((فرایندی همه جانبه ، موزون و درون زا که در چارچوب آن توانایی های اجتماعات روستایی برای رفع نیازهای اساسی مادی و معنوی و کنترل موثر بر نیروهای شکل دهنده نظام سکونت محلی (اکولوژیکی ،اجتماعی ،اقتصادی ،نهادی و سرزمینی ) رشد و تعالی می یابد ))( موسسه توسعه روستایی ایران ،۳۵:۱۳۸۳) .
با این تعریف اهداف توسعه روستایی و توسعه پایدار عبارتند از :
امنیت غذایی ۲- افزایش مشارکت ۳-حفظ محیط زیست ۴- کاهش فقر(افتخاری ،۱۴۶:۱۳۸۲).
با عنایت به آنچه امد میتوان گفت که پایداری در توسعه روستایی به عنوان استراتژی (راهبرد) مورد توجه قرار گرفته است و گفته میشود که این استراتژی برای نیل به افق توسعه مطلوب خود از منابع زیر تاثیر میگیرد :
توانمند سازی اجتماعات روستایی و پذیرش انسان روستایی به عنوان محور توسعه
طرفیت سازی برای توسعه و شکل گیری سرمایه های اجتماعی و نهادی
اقتصاد محلی ، متنوع ، پویا و پایدار
پایدار سازی فرایند تعامل انسان روستایی و اکوسیستم پیرامونی و بهره برداری بهینه از آن ( موسسه توسعه روستایی ایران ، ۵۲:۱۳۸۳).
بر چنین راهبردی اصولی حاکم است و عبارتند از :
-
- اصل احتیاط
-
- اصل برابری درون نسلی و بین نسلی
-
- اصل استفاده پایدار از منابع
-
- اصل نگهداری تنوع زیستی
-
- اصل امنیت اقتصادی و رفاه اجتماعی
-
- اصل کنترل و مشارکت موثر ( موسسه توسعه روستایی ایران ،۳۶:۱۳۸۳) .
۲-۱-۵.مسکن پایدار روستایی
مسکن پایدار روستایی به مفهوم مسکنی که از لحاظ اقتصادی متناسب،از لحاظ اجتماعی قابلقبول ،از نظرفنی وکالبدی امکان پذیرو مستحکم و سازگار بامحیط زیست باشد(Charles,2007:3). مسکن پایدار نقش با اهمیتی در ثبات خانواده ، رشد اقتصادی و اجتماعی و بالا بردن ضریب ایمنی افراد و خصوصا ارتقای فرهنگی و آرامش روحی اعضای خانواده دارد و در کل سیستم نیز تاثیر می گذارد(آسایش ،۶۵:۱۳۷۵). موارد زیر را می توان به عنوان ویژگی های واحدهای مسکونی پایدار برشمرد:
الف . ساختمانی که کمترین تاثیر را بر محیط به جا می گذارد و مناسب جامعه محلی می باشد.
ب . ساختمانی که به لحاظ انرژی کارا باشد و طوری طراحی شده باشد که مصرف انرژی را از طریق عایق گذاری موثر و سیستم گرمایشی و سرمایش مناسب حداقل کند .
پ . ساختمانی که دسترسی خوب به شبکه حمل و نقل عمومی داشته باشد.
ت . ساختمانی که حداقل ضایعات را در ساخت و بیشترین استفاده مجدد را از مصالح بومی داشته باشد .
ث . ساختمانی که طوری طراحی و ساخته شده باشد که ساکنین را از طریق نصب تجهیزات و قطعات کاراتر قادر به استفاده کمتر آب کند.
ج . ساختمانی که طوری طراحی شود که بازیافت و (composting) را برای ساکنین آنان کند ( سرتیپی پور ،۱۳۸۴: ۳۲-۳۱) .
۲-۲.مسکن و نظریات مربوط به آن
ابعاد گسترده مسکن باعث شده است تا شاخه های علمی مختلف به نوعی آن را مورد بررسی قرار دهند و در هر رشته دانشمندان نظریاتی را در مورد آن بیان داشته اند در این قسمت نظرات شخصیت های مختلف علمی در مورد اهمیت ومسئله مسکن بررسی می شود.عبدالرحمن بن خلدون دانشمند بزرگ اسلامی در رابطه با علت ایجاد ساختمان چنین می گوید: ((انسان بر سرشتی آفریده شده که به سرانجام کار وآینده زندگی می اندیشد و از این رو ساخت پناهگاه را برای از بین بردن رنج گرما و سرما برمی گزیند))(ابن خلدون ،۴:۱۳۶۶).
