گل جالیز در خاکهای قلیایی، خاکهای با مقدار کم نیتروژن و زهکش شده فعالیت بهتری دارد. همچنین به گیاه میزبان سالم برای تولید تعداد گل و بذر فراوان نیاز دارد.(Losner et al., 1998)
اتگگنهو و همکاران (Etagegnehu et al., 2004) می گویند، روش های کنترل گل جالیز به دلیل کمبود کنترل مکانیکی و علفکش های انتخابی محدود می باشد. در این راستا استراتژی های گوناگون جایگزین آزمایش شده اند و استفاده از کودهای نیتروژنه یکی از روش های جالب توجه بوده است.
پرس (Press, 1995) در مطالعه ارتباط نیتروژن با مدل رشد گیاهان انگل می گوید، اثر و نفوذ گیاهان هرز انگل روی میزبانانشان بوسیله تعدادی از متغیر های زنده و غیر زنده و همچنین حاصلخیزی خاک به عنوان عامل اصلی و بویژه نیتروژن در دسترس تعیین می گردد.
در طی تکامل، گیاهان انگلی توانایی برای تغذیه را از گیاهان میزبان به دست آوردند و خاک های با حاصلخیزی کمتر را ترجیح دادند. گزارش ها اثرات بازدارندگی نیتروژن بر روی رشد گل جالیز بر اساس مطالعات مزرعه ای، گلخانه ای و آزمایشگاهی که معمول بوده به مطالبی در قرن نوزدهم بر می گردد وقتی که کشاورزان از کود و کمپوست برای کاهش رشد گل جالیز استفاده می کردند (Nandula, 1998).
مقادیر بالای نیتروژن در شرایط آزمایشگاهی سبب کاهش آلودگی O.crenata می شود ((Kasasian, 1973. در سایر گونه های گیاهی کود فسفر عامل تعیین کننده ای در آلودگی O.crenata نشان نداد (Mesa-García et al., 1984).
آلودگی به انگل گل جالیز سبب کاهش ارتفاع ساقه، طول ریشه، تعداد شاخه ها و تعداد و کل سطح برگها در گیاه میزبان می شود. در نتیجه وزن تر و خشک میزبان کاهش می یابد. آلودگی سبب افزایش ظرفیت نیتروژن، کلسیم و منیزیم خصوصاً در برگهای میزبان می شود. این حقیقت با به تعویق افتادن رشد میزبان در ارتباط است. ظرفیت های فسفر و پتاسیم در گیاه میزبان آلوده کاهش یافته که به دلیل انتقال سریع عناصر غذایی به گیاه انگل می باشد.
توان ضعیف گیاهان انگلی نظیر گل جالیز برای دریافت نیتروژن غیر ارگانیک نشان دهنده وابستگی آنها برای بدست آوردن نیتروژن ارگانیک از میزبان است (Nandula, 1998).
محققین در رابطه با نحوه تاثیر کودهای شیمیایی در کاهش خسارت گل جالیز نظرات متفاوتی دارند: گیاهان اتوتروف نیتروژن را بوسیله تثبیت نیتروژن و یا به صورت فرم آمونیوم از خاک جذب می کنند. در طی تکامل، گل جالیز توانایی حفظ متابولیسم نیتروژن را از دست می دهد (Nandula, 1998). غیاب یا کمبود فعالیت آنزیم های آسیمیلاسیون نیتروژن در گل جالیز ممکن است بیانگر این باشد که گل جالیز به فرم های نیتروژن آلی از گیاه میزبان نیاز دارد. انتقال اسیدهای آمینه و آمیدها به گل جالیز و دیگر انگل های نهاندانگان دیده شده است.
وجود فعالیت باکتریایی، شرایط اکولوژیکی و زراعی در مزرعه موجب می گردد که در اثر نیتریفیکاسیون آمونیم به نیترات تبدیل شود و به دلیل این که نیترات تاثیری بر روی کاهش خسارت گل جالیز ندارد بدین ترتیب تاثیر کود بر روی گل جالیز از بین می رود. علاوه بر این در شرایط آزمایشگاهی انجام نیتریفیکاسیون و تبدیل آمونیوم به نیترات به کندی صورت می گیرد در حالی که در مزرعه تبدیل آمونیم به نیترات با سرعت زیادی انجام می شود. بنابراین نتایج ضعیف تری را که در رابطه با تاثیر کودهای نیتراته در شرایط زراعی نسبت به شرایط آزمایشگاهی به دست می آید این گونه توجیه می شود (Foy et al., 1987) .
بررسی کنترل تلفیقی گل جالیز در گیاهان لگوم در کشور سوریه نشان داد که در اکثریت بررسی های آزمایشگاهی انجام شده افزودن نیتروژن سبب کاهش رشد گل جالیز گردید. اما تنها در تعداد کمی از آزمایشهای مزرعه ای انجام شده افزودن نیتروژن باعث کاهش آلودگی به گل جالیز شد. مقدار کودهای معدنی که به زمین افزوده می گردد نسبتا کم است، این مقدار تنها جهت جبران عناصر از دست رفته بر اثر برداشت محصول قبلی اضافه میشود. برای آنکه کاهش چشم گیری در آلودگی به گل جالیز مشاهده گردد نیاز به مصرف مقدار بیشتری از کودهای نیتروژنه است.
گلدواسر و همکاران (Goldwasser et al., 2001) به این نتیجه رسیدند که اجزای چهارگانه آمونیوم به عنوان ضدعفونی کننده سطوح برای از بین بردن بذور انگل مناسب بوده و در استرالیا از نیپروکات استفاده شده که سبب کاهش ماندگاری بذور تا میزان ۸% گردید.
اتاگگنهو و همکاران (Etegegnehu et al., 2004) نشان دادند که گل جالیز در گلدان های با کمبود نیتروژن یا ماده آلی و یا بدون آنها ظهور کرد. کود اوره در اندازه ۲۰۷ تا ۲۷۶ کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص، نیترات و سولفات آمونیم در مقدار ۲۰۷ کیلوگرم ازت خالص در هکتار و کود آلی دامی(بز) ۲۰ تا۳۰ تن در هکتار در کاهش انگل و افزایش رشد گوجه فرنگی نقش بسزایی داشت. مقدار ۲۷۶ کیلوگرم سولفات و نیترات آمونیم در هکتار برای گیاه گوجه فرنگی آسیب رسان نشان داد. با افزایش مقدار نیتروژن، تعداد و وزن خشک اندام هوایی گل جالیز کاهش یافته و عملکرد گوجه به طور خطی افزایش نشان می داد. این نتایج نشان داد که گل جالیز و آلودگی آن در گوجه فرنگی با افزایش مقدار نیتروژن خاک کاهش می یابد.نتایج این تحقیق نشان داد که، اوره در حد ۲۷۶ کیلوگرم در هکتار و نیترات آمونیم ۲۰۷ کیلوگرم در هکتار، موثرترین عوامل در کاهش انگل و افزایش رشد گیاه گوجه فرنگی بودند. همچنین افزودن نیترات آمونیم و سولفات آمونیم به مقدار ۲۷۶ کیلوگرم در هکتار سبب کاهش در گل جالیز شد، اما برای گیاه گوجه فرنگی آسیب رسان بودند. نتایجی مشابه بوسیله (Abu-Irmaileh, 1981) گزارش شد که مقادیر بیشتر نیترات آمونیم و سولفات آمونیم سبب آسیب به گیاه توتون و گوجه فرنگی می شود.
در این آزمایش متوسط تعداد گل جالیز متصل شده روی ریشه گیاه گوجه فرنگی در گلدان های بدون تیمار کودی ۲۱ عدد بود. بیشترین تعداد گل جالیز در گلدانهای با مقدار کم ۶۹ کیلوگرم در هکتار نیترات آمونیم، سولفات آمونیم و اوره با متوسط تعداد گل جالیز متصل شده روی گوجه فرنگی به ترتیب ۱۳، ۱۶، ۱۵ بودند.
