لایه سوم: گره­ی ثابت i در این لایه نسبت i امین سطح قانون فعال به مجموع سطوح را محاسبه می­ کند.

لایه چهارم : گره i تطبیقی در این لایه نسبت iامین قانون به کل خروجی را با رابطه­ زیر محاسبه می­ کند.

لایه پنجم : تنها گره­ی ثابت در این لایه وظیفه­ی محاسبه­ی کامل خروجی به عنوان مجموع شهم هر یک از قوانین را بر عهده دارد.

پارامترهای اساسی مورد نظر برای آموزش در این جا عبارتند از a_i,b_i و c_i و پارمترهای متوالی عبارتند از p_i,q_i و r_i. الگوریتم آموزشی به تعدادی ثابت آموزشی بین ورودی و خروجی نیاز دارد. به هر حال، ثابت الگوهای ورودی و خروجی دارای ۱۵۰ ردیف می­باشند. در شکل زیر تابع عضویت برای e و de نشان داده­ شده­است.[۲۳]

تابع عضویت متغیر اول ورودی (E)

تابع عضویت متغیر دوم ورودی

• • 1. 1. نتیجه

     

     

همانطور که در مقدمه­ی فصل­های قبل نیز اشاره کرده بودیم دراین فصل از مطالعات جهت بررسی راندمان و انواع تلفات به بررسی کانورتر مورد استفاده در سیستم اولا پرداختیم به این صورت که با توجه به انواع موجود کانورترها، انواع مورد استفاده را بررسی کردیم و روش افزایش راندمان و میزان تلفات را در آن­ها بررسی نمودیم و در نهایت به کانورتر پیشنهادی مورد نظر جهت شبیه­سازی رسیدیم. در ادامه به بررسی روش MPPT و نحوه به کارگیری در سیستم خورشیدی پرداختیم و الگوریتم مورد نظر جهت ردیابی ماکزیمم توان، را بررسی کردیم و در نهایت به مدل فازی و عصبی-فازی رسیدیم و با بررسی انواع مراحل در این روش در شبیه­سازی از این روش­های عصبی و عصبی-فازی استفاده نمودیم.
در فصل آینده به بررسی نتایج ناشی از شبیه سازی سیستم خورشیدی و استفاده از کانورتر پیشنهادی در این طرح خواهیم پرداخت و در نهایت با بکارگیری روش پیگیری ماکزیمم به همراه کانورتر پیشنهادی، راندمان مدل مورد بررسی را خواهیم یافت.

1. 1. فصل ۴: نتایج

      1. 1. مقدمه

       

       

در این بخش نتایج به دست آمده از بخش­های گذشته روی یک بار کوچک مورد آزمایش قرار می­گیرد، به این صورت که برای بررسی نتایج حاصل از به­ کارگیری ردیاب ماکزیمم توان ابتدا در یک تابش ثابت و دمای ثابت ولتاژ و جریان خروجی آرایه و همچنین ولتاژ و جریان و در نتیجه توان در خروجی مبدل را به دست می­آوریم و در ادامه با ایجاد یک اغتشاش در دما با ثابت نگه­داشتن میزان تابش و در مرتبه­ی دوم تغییر میزان تابش در حین ثبوت دما به بررسی عملکرد ردیاب جهت یافتن نقطه­ی ماکزیمم توان خواهیم پرداخت. همچنین با توجه به شکل مورد استفاده جهت تولید دما و تابش متغیر می­توان دید که می­توان این دو را با هم نیز تغییر داده و عملکرد ردیاب را مورد ارزیابی قرار داد. در این فصل همچنین به ارزیابی تئوری مبدل پیشنهادی در فصل گذشته و افزایش راندمان در مبدل خواهیم پرداخت.

• 1. خروجی آرایه­ی خورشیدی مورد نظر

که در آن  عددی بزرگتر از یک و نزدیک به ۲ می‌باشد. در الگوریتم پیشنهادی،  در نظر گرفته شده است، زیرا وجود ضریب  باعث می‌شود تا کشور مستعمره در حین حرکت به سمت کشور استعمارگر، از جهت‌های مختلف به آن نزدیک شود.

شکل۴‑۵: حرکت واقعی مستعمرات به سمت امپریالیست
با بررسی تاریخی پدیده همگون‌سازی، یک حقیقت آشکار در این زمینه این است که علی رغم اینکه کشوهای استعمارگر بطور جدی پیگیر سیاست جذب بودند، اما وقایع بطور کامل مطابق سیاست اعمال شده آنها پیش نمی‌رفت و انحرافاتی در نتیجه کار وجود داشت. در الگوریتم معرفی شده، این انحراف احتمالی با افزودن یک زاویه تصادفی به مسیر جذب مستعمرات، انجام می‌گیرد. بدین منظور، در حرکت مستعمرات به سمت استعمارگر، کمی زاویه تصادفی نیز به جهت حرکت مستعمره، اضافه می‌کنیم. شکل ۳-۶ این حالت را نشان می‌دهد. بدین منظور این‌بار به جای حرکت به اندازه  ، به سمت کشور استعمارگر و در جهت بردار واصل مستعمره به استعمارگر، به همان میزان، ولی با انحراف  در مسیر، به حرکت خود ادامه می‌دهیم.  را به صورت تصادفی و با توزیع یکنواخت در نظر می‌گیریم (اما هر توزیع دلخواه و مناسب دیگر نیز می‌تواند استفاده شود). پس

در این رابطه،  پارامتری دلخواه می‌باشد که افزایش آن باعث افزایش جستجوی اطراف امپریالیست شده و کاهش آن نیز باعث می‌شود تا مستعمرات تا حد ممکن، به بردار واصل مستعمره به استعمارگر، نزدیک حرکت کنند. با در نظر گرفتن واحد رادیان برای  ، عددی نزدیک به /۴π، در اکثر پیاده‌سازی ها، انتخاب مناسبی بوده است و به همین دلیل، در الگوریتم پیشنهادی، این مقدار در نظر گرفته شده است.

۴-۲-۴ جابجایی موقعیت مستعمره و امپریالیست

سیاست جذب در عین نابودی ساختارهای اجتماعی سیاسی کشور مستعمره در بعضی موارد نتایج مثبتی را نیز برای آانها در پی داشت. بعضی از کشور در نتیجه اعمال این سیاست به نوعی از خودباوری عمومی دست یافتند و پس از مدتی همان تحصیلکرده‌گان (به عبارت دیگر جذب شدگان فرهنگ استعماری) بودند که به رهبری ملت خود برای رهایی از چنگال استعمار پرداختند. نمونه های فراوانی از این موارد را می‌توان در مستعمرات انگلیس و فرانسه یافت. از سوی دیگر نگاهی به فراز و نشیب چرخش قدرت در کشور‌ها به خوبی نشان می‌دهد که کشور هایی که زمانی در اوج قدرت سیاسی – نظامی بودند، پس از مدتی سقوط کردند و در مقابل کشورهایی سکان قدرت را در دست گرفتند که زمانی هیچ قدرتی در دست نداشنتد. در مدلسازی این واقعه تاریخی در الگوریتم معرفی شده به این صورت عمل شده است که در حین حرکت مستعمرات به سمت کشور استعمارگر، ممکن بعضی از این مستعمرات به موقعیتی بهتر از امپریالیست برسند (به نقاطی در تابع هزینه برسند که هزینه کمتری را نسبت به مقدار تابع هزینه در موقعیت امپریالیست، تولید می‌کنند.) در این حالت، کشور استعمارگر و کشور مستعمره، جای خود را با همدیگر عوض کرده و الگوریتم با کشور استعمارگر در موقعیت جدید ادامه یافته و این این بار این کشور امپریالیست جدید است که شروع به اعمال سیاست همگون‌سازی بر مستعمرات خود می‌کند. تغییر جای استعمارگر و مستعمره، در شکل۴-۶ نشان داده شده است. در این شکل، بهترین مستعمره‌ی امپراطوری، که هزینه‌ای کمتر از خود امپریالیست دارد، به رنگ تیره‌تر، نشان داده شده است. شکل ۴-۷، کل امپراطوری را پس از تغییر موقعیت‌ها، نشان می‌دهد.

قدرت یک امپراطوری برابر است با قدرت کشور استعمارگر، به اضافه درصدی از قدرت کل مستعمرات آن. بدین ترتیب برای هزینه کل یک امپراطوری داریم.

مؤلفه­ های کیفیت خدمات پلیس راهور

تعداد پاسخ­گو

میانگین

انحراف معیار

واریانس

سازگاری فرهنگی

۶۲- پلیس راهور باید تلاش نماید تا اصطلاحات تخصصی خدماتی را هور به شهروندان را بومی­سازی نماید.

۲۰۰

۴.۳۴۰

.۸۷۰۷۴

.۷۵۸

۶۳- کارکنان پلیس راهور هر منطقه از زبان بومی همان منطقه در فرایند ارائه خدمات به شهروندان استفاده نمایند.

۲۰۰

۳.۷۸۵

۱.۳۱۴۳۱

۱.۷۲۷

۶۴- کارکنان پلیس راهور باید باورها و اعتقادات شهروندان را محترم بشمارند.

۲۰۰

۴.۵۳۵

.۶۴۸۷۵

.۴۲۱

۶۵- کارکنان پلیس راهور باید از هر گونه رفتار خلاف هنجارهای عمومی پرهیز نمایند.

۲۰۰

۴.۶۸۰

.۵۳۷۶۳

.۲۸۹

۶۶- در هر یک از بخش­های خدماتی راهور باید حداقل احدی از کارکنان به یکی از زبان­های بین ­المللی (انگلیسی، عربی، و…) مسلط باشد تا در صورت نیاز پاسخ­گوی ارباب­رجوع خارجی باشد.

۲۰۰

۴.۴۱۵

.۸۳۴۴۲

.۶۹۶

با توجه به جدول (۷-۴) استنباط آماری داده ­ها، هر یک از ابعاد کیفیت را می­توان به­شرح زیر توصیف کرد:
- توصیف بعٌد ظاهری فیزیکی کیفیت خدمات راهور
استنباط آماری داده ­ها در جدول (۷-۴) حاکیست که پاسخ­گویان جامعه آماری با میانگین ۷/۴ و واریانس ۲۹/. و انحراف معیار ۵۴/. آراستگی ظاهری را جزیی از مؤلفه­ های کیفیت خدمات راهور می­دانند. پاسخ­گویان علاوه بر مؤلفه ظاهری کارکنان، ظاهر تسهیلات فیزیکی را با میانگین ۷۷/۴ و واریانس ۳۶/. و انحراف معیار ۶/. تا حد زیاد و خیلی زیاد جزیی از مؤلفه­ های کیفیت خدمات راهور می­دانند. همچنین آنان ظاهر ساختمان­های راهور شامل: نمای ساختمان، تابلوی ورودی، فضای سبز، افسر نگهبانی، دژبانی ، محوطه و… را با میانگین ۶/۴ و واریانس ۴۲/. و انحراف معیار ۶۵/. تا حدزیاد و خیلی زیاد به عنوان مؤلفه کیفیت خدمات راهور بیان نمودند. شیکی و زیبایی دکوراسیون اتاق کارکنان از لحاظ نورپردازی و رنگ کف و دیوارها، شیشه و… با میانگین ۵۶/۴ و واریانس ۳۹/. و انحراف معیار ۶۲/. تا حد زیاد و خیلی زیاد از مؤلفه­ های کیفیت خدمات راهور محسوب نمودند. در مجموع استنباط آماری داده ­های تحقیق بیان­گر آن است که شرکت کنندگان در این تحقیق بعٌد ظاهر فیزیکی کیفیت خدمات راهور با میانگین کل ۶/۴ و واریانس ۳/. و انحراف معیار ۶/. تا حد زیاد و خیلی زیاد تأیید نمودند.
- توصیف بُعد کیفیت رفتاری خدمات راهور
همان­طور که در جدول شماره (۷-۴) استنباط آماری گزارش شده است، پاسخ­گویان جامعه آماری تحقیق با میانگین ۴/۴ و واریانس ۵۶/۰ و انحراف معیار ۷۵/۰، تا حد زیادی معتقدند که وقتی ارباب­رجوع مشکل خدماتی مرتبط با راهور دارد، کارکنان راهور باید برای حل آن تلاش نمایند و آن را جزئی از مؤلفه­ های بُعد کیفیت رفتاری خدمات راهور می­دانند. آنان در خصوص مساعدت به ارباب­رجوع نیز با میانگین ۴ و واریانس ۹۳/۰ و انحراف معیار ۹۶/۰، تا حد زیاد اعتقاد دارند که کارکنان پلیس راهور در این­گونه مواقع همیشه باید به ارباب­رجوع کمک نماید. یکی دیگر از مؤلفه­ های زیرمجموعه بُعد کیفیت رفتاری، رابطه صمیمانه با ارباب­رجوع می­باشد. کارکنان پلیس راهور با میانگین ۶/۳ و واریانس ۴۶/۱ و انحراف معیار ۲/۱، در حد متوسط معتقدند که کارکنان راهور باید با ارباب­رجوع رابطه صمیمانه­ای برقرار نماید. آن را در حد متوسط جزء مؤلفه­ های کیفیت رفتاری راهور محسوب نمودند. از این­که این مؤلفه را پاسخ­گویان در حد متوسط قبول نموده ­اند، مربوط به چالش­های رفتاری می­باشد که کارکنان پلیس راهـور با آن مواجه هستند که در ادامـه در بخش یافته­های حاصل از مصاحبه به آن پرداخـته می­ شود.

• جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی را به صاحبان بر حق عرب بازگرداند.

آنها پس از آنکه توانستند حدود ۱۵۰۰۰ کیلومتر از خاک ایران را به اشغال خود دربیاورند درصدد الحاق خوزستان به سرزمین عراق نیز بودند. اما پس از آغاز تحول در جبهه های جنگ و شکست خوردن ارتش عراق در عملیات های ثامن الائمه، طریق القدس و فتح المبین نظرات عراقی ها عوض شد و حتی صدام خود را صلح طلب نامید. صدام در اولین گام ها بعد از عملیات فتح المبین باز هم هزاران عراقی را که ریشه ایرانی داشتند را از عراق اخراج و روانه مرزهای ایران کرد. شکست فاحش عراق در سه عملیات گذشته باعث تاثیر بر روی روابط دولت های عربی شد. از این برهه بود که ایران روابط خود را با لیبی و سوریه و حتی کره شمالی برای کمک های نظامی و تسلیحاتی به طور جدی آغاز کرد اما در مقابل کمک هایی از طرف آمریکا، شوروی، کشورهای عربی متخاصم با ایران و جامعه اروپا آغاز شد. مجهز شدن نیروی هوایی ارتش عراق به هواپیماهای میگ ^[۲۱۴]۲۵ ساخت روسیه از نکات بارز کمک به عراق است. این هواپیماها در کسب اطلاعات از نیروهای ایرانی کمک زیادی به ارتش عراق کرد. همچنین وفیق السامرایی مدعی است که از اواخر ماه مارس سال ۱۹۸۲ سازمان سیا از طریق یک کشور عربی اطلاعات ایران را در اختیار ما میگذاشت و آنها نقشه های بسیار دقیقی از فعالیت ایرانی ها را داشتند و به ما میدادند که از تصاویر ماهواره ای اقتباس شده بود.(سامرایی،۱۳۹۰: ۹۹) در این میان در تاریخ ۲۹ فروردین ماه سال ۱۳۶۱ یک هیئت میانجی از سازمان کنفراس اسلامی به رهبری احمد سکوتوره رییس جمهور گینه و حبیب شطی دبیر سازمان کنفرانس اسلامی وارد تهران شدند. با توجه به اختلاف پیشنهادات آنها با نظرات مقامات تهران و همچنین جو جامعه و انتظار افکار عمومی در ایران این مذاکرات هم سرانجام خاصی نداشت.

۴-۳.عملیات بیت المقدس ( کلید خوردن طرح استراتژی نظامی برون مرزی ایران )
پس از آنکه ایران در یک بن بست نظامی – سیاسی قرار گرفت و در عملیات های چهارگانه دوران ابوالحسن بنی صدر شکست خود، تحولات صحنه جنگ حالت فرسایشی به خود گرفت. تحولاتی که در صفحات قبل به آن اشاره شد باعث گردید جنگ از حالت فرسایشی خارج بشود و صدام و ارتش عراق ناگهان متوجه شوند که تمام متصرفاتشان در حال از دست رفتن است. شروع این دوران را باید آغاز تحول نام گذاری کرد زیرا جمهوری اسلامی ایران توانست ۸۵ درصد از سرزمین های اشغال شده خود را آزاد کند و دیگر در موضع ضعف نباشد.(رشید،۱۳۹۱: ۴۴)از اواسط عملیات فتح المبین که دومین عملیات از سلسله عملیات های کربلا به منظور آزادسازی مناطق اشغالی به شمار میرفت موضوع گذشتن نیروهای ایرانی از مرز بین المللی و رسیدن آنها به خاک عراق مطرح بود. آیت الله هاشمی رفسنجانی در کتاب خاطرات سال ۱۳۶۱ خود تحت عنوان عبور از بحران میگویند : احمد آقا آمد و گفت امام با ورود ما به خاک عراق موافق نیستند و تشکیل شورای انقلاب عراق در ایران را هم صلاح نمیدانند.(هاشمی،۱۳۸۶: ۳۸) با این پیش فرض نتیجه میگیرم که ایران از روزهای نخستین سال ۱۳۶۱ ه ش به فکر ورود به خاک عراق بوده است. تمامی تصمیمات و مسائلی که باعث گردید ایران در نهایت عملیات رمضان را طرح ریزی و اجرا کند را در صفحات آینده خواهیم آورد اما هم اکنون به عملیات بیت المقدس اشاره خواهیم کرد که ایران در مرحله چهارم این عملیات قصد ورود به خاک عراق را داشت.
نیروهای ایرانی هنوز به خطوط مرزی خوزستان نرسیده بودند و هنوز شهرهای اهواز، سوسنگرد، هویزه و پادگان حمیدیه در دستان عراقی ها بود. بنابراین لزوم بازپس گیری این مناطق بیش از پیش احساس میشد. بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح المبین گروه طرح ریزی سپاه و ارتش عملا طرح ریزی عملیات بیت المقدس را آغاز کرد. آنها به صورت جداگانه در بیست روز طرح های خود را آماده و در قرارگاه مرکزی کربلا در حضور فرمانده سپاه و فرمانده نیروی زمینی ارتش به بیان جزییات آن پرداختند. ” با توجه به شکل جغرافیایی زمین مورد نظر برای عملیات و نیز نحوه آرایش نیروهای عراقی، دو راهکار مقدماتی و اصولی در جلسات هم اندیشی و نشست طرح ریزی مشترک به شرح ذیل ارائه گردید. یکی حمله از جاده اهواز – خرمشهر و دیگری عبور عمده نیروها از رودخانه کارون. “(علایی،۱۳۹۱: ۴۳۱) راهکار دوم که به عنوان هجوم انبوه نیز از یاد میکنند به عنوان راهکار عملیاتی ایران در عملیات چهارم انتخاب شد. منطقه عمومی جنوب غربی اهواز و رودخانه کارون، در میان چهار مانع طبیعی قرار دارد که ترتیب از شمال به رودخانه کرخه کور، از جنوب به رودخانه اروند رود، از شرق به رودخانه کارون و از غرب هورالهویزه و شط العرب منتهی میشد. این منطقه به شکل مستطیل شکل بود که برای هر دو کشور عراق و ایران دارای اهمیت استراتژیکی بود. ارتش عراق با عکس برداری توسط هواپیماهای میگ ۲۵ و کمک های اطلاعاتی آمریکا توانسته بود کانون اصلی خطر را حدس بزند. آنها مجموعا ۱۰ تیپ زرهی، ۵ تیپ مکانیزه، ۱۷ تیپ پیاده، ۷ گردان کماندویی و نیز واحدهایی از ارتش خلقی را در عملیات بیت المقدس بکار گرفتند. نیروهای ایرانی به وسیله سه قرارگاه قدس، فتح و نصر از سه محور در ساعت ۳ بامداد روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ حمله خود را در چهار مرحله آغاز کرد. در مرحله اول عملیات نیروهای ایرانی به وسیله قرارگاه های نصر و فتح توانستند سرپلی به وسعت ۸۰۰ کیلومتر را به تصرف در آورند. عراق در پایان مرحله اول پاتک خود را به نیروهای ایرانی آغاز کرد ولی مقاومت نیروهای ایرانی باعث شد منقطه سرپل حفظ بشود.
در مرحله دوم عملیات محاصره خرمشهر انجام شد. منطقه بین کوشک و ایستگاه حسینیه که منطقه عمومی مرحله دوم عملیات به شمار میرفت، قلب عملیات بیت المقدس بود. مرحله سوم عملیات تصرف خرمشهر و در مرحله چهارم عبور از مرز پیش بینی شده بود. به دلیل سرعت مرحله دوم عملیات و عقب نشینی نیروهای عراقی، مرحله سوم عملیات به سرعت آغاز گردید اما با مقاومت شدید نیروهای عراق مواجه شد. عراق به مواضع ایران حمله کرد و مانع از حملات قوای ایرانی به خرمشهر شد. این درگیری ها باعث گردید طرحی جدید از طرف قرارگاه مرکزی کربلا به یگان های عمل کننده ابلاغ بشود تا بتوانند خرمشهر را تصرف کنند. ارتش عراق تلاش های زیادی برای حفظ خرمشهر کرد اما نتوانست این شهر را حفظ کنند و نیروهای ایرانی توانستند در ساعت ده صبح روز سوم خرداد از شمال غرب وارد خرمشهر بشوند و تا غروب آن ۱۲۰۰۰ نفر را به اسارت بگیرند. در عملیات بیت المقدس شهرهای خرمشهر، هویزه، پادگان حمید و بخش وسیعی از خاک ایران به وسعت تقریبی ۵۴۰۰ کیلومتر مربع آزاد شد. حدود بیست هزار نفر از نیروهای عراقی به اسارت گرفته شده و حدود ۱۶۰۰۰ نفر از نظامیان ارتش بعثی کشته و زخمی شدند. ۴۱۸ تانک و نفربر و همچنین ۳ بالگرد و ۲۰ هواپیماهای ارتش عراق منهدم شد. حدود ۷۰۰۰ نفر از نیروهای ایرانی نیز شهید شدند.(درودیان، ۱۳۹۱: ۲۲۴)
۴-۳-۱.حملات مجدد عراق پس از عملیات بیت المقدس به مواضع ایران
ارتش عراق در جریان عملیات بیت المقدس حملات هوایی را بر علیه مردم ایران انجام داد. آنها در روزهای یکم و پانزدهم خرداد ماه حملات هوایی را انجام دادند. سپس حمله ای به جزیره خارک با هدف کاهش درآمدهای نفتی ایران در دستور کار نیروی هوایی ارتش عراق قرار گرفت. نخستین جنگ نفتکش ها در این روز اتفاق افتاد و حمله عراق باعث شد که نفت کش ترکیه ای آسیب ببیند. این حادثه در تاریخ ۹ خرداد ماه سال ۱۳۶۱ انجام شد. سپس در ۱۶ خرداد ماه یک کشتی سوخت رسان ۲۶ هزار تنی یونانی به اسم گودلاک^[۲۱۵] در نزدیکی بندر امام خمینی نیز مورد اصابت موشک های عراق قرار گرفت.(علایی،۱۳۹۱: ۴۷۹)
۴-۳-۲.طرح عبور از مرز
( پرسش اصلی پژوهش)
در این بخش از فصل به موضوع اصلی پژوهش یعنی استراتژی نظامی برون مرزی ایران پس از فتح خرمشهر خواهیم پرداخت. سوال اصلی این پژوهش عبارت بود از: استراتژی نظامی برون مرزی ایران پس از فتح خرمشهر بر چه اصولی استوار بود؟
فرضیه پژوهش: استراتژی نظامی برون مرزی ایران پس از فتح خرمشهر برتری در معادلات معطوف به جنگ بوده است.
همان طور که عنوان شد استراتژی نظامی برون مرزی ایران در اواسط عملیات فتح المبین در فروردین ماه سال ۱۳۶۱ مورد بررسی قرار گرفت. این بررسی ها در طول عملیات بیت المقدس نیز ادامه داشت و بعد از گذشت ۱۷ روز از فتح خرمشهر و اتمام عملیات بیت المقدس یعنی در ۲۰ خرداد ماه این طرح نهایی و مورد موافقت رهبر جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. مرحله چهارم عملیات بیت المقدس با هدف عبور نیروها از مرز بین المللی و رساندن خود به عارضه طبیعی اروند رود و شط العرب به منظور انجام پدافند طراحی شده بود. با پدافند یگان ها در امتداد ساحل شرقی رودخانه شط العرب به عنوان یک مانع طبیعی، عملیات پایان می یافت. در حین اجرای عملیات با عقب نشینی اصولی و به موقع ارتش عراق از امتداد رودخانه کرخه کور و کم شدن خط تماس ارتش عراق از ۱۸۰ کیلومتر به ۹۰ کیلومتر در فاصله طلاییه تا شلمچه عملا این مرحله از عملیات به اجرا درنیامد. زیرا ارتش عراق توانست استعداد دولشکر ۵ و ۶ را که عقب نشینی کرده بودند به یگان های مدافع این منطقه اضافه نماید. در واقع نیروهای ایرانی قصد انجام یک احاطه دور یا دورانی را داشتند تا بتوانند از پشت به دشمن حمله ور بشوند. آقای محسن رضایی فرمانده وقت سپاه در خصوص این مرحله از عملیات میگوید: هدف اصلی ما در عملیات بیت المقدس، عبور از مرز و پیشروی به سمت بصره بود و میخواستیم از این طریق خرمشهر را هم آزاد کنیم، اما زمانی که میخواستیم نیروهای خود را به سمت بصره بفرستیم، با آرایش نیروهای دشمن در مرز مواجه شدیم که با کمک لشکرهای ۵ و ۶ مانع حرکت ما به سمت بصره شدند. لذا ما به ناچار به سمت آزادسازی خرمشهر رفتیم. لذا از همان اول، ادامه جنگ پس از فتح خرمشهریا همزمان با آن ( بلکه قبل از آن ) در دستورکار بود اما به دلیل فرسودگی نیروهای ما طی یک ماه نبرد بی امان و لزوم تجدید سازمان آنها چاره ای جز چشم پوشی از تصرف بصره نداشتیم.(مصاحبه با مجله نگین ایران)
در طرح عملیات برای مرحله چهارم به منظور خروج از مرز قیدی گذاشته شده بود و آن هم اصل متداول نظامی بنا به دستور بود. در حقیقت نیروها پس از رسیدن به مرز میبایست نظر مقامات عالی رتبه را در مورد عبور از مرز جویا میشدند اما به دلیل خستگی و فرسودگی نیروهای خودی ناشی از چندیدن روز جنگ طاقت فرسا و نفس گیر دیگر پرسشی درباره خروج از مرز مطرح نشد. در واقع عملیات رمضان به نوعی مراحل باقی مانده از عملیات بیت المقدس نیز بود.
۴-۴.راهکارهای پیش روی ایران پس از آزادسازی خرمشهر
پس از پیروزی ایران در عملیات بیت المقدس عمده سرزمین های جنوبی اشغال شده ایران آزاد شد اما هنوز هزاران کیلومتر از خاک ایران در تصرف ارتش عراق بود از جمله: ارتفاعات حمیرین، قلاویزان، ( قلعه آویزان ) در جنوب مهران، نفت شهر و سومار. بنابراین باید موضوع بازپس گیری زمین های اشغال شده و همچنین نحوه ادامه جنگ مورد بررسی و گفتگو قرار میگرفت و بهترین استراتژی برای ادامه تعامل با عراق انتخاب میشد. از این رو سه گزینه پیش روی مسنولان ایرانی قرار داشت:

• پذیریش آتش بس و ترک مخاصمه بدون اعلام پایان جنگ و آغاز مذاکرات سیاسی

( آتش بس – مذاکره )

• ادامه جنگ بدون ورود به خاک عراق و تلاش برای بیرون کردن ارتش این کشور از مابقی سرزمین های اشغالی

( توقف – انتظار )

• جنگ با عراق تا حصول نتیجه و بدون محدودیت ورود به خاک عراق

( ضربه تعیین کننده _ تسلیم عراق )(علایی،۱۳۹۱: ۴۹۸)
۴-۵.تلاش برای رسیدن به صلح
۵-۴-۱.(آتش بس و مذاکره)
پس از عملیات بیت المقدس جهانیان به این باور رسیده بودند که جمهوری اسلامی ایران قدرتمند شده است و میتواند با اتمام جنگ و بیرون کردن عراق از خاک خود خیال صدورانقلاب به کشورهای دیگر را به سر بزند و حتی برای مبارزه با اسرائیل آماده بشود. یک هیئت میانجی از طرف سازمان کنفراس اسلامی وارد ایران شد و وزیر خارجه گینه از طرف احمد سکوتوره^[۲۱۶] نامه ای را برای رییس جمهور ایران آقای خامنه ای آورده بود مبنی بر اینکه ایشان به مکه هزیمت کنند. از صدام نیز چنین درخواستی شده بود. این در خواست در جلسه شورای عالی دفاع ایران مطرح شد و با آن مخالف شد. در روز ۲۰ خرداد ماه نیز بار دیگر آقای احمد سکوتوره که رئیس هیئت میانجی سازمان کنفرانس اسلامی بود از آقای خامنه ای رئیس جمهور ایران دعوت کرد که ایشان با صدام حسین در کشوری غیر از عربستان یکدیگر را ملاقات کنند. این پیشنهاد نیز مورد توافق قرار نگرفت.(هاشمی،۱۳۸۶: ۹۹) از طرفی اخباری ضد و نقیض درباره پیشنهادات غیر رسمی به ایران وجود دارد که از زبان افراد، روزنامه و خبرگزاری های مختلف بیان شده است. “هرالدتریبیون^[۲۱۷] به نقل از مقامی بحرینی درباره پیشنهاد عربستان به مقامات ایران مینوسید: دولت عربستان سعودی طی نامه ای برای مقامات ایران، پرداخت ۵۰ میلیارد دلار غرامت جنگی به ایران را تقبل نموده است. و در صورت موافقت ایران با پایان دادن جنگ، علاوه بر عراق، کشورهای عربی دیگر نیز حاضر به پرداخت قسمتی از خسارات وارده به ایران میباشند."(درودیان،۱۳۸۲: ۱۹۴)
” مجله تایم^[۲۱۸]، چاپ آمریکا، نیز به پیشنهاد دوستان عراق درخلیج فارس برای پرداخت ۵۰ میلیارد دلار اشاره میکند.”
“خبرگزاری رویترز^[۲۱۹] طی گزارشی درخواست ایران را مبلغ ۱۵۰ میلیارد دلار غرامت جنگی همراه با محاکمه ی صدام و بازگشت چند هزار رانده شده عراقی ذکر میکند. همچنین اشاره میکند که کشورهای خلیج فارس پذیرفته اند ۲۵ میلیارد دلار غرامت به ایران بپردازند اما دولت عراق هیچ تعهدی برای پرداخت غرامت به عهده نگرفته است."(همان،۱۳۸۲: ۱۹۶ آیت الله هاشمی رفسنجانی در کتاب خاطرات سال ۱۳۶۱ خود اظهار میدارد که این نوع صحبت ها شایعه پراکنی منابع غربی بوده است. آقای ولایتی وزیر امور خارجه ایران در دولت های مهندس موسوی و آیت الله هاشمی این ادعاها را کذب میداند. ایشان همچنین میگویند: از سوی سازمان ملل متحد، «اولاف پالمه»، نخست وزیر پیشین سوئد و «یان الیاسون^[۲۲۰]» قائم مقام وزارت خارجه این کشور و از سوی کنفرانس اسلامی، کمیته ای متشکل از«ضیاء الحق» رئیس جمهور پاکستان، «احمد سکوتوره» رئیس جمهور گینه، «داود جاوارا^[۲۲۱]» رئیس جمهور گامبیا، «بلند اولسو^[۲۲۲]» نخست وزیر ترکیه و «یاسر عرفات» رئیس سازمان آزادی بخش فلسطین به تهران سفر کردند. از سوی جنبش عدم تعهد هم وزرای خارجه چند کشور مأمور به رایزنی شده بودند که شامل وزرای خارجه کوبا و مالبیر، وزیر خارجه زامبیا، «ناراسیمها رائو^[۲۲۳]» وزیر خارجه هند و «فاروق قدومی^[۲۲۴]» وزیر خارجه فلسطین به تهران سفر می کردند و طی رایزنی های آنان هم هیچ پیشنهاد مشخصی که تأمین کننده خواسته های ما مبنی بر عقب نشینی به مرزها و دریافت غرامت بود، ارائه نشد.(مصاحبه با سایت انتخاب) (مصاحبه اختصاصی پژوهشگر با آقای درودیان)
اما از افرادی که مدعی پرداخت خسارت به ایران شده اند میتوان از ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور اسبق ایران و آقای عزت الله سحابی^[۲۲۵] عضو نهضت آزادی ایران نام برد. بنی صدر میگوید: پیشنهاد کشورهای خلیج فارس بود که حاضر بودند به ما غرامت بپردازند آنها گفتند ۲۵ میلیارد دلار و ما به ۵۰ میلیارد دلار کمتر قانع نشدیم. آقای سحابی نیز میگوید: در زمان فتح خرمشهر که شیخ های عرب پیشنهاد دادند اگر جنگ تمام شود ما صندوقی تاسیس میکنیم و حاضریم تا ۱۰۰ میلیارد دلار در این صندوق بریزیم به طوری که دو سهم برای ایران و یکی برای عراق که صرف بازسازی زیان های دوران جنگ کنند.(درودیان،۱۳۹۱: ۱۹۴)
باید این نکته را یادآور شد که قول پرداخت غرامت تنها دردی از ایران دوا نمیکرد. عنصر بی اعتمادی به صدام که بعدها با حمله او به کویت آشکار شد ایران را به شدت محافظه کار کرده بود. ایران علاوه بر پرداخت غرامت شروط دیگری داشت از جمله: خروج بی قید و شرط نیروهای عراقی از ایران، پرداخت غرامت قبل از شروع مذاکره، پرداخت غرامت توسط متجاوز.
مع الوصف ایران در راه اول که آتش بس و مذاکره بود سودی نمیبرد و این گزینه را از روی میز حذف کرد و به تحلیل گزینه های دیگر پرداخت.
۴-۴-۲.توقف بر روی مرز
همان طور که در مباحث قبلی توضیح داده شد، ایران توانسته بود اکثر مناطق جنوبی را آزاد سازد اما هنوز مناطقی در دست دشمن بود. با شکست خوردن پروژه مذاکره و آتش بس، ایران باید فکری به حال خروج نیروهای عراقی از سرزمین های خود میکرد. در حقیقت گزینه جنگیدن برای بیرون راندن نیروهای عراقی اجتناب ناپذیر بود.
از طرفی رهبر ایران امام خمینی تمایلی به ورود نیروهای ایرانی به خاک عراق نداشتند و معتقد بودند که اگر وارد بشویم به عنوان متجاوز شناخته خواهیم شد. در حقیقت میتوان ادعا کرد امام خمینی طرفدار این فکر طبق اندیشه دینی – انقلابی بودند اما با استدلال اعضای شورای عالی دفاع، نظر خود را تغییر دادند. بعدها صحبت هایی مبنی بر اینکه امام مخالف و یا موافق ادامه جنگ بودند مطرح شد اما در صحبت ها، نامه و بیانیه های امام خمینی (ره) تا پایان عمر ایشان صحبتی مبنی بر مخالفت و یا پشیمانی مبنی بر گرفتن تصمیم برای ادامه جنگ مشاهده نشد.^[۲۲۶]
۴-۴-۳. ورود بدون محدودیت نیروهای ایرانی به خاک عراق
هنگامی که عملیات فتح المبین در حال انجام بود، آیت الله هاشمی رفسنجانی نماینده امام خمینی در شورای عالی دفاع جمهوری اسلامی ایران، رایزنی های غیر رسمی خود را با ایشان برای کسب تکلیف به منظور عبور نیروهای ایرانی از مرز عراق را آغاز کرده بودند. ایشان در کتاب خاطرات خود در سال ۱۳۶۱ در تاریخ های ششم و یازدهم فروردین ماه مینویسند که امام خمینی با ورود نیروهای ایرانی به خاک عراق مخالفت میکنند. همچنین جلسات خود را در مورد نحوه ادامه جنگ و نظر امام خمینی در مورد آینده جنگ با چند تن از نمایندگان سابق مجلس شورای اسلامی ادامه میدهند. به هر ترتیبی نیروهای ایرانی در عملیات بیت المقدس نتوانستد وارد خاک عراق بشوند و این موضوع به عملیات بعدی موکول شد. در اینجا مسئله تصمیم گیری برای ورود به خاک عراق مورد بحث و گفتگو قرار میگیرد که در نهایت امام خمینی موافقت خود را برای ورود به خاک عراق اعلام میکنند. در واقع مدافع اصلی این اندیشه آقای هاشمی رفسنجانی بودند. ایشان اعتقاد داشتند که باید گروگانی از عراق داشته باشیم تا به اتکای آن بتوانیم حقوق ایران را بگیریم. در واقع فکر نظر آقای هاشمی این بود که ما قادر نیستیم ارتش عراق را بشکنیم، قادر نیستیم وارد بغداد شویم بنابراین قادر بود به پیروزی مطلق نظامی نیستیم اما میتوانیم یک پیروزی نسبی به دست بیاوریم تا جنگ را تمام کنیم و پیروزی نسبی آن است که ما با گرفتن یک منطقه حساس از عراق مثل جنوب این کشور یک برتری نظامی پیدا کنیم و بعد در مذاکرات سیاسی بنشینیم و امتیازات خود را از صدام بگیریم که حاصلش میتواند از بین رفتن صدام باشد.
۴-۶.شروع رایزنی رسمی با امام خمینی (ره)
در عصر روز سوم خرداد، آقایان موسوی نخست وزیر، خامنه ای رئیس جمهور و هاشمی رفسنجانی رییس مجلس شورای اسلامی ایران با امام خمینی دیدار و در مورد ادامه جنگ با ایشان مشورت میکنند. در این جلسه اصل موضوع ورود به خاک عراق بحث شد که با مخالفت امام خمینی روبرو شده است. اما دومین جلسه شورای عالی دفاع با امام خمینی در ساعت ۱۰ صبح ششم خرداد ماه تشکیل شده است. فرماندهان نظامی حاضر در جلسه این چنین استدلال کردند که اگر میخواهیم جنگ را ادامه بدهیم باید از مرز عبور کنیم تا در کنار یک عارضه طبیعی مانند اروند رود پدافند نماییم. امام خمینی بنا به دلایلی که گفته میشود با این نظر مخالفت میکنند:

• ” مردم عراق تصرف سرزمین خود را تحمل نمیکنند و آنهایی که الان با ما هستند، در آن صورت به ما به عنوان متجاوز نگاه میکنند. ورود قوای ایران به خاک عراق موجب افزایش انگیزه ارتش بعثی برای جنگیدن میشود. مردم عراق تا الان از صدام حمایت نمیکردند، چون صدام در خاک ما بود. اما اگر ما وارد خاک عراق شویم مردم حمایت میکنند و نباید مردم عراق را در مقابل خود قرار دهیم. آن گروه از مردم عراق که با جنگ صدام علیه ایران موافق نیستند، ممکن است با ورود ایران به خاک عراق در پشت صدام قرار بگیرند و از او حمایت کنند.

• الان ما از لحاظ بین المللی موضع بر حق داریم و متجاوز در خاک ما است. اگر وارد خاک عراق شویم، کشورهای جهان ایران را متهم به اشغالگری میکنند. دنیا ما را به عنوان متجاوز معرفی میکند و فشار تبلیغاتی می آورد.

• اگر وارد عراق شویم، مردم بی گناه عراق آسیب میبینند و اذیت میشوند. نباید در جنگ، مردم عراق که با ما نجنگیدند، آسیب ببینند، چون مردم عراق در نهایت با ما هستند.

• پس از ورود به خاک عراق، کشورهای عربی در حمایت از صدام صریح میشوند و تعصب عربیت خود را نشان میدهند. عرب ها که متفق نیستند و بعضی ها با ما هستند، پشت صدام قرار میگیرند و کار دشوار میشود."(علایی،۱۳۹۱: ۵۰۲)

همچنین در این جلسه استدلال های زیادی از طرف تیمسار ظهیرنژاد اورده شده که ما باید برای دفاع از خطوط مرزی پشت مانع طبیعی پدافند مناسب را انجام بدهیم . مع الوصف جلسه به سرانجام خاصی نرسید. نامه ای هفت صفحه ای از طرف سید احمد خمینی فرزند امام خمینی به ایشان تنظیم میشود که در آن آمده است که به نظر میرسد نظر جنابعالی در حال تغییر است.

بنابراین در مورد ایجابی که به مخاطب واصل شده، اصل بر قابل رجوع بودن ایجاب است. مشروط بر این که، نامه رجوع از ایجاب، پیش از این که مخاطب،قبولی خود را ارسال نماید،به او برسد و این که ایجاب غیر قابل رجوع نباشد.

علاوه بر کنوانسیون، در نظام حقوقی کامن لا^[۱۷۲] اصل بر قابل رجوع بودن ایجاب است، حتّی اگر ایجاب به صورت غیر قابل رجوع باشد؛ مشروط بر این که قبل از انعقاد قرارداد،نامه حاوی رجوع به مخاطب رسیده باشد. بر این اساس چون ایجاب کننده اختیار وسیعی برای رجوع از ایجاب داشت و ازطرفی چون طرف مقابل به علّت بی اطلاعی از رجوع یا عدم رجوع ایجاب کننده، مدّت طولانی را در بلاتکلیفی به سر می‌برد،"قاعده صندوق پستی”^[۱۷۳]پذیرفته شد و مقرّر گردید: به محض این که نامه قبول از طرف مخاطب ارسال شد،دیگر ایجاب قابل رجوع نیست؛ به عبارتی می بایست نامه رجوع قبل از ارسال قبول، به مخاطب برسد،تا رجوع مؤثّر واقع گردد.
امّا در خصوص کنوانسیون باید گفت: چون ماده ۲۳ کنوانسیون قرارداد را از لحظه ای که قبول ایجاب نافذ می شود، منعقد می داند و نیز برابر ماده ۲۴ کنوانسیون، قبول مانند سایر اعلام اراده ها از لحظه وصول به طرف مقابل نافذ است؛ بنابراین چون تا زمان وصول قبول به ایجاب قرارداد منعقد نشده، باید ایجاب را قابل رجوع دانست. لکن بند ۱ ماده ۱۶ این امر را منع کرده و به محض ارسال قبول،ایجاب را غیر قابل رجوع می‌داند.
گفتار دوم:آثار حقوقی ایجاب قبل از قبول در حقوق مدنی ایران
همانگونه که گفتیم، ایجاب پیشنهاد انجام معامله است واز مهمّ ترین آثار آن این است که برای طرف مقابل خود توانایی ویژه ای ایجاد می نماید تا مضمون آن را بپذیرد و عقد را با همه آثار خود تحقق بخشد. پیش از اعلام این پیشنهاد و قبول آن ازجانب طرف مقابل،بی گمان گوینده ایجاب به مضمون و محتوای عقد پایبند نمی شود،لکن پس از قبول،چنانچه قبول به هنگام و دارای شرایط لازم باشد،دو طرف عقد را متعهد و ملزم می نماید.
سؤالی که مطرح می شود این است که آیا گوینده ایجاب پیش از قبول طرف مقابل التزامی به نگاهداری آن دارد و ملزم به آن می باشد یا آزاد است که از آن عدول نموده و طرح عقد را بر هم بزند؟
پاسخ به این سؤال به دوصورت می باشد:
نخست این که: ایجاب به اطلاع طرف مقابل نرسیده باشد و طرف مقابل از این پیشنهاد هیچگونه اطلّاعی نداشته باشد؛ در این صورت قطعاً گوینده ایجاب،می تواند از پیشنهاد خود عدول نماید؛ زیرا ایجاب،مخلوق گوینده آن است پس چرا اراده ای که آن را آفریده توان از بین بردنش را نداشته باشد.
دوم این که: ایجاب به طرف مقابل برسد و او را آگاه سازد در این صورت اوضاع دگرگون می شود؛طرف مقابل به گفته گوینده ایجاب اعتماد کرده،به اندیشه پرداخته و در پی تمهید مقدّماتی می باشد تا پیشنهاد را به دلخواه گوینده ایجاب بپذیرد و بر هم زدن عقد از جانب ایجاب چه بسا باعث ورود خسارت به طرف مقابل گردد.
سؤالی که ممکن است مطرح گردد ،این است که اگر بر هم زدن عقد از جانب گوینده ایجاب منجربه ورود خسارتی به طرف مقابل گردد،آیا می توان او را مسئول خسارتی شناخت که در نتیجه این اقدام ناروا به بار آمده است؟
در واقع امری که مسأله التزام ناشی از ایجاب و مسئوولیّت پشیمان شدن گوینده آن را مطرح می‌سازد،ارتباط ایجاب به حقوق دیگران و آثار نامطلوب عدول از آن می باشد،که مباحث حقوقی را جهت رفع نیاز به دنبال خود می کشد.^[۱۷۴]
نتیجه بحث آثار اجتماعی و زیان های ناشی از عدول ایجاب به شرح ذیل می باشد:
۱-در صورتی که گوینده ایجاب صریح یا ضمنی اعلام نماید که در قبول یا عدول ازپیشنهاد آزاد می‌باشد و می‌تواند پیشنهاد را بر هم بزند؛ در این صورت نمی توان ادّعا کرد که گوینده ایجاب منجر به ورود خسارت به طرف مقابل گردیده و به اعتماد طرف مقابل بی اعتنا بوده است؛بلکه در این خصوص در اکثر موارد می بایست پیشنهاد را دعوت به انجام معامله شمرد.
۲-موردی که دو طرف نسبت به الزام آور بودن قرارداد توافق می کنند، درنفوذ چنین قراردادی تردید نیست؛ لکن سؤالی که پیش می آید این است که آیا نقض این پیمان ضمان آور است یا عدول از ایجاب را بی اثر می کند؟
در پاسخ به این سؤال به بررسی ایجاب ساده یعنی ایجابی که همراه با هیچگونه التزامی دایر بر نگاهداری آن نیست و ایجاب همراه با التزام یعنی ایجابی که در آن به طور صریح یا ضمنی تعهد می شود که پیشنهاد کننده تا مدّتی از آن عدول نکند، می پردازیم.
بند اول:ایجاب ساده
در خصوص این ایجاب و این که پیش از آن که ایجاب به قبول برسد، آیا ایجاب الزام آور است یا خیر؟در قانون مدنی ما حکمی وجود ندارد؛ بنابراین باید با توجّه به اصول حقوقی و مبانی اجتماعی و تاریخی قانون مدنی،قاعده کار استخراج گردد.
برخی^[۱۷۵] بر این عقیده اند که ایجاب پیش از قبول الزام آور نمی باشد در واقع آنان به مفهوم “تراضی"تکیه زده و گفته اند که هر دو اراده باید در یک لحظه وجود داشته و وجود یک اراده بدون اراده دیگر اثری به بار نمی آورد؛ به عبارتی این برخورد و وجود دو اراده است که التزام آور است و یک اراده از به تنهایی هیچگونه التزامی را به وجود نمی آورد.
لکن عدّه ای^[۱۷۶] بر این عقیده اند که چون ایجاب به تنهایی یک عمل حقوقی محسوب می شود، بنابراین به تنهایی و قبل از اعلام قبول طرف مقابل می تواند الزام آور باشد؛ به عبارتی ایجاب به طرف خطاب خود حقّی اعطا می کند که بر مبنای آن می تواند عقد را کامل سازد و تعهدهایی را که با ایجاب زمینه یافته است ایجاد کند؛ لذا در برابر این حق ایجاب کننده پایبند می شود.^[۱۷۷]
در این جا سؤالی که مطرح می گردد،این است که آیا ایجاب را می توان ایقاع محسوب نمود تا تعهدی را به وجود آورد؟
با توجه به مفاد ماده ۱۸۳ قانون مدنی که مقرّر داشته:“عقد عبارت است از این که یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول واقع شود.” و تعاریفی که از ایجاب ارائه گردیده است، ^[۱۷۸]به نظر می رسد که ایجاب را نمی توان ایقاع محسوب نمود تا تعهدی رابه وجود آورد؛ به عبارتی ایجاب هنگامی تعهد آور می شود که طرف مقابل آن را قبول نماید؛بنابراین پیش از قبول طرف مقابل، تعهدی که زمینه آن به وسیله ایجاب فراهم آمده است، محقق نمی شود و گوینده ایجاب را پایبند نمی نماید.
الف-آیا رجوع از ایجاب ساده ضمان آور است؟
همانگونه که گفته شد، قبل از اعلام قبول طرف مقابل، هیچگونه تعهدی برای گوینده ایجاب به وجود نمی آید؛ امّا این امر بدان معنا نیست که در صورت ورود خسارت به طرف مقابل گوینده ایجاب هیچگونه مسئولیّتی نداشته باشد؛ زیرا ایجاب حاوی اعلام اراده قطعی گوینده آن بر پیمان بستن است.امری که مخاطب به آن اعتماد می کند و بر مبنای این اعتماد به تمهید مقدّمات و صرف هزینه هایی می پردازد.حال اگر در این اثناء و به علت رجوع گوینده ایجاب به طرف مقابل خساراتی وارد آید،آیا می توان گوینده ایجاب را مقصّر نشناخت؟امروزه همه کم و بیش پذیرفته اند که شخص در مقام اجرای حق نیز ممکن است مرتکب تقصیر شود،آنگاه به قصد اضرار به کاری دست بزند یا حق را بگونه ای نامتعارف به کار برد؛^[۱۷۹]اینگونه ضررها باید جبران شود منتهی نه به علت رجوع از ایجاب بلکه به علت تقصیر گوینده ایجاب.
از نظر اصول اگر دادگاه مقتضی بداند،می تواند در مقام جبران خسارت،ایجاب کننده مقصّر را به انجام معامله اجبار نماید؛ زیرا به موجب ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی،تعیین طریقه و کیفیت جبران خسارت،با توجّه به اوضاع و احوال قضیه،با دادگاه است؛ولی حکم به انعقاد قراردادی که تراضی در آن وجود ندارد به عنوان وسیله جبران خسارت امری است که رویّه قضایی به دشوار آن را می پذیرد.
ب-لزوم اعلام رجوع به طرف مقابل
همانگونه که گفته شد،پیش از قبول، تنها اراده گوینده ایجاب حاکم بر ایجاب است و او است که می‌تواند مدّت اعتبار،تشریفات قبول و شکل رجوع از ایجاب را تعیین نماید. حال سؤالی که مطرح می گردد این است که اگر گوینده ایجاب شکل رجوع از ایجاب را تعیین ننماید، آیا باید رجوع از ایجاب به اطلاع طرف مقابل برسد یا اعلان اراده به تنهایی کافی است؟
در حقوق ما اثر اعلام اراده منوط به آگاه نمودن کسانی نیست که اراده به حقوق آنان ارتباط دارد و صرف اعلان اراده کافی است؛لکن برای حفظ نظم در روابط تجاری بهتر این است که رجوع از ایجاب به اطلاع طرف مقابل برسد تا او بیهوده به تهیه مقدّمات عقد نپردازد و از این حیث به او خساراتی وارد گردد.^[۱۸۰]
به نظر می رسد که برای حفظ نظم اجتماعی به خصوص در روابط تجاری و نیزجلوگیری از سلب اعتماد افراد به یکدیگر،باید رجوع از ایجاب به اطلاع طرف مقابل برسد؛ زیرا ممکن است او برای اعلام قبول هزینه‌هایی را صرف نماید و در صورت رجوع گوینده ایجاب از ان خساراتی به او وارد گردد.
سؤالی که مطرح گردد این است که اگرگوینده ایجاب بخواهد رجوع از ایجاب را به اطلاع طرف مقابل برساند،اعلام رجوع باید به چه صورت باشد؟ گفته شده: اعلام رجوع تشریفات خاص ندارد،در مواردی که ایجاب به عموم می شود رجوع از ایجاب می تواند از طریق آگهی در روزنامه باشد.^[۱۸۱] به بیان دیگر، بهتر است بگوییم به هر صورتی که اراده گوینده ایجاب به طرف مقابل اعلام می گردد رجوع از ایجاب نیز به همان صورت باشد.
بند دوم:ایجاب همراه با التزام
در این ایجاب به طور صریح یا ضمنی گوینده ایجاب متعهد می شود که ایجاب خود را تا مدّتی نگاهدارد و به مفاد آن پایبند باقی بماند و اینگونه ایجاب ممکن است به دو صورت باشد:
۱-موردی که گوینده ایجاب به طرف خطاب خود می گوید: به مفاد ایجاب مثلاً تا مدت یک ماه متعهداست، مشروط بر این که طرف مقابل فلان مبلغ را تا ظرف سه روز به حساب او بپردازد؛ در این صورت طرف قبول مبلغ را واریز تا از مهلت یک ماه برای اندیشیدن استفاده نماید.
۲-موردی که گوینده ایجاب، به طرف خطاب خود می گوید:به مفاد ایجاب تا مدّت یک ماه پایبند می‌ماند، لکن مبلغی را برای واریز نمودن و دادن مهلت تعیین نمی نماید. به عنوان مثال: بازرگانی به بازرگان دیگر پیشنهاد فروش یک تن برنج را می نماید و ضمن آن اعلام می نماید که تا یک ماه نسبت به پیشنهاد خود متعهد است.
در صورت اول چنانچه طرف قبول مبلغ مذکور را واریز نماید، گوینده ایجاب ملزم است که نسبت به مفاد ایجاب ظرف مهلت مقرّرپایبند باشد.
امّا تمام بحث در خصوص مورد دوم است که آیا گوینده ایجاب ملزم به نگاهداری مفاد آن است یا خیر؟
چون ایجاب ایقاع مستقلی نیست و جزئی از عمل حقوقی است که فقط زمینه سازی عقد را می کند، هرگاه ایجاب همراه با التزامی مبنی بر نگاهداری آن نباشد،گوینده ایجاب ملزم به نگاهداری آن نیست؛امّا اگر رجوع از آن یا اصل پیشنهاد همراه با تقصیر باشد،ضمان آور است و خسارات ناشی از این اقدام باید جبران شود.
لکن هرگاه ایجاب همراه با تعهدی مبنی بر نگاهداری آن باشد،این تعهد حقّ رجوع از ایجاب را ساقط می‌کند؛ زیرا هیچ مانعی وجود ندارد که ایقاع بتواند حقّی را از بین ببرد و التزامی را به وجود آورد و در بیشتر موارد عقد دیگری بین طرفین برای حفظ ایجاب منعقد می گردد که مبنای سقوط حق رجوع از ایجاب است.^[۱۸۲]
به نظر می رسد که در خصوص مورد دوم نیز بهتر است که گوینده ایجاب را ملزم به نگاهداری مفاد ایجاب بدانیم و تنها دریک مورد گوینده ایجاب می تواند از ایجاب عدول نماید،که طرف مقابل پیشنهاد او را رد نماید. در مقایسه با کنوانسیون به نظر می رسد،که حقوق ایران در این قسمت اختلافی با کنوانسون نداشته و در اکثر موارد ایجاب را قابل رجوع می داند. همانگونه که برابر مقرّرات کنوانسیون، اصل بر قابل رجوع بودن ایجاب است، مگر این که گوینده ایجاب خود را ملزم به نگاهداری آن نماید،که در این صورت ایجاب غیر قابل رجوع است.
مبحث دوم:احکام و مبانی ایجاب
همان طور که بیشتر در گفتاری تحت عنوان خصوصیّات ایجاب بدان اشاره شد، ایجاب باید کامل بوده،یعنی حاوی تمام عناصر اصلی قرارداد باشد.
در مورد عناصر اصلی قرارداد در حقوق داخلی و مقرّرات بین المللی باید فرق گذارد، چرا که در حقوق داخلی به علت دسترسی به طرف مقابل و وجود امنیّت بیشتر نیاز به تصریح یا حتّی تعیین برخی فاکتورهای لازم درحقوق بین المللی، نمی باشد. از جمله: در حقوق داخلی نیاز به بیمه کردن هر نوع قراردادی نمی‌باشد و یا تصریح و تعیین انتقال خطردر حقوق داخلی از جمله اموری است که حقوق داخلی آن را مشخص نموده و از جمله قواعد امری محسوب می شود که در برخی موارد نمی توان خلاف آن را در قرارداد شرط کرد. حال با یبان این توضیحات به بررسی مندرجات ایجاب در کنوانسیون و حقوق مدنی ایران می پردازیم.
گفتار اول: مندرجات ایجاب صحیح در کنوانسیون
“در قرار دادهای بیع بین المللی معمولاً ایجاب در بر گیرنده نکات و محتویات ذیل است:
۱.خصوصیّات کالا:نوع،کیفیت،مبدأ،وزن،رنگ؛
۲.قیمت و نحوه پرداخت:به چه مقدار و به چه پول رایجی پرداخت می شود،نقداّ پرداخت می شود یا نسیه،به صورت پایاپای پرداخت می گردد یا در قالب اعتبار اسنادی است،چک،سفته یا برات پرداخت می‌شود؛
۳.در مورد شرایط مربوط به بیمه کالا؛
۴.شرایط و زمان انتقال خطر(ضمان) و مالکیت کالا؛
۵.شیوه های حل و فصل اختلافات.”^[۱۸۳]
از بین بندهای فوق الذکر بندهای (۱،۲ و۵) تقریباً واضح بوده و نیازی به توضیح ندارد؛امّا در مورد بند ۳ که مربوط به بیمه کالا است و بند۴ به بیان توضیحاتی خواهیم پرداخت.
بند اول:شرایط مربوط به بیمه کالا
در خصوص این که ایجاب باید متضمن شرایط مربوط به بیمه کالا باشد یا خیر؟
در مقرّرات کنوانسیون، سخنی به میان نیامده است و تنها در بند ۳ ماده ۳۲ این کنوانسیون آمده است:
“چنانچه بایع مکلّف به بیمه کالا در رابطه باحمل آن نباشد،باید بنا به تقاضای مشتری،کلیّه اطلاعات موجود را که برای قادر ساختن مشتری جهت بیمه کالا ضروری است،در اختیار او قرار دهد.”