اهداف اجتماعی مسکن را می توان در قالب فراهم آوردن سرپناه کافی یا متعارف برای تمام مردم ، زندگی جمعی ، احساس افتخار اجتماعی ،احساس انطباق با محیط جمعی ، داشتن ثبات اقتصادی ،سرمایه گذاری اقتصادی ،اجتماعی ومشارکت خانوادگی در یک محیط جمعی را مشاهده کرد(طهماسبی ،۱۶:۱۳۷۲). لوکوربوزیه معتقد است که مسکن باید اجتماع افراد خانواده را ممکن ساخته ،ضمنا استقلال هر کدام را حفظ کند تا همگان از هم زندگی جدا و مجزایی داشته باشند(توسلی ،۱۶۴:۱۳۷۸) ویسنتین چرچیل گفته است ((ما ساختمان ها را شکل می دهیم و سپس ساختمان ها مارا شکل می دهند)) وین واتر می گوید از آنجایی که مسکن سرپناهی در مقابل عناصر آزار دهنده محیط خارج است . لذا به منزله مکانی است که مردم در آن انرژی خود را تجدید می کنند و با انرژی های جهان خارج مقابله می کنند.لذا خانه عمدتا وسیله است که مردم در آن انرژی خودرا تجدید میکنند و با انرژیهای جهان خارج مقابله می کنند.لذا عمدتا خانه وسیلهای است که افرادی که از بقیه جامعه بریده شده اند میتوانند در مقابل تهدیدها و حملات بیشتر پناه یابند.به نظر او این جنبه از خانه برای زنان از اهمیت خاصی برخوردار می باشد(ورسلی،۷۵:۱۹۹۸). باستیه و درز ،روابط انسان و مکان را یکی از عوامل رشد و دگرگونی شهرها دانستهاند و لزوم اسکان یافتن را تمایل همگانی به داشتن مالکیت مسکن ،روابط بین مالکان و مستاجران ،دخالت دولت وزمامداران مملکتی در این روابط بویژه در مسیر توسعه ساخت مسکن و به طور کلی دستیابی به مالکیت از آن جمله اند .مالکیت مسکن از نظر همه ملت ها نشانه موفقیت اجتماعی و امنیت به شمار می رود و تمایلی فراگیر است. از آنجایی که مسکن زندگی روزمره و خانوادگی ،سلامت جسمی و روحی ،حسن اخلاق و طول عمر را تحت تاثیر قرار می دهد.عامل عمده نابرابری و نیز همبستگی اجتماعی به شمار می رود .مالکیت مسکن نشانه آشکار ارتقای سطح زندگی است (باستیه و درز،۲۹۶:۱۳۷۷) .
۲-۳.اهمیت مسکن در زندگی انسان
مسکن یا سرپناه یکی از نیازهای اساسی انسان را تشکیل می دهد. در بین نیازهای انسان ،دسترسی به مسکن (به عنوان یک نیاز سکونتی) مشکل تر و محدودتر است.
بحث در این است که نیاز سکونتی یا سرپناه اولیه چیست؟کم وکیف آن چگونه است شیوه ها و روش های دست یابی و تامین آن کدامند؟
چه افراد و گروه هایی در چه شرایطی تقدم برخورداری از آن را دارند؟راه حل ها و زمینه های فراهم کردن مسکن از سوی دولت با در نظر گرفتن هدف های توسعه اقتصادی و اجتماعی چگونه است؟
همواره در بین محققان ،برنامه ریزان و تصمیم گیران بر سر تامین نیازهای سکونتی و حقوقی و اجتماعی افراد جامعه در پاسخ به سوال های مذکور در فوق ،بحث های مستمری برانگیخته شده است . مقوله مسکن گسترده و پیچیده است و ابعاد متنوعی دارد و نمیتوان تعریف واحدی ارائه کرد مسکن یک مکان فیزیکی است و به عنوان سرپناه نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب می آید،در این سرپناه برخی از نیازهای اولیه خانواده یا فرد مانند خوراک ،استراحت ،حفاظت در برابر شرایط جوی تامین می شود(اهری، ،۷:۱۳۶۷). مسکن فضایی است محصور،ثابت ومستقل از زمین ها و ساختمان های مجاورخود که تمام یا قسمتی از سطح آن مسقف بوده و برای سکونت ساخته شده و دارای هیچ گونه فضای خاص فعالیت اقتصادی (اعم از خدماتی و تولیدی)نیست و به عنوان محل سکونت مورد مطالعه قرار گرفته است(همان منبع ،۲). مسکن نیازی است که در محیط های مختلف جغرافیایی و متناسب با نیازها و استعدادها از یک طرف و محدودیت های اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی از طرف دیگر شکل خاص یافته است .مسکن ماوایی است که ماهیت بودن را برای انسان مشخص می سازدو بهبود کیفیت زندگی از هدف های اساسی در تمام برنامه ریزی ها میباشد.تامین مسکن متناسب با شرایط زندگی از مهمترین اهداف انسان ها می باشند.
مسکن در ثبات اقتصادی و بهزیستی خانواده نقش اساسی دارد و این عامل از جنبه اجتماعی بسیار قوی برخوردار است زیرا فقر و عدم تامین اقتصادی ازوجود مسایل اجتماعی و بی ثباتی به شمار می رودوفرصت های شغلی ،دوری و نزدیکی مسکن به محل کار ،هزینه های رفت وآمداز عوامل اقتصادی تاثیرگذار بر امر مسکن هستند به مثابه نوعی سرمایه گذاری دارای مفهوم اقتصادی و به عنوان شکلی از پس اندازنیز منافع ویژه برای برای ساکنان در بر دارد ارزش آن به عنوان یک کالای مطلوب مفید قابل توجه است . برنامه های مسکن را می توان به صورتی تدوین کرد که منافع حاصل از آن به شکل پس انداز شخصی به حداکثر برسد(اهری ، ۴:۱۳۶۷) .
۲-۴.نقش مسکن درفرایند توسعه اقتصادی و اجتماعی و اهمیت آن
مسکن در توسعه اقتصادی و اجتماعی بویژه از نظر نقش آن در ایجاد اشتغال ،جذب مازاد ظرفیت تولید ، افزایش ارزش افزوده و تقویت بنیه اقتصادی اهمیت خاصی دارد (چپرلی ،۹:۱۳۸۶) .نگاه سیستمی به کالبد و مسکن روستاها به طور کلی اجزاء تشکیل دهنده سکونتگاه و مسکن را شناسایی و ارتباط آنها را با یکدیگر راکشف نماید در شکل گیری توسعه روستایی و کالبدی و مسکن مناسب اثرات تعیین کننده ای به جای میگذارد (Mitlin,1997:78) .
جایگاه مسکن در فرایند توسعه را می توان به شرح زیر خلاصه نمود :
مسکن مناسب برای ارتقا و تکامل انسان ضروری است،مسکن((چهارچوبی فیزیکی است که در ان منابع اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی بشری قابل دسترسی،غنی و آمیخته می شود))؛(اطهری،تاج بخش،۱۲:۱۳۶۷).
مسکن مناسب عرصه ی لازم را برای توسعه منظم و هماهنگ جامعه فراهم می آورد؛
مسکن مناسب قابلیت تولید فردی را که لازمه رشداقتصادی است بالا می برد؛
فعال بودن بخش مسکن به طور مستقیم و غیر مستقیم ایجاد اشتغال می کند،زیرا صنعت ساختمان ۵۰ تا ۵۵ درصد محصولات بخشهای صنعتی را مورد استفاده قرارمی دهد(جلالی،۱۶:۱۳۷۸). طبق پژوهش به عمل آمده از سوی سازمان ملل ایجاد هر شغل جدید در بخش ساختمان ومسکن ،منجر به ایجاد سه شغل جدیددر سایر بخشهای اقتصادی می شود(نیکوسرشت،۳۵:۱۳۷۲).
تقویت بخش مسکن به توسعه صنعت ساختمان که برای توسعه اقتصادی و اجتماعی ضروری است کمک می کندو با به تحرک درآوردن صنایع ساختمانی عده زیادی از مهاجران و بیکاران بدون مهارت را می توان در آن به کار گمارد
(جورج،۳۶:۱۳۵۷).
صنعت ساختمان با شتاب زیادی در بقیه اقتصاد اثر دارد زیرا در مراحل اولیه توسعه ،افزایش فعالیت های ساختمانی بر آهنگ رشد اقتصادی افزوده و در مراحل بعدی خود تحت تاثیر رشد اقتصادی گسترش می یابد؛
مسکن می تواند باعث توزیع متناسب جمعیت با توجه به سیاست های ملی و منطقه ای شود؛
مسکن کانون و محرکی برای پس انداز شخصی به وجود می آورد.مقادیر زیادی از این پس اندازها بیهوده برای مساکن نامناسب مصرف می شود که فقط از طریق برنامه ریزی موثر می تواند افزایش یافته و به مصارف بهتر و بادوامتر برسد؛
مسکن بر تحقق عدالت اجتماعی به علت ایجاد اشتغال و رفع بیکاری موثر است؛
سرمایه گذاری در امر مسکن باعث کاهش نقدینگی و کنترل تورم می شود؛