به طور کلی بیشترین کاهش انگل گل جالیز در گلدان های کود داده شده با نیترات آمونیم، سولفات آمونیم و اوره به مقدار ۲۷۶ و ۲۰۷ بود. مقادیربیشتر نیترات آمونیم و سولفات آمونیم به جهت خسارت زایی روی گیاه گوجه فرنگی مناسب نیستند. تعداد میانگین گل جالیز در گلدان های با مقدار زیاد کود ۳ تا ۵ عدد بود. وزن خشک اندام هوایی گل جالیز در گلدان های بدون تیمار، بالای ۵/۵ گرم بود، حال آنکه وزن خشک اندام هوایی گل جالیز در گلدان های خوب تیمار شده با کود ۳۵/۱ گرم بوده است. بنابراین نیترات آمونیم، سولفات آمونیم و اوره در مقدار ۲۰۷ کیلو در هکتار مقدار مناسب و مطلوب در کنترل گل جالیز بود (Etagegnehu et al., 2004).
نتایج نشان داد که بیشترین تعداد میانگین و وزن خشک اندام های هوایی گل جالیز و کمترین عملکرد میزبان از گلدان های بدون تیمار کودی به دست آمد. عملکرد گوجه فرنگی با کود پیشنهاد شده و بدون بذور انگل برابر با افزودن کود بز به مقدار ۲۰ تا۳۰ تن در هکتار به همراه بذر انگل نشان داد.
استفاده ازمقادیر بالای نیتروژن سبب کاهش گسترش آلودگی O.crenata و O. aegyptica گشته و نیتروژن آلودگی O. ramosa در گوجه فرنگی و توتون را کاهش می دهد و سبب کاهش آلودگی O. crenata در باقلا می شود (Etagegnehu et al., 2004).
(Abu-Irmaileh, 1981) گزارش کرد که، نیترات آمونیم و سولفات آمونیم سبب کاهش در مقدار وزن خشک گل جالیز متصل به گیاهان گوجه فرنگی و توتون در گلدان می شوند.
نیترات آمونیم با فسفات پتاسیم یا فسفات آمونیم به تنهایی موثرترین عوامل در کاهش آلودگی به O. aegyptica با افزایش رشد گیاه گوجه فرنگی بودند.(Rakesh et al., 1989)
استفاده از مقادیر زیاد فسفر خصوصا در کشت زود هنگام، در شرایطی که گیاهان دچار آلودگی شدید به گل جالیز باشند، موثر نشان داد. کاهش قند و پتاسیم عوامل اسمزی عمده در بافتهای گیاهان انگل بودند. کلسیم تنها ماده مغذی بود که در بافتهای میزبان بعد از آلودگی افزایش یافت، این موضوع احتمالا به دلیل مکانیزم دفاع خود به خودی که توسط میزبان به کار گرفته شده است، می باشد (Kirollos et al., 1993).
مومرا و فرد(Mumera and Fred, 2000) به این نتیجه رسیدند که، آلودگی به گیاه انگل استریگا به طور کلی با افزایش مقدار نیتروژن در دسترس گیاه میزبان کاهش پیدا می کند، تاثیر نیتروژن تاحدی بستگی به شدت آلودگی داشته و همه مقادیر نیتروژن استفاده شده در تحقیق سال ۱۹۹۰ سبب کاهش آلودگی شدند، درحالیکه فقط مقدار ۹۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن درتحقیق سال ۱۹۸۹ سبب کاهش آلودگی گردید. گرچه جذب نیتروژن در جریان دوره رشد رویشی نسبت به تیمار پاسخی نداد، اما نیتروژن در دسترس در جریان رشد زایشی وزن ماده خشک خوشه میزبان را تغییر داد. بر پایه اطلاعات بدست آمده کود نیتروژنه می تواند با تغییر جذب مواد در بخشهای مختلف گیاهی بر روی کاهش آلودگی استریگا در مزارع ذرت موثر واقع شود.
گل جالیز در گوجه فرنگی با افزایش نیتروژن خاک کاهش می یابد. به دلیل ارتباط نزدیکی که بین گیاه میزبان، گیاه انگل و محیط وجود دارد، مشخص کردن مکانیزمی که سبب کاهش آلودگی گل جالیز با نیتروژن می گردد دشوار است(Jain and Foy, 1992).
وست وود و فوی (West wood & Foy 1999) می گویند، آزمایش های مختلف روی عناصر غذایی گوناگون یا عوامل خاک زی بیانگر این مطلب است که مواد غذایی در ارتباط بین گیاه میزبان و گیاه انگل در بیش از یک طریق تاثیر گذار هستند.
همانطور که توسط جین و فوی(Jain & Foy , 1992) گزارش شده است، افزودن کود آلی و کودهای نیتروژنه سبب بهبود عملکرد گیاه زراعی میزبان از طریق تاثیر کودها بر کاهش آلودگی به گیاه انگل می شود. اما نتایج دیگر به تاثیر سودمند و مستقیم کودهای نیتروژنه بر بهبود فعالیت گیاه زراعی و مقاومت آن به حمله و اتصال گیاه انگل اشاره دارند.
وست وود و فوی (Westwood and Foy, 1999) در مطالعه اثر نیتروژن روی جوانه زنی و نمو اولیه گل جالیز گزارش کردند که مقدار زیاد نیتروژن باعث کاهش شدت خسارت به گیاه زراعی از سوی گل جالیز و علف جادو می گردد. آنها می گویند نیترات آمونیم و فسفات آمونیم، سبب کاهش بیوماس گیاه انگل O.ramosa در گیاهان توتون و گوجه فرنگی کشت شده در گلدان می شوند. (Westwood and Foy, 1999) گزارش می دهند که، عمل پارازیتیسم گل جالیز با بهره گرفتن از نیترات سدیم، نیترات پتاسیم، فسفات سدیم و ترکیبی از نیترات آمونیم و فسفات پتاسیم کاهش می یابد. نیتروژن خسارت علف جادو بر روی سورگم را کاهش می دهد و این تاثیر را از طریق افزایش توانایی میزبان برای حفظ پتانسیل اسمزی انجام می دهد. سولفات آمونیم و اوره درصد جوانه زنی و طویل شدن گل جالیز را در طی مراحل پیش جوانه زنی و جوانه زنی کاهش داده، گرچه تاثیر بیشتر زمانی حاصل گردید که کوددهی در طی دوره جوانه زنی انجام شد.
تعداد زیادی از محققین مسمومیت مستقیم بذور گل جالیز و استریگا بوسیله نیتروژن را ثابت کرده اند. حیدر و همکاران (۱۹۹۹) به این نتیجه رسیدند که اثر آفتاب دهی به همراه کود مرغی سبب از بین رفتن بذور گل جالیز در اعماق خاک گردید. کود مرغی نیز به طور گسترده ای سبب افزایش عملکرد کلم شد.
حیدر و همکاران(Haidar & Sid hamed, 2002) نشان دادند که کود آلی بز تنها تیماری بود که آلودگی گل جالیز را در سراسر فصل رشد به مقدار زیادی کاهش داد و وزن خشک اندام هوایی گیاه انگل را ۵/۵۸% کاهش داد. دیگر تیمار ها تنها سبب کاهش شدید آلودگی گل جالیز در ابتدای فصل شدند، اما تاثیر شدیدی روی وزن خشک اندام هوایی نشان ندادند.
حیدر و همکاران (Haidar & Sid hamed, 2002) به این نتیجه رسیدند که گوگرد به تنهایی روی کاهش رشد و آلودگی گل جالیز و افزایش عملکرد بادمجان یا سیب زمینی بی تاثیر بود. برای هر دو گیاه مذکور کود مرغی به تنهایی یا همراه با گوگرد در همه آزمایش ها در کاهش رشد و آلودگی ابتدای فصل به گل جالیز در مقایسه با تیمار شاهد موثر بود.
ژوئل (Joel, 1998) نشان داد که مواد آلی و کودهای نیتروژنه افزوده شده به خاک می تواند مانع آلودگی به گیاه انگل استریگا شود. نتایج نشان می دهد که ترکیب مقادیر زیاد از ماده آلی تازه ( در اینجا ساقه و برگ ذرت) و مقادیر کافی از کودهای نیتراته، سبب افزایش محدود تعداد بذور استریگا می شود، حتی اگر استریگا در شرایط تولید بذر باشد. ژوئل(Joel, 1998) می گوید، در آزمایش های مزرعه ای با مقادیر کمتر کود شیمیایی و ماده آلی ( کل کود نیتراته به اضافه مواد دیگر کمتر از ۶۰ کیلوگرم در هکتار) کاهش بانک بذر استریگا در مقایسه با افزودن تنها ۶۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن در طول چهار فصل، کمتر بود.
بابائی و همکاران(۱۳۸۹) با بررسی چند نوع کود شیمیائی در کاهش خسارت گل جالیز به میزبان گوجه فرنگی، کودهای نیترات آمونیوم، فسفات آمونیوم در مقادیر ۱۵۰، ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار و سولفات آمونیوم در مقادیر ۲۵۰ و ۵۰ کیلوگرم در هکتار را در سال های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ بررسی کردند. نتایج نشان داد که تیمارهای سولفات آمونیوم ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار و سولفات آمونیوم ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار بهترین عملکرد گوجه فرنگی و کاهش رشد گل جالیز را در پی دارد.
کاربرد کود نیترات آمونیم به مقدار ۴۰ کیلوگرم در هکتار موجب کاهش تعداد اندام هوایی گل جالیز و افزایش عملکرد باقلا گردید. در اثر افزایش کاربرد کودهای سولفات آمونیوم و نیترات آمونیم از صفر تا ۱۵ کیلوگرم در هکتار تعداد اندام هوایی و وزن خشک گل جالیز در گوجه فرنگی کاهش یافت. همچنین کاربرد کود نیترات آمونیم در مقادیر ۲۵/۰، ۷۵/۰ و ۱ تن در هکتار در ۵ و ۴۰ روز پس از کاشت سیب زمینی موجب کاهش خسارت گل جالیز گردید (Haidar et al., 2003). علاوه بر این موارد، پیش آماده سازی بذور گل جالیز با کلرید سدیم موجب کاهش درصد جوانه زنی گل جالیز در گوجه فرنگی گردید. همچنین پیش آماده سازی بذور گل جالیز با اسید فسفریک موجب کاهش درصد جوانه زنی گل جالیز در گوجه فرنگی شد..
جین و فوی(Jain & Foy, 1992) به این نتیجه رسیدند که تاثیر کودهای اوره و سولفات آمونیم در کاهش خسارت گل جالیز به مقدار نیتروژن آنها نسبت داده نمی شود بلکه نوع ترکیب حاوی نیتروژن است که در کاهش خسارت این انگل موثر است .
ابو ایرماله (Abu- Irmaileh, 1994) نشان داد که مقدار زیاد نیتروژن افزوده شده به خاک سبب کاهش نمو گل جالیز مصری O.aegyptiaca و O.crenata می شود. همچنین نیتروژن سبب کاهش گل جالیز O.ramosa در توتون و گوجه فرنگی و کاهش O.crenata در باقلا می شود. تاثیر نیتروژن می تواند ناشی از کنش متقابل در متابولیسم گل جالیز با بهره گرفتن از تغییر در توازن اسمزی گیاه باشد. از آنجاییکه مقدار زیاد نیتروژن سبب کاهش جذب پتاسیم در گل جالیز می شود و گیاه انگل نیاز بسیاری به این عنصر برای نمو دارد. نیتروژن افزوده شده یک ماه پس از کشت گوجه فرنگی سبب از بین رفتن بذور جوانه زده گل جالیز با ایجاد شوک اسمزی در ریشه نازک برآمده گل جالیز می شود و سبب کاهش اتصال به گیاه میزبان می گردد. کودهای نیتروژنه سبب کاهش در جوانه زنی و طویل شدن ریشه گل جالیز O.crenata می گردد. منابع مختلف نیتروژن دارای تاثیرات متفاوتی می باشند.
اثر بازدارندگی نیتروژن روی گل جالیز از آزمایش های گوناگون گزارش شده است. باید بین اثر کودهای مختلف و روش های فعالیت گوناگون تمایز قائل شد. در آزمایش های مزرعه ای تاثیر نیتروژن ناهمگونی هایی داشت که با سطح حاصلخیزی خاک مزارع مختلف توجیه گردید. به علاوه سطح نیتروژن درخاک با کودهای آلی با نیتروژن معدنی سودمند تر از مزارع بدون لگومینوز می باشد .(Riedmüllerstr, 2002)
بنا به نظر مسلمان(Musselman, 1989) کودهای شیمیایی نیتروژنه، با تاثیر گذاردن بر pH خاک طول عمر بذر گل جا لیز را در داخل خاک تحت تأثیر قرار می دهند و بدین ترتیب استفاده از کودهای شیمیایی نیتروژنه سبب کاهش طول عمر بذر گل جالیز و قابلیت جوانه زنی آن می شود.
بنا به نظر ریچز (Riches, 1988) علف جادو S.siatica در خاکی که کمبود نیتروژن دارد گسترش دارد و به میزبانها حمله می کند.
پارکر و ریچز(Riches, 2005) نشان دادند که جوانه زنی و رشد گل جالیز O.crenata)) در حضور مقدار چهار میکرومول نیتروژن فرم اوره ای شدید تر از فرم آمونیومی تحت تاثیر قرار می گیرد، اما نیترات بر آن اثر ندارد.
کود به طور قطعی بر روی تهاجم گل جالیز و کاهش رشد و توسعه انگل موثر است. مثلا آمونیوم موجب ایجاد لکه های قهوه ای تیره در انتهای ریشه چه بذور جوانه زده گل جالیز می گردد و تقریبا به طور کامل از رشد طولی ریشه چه آن جلوگیری می کند، ولی تاثیر بر روی جوانه زنی بذور گل جالیز ندارد. همچنین آمونیم بسیار سریع عمل می کند و مدت زمانی کمتر از یک روز لازم است تا این که آمونیم از رشد ریشه چه گل جالیز و اتصالش به ریشه میزبان جلوگیری کند (Westwood and Foy, 1999) .
ناندولا(۱۹۹۸) اظهار داشت که کودهای نیتروژنه سبب تحریک بذر گل جالیز در فاصله ای دورتر از ریشه شده و در نهایت این بذرهای جوانه زده قادر به اتصال به میزبان نمی باشند و از بین می روند. همچنین وی اظهار داشت
بیگدلی و همکاران(۱۳۷۴) با بررسی ترکیبات سنتزی متفاوت محرک جوانه زنی گل جالیز، نتیجه گرفتند که ترشحات گیاهان میزبان اثرات گوناگونی بر قابلیت جوانه زنی و رویش گل جالیز دارند و کودهای نیتروژنه سبب تغییر غلظت ترشحات گیاهان میزبان در محیطهای خاک شده و بدین ترتیب میزان جوانه زنی گل جالیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
دمیرکان و نملی(Demircan & nemli, 1994) استفاده از کود نیتروژن را جهت کاهش شدت خسارت گل جالیز ( O.cernua ) و علف جادو( Striga asiatica ) به گیاه میزبان را توصیه کردند.
تحقیقات ماتیوس و همکاران(Mattews et al., 1991) نشان دادند که بذر گل جالیز O.cumana تنها با ترشحات گیاه غیر میزبان خود یعنی کتان تحریک به جوانه زنی می شود. این تحقیقات نشان داد که اثر تحریک جوانه زنی توسط مواد محرک از گونه ای به گونه دیگر متفاوت است.
گوشه و همکاران(Ghosheh et al., 1999) عنوان کردند که، تفاله زیتون یک ماده آلی است که با ایجاد توازن در میکروفلورای خاک و منطقه ریزوسفر ریشه گیاهان میزبان، شرایط را برای اتصال گیاهان انگل به میزبان نامساعد و نامطلوب می کند. تفاله زیتون همچنین ممکن است روی رطوبت در دسترس بستر ریشه اثر گذاشته و بنابراین روی جوانه زنی گل جالیز تاثیر منفی بگذارد.
اتاگگنهو و همکاران(Etegegnehu et al., 2004) عنوان کرد، برخی از کشاورزان اتیوپی استفاده از کود بز به منظور کنترل گل جالیز را پیشنهاد می کنند. بنابراین این تجربه در ابتدای راه تحقیقاتی خود بوده که تاثیر کود نیتروژنه و کود آلی (دامی) روی گل جالیز و گوجه فرنگی را نشان دهد.
محققین در رابطه با نحوه تاثیر کودهای دامی بر کاهش خسارت گل جالیز به این نتیجه رسیدند که فلزات سنگین، گازها، اسیدهای چرب، میکروارگانیسمها، رطوبت، کرم خاکی، میکروفلور خاک، حاصلخیزی،pH خاک، مواد غذایی و نمکها در طی تجزیه مواد آلی و غیر آلی در خاک تغییر می کنند و جوانه زنی بذور گل جالیز و علف های هرز را تحت تاثیر قرار می دهند
((Etagegnehu et al., 2004)) می گوید، کود بز به مقدار ۲۰ تن در هکتار در مقایسه با کودهای گاوی و مرغی به مقدار ۳۰ تن در هکتار در کاهش گل جالیز موثرتر بود. نه تنها کود دامی بلکه کود سبز نیز سبب کاهش آلودگی گل جالیز می شود. Gosheh et al., 1999)) نشان داد تفاله زیتون در خاک هم سبب کاهش آلودگی به گل جالیز می شود.
Gosheh et al., 1999)) نشان دادند که، بدون توجه به شدت تلقیح بذور گیاهان میزبان به گل جالیز، تفاله زیتون سبب کاهش آلودگی به این انگل در هر سه گیاه نخود، باقلا و گوجه فرنگی گردید. نخود در هیچ کدام از شدت های تلقیح در گلدان های محتوی تفاله زیتون آلوده نشد. در گوجه فرنگی و باقلا در شرایطی که در بستر حاوی تفاله زیتون کشت شدند، تنها آلودگی های نادری مشاهده شد. وزن خشک و تر گیاهان میزبان از مخلوط تفاله زیتون و خاک تحت تاثیر منفی قرار نگرفت.
Gosheh et al., 1999)) نتایج نشان داد که امکان استفاده از تفاله زیتون برای کنترل گل جالیز به عنوان یک ماده آلی ارزان فراهم می باشد. نتایج حاکی از آن بود که مخلوط گلدان ها تاثیر زیادی روی تعداد گل جالیز اتصال یافته بر روی گیاه میزبان در همه آزمایش ها داشت. در باقلا و نخود وزن خشک گل جالیز بوسیله مخلوط گلدان ها تحت تاثیر قرار گرفت. شدت تلقیح گل جالیز روی تعداد گیاهان انگل جوانه زده اثر داشت، اما روی وزن خشکشان تاثیری نکرد Gosheh et al., 1999)). اتصال گل جالیز زمانیکه نخود در مخلوط خاک و تفاله زیتون رشد کرد، مشاهده نشد. مخلوط خاک و تفاله زیتون به نسبت ۱به۱ آلودگی به گل جالیزدر نخود و باقلا را کاهش داد، در حالیکه ترکیب ۳ به۱ خاک و تفاله زیتون آلودگی به گل جالیز را تنها در گیاه نخود کاهش داد.
برای درک امکان تاثیر مخلوط خاک و تفاله زیتون روی مکانیزمهایی که سبب اتصال گل جالیز به میزبان می گردد کنش متقابل بیوشیمیایی در نقطه تماس بین ریشه کوچک انگل و سطح ریشه میزبان در خاک مورد توجه قرار می گیرد. گیاهان میزبان محرکی شیمیایی برای جوانه زنی بذور گل جالیز تولید کرده که در منطقه ریزوسفر میزبان پخش می شود. ریشه های کوچک جوانه زده از بذور گل جالیز در تماس با سطح ریشه میزبان قرار گرفته و سپس بافت میزبان را بوسیله هوستاریوم اولیه وثانویه سوراخ می کند Gosheh et al., 1999)). نتایج این آزمایش پیشنهاد می کند که تفاله زیتون در محیط ریزوسفر ممکن است در انتقال ماده محرک میزبان به ریزوسفر دخالت کرده که سبب کاهش تعداد اتصال گل جالیز در خاکهای مخلوط با تفاله زیتون می شود. چندین پارامتر فیزیکی در برداشت برای کشف تاثیر مخلوط خاک و تفاله زیتون روی گیاهان میزبان گزارش شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که تفاله زیتون یک عامل کنترلی ارگانیک برای گل جالیز است . مقادیر مناسب جهت اختلاط با خاک ۲۵ و ۵۰% در عمق ۱۵ سانتیمتری خاک در کنار جوی ها پیشنهاد می شود. این احتمال وجود دارد که تفاله زیتون در خاک جایگزین محرک های جوانه زنی که توسط گیاه میزبان تولید می گردد، شود. افزودن کود بز به مقدار ۲۰ تا۳۰ تن در هکتار سبب کاهش آلودگی گل جالیز به طور موثری شد، ولی مقدار ۳۰ تن کاهش بیشتری را نشان داد. این مسئله ممکن است به دلیل مقادیر بیشتر نیتروژن و اجزای مربوط به آن باشد. مقادیر بیشتر ۳۰ تن از کودهای گاوی و مرغی همچنین کاهش خوبی در گل جالیز نشان می دهد. افزودن کود بز به مقدار ۲۰ تا۳۰ تن در هکتار سبب کاهش آلودگی گل جالیز به طور موثری شد، ولی مقدار ۳۰ تن کاهش بیشتری را نشان داد. این مسئله ممکن است به دلیل مقادیر بیشتر نیتروژن و اجزای مربوط به آن باشد. کود بز در مقدار ۲۰ تن در هکتار می تواند برای کاهش انگل گل جالیز در گوجه فرنگی کافی باشد. این نتیجه موافق با حیدر بوده که می گوید کود بز به مقدار ۲۰ تن سبب کاهش گل جالیز راموسا به مقدار زیاد در طول فصل رشد سیب زمینی می گردد. مقادیر بیشتر ۳۰ تن از کودهای گاوی و مرغی همچنین کاهش خوبی در گل جالیز نشان می دهد.
ابوایرماله (Abu- Irmaileh , 19811) در بررسی پاسخ آلودگی گل جالیز O. ramosa به برخی از اجزای نیتروژن می گوید که کشاورزان محلی ادعا می کنند که استفاده از کود حیوانی آلودگی به گل جالیز را کاهش می دهد . استفاده از مقادیر زیاد نیتروژن سبب کاهش عمل پارازیتیسم گل جالیز و علف جادو را می گردد. نتایج نشان داد که استفاده از نیترات آمونیم به مقدار ۱۹ گرم در گیاه توتون آلوده و ۲۵ گرم در گوجه فرنگی، گل جالیز را کاهش داد و مقادیر بیشتر اگر چه آلودگی را کم می کند، اما برای گیاهان زراعی مضر است.
فصل دوم :
مواد و روشها
بازنگری
یک جلسه فعالیت
$ معنی‌دار aPTT
# معنی‌دار Plt
نتایج ضد و نقیض در مورد Fib و PT
اسمیت (۲۰۰۳)
بازنگری
یک جلسه فعالیت شدید
$ معنی‌دار aPTT
# معنی‌دار Plt
عدم تغییر PT
۲-۵ . جمع‌بندی
با توجه به تحقیقات و مطالعات بررسی شده در زمینه‌ی تغییرات شاخص‌های انعقادی متعاقب فعالیت بدنی، بایستی اذعان کرد که بیشتر تحقیقات روی تأثیر شدت فعالیت بر این شاخص‌ها متمرکز شده‌اند و محققان زیادی تلاش نموده‌اند تا تغییرات این شاخص‌ها را متعاقب قراردادهای تمرینی مختلف با شدت‌های متفاوت مقایسه نمایند که در این میان، تغییرات بارزتر در فعالیت با شدت بیشینه گزارش شده است. در کل فعالیت ورزشی منظم باعث کاهش فیبرینوژن و افزایش تعداد پلاکت‌ها میشود. از طرفی باعث عدم تغییر زمان پروترومبین و کاهش زمان ترومبوپلاستین میشود. افزایش معنی‌دار تعداد پلاکت و کاهش معنی‌دار aPTT در پاسخ به فعالیت در زمان‌های مختلف روز با هم متفاوت میباشد. متوسط حجم پلاکتی، زمان پروترومبین و فیبرینوژن در پاسخ به فعالیت در زمان‌های مختلف روز تفاوت معنی‌داری نشان ندادند.
فصل
سوم
Æ
روش شناسی تحقیق
۳-۱. مقدمه
در این فصل طرح کلی تحقیق به همراه جامعه آماری و تعداد نمونه‌ها، متغیرهای مستقل، وابسته و کنترل، ابزار اندازه‌گیری متغیرهای وابسته و نحوه انجام آزمون‌ها و خون‌گیری‌های مربوطه، پروتکل تمرینی، ملاحظات اخلاقی و روش‌های آماری اندازه‌گیری مورد استفاده شده است.
۳-۲. روش و طرح تحقیق
مطالعه‌ی حاضر از نوع نیمه تجربی و به شکل متقاطع میباشد که برای از بین بردن اثر یادگیری و تمرین از این نوع روش تحقیق استفاده شد. برای این منظور آزمودنی‌ها با بهره گرفتن از روش تصادفی به چهار گروه تقسیم شدند طوری که ۴ نفر از آزمودنی‌ها در ساعت ۰۸:۰۰ صبح، ۴ نفر در ساعت ۱۲:۰۰ ظهر، ۴ نفر در ساعت ۱۶:۰۰ و ۳ نفر در ساعت ۲۰:۰۰ مورد آزمون قرار گرفتند و آزمون‌‌های بعدی طوری به صورت تصادفی انتخاب شده تا از توالی یکسانی برخوردار نبوده و اثر تمرین و یادگیری خنثی شود.
۳-۳. جامعه آماری و تعداد نمونه‌ها
جامعه آماری این تحقیق را مردان جوان غیرورزشکار تبریز با دامنه سنی ۲۰ تا ۳۰ سال تشکیل دادند که به طور داوطلبانه از ۱۵ آزمودنی برای شرکت در طرح پژوهشی دعوت به عمل آمد. آزمودنی‌ها سالم و عاری از بیماری‌های خونی مرتبط با انعقاد بودند که از شش ماه قبل در هیچ نوع فعالیت ورزشی منظمی شرکت نکرده بودند و همین طور تحت درمان دارویی یا مصرف دارویی نبودند. انتخاب آزمودنی‌ها به طور داوطلبانه با تکمیل پرسشنامه سلامتی (پیوست شماره ۲) و امضای فرم رضایت نامه (پیوست شماره ۱) صورت گرفت. آزمودنی‌ها سه روز قبل از اجرای آزمون برای تعیین درصد چربی، شاخص توده بدنی، آشنایی با دوچرخه کارسنج در آزمایشگاه فیزیولوژی ورزش حضور یافتند.
۳-۴. متغیرهای تحقیق
۳-۴-۱. متغیرهای مستقل
فعالیت هوازی، زمان روز (۸:۰۰ صبح، ۱۲:۰۰ ظهر،۱۶:۰۰ عصر، ۲۰:۰۰ شب)
۳-۴-۲. متغیرهای وابسته
میزان Pct خون، میزان MPV خون، میزان PDW خون، میزان Fib پلاسما، زمان پروترومبین، زمان ترومبوپلاستین پارشال، غلظت خون، فشار خون
۳-۴-۳. متغیرهای کنترل
قد، وزن، سن، ضربان قلب استراحت، ضربان قلب بیشینه، درصد چربی بدن، شاخص توده‌ی بدنی، دمای خون، دمای محیط، مصرف دارو، میزان درک فشار
۳-۵. ابزار و وسایل اندازه‌گیری
دستگاه شمارش سلولی SYSMEX KX21: ساخت ژاپن
سانتریفوژ: سانتریفوژ بهداد ۱۶ کاناله، ساخت ایران
کواگلومتر :ACL700 ساخت آمریکا
ترازو: یاگامی، ساخت ژاپن
قدسنج: یاگامی، ساخت ژاپن
دستگاه ضخامت‌سنج (کالیپر): Indicator LTD Johnbull، ساخت انگلستان
ضربان‌سنج پولار: British indication LTD، ساخت انگلیس
دوچرخه کارسنج: sports AGE
فشارسنج: Hartmann Tensovel، ساخت آلمان
دماسنج: Riester، ساخت آلمان
کیت مخصوص فیبرینوژن: Hemosil Instrumentation Laboratory
۳-۶. اندازه‌گیری ویژگیهای ترکیب بدن
وزن بدن: وزن بدن هر آزمودنی با تقریب ۱/۰ کیلوگرم با بهره گرفتن از ترازوی یاگامی[۵۴] اندازه‌گیری شد.
قد: قد هر آزمودنی با تقریب ۱/۰ سانتی‌متر با بهره گرفتن از قدسنج یاگامی اندازه‌گیری شد.
۱
۱۰۰
نمودار۴-۱۷- وضعیت تلفات استان به تفکیک علت نهایی فوت در سال ۱۳۹۲
۴-۸- سوال ۶ اختصاصی تحقیق: نسبت تلفات راههای برونشهری استان به تفکیک روشنایی جاده چگونه است؟
تصادفات فوتی بر حسب وضعیت روشنایی در هنگام تصادف به گروه های شب، روز، هنگام طلوع یا غروب آفتاب تقسیم شده اند. بر اساس دسته بندی فوق، در سال ۱۳۹۲،%۶۰ تلفات (۳۵۲ نفر) مربوط به تصادفاتی است که در روز اتفاق افتاده است. سهم تصادفات شب %۳۲ (۱۹۲ نفر)، هنگام طلوع یا غروب آفتاب %۷ (۴۵ نفر) و نامعلوم %۱ (۲ نفر) بوده است.
با توجه به آمار ارائه شده، چنین به نظر میرسد وجود شهرهای بزرگ و کوچک و روستاهای فراوان، نزدیکی شهر و روستا و واقع شدن زمینهای کشاورزی و باغات در حاشیه شهرها و جادههای اصلی یکی از دلایل افزایش تلفات ناشی از تصادفات جادهای در روز میباشد. همچنین خصوصیات اجتماعی و اقتصادی ویژه باعث شده است تا بخش زیادی از سفرها در شهرها و محورهای روستایی برای کار به شهرهای بزرگتر استان انجام پذیرد، که این نیز سبب تشدید افزایش تصادفات جادهای در روز شود.
جدول۴-۱۳- میزان تلفات استان به تفکیک روشنایی جاده
روشنایی جاده
روز
شب
هنگام طلوع یا غروب آفتاب
نامعلوم
مجموع
تعداد
۳۵۲
۱۹۲
۴۵
۲
۵۹۱
درصد
۶۰
۳۲
۷
۱
۱۰۰
نمودار۴-۱۸- وضعیت تلفات استان به تفکیک روشنایی در سال ۱۳۹۲
۴-۹- سوال ۷ اختصاصی تحقیق: نسبت تلفات راههای برونشهری استان به تفکیک نوع معبر برونشهری چگونه است؟
در سال ۱۳۹۲، ۸۲ درصد تلفات مربوط به تصادفاتی است که در راه اصلی اتفاق افتاده و سهم تصادفات بزرگراهی ۷ درصد بوده است. همچنین ۵ درصد در راه فرعی، ۲ درصد در آزادراه ها و ۴ درصد در سایر راه ها اتفاق افتاده است. به بیان دیگر در سال ۱۳۹۲، ۴۸۴ نفر در راههای اصلی، ۴۱ نفر در بزرگراه، ۲۸ نفر در راه فرعی، ۱۳ نفر در آزادراه، ۲۴ نفر در سایر مسیرها و ۱ نفر نیز در مسیرهای نامعلوم جان باخته‌اند. بیش از ۸۰ درصد تلفات ناشی از تصادفات جادهای استان مازندران در راههای اصلی اتفاق افتاده است. جدای از بحث نقش عامل انسانی، میتوان وجود تقاطعهای با شکل هندسی نامناسب و در حالت کلی نقاط حادثه خیز را در راههای اصلی استان اشاره نمود. بنابراین بایستی نسبت به شناسایی و رفع این نقاط با جذب اعتبارات مناسب اقدام نمود.
جدول۴-۱۴- میزان تلفات استان به تفکیک نوع معبر برونشهری در سال ۱۳۹۲
نوع معبر برونشهری
آزادراه
بزرگراه
راه اصلی
راه فرعی
راه روستایی
سایر
نامعلوم
مجموع
تعداد
قانونی و سازمانی، نیاز به مجموعه ای از رهنمود های اخلاقی و ارزشی دارند که آنان را در اعمال و رفتار سازمانی شان یاری دهد. با توجه به محیط کاری مدیران که در یک سازمان انسانی به فعاایت مشغولند، اخلاق کاری[۴] به صورت اساسی کارکرد و اثر بخشی سازمان را حت تاثیر قرار می دهد ( سبحانی نژاد و همکاران، ۱۳۸۹).
اخلاق کار هم به تبع آن بنیان فکری، نگرشی و ذهنی بادوامی است که فرد را وادار به تصمیم گیری ها و اعمال خاصی در فعالیت های اقتصادی می نماید. به سخن دیگر وقتی از اخلاق کار یک جامعه سخن می گوییم مراد ما ان بخش از فرهنگ آن جامعه است که محرک رفتارها و فعالیت های اقتصادی و کسب و کار است. از اینرو اخلاق کار محدود به ساعات کار و شغل نمی گردد، بلکه تمامی رفتار های اقتصادی شامل مصرف، پس انداز، سرمایه گذاری و کارآفرینی و… را در برمی گیرد (سیدی،۱۳۸۷).
سازمان ها به منظور اثر بخشی در عملکرد و ایجاد محیط مناسب کاری که از عوامل مهم در جذب نیرو های زبده است، نیاز به انجام رفتار های شهروندی سازمانی از جانب کارکنان خود دارند. بنابراین ضروری است عوامل ایجاد کننده ی آنرا شناسایی نمایند تا بتوانند در جهت ارتقای اینگونه رفتار ها ساعی باشند. از اینرو پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین اخلاق کاری و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ادارات ورزش و جوانان استان مازندران صورت گرفته است.
۱-۲- بیان مسئله
در جامعه شناسی اگرچه کار در سطح فردی وسیله ای برای تأمین یکی از نیاز های انسان یعنی معاش ست ولی در سطح اجتماعی ، کار یکی از اشکال عمل اجتماعی انسان محسوب می شود. در این سطح، کار یکی از نهادهای اصلی نظام اقتصادی و اگر نظام اقتصادی را یکی از چهار خرده نظام اساسی نظام اجتماعی محسوب نماییم، کار در کلیه فرایند های اجتماعی تاثیر گذار و از سایر نهاد های اجتماعی از جمله تعلیم و تربیت تاثیر پذیر است. برای تحلیل نظری مسئله اخلاق کار و ضعف آن در ادارات دولتی در درجه اول بر مسئله بیگانگی تاکید شده است. سازمان های دولتی عمدتا شامل افراد با میزان تحصیلات بالا هستند. نتایج پژوهش قبلی حاکی از آن است که هر چه میزان تحصیلات فرد بالاتر می رود اخلاق کار او در سازمان پایین تر می آید به نظر می رسد این موضوع از بیگانگی سازمانی و نیز اجتماعی فرد ناشی می شود. فرد تحصیل کرده با سازمان و نیز محیط اجتماعی خود در تضاد و بیگانگی است. گیدنز این بیگانگی را معضل رایج در سازمان هایی با درجه اعتماد پایین می داند (معیدفر،۱۳۸۶).
پودساکف[۵](۱۹۹۷) براین باور است که شهروندی خوب، تفکری است که تنوعی از رفتار های کارکنان را شامل می شود که برخی از مصداق های آن عبازتند از: انجام وظایف جانبی؛ کمک رسانی داوطلبانه به سایر افراد در کارشان؛ توسعه حرفه ای در زمینه کاری خود؛ پیروی از مقررات سازمان حتی در مواردی که کسی بر او نظارت ندارد؛ تلاش در جهت ارتقاء و کمک به سازمان، حفظ نگرش مثبت و تحمل ناملایمات در کار. تحقق چنین رفتار هایی به بستر سازی اساسی نیازمند است. فراهم کردن چنین بستری منوط به آن است که اخلاقیات در سازمان نهادینه شود.
لدبتر[۶] (۲۰۰۵) چهار سطح برای تشخیص و ملاحظه مباحث اخلاقی در قالب سیستم تصمیمات و رفتارهای اخلاقی در نظر می گیرد. این چهار سطح عبارتند از: اخلاق شخصی[۷]، به ویژگی های خصوصیاتی اشاره می کند که در افراد وجود داشته و براساس آنها ارزش ها و احساساتی در مورد آنچه درست یا نادرست می باشد، درآنها شکل گرفته است. اخلاق اجتماعی[۸] به ارزش ها، ایدوئولوژی ها و گرایش های مختلف در اخلاقی دانستن یا ندانستن رفتار ها مرتبط است. در واقع فرهنگی که ناشی از روابط اجتماعی در محیط های خاص می باشد، نقش مهمی در تصمیم ها و رفتار های مورد پذیرش و اخلاقی به وجود آورد (هیت[۹] ، ۱۹۹۰).
اخلاق قانونی[۱۰] اشاره به وضعیتی دارد که قوانین مبنا یا استاندارد برای قضاوت بر تصمیم ها یا فعالیت ها فراهم می کند، بنابراین اگر شخص از قانون تبعیت کند، پس کار درستی انجام داده است. اخلاق و تصمیم گیری های اخلاقی که باید آن را باید ها و نباید های ارزشی- فلسفی و ملاک و معیار سنجش درستی و نادرستی رفتار شخص نسبت به خود و دیگران و جامعه تعریف کرد، نیز از جمله عواملی است که بر نگرش، رفتار و عملکرد کارکنان تاثیرگذار است.
اخلاق سودمند گرایی[۱۱]، یک عمل یا یک تصمیم “درست” است اگر منجر به منافعی برای مردم گردد و یک تصمیم ” نادرست ” است اگر منجر به ضرر یا آسیب گردد، هدف خلق بزرگترین منافع برای بیشترین مردم با کمترین میزان ضرر ها یا آسیب ها است. مزایا می توانند تفاوت کنند و مزایا مادی تنها آنهایی نیستند که محاسبه شوند ( اگرچه آنها قطعا یک نقطه آغاز مناسب برای محاسبات هستند ) بلکه دوستی ها، دانش، تندرستی و دیگر چیز های مطلوب که ما در زندگی می یابیم نیز منافع و مزایا هستند ( لدبتر، ۲۰۰۵ ).
اخلاق سازمانی به سه دسته عوامل فردی، سازمانی و فرا سازمانی دخیل هستند. عوامل فردی شامل اخلاق شخصی، خود شناسی و خود کنترلی به عنوان خمیر مایه اصلی زمینه های شکل گیری مدیریت اخلاقی در سازمان می باشد. عوامل سازمانی شامل ضوابط و مقررات سازمانی، فرهنگ سازمانی و ساختار سازمانی می باشد که مدیریت اخلاقی را نهادینه می کند. عوامل فرا سازمانی شامل دولت و شرایط اقتصادی، محیط کار و محیط بین المللی می باشد که موجب به جهت گیری اخلاقی شده و در نهایت مدیریت اخلاقی در سازمان کاربردی و عملی می گردد (علیرضا غلامی، ۱۳۸۸).
افرادی که رفتار اخلاقی بالاتری دارند رفتار شهروندی سازمانی بیشتری را نیز نشان می دهند ( باکر و همکاران[۱۲]، ۲۰۰۶).
هرگونه مطالعه ای از فرهنگ و اخلاق کار نهایتا متمرکز در تحلیل فردی است، فرد مرکز تجلی فرهنگ، هنجارها و ارزش هاست. اخلاق کار نیز طبعا به عنوان یک امر اجتماعی می تواند مورد تحلیل واقع شود. ( توسلی و نهاوندی، ۱۳۸۷).
اخلاق کار متعهد شدن انرژی ذهنی و روانی و جسمی فرد یا گروه به نظر جمعی است، در جهت اخذ قوا و استعداد دورنی گروه و رد برای توسعه به هر نحو. منابع انسانی پایه اصلی ثروت ملت ها را تشکیل می دهند اخلاق کار مهمترین عامل فرهنگی در توسعه اقتصادی محسوب می گردد. با پیچیده تر شدن روزافزون سازمان ها و افزایش میزان کارهای غیر اخلاقی و غیر قانونی در محیط های کاری توجه مدیران و صاحب نظران به بحث اخلاق کار و مدیریت اخلاق معطوف است. مدیریت اخلاق عبارت است از شناسایی و اولویت بندی ارزش ها برای هدایت رفتار ها در سازمان ( کاویان،۱۳۸۴).
اخلاق کاری، مهمترین عامل فرهنگی در توسعه اقتصادی محسوب می شود ( خانی جزنی، ۱۳۸۷).
در نظام بورکراتیک[۱۳] تمام تلاش مدیران در جهت کسب کارایی بیشتر با حفظ سلسله مراتب هرمی سازمان بوده است. به همین جهت مناسبات سطحی و غیر اطمینان بین افراد وجود دارد. اما در نظام ارزشی انسانی و دموکراتیک مناسباتی درست و قابل اطمینان در میان مردم به و وجود می آید. بر این اساس توجه شهروندان در نظام ارزشی دموکراتیک[۱۴] رو به افزایش است. اکنون که اهمیت شهروندان به عنوان یکی از منابع بسیار مهم سازمان درک شده است، رفتار آنها هم می تواند بسیار با اهمیت تلقی شود و از این روست که محققان زیادی به تجزیه و تحلیل رفتار شهرونی پرداخته اند. تقویت رفتار شهروندی سازمانی مانند هر رفتار دیگری نیاز به ترغیب دارد. مدیران با وضع سیاست هایی از جمله ۱. گزینش و استخدام ۲. آموزش و توسعه ۳. ارزیابی عملکرد و جبران خدمات ۴. سیستم های غیر رسمی در جهت شکوفاتر شدن رفتار های شهروندی سازمانی در سازمان تلاش می کنند ( اسلامی و سیار، ۱۳۸۶ ).
رفتار شهروندی سازمانی، رفتاری است که به قصد کمک به همکاران یا سازمان به وسیله یک فرد انجام می گیرد و در حیطه ی وظایف رسمی قرار نمی گیرد (کوهن[۱۵]، ۲۰۰۶ ). ارگان پنج بعد سازمان را اینگونه بیان می کند: ۱. وظیفه شناسی ۲. نوع دوستی ۳. فضیلت شهروندی ۴. جوانمردی ۵. احترام و تکریم.
رفتار شهروندی سازمانی نه یک وظیفه از پیش تعیین شده و نه بخشی از وظایف رسمی فرد است و مزایای این رفتار جنبه سازمانی دارد از طرفی این رفتار جنبه چند وجهی دارد.
بعد از ابداع این مفهوم توسط ارگان[۱۶] و همکارانش، صاحب نظران مختلف با به کار بردن مفاهیمی همچون ((رفتار فرانقشی))، رفتار سازمانی مدد کارانه (بریف و موتو ویدو، ۱۹۹۷) در طول دو دهه به تبیین این موضوع پرداختند. مفهوم رفتار شهروندی سازمانی، نوعا با رفتار های فرانقشی که کارکنان دارند و باعث افزایش اثر بخشی و بهروری سازمانی می شوند اشاره دارد ( بتمن، ارگان و همکاران، ۱۹۸۳). علاوه براین رفتاری است که دلالت بر همکاری و حرکات بنیادین دارد که در تعریف رسمی شغل به صورت مستقیم به آن اشاره نشده است ( کورکمز و آرپکت[۱۷] ، ۲۰۰۹).
رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یک عامل مهم در عملکرد فروش به رسمیت شناخته شده است و به عنوان رفتار کارمند تعریف شده است که اختیاری است که منافع سازمان را بهبود می بخشد (کان وی و میترا، ۲۰۱۵).
بنابراین از انسان به عنوان شهروند سازمانی انتظار می رود بیش از الزامات نقش خود و فراتر از وظایف رسمی، در خدمت اهداف سازمان فعالیت کند. به عبارت دیگر ساختار رفتار شهروندی سازمانی به دنبال شناسایی، اداره و ارزیابی فرانقش کارکنانی است که در سازمان فعالیت می کنند و در اثر این رفتار های آنان اثر بخشی سازمانی بهبود می یابد (بینستوک و همکاران[۱۸]، ۲۰۰۳).
مطابق با باور صاحب نظران، هدف از مطالعه رفتار سازمانی توصیف پیش بینی و تعیین عوامل موثر بر چهار رفتار کلیدی است که حیات و بقا سازمان ها در گرو آنهاست. این چهار رفتار عبارتند از : رضایت شغلی اعضا، غیبت گرایی کارکنان ، بهروری و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ( راببینز و جاج[۱۹]، ۲۰۱۰). از بین چهار عنصر مذکور رفتار شهروندی سازمانی مفهوم نسبتا جدید تری است، که نظریه پردازی پیرامون آن در جریان تکوین است و مستلزم پژوهش های بیشتر است، تا از این رهگذر مدل های نظری و کاربردی بیشتری پیرامون آن شکل گیرد (بنت، کیدول، ماشولدر[۲۰]، ۱۹۹۷). در سازمان هایی که کارکنان آن خو را با شغلشان میشناسند و به سازمان متعهد هستند و سعی دارند که برای سازمان کارایی داشته و در واقع خود را متعلق به سازمان می دانند مشارکت شغلی و تعهد سازمانی از فاکتور های مهم اثر گذار بر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان است ( ساکسناو ساکسنا، ۲۰۱۵).
توجه به موضوع رفتار شهروندی سازمانی در آموزش و پرورش و علاقه به این موضوع ریشه در این واقعیت دارد که رفتار شهروندی سازمانی اثربخشی مدارس را به ویژه در زمینه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بهبود می بخشد در محیط های آموزشی، اثر بخشی مدرسه معمولا برحسب عملکرد دانش آموزان در آزمون پیشرفت تحصیلی ارزیابی می شود. همچنین موفقیت مدارس تا حدودی به میزان تمایل معلمان برای انجام فعالیت ها فراتر از الزامات تعیین شده جهت دستیابی به اهداف مدرسه بستگی داردکه رفتار شهروندی سازمانی نامیده می شود.
نمونه ای از رفتار شهروندی سازمانی در مدارس کمک داوطلبانه به دانش آموزان همکاران و سایرین حتی بعد از ساعت کاری و در زمان متعلق به خود معلمان است. این معلمان داوطلب ارائه پیشنهادات ابتکاری و قبول فعالیت های فراتر از برنامه کلاسی هستند و از وقتشان بطور موثری استفاده می کنند. به جای انجام امور شخصی بر انجام فعالیت های حرفه ای تمرکز دازند و از توانایی و تلاش خود به نفع مدرسه استفاده می کنند بدون اینکه انتظار پاداشی داشته باشند (کریمی، ۱۳۹۰).
سرمایه انسانی از سرمایه های اصلی سازمان ها محسوب می شود. این سرمایه بیشتر از سرمایه های دیگر برای سازمان ها مزیت رقابتی ایجاد می کند. در این نگرش سرمایه های انسانی یا کارکنان افزون بر انجام وظایف کاری خود، نسبت به فراز و فرودهای سازمان احساس مسؤلیت نموده و در مواقع نیاز به یاری سازمان می پردازند. چنین کارکنانی از آرزوها و آرمان های هر سازمانی محسوب می شوند. از شاخص های دستیابی به این نوع کارکنان توسل به اخلاق فردی و اخلاق کاری است. زیرا وجود کارکنان اخلاقی و رعایت ارزش های اخلاقی، بستر دستیابی به نیروی انسانی متعهد می باشد. این کارکنان وظایف خود را به خوبی شناخته و در انجام کامل آن تلاش می کنند.
از طرفی بررسی های کارشناسان مسائل اجتماعی ایران، مدیران، نخبگان فرهنگی و سیاسی و جامع شناسان نشان می دهد که اخلاق و فرهنگ کار در ایران در مقایسه با کشور ها و جوامع صنعتی در سطح پایین تری قرار دارد. در این باره، عمدتا با مقایسه میزان بهروه وری و ساعات کار روزانه در ایران و سایر کشورهای چنین نتیجه ای حاصل شده است که مثلا در کشور ژاپن و یا اغلب کشورهای توسعه یافته هر فرد به طور متوسط روزانه حدود ۷ ساعت کار مفید می کند در حالیکه در ایران این میزان کمتر از یک ساعت است، گریز از محل کار، بی انگیزگی، اتلاف وقت در محل کار ، سرگرانی افراد در مراجعات به سازمان ها و ادارات دولتی و خصوصی، همه و همه نشان از فقدان وجدان کار یا ضعف وجدان کار در میان ایرانی ها شناخته شده است.
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا که تأکید بر وجود نیروی انسانی کارآمد، توانا و مشتاق در جهت تحقق اهداف سازمان داشته و همچنین با توجه به مسئله پایین بود اخلاق کاری در کشور که ادارات ورزش و جوانان استان مازندران نیز از این حیث مستثنا نیستند لذا در جهت بالا بردن اخلاق کاری در ادارات ورزش و جوانان استان مازندران با بکار گیری نیروی انسانی ساعی این سوال به عنوان هدف این تحقیق برای محقق پیش آمده که آیا بین اخلاق کاری و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ادارات ورزش و جوانان استان مازندران رابطه وجود دارد؟
۱-۳-اهمیت و ضرورت پژوهش
امروزه از تلاش های فراتر از حد انتظار، داوطلبانه سودمند و مفید تحت عنوان رفتار های افزون بر نقش یا رفتار های شهروندی سازمانی یاد می کنند ( رامین مهر و همکاران، ۱۳۸۸).
سازمان ها بدون تمایل افراد به همکاری قادر به توسعه ی اثر بخش خود نیستند، تفاوت همکاری خودجوش و اجباری اهمیت فراوانی دارد. در حالت اجباری فرد وظایف خود را تحت قوانین و مقررات و استاندارد های تعیین شده سازمان و صرفا در حد رعایت الزامات انجام می دهد، در حالی که افراد در همکاری خودجوش و آگاهانه، کوشش ها و بصیرت خود را برای شکوفایی تواناییشان به نفع سازمان به کار می گیرند. امروزه در ادبیات نوین مدیریت، از رفتار های خودجوش و آگاهانه افراد در سازمان تحت عنوان رفتار شهروندی سازمانی نام برده می شود (زارعی و همکاران، ۱۳۸۵).
صاحبنظران رفتار سازمانی معتقدند که رفتار شهروندی سازمانی چارچوبی را فراهم می کندکه مدیران می توانند با مدیریت کردن وابستگی های متقابل میان افراد یک سازمان، اولا باعث کاهش نیاز سازمان برای صرف منابع با ارزش خود به منظور انجام کار های ساده شوند، ثانیا به واسطه آزاد کردن زمان و انرژی ، به افراد این امکان را می دهد تا با دقت بیشتری به وظایف خود بپردازند که نتیجه تمامی آنها افزایش موفقیت در دستیابی به پیامد های جمعی است ( پودساکف و همکاران، ۲۰۰۰)
هدف رفتار شهروندی سازمانی کمک کردن به افراد و سازمان است. در هدف اول این رفتارها به تسهیل روابط بین افراد و کارکنان سازمان کمک فراوانی می کند و افراد خود را موظف به حل کردن مسائل و مشکلات دیگر همکاران خود می دانند. در هدف دوم شهروند سازمانی[۲۱] تمام تلاش خود را برای کمک به سازمان در دستیابی به اهداف خویش می کند (نوری و همکاران،۱۳۸۷).
هر چقدر هویت سازمانی افراد تقویت شود، سطح اعتماد بالا باشد ، عدالت سازمانی ( توزیعی و رویه ای، اطلاعاتی ، مراوده ای و احساسی) در سازمان رعایت شود، تعهد سازمانی ( عاطفی، هنجاری و مستمر) بالا باشد و سبک رهبری از نوع تشویقی و حمایتی بالا باشد رفتار های شهروندی بالا می رود ( کاخکی، قلی پور، ۱۳۸۶).
بطور کلی برخی از زمینه هایی را که رفتار شهروندی سازمانی به موفقیت سازمانی کمک می کند می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
-
- افزایش بهره وری کارکنان ۲. آزاد کردن منابع سازمانی برای استفاده مقاصد مولدتر ۳.کاهش نیاز به اختصاص منابع کمیاب به وظایفی که جنبه نگهدارندگی دارد ۴. تقویت توانائی سازمان ها برای جذب و نگهداری کارکنان کارآمد ۵. افزایش ثبات عملکرد کارکنان سازمان ها ۶. توانمند سازی سازمