پیش از برگزاری آزمون جهت بررسی فرضیات اصلی پژوهش، باید نتایج مربوط به هر یک از فرضیات فرعی مشخص گردیده و در صورتی که برخی از فرضیه های فرعی (که نشانگر شاخص ها هستند) توسط آزمون مورد تائید قرار نگرفتند، از آزمون دو جمله ای مربوط به فرضیات اصلی حذف شوند. بهمین جهت آزمون های فرض مربوط به هر یک از فرضیه های فرعی (شاخص ها) به ترتیب عوامل ارائه خواهند شد. نتیجه تائید برای این آزمون به معنای وجود توانایی سنجش و تاثیرگذاری شاخص است.
جدول ۴-۹) آزمون دو جمله ای – شاخص اول

« در میان شهر تحصن نمودند وحشم منصور لازال منصوراً به غارت و تاراج مشغول گشت.»
(همان: ج۲ ، ۱۷۹)
مشغول گشت: مشغول شد ، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« وچون باز به خدمت قاآن رسید به تفحص احوال ادکو تیمور وکورکوز سبب آن که محل اعتماد بود نامزد گشت.»(همان:۲/ ۲۴۳)
نامزد گشت: نامزدشد ، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« وآن ممالک رسولان فرستاد تمامت آن مواضع و بلاد به استقبال او روان شدند و در مقام مرو مجتمع گشتند.»(همان:۲/ ۲۴۶)
مجتمع گشتند: جمع شدند امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« و روزی چند به استیفای لذات بالدات واتراب مشغول گشت و از اطراف اشراف متوّجه جناب او گشتند.»
(همان:۲/ ۲۴۷)
مشغول گشت: مشغول شد، سرگرم شد ، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« وامرای دیگر که بر موافقت امیر محمود بودند بر قصد لشکر سلطانی متفّق گشتند.»(همان: ج۲ ، ۶۲)
« چون تمامت برین قضیّت متفّق گشتند وبرین جمله منطبق وخط دادند که ازین سخن که گفتیم بهیچ وجه بیرون نیاییم» (همان: ج۳ ، ۱۸)
« درمیان شهر تحصن نمودند وحشم منصور لازال منصوراً به غارت وتاراج مشغول گشت.»
(همان: ج۲ ، ۱۷۹)
« و چون باز به خدمت قاآن رسید به تفحص احوال ادکو تیمور وکورکوز سبب آن که محل اعتماد بود نامزد گشت.»(همان:۲/ ۲۴۳)
« و ملتمس هر یک از ایشان ساخته و تا تمامت ولات بر ولاء او او متفّق گشتند.»(همان:۲/ ۲۴۶)
« وآن ممالک رسولان فرستاد تمامت آن مواضع و بلاد به استقبال او روان شدند و در مقام مرو مجتمع گشتند.»(همان:۲/ ۲۴۶)
« و روزی چند به استیفای لذات بالدات و اتراب مشغول گشت و از اطراف اشراف متوّجه جناب او گشتند.»
(همان:۲/ ۲۴۷)
نمودن
معنی اصلی نمودن در فارسی نشان دادن ، نمایش دادن ، اظهارکردن ، و مانند این ها است…اما هنگامی که با اسم یا صفت فعل مرکب می سازد هیچ یک از این معانی به طور صریح از آن اراده نشود. یعنی همکرد نمودن در ترکیب درست معادل کردن است و در همه ی موارد جانشین آن می تواند شد.
استعمال همکرد نمودن به جای کردن در آثار دورۀ اوّل فارسی کمتر است و سپس چون فعل های مرکب با کردن فراوان می شود نویسندگان برای پرهیز ازتکرار کلمه ، بیشتر همکرد نمودن را به جای کردن می آورند ، تا آن جا که در نثر معاصر فارسی نمودن در همۀ موارد می تواند جانشین کردن باشد.

(خانلری، ج۲ :۱۳۴)
« همای اقبال چون آشیانه ی کسی را مأوی خواهد ساخت و صدای ادبار آستانه ی دیگری را ملازمت نمود.»(جوینی :۱/ ۱۴)
ملازمت نمود : همراهی کرد، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« چندان گناه که از ایشان در وجود آید ایشان را بدان مؤاخذت ننمایند.» (همان:۱/ ۲۹)
مؤاخذت نماید : بازخواست نماید، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« و چون بیشتر ارباب آن هیچ وقتی جنگی مشاهده ننموده بودند.» (همان:۱/ ۶۹)
نموده بودند: نشان داده بودند، امروز کاربرد ندارد.
« وجراحات بسیار گشت ومدّتی برین منوال مقاومت نمودند.»(همان:۱/ ۱۰۵)
مقاومت نمودند: ایستادگی کردند، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« ایشان را نصیحت ها گفت تا از مخالفت ومکاشفت اجتناب نمایند.»(همان:۱/ ۱۱۴)
اجتناب نماید، دوری کند، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« و والی بلخ عمادالدین که سرور امرای بامیان بود در مقدمه دم هوای سلطان می زد.ودعوی مشایعت و متابعت ان حضرت دم بدم اظهار می نمود»(همان:۱/ ۶۳)
اظهار می نمود: آشکار کرد، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« چون آوازۀ پدر شنید خواست تا از خروج ابا نماید.»(همان:۱/ ۶۴)
ابا نماید: خود داری کند، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« و اصحاب اطراف به خدمت توسّل نمودند.»
توسل نمودند، متوسل شدند ، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« وسلطان در منتصف جمادی الولی من السنه با اهبتی وهیبتی که چشم کس مشاهده نکرده بود وزینتی وترتیبی که گوش کس نشنیده بود در شهر آمد.»(همان: ج۲ ، ۶۵)
نشنیده بود : امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« با تو سخن های گذشته را التزام نمود.» (همان: ج۳ ، ۱۸)
التزام نمود : پافشاری کرد امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« حاضران حضرت چون این کلمات بسمع عقل وخرد استماع نمودند.»(همان: ج۳ ، ۱۹)
استماع نمود : شنید، امروز بدون تغییر معنا کاربرد دارد.
« عدد رؤوس ایشان با اقطار باران نیسان مبارات می نمود.»(همان:۱/ ۱۱۹)
« قاضی وشیخ الاسلام با قومی از دستار بندان بخدمت چنگز خان مبادرت نمودند.»(همان ۱/ ۹۳)
« وشیخ الاسلام با قومی از دستار بندان به خدمت چنگیز خان مبادرت نمودند.»(همان:۱/ ۹۳)

جدول ۴ – ۴) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر سطح خدمات و میزان مراجعه ۹۴
جدول ۴ – ۵) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر نهادهای تربیتی و میزان مراجعه ۹۵
جدول ۴ – ۶) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر دوری و نزدیکی به کتابخانه و میزان مراجعه ۹۶
جدول ۴ – ۷) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر موقعیت مکانی کتابخانه و میزان مراجعه ۹۷
جدول ۴ – ۸) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر مدیریت کتابخانه و میزان مراجعه ۹۸
جدول ۴ – ۹) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر خانواده و میزان مراجعه ۹۹
جدول ۴ – ۱۰) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر آگاهی کتابداران و میزان مراجعه ۱۰۰
جدول ۴ – ۱۱) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر شرایط اقتصادی و میزان مراجعه ۱۰۱
جدول ۴ – ۱۲) تحلیل رگرسیون بین میزان مراجعه و سطح تحصیلات- شرایط اقتصادی ۱۰۲
جدول ۴ – ۱۳) آزمون تفاوت بین عوامل مورد نظر و جنسیت ۱۰۳
جدول ۴ – ۱۴) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر جنسیت و میزان مراجعه ۱۰۳
جدول ۴ – ۱۵) آزمون تفاوت بین عوامل مورد نظر و سطح تحصیلات ۱۰۴
جدول ۴ – ۱۶) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر سطح تحصیلات و میزان مراجعه ۱۰۴
جدول ۴ – ۱۷) آزمون تفاوت بین عوامل مورد نظر و سطح درآمد ۱۰۵
جدول ۴ – ۱۸) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر سطح درآمد و میزان مراجعه ۱۰۵
جدول ۴ – ۱۹) آزمون تفاوت بین عوامل مورد نظر و سن مراجعین ۱۰۶
جدول ۴ – ۲۰) آزمون همبستگی اسپیرمن دو متغیر سن افراد و میزان مراجعه ۱۰۶
فصل اول:
کلیات پژوهش
فصل ۱
کلیات پژوهش

۱ – ۱ مقدمه

امروزه، یکی از شاخص‌های توسعه در هر کشوری بر مبنای تولید، اشاعه و مصرف اطلاعات ارزیابی می‌شود. در جوامع دانش­بنیان، مراکز اشاعه اطلاعات از جمله کتابخانه‌ها، به ویژه کتابخانه‌های عمومی، از جایگاه بسیار مهمی برخوردار هستند، چرا که جوامعی که «دسترسی آزاد» به اطلاعات را برای تمامی شهروندان خود به خوبی فراهم می‌آورند؛ از رشد و تولید اطلاعاتیِ بالاتری برخوردار خواهند بود (بیگدلی، ۱۳۸۸، ص ۲۹۸).

تا قبل از ظهور کتابخانه‌های عمومی، استفاده از کتابخانه و مطالعه محدود به طبقه اشراف و دانشمند بود (مزینانی،۱۳۸۲). همچنین، با توجه به محدودیت‌های موجود، همه افراد جامعه نمی‌توانستند از کتابخانه استفاده کنند. چرا که هدف کتابخانه عمومی، ارائه خدمات به تمامی گروه‌های سِنی یک جامعه است (کوبل^[۱]،۲۰۱۰، ص ۲۹)؛ بنابراین، افراد آگاه و باسواد جامعه اندک بود و به تبع آن، جامعه از لحاظ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و…پیشرفت همه‌جانبه­ای نداشت.
رشد اقتصادی ژاپن، درگروِ خدمات‌رسانی کتابخانه‌های عمومی به صنایع کوچک و تقویت فرهنگ کارآفرینی از طریق خدمات ارائه‌شده توسط کتابخانه‌های عمومی است (زوارقی،۱۳۹۱، ص۹۸). اگرچه امروزه میزان استفاده از کتابخانه‌های عمومی نسبت به گذشته بهبود یافته است و در مقایسه با گذشته، افراد بیشتری از کتابخانه‌های عمومی استفاده می‌کنند؛ اما با توجه به افزایش جمعیت، این میزان استفاده نیز بسیار اندک است، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کمتر از ۳ درصد از ایرانی‌ها عضو کتابخانه‌های عمومی می‌باشند (محبوب، ۱۳۹۱، ص۱۲۱). در واقع، کتابخانه‌های عمومی باید در کانون توجه سیاست‌گذاری به عنوان وسیله‌ای برای تضمین دسترسی عادلانه به اطلاعات مورد توجه قرار گیرند؛ چرا که دولت، بودجه را برای دسترسی آزادانه و بدون محدودیت تمامی افراد جامعه، در اختیار کتابخانه­ های عمومی قرارمی دهد (جو^[۲]،۱۹۹۹، ص۳۰۱).
مراکز ارتباطات به طور کلی و کتابخانه ­ها به طور اخص، می‌بایست با نیازهای رو به افزایش مردم هماهنگ باشند؛ پژوهش‌ها نشان داده است که بحران اقتصادی اخیر آمریکا، عاملی برای استفاده هر چه بیشتر از رایانه، برای رفع مشکلات اقتصادی شهروندان آمریکایی بوده است (دماجد^[۳]،۲۰۱۳، ص۱۱۲). پژوهش دیگری نشان‌دهنده این امر است که مجموعه‌سازی بر اساس نیازهای اطلاعاتی مراجعین صورت نمی‌گیرد و مراجعین از روند فعلی مجموعه‌سازی رضایت ندارند (بیگدلی، ۱۳۸۱، ص ۲۰۴)؛ بنابراین، کتابخانه‌های عمومی خدماتی را که ارائه می‌دهند باید مناسب با نیازهای هر دوره و هر منطقه‌ی خاصی باشد که کتابخانه به آن تعلق دارد.
نخستین کتابخانه عمومی کشور در سال ۱۳۰۰ شمسی تأسیس شد (رجبی،۱۳۷۲، ص ۷۲). برای اینکه کتابخانه‌های عمومی در رسالت اصلی خویش (خدمات اطلاع‌رسانی) با مشکلی مواجه نشوند، از سال ۱۳۴۴ شهرداری‌ها موظف به پرداخت ۵/۱درصد از درآمد خود به کتابخانه‌های عمومی شدند.
بررسی اجمالی انواع هدف‌های ضبط‌شده در متون کتابداری نشان می‌دهد که هدف کتابخانه‌های عمومی بر اساس دو طرز فکر بنیان نهاده شده است:
الف) هرچه کتاب، مجله و نشریات بیشتر، کتابخانه بهتر
ب) هرچه رضایت خواننده بیشتر، کتابخانه بهتر (دیانی،۱۳۶۱، ص ۱۵).
بسیاری از کتابخانه‌ها در ابتدا راه اول را در پیش گرفتند. ولی بزودی این نکته آشکار شد کتابخانه‌ها هر اندازه که از لحاظ منابع غنی باشند، بدون داشتن مراجعان زیاد، چندان جای تحسین ندارد.
مطالعات انجام‌شده در کتابخانه‌های عمومی کشور آمریکا نشان‌دهنده این امرمی باشد که چالش‌هایی که کتابخانه‌های عمومی این کشور با آن مواجه هستند عبارت است از: دستیابی به پهنای باند و ارتقاء تجهیزات و افزایش تقاضای خدمات اینترنتی (مندل^[۴]،۲۰۱۰، ص۲۸۲). ترکیب مجموعه کتابخانه‌های عمومی در سال‌های اخیر به طور چشمگیری تغییر کرده است، به طوری که بازدیدکنندگان در سال ۲۰۱۰، ۱/۱درصد نسبت به سال قبل کمتر شده است (دماجد،۲۰۱۳، ص۱۱۲). بنابراین لازم است که اقداماتی صورت گیرد تا کتابخانه‌ها در انجام فعالیت‌های خود بازنگری کرده و ارائه خدمات خود را در چارچوب کتابخانه محدود نکنند.
در این فصل با توجه به موضوع پژوهش که کتابخانه‌های عمومی است، بعد از مقدمه‌ای کوتاه، به مسئله پژوهش که موانع پیش روی کاربران در استفاده از کتابخانه‌های عمومی می‌باشد، پرداخته­ایم. سپس به اهمیتی که انجام این پژوهش می‌تواند داشته باشد پرداخته‌ایم. سپس تعاریف نظری و عملیاتی و کلیدواژه‌های پژوهش را آورده و هدف خود از انجام این پژوهش را نوشته‌ایم. نهایتاً سؤالات و فرضیه‌های پژوهش را آورده‌ایم.

۱ – ۲ بیان مسئله

توسعه و شکوفایی خلاقیت در جامعه نیازمند بستری مناسب است تا منابع فکری مورد نیاز، بدون هیچ‌گونه محدودیتی در اختیار اعضای جامعه قرار گیرد. یکی از این زمینه‌ها، مراکز و نهادهای اطلاع‌رسانی، به ویژه کتابخانه‌های عمومی است (اشرفی، ۱۳۸۹، ص۸۹). همان طور که کتابخانه در پیشرفت آموزش، نیروی حیاتی و خلاق دارد یک اجتماع مترقی سخت بدان پایبند است. انسان نوسواد، باسواد، تحصیل‌کرده، دانشمند و در واقع هر فردی که بتواند بخواند، مطابق هدف خویش از کتابخانه بی‌نیاز نیست (اشرفی، ۱۳۸۹، ص۹۰). کتابخانه عمومی می‌تواند در کمک به بخش‌های مختلف جامعه نقش مهمی ایفا کند. می‌تواند به کشاورزان کمک کند تا محصولات بیشتری تولید کنند، می‌تواند به بازرگانان در بهبود کسب‌وکار خود کمک کند، در کودکان عشق به خواندن ایجاد کند و به دانش‌آموزان در تمامی سطوح سِنی کمک کند و نیز اطلاعات شغلی را ارائه دهد (مختاری معمار،۱۳۸۲، ص۴۶).
ولی آیا در عمل نیز این‌گونه است، عده قلیلی از ایرانیان عضو کتابخانه‌های عمومی می‌باشند که این نمی‌تواند سیاست‌های کتابخانه‌های عمومی را جامه عمل بپوشاند. در رهنمودهای دوازده­گانه ایفلا/ یونسکو ^[۵] که وظایف کتابخانه‌های عمومی را تعریف می‌کند در یکی از این رهنمودها آمده است: «باید تضمینی صورت بگیرد مبنی براینکه شهروندان به تمامی اطلاعات اجتماعی دسترسی داشته باشند» (میرحسینی،۱۳۸۷). ولی در واقعیت، شاهد مراجعه عده معدودی از افراد جامعه به کتابخانه‌های عمومی ایران هستیم.
با توجه به هزینه‌ای که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، جهت راه‌اندازی و اداره کتابخانه‌های عمومی متقبل می‌شود و از آنجایی که میزان مراجعان کتابخانه‌های عمومی با انتظارات نهاد همخوانی ندارد و طبق آمارهای دقیق و رسمی تنها ۷/۲ درصد ایرانی‌ها عضو کتابخانه هستند.همچنین با توجه به سرانه مطالعه در ایران که ۱۰ دقیقه در روز می‌باشد (محبوب، ۱۳۹۱، ص۱۲) لازم است که در این زمینه پژوهشی انجام شود تا اولاً موانعی که در سر راه مراجعین، در استفاده از کتابخانه‌های عمومی وجود دارد، شناسایی و برطرف گردد و دیگر اینکه مشخص شود چه عوامل موثری وجود دارد که باعث می‌شود تا کاربران کتابخانه، هرچه بیشتر به کتابخانه‌های عمومی مراجعه کنند؛ تا با تقویت این عوامل در بین همه افراد جامعه، شاهد حضور هر چه بیشتر مردم در استفاده از کتابخانه‌های عمومی باشیم و به تبع آن، سرانه مطالعه مفید در کشور بیشتر از این آمارهایی باشد که توسط افراد و سازمان‌های مختلف منتشر می‌شود و در نتیجه سطح سواد عمومی جامعه در برخورد با مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و…بالا برود.
این پژوهش که به روش پیمایشی و به کمک پرسشنامه محقق ساخته صورت می‌گیرد و مطالعه ما بر روی مراجعان کتابخانه‌های عمومی شهرستان همدان است، اولاًمی خواهیم ببینیم چه عواملی باعث می‌شود که کاربران بیشتری به کتابخانه‌های عمومی مراجعه کنند. دیگر اینکه، کدام عوامل به عنوان مانعی برای کاربران، در استفاده از کتابخانه‌های عمومی محسوب می‌شوند. نهایتاً بعد از شناسایی عوامل پیش برنده و بازدارنده در مراجعه افراد به کتابخانه‌های عمومی، پیشنهادهایی برای مراجعه هرچه بیشتر کاربران، به کتابخانه‌های عمومی ارائه شود.

۱ – ۳ ضرورت و اهمیت پژوهش

با توجه به هزینه‌هایی که صرف ساختن کتابخانه‌های عمومی در کشور می‌شود و از سوی دیگر کتابخانه‌های عمومی را دانشگاه مردم می‌خوانند و توسعه همه‌جانبه کشور، تنها از طریق دسترس‌پذیری اطلاعات و مطالعه میسر است. همچنین در صورتی که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به دنبال این می‌باشد که ارزش وجودی سازمان را برای دیگران به اثبات برساند و مهم تر از همه اینکه به رسالت خود که همانا ارائه خدمات اطلاع‌رسانی به همه افراد جامعه است را به درستی انجام دهد، لازم است که مشکلاتی که بر سر راه کاربران کتابخانه‌های عمومی وجود دارد و مانع از آن می‌شود که کتابخانه‌های عمومی بتوانند نقش خود را به عنوان دانشگاه مردم به خوبی ایفا کنند، شناخته شوند و از سویی دیگر، عواملی که باعث می‌شوند تا مراجعان بیشتری به کتابخانه‌های عمومی مراجعه کنند را شناسایی و این عوامل تقویت گردند.

۱ – ۴ تعاریف نظری و عملیاتی پژوهش

۱ – ۴– ۱ کتابخانه عمومی

تعریف نظری: استفاده از این کتابخانه‌ها، برای عموم افراد جامعه آزاد است. این نوع کتابخانه‌ها وظیفه دارند که در تمامی رشته‌های مختلف علوم، فنون، فرهنگ، هنر و کلیه معارف بشری، انواع کتاب‌ها و مجلات و نشریات سودمند و جدید را جمع‌ آوری کرده و در اختیار مردم بگذارند (عمادخراسانی ،۱۳۹۲، ص۱۷).

۱ – ۴ – ۲ عوامل بازدارنده

تعریف نظری: آنکه یا آنچه کسی را از امری بازدارد (لغتنامه دهخدا،۱۳۶۵، ذیل «بازدارنده»)
تعریف عملیاتی: در این پژوهش مقصود از عوامل بازدارنده، عوامل و موانعی هستند که باعث می‌شوند تا کاربران کتابخانه‌های عمومی، کمتر به کتابخانه مراجعه کنند.

۱ – ۴ – ۳ عوامل پیش برنده

- تعیین هدف ها به برنامه ریزان درسی این فرصت را می دهد که بین محتوای برنامه های درسی وفعالیت های یادگیری در دروس وپایه های مختلف هماهنگی ایجاد کند.
- تدوین هدف ها به برنامه ریزان درسی فرصت می دهد تا به ارزشیابی محتوای برنامه های درسی وفعالیت های یادگیری بپردازند(ملکی،۱۳۷۹).
منابع تعیین اهداف
لوی^[۲۲](۱۳۷۶)تصمیم گیری درباره هدف های برنامه دسی را تحت تاثیر عواملی می داند که پیوسته با فراگرد زندگی در خارج از مدرسه مرتبط است واز نیاز های فراگیرنده وموضوع درسی تاثیر می پذیرد.
شریعتمداری(۱۳۷۸)منابع تعیین هدف ها را در سه دسته خلاصه می کند:
۱-احتیاجات ومسائل اجتماعی
۲-احتیاجات افراد
۳-اصول ومبانی یادگیری

از دیدگاهی دیگر منابع تعیین هدفها شامل: نظام اعتقادی و ارزشی، ماهیت یادگیرنده، ماهیت جامعه، ماهیت دانش و ماهیت یادگیری به عنوان مهمترین منابع اطلاعاتی تعیین هدفها اورده شده است(ملکی، ۱۳۸۰).
۲٫محتوا : محتوا(یادگیرندگان چه چیزی می آموزند؟)
نخستین گام در تحقق اهداف،انتخاب محتوای آموزشی مناسب ومطلوب است،محتوا ماده برنامه درسی است.آنچه که باید آموخته شود،شامل حقایق،مفاهیم،اصول،ونظریه ها وتعمیم می باشد.محتوا همچنین به فرآیندهای شناختی اشاره دارد که یادگیرندگان در موقع تفکر در باره محتوا مورد استفاده قرار می دهند؛(ملکی،۱۳۷۹).
منظور ازمحتوای یک ماده درسی عبارت است از دانش سازمان یافته واندوخته شده،اصطلاحات،اطلاعات، واقعیات، حقایق،قوانین،اصول،روش ها،مفاهیم،تعمیم ها،پدیده ها ومسائل مربوط به همان ماده درسی (قورچیان وتن ساز،۱۳۷۴).
از لحاظ عملی در برنامه درسی حداقل دو نوع محتوا در یک درس خاص قابل شناسایی است:
محتوای مکتوب:منظور از محتوای مکتوب عبارت است از آنچه که به صورت متون و کتب درسی تدوین می شود؛رایج ترین شکل محتوای مکتوب همان کتب درسی است.
محتوای شفاهی:محتوای شفاهی به توضیحات معلم و تدریس وی در کلاس درس و به طور کلی هر آنچه که به صورتمکتوب و نوشته شده نباشد،ناظر است.در یک برنامه درسی خاص هر بخش از محتوا ممکن است در خدمت اهداف آموزشی مختلفی باشد و در عوضهر هدف خاصی نیز ممکن است بوسیله بخش های مختلف محتوا محقق گردد.
ملاک های انتخاب محتوا:
تصمیم گیری درباره انتخاب محتوای برنامه درسی مقوله ای است نظری(علمی)،فرهنگی،سیاسی،فردی،با این حال انتخاب محتوافرآیندی است حساب شده و سنجیده که بایستی به صورت مشورتی انجام پذیرد.در خصوص انتخاب محتوااصول و ملاک هایی از سوی صاحب نظران پیشنهاد شده که در زیر به آنها اشاره می شود:

سیلور و همکاران در کتاب(طرح ریزی برنامه)اصول زیر را برای انتخاب محتوا نقل کرده اند:

۱-محتوا باید مفاهیم یا اندیشه های اساسی یک رشته یا موضوع درسی را مجسم و واضح سازد .
۲-محتوا باید روش های تحقیق علمی اجرا شده در رشته علمی را مجسم کند.
۳-محتوا باید بافت درستی از ساخت اساسی رشته در اختیار شاگردان قرار دهد.
۴-مفاهیم و اصول انتخاب شده باید گسترده ترین و جامع ترین نقطه نظر را درباره مسائل روز فراهم نماید
۵-محتوا باید قدرت تخیل شاگردان را تحریک کند و به اندازه کافی مشکل باشدتا شاگردان را به تفکر وا دارد و در عین حال در حوزه درک شاگردان باشد.(به نقل از شریعتمداری،۱۳۷۸) .
هیلداتابا برای ارائه محتوای مطلوب در برنامه درسی ملاک های ذیل را مطرح کرده است.
۱-منعکس کننده دانش علمی زمان خود باشد
۲-دانش ارائه شده باید به مفاهیم و ایده های اساسی و تخصصی تاکید نماید
۳-روح و روش جستو جو گری وپژوهش را در فراگیر ایجاد و تقویت نماید
۴-سازگار و هماهنگ با واقعیت های فرهنگی زمان خود باشد
۵- تغییر یک واقعیت اجتماعی است،لذا دانش و دیدگاه های ارائه شده باید متناسب با جهانی باشد که در آن زندگی می کنیم
۶- با نگاه به آینده موجب تقویت توانایی انتقال دانش در موقعیت های جدید و رویکرد های خلاق باشد
۷-از تعادل مناسب در زمینه های وسعت دادن و عمق بخشیدن برخوردار باشد
۸-هدف های آموزشی چند گانه را در بر گیرد
۹-متناسب با نیازها و علایق فراگیران باشد(میرزا بیگی،۱۳۷۵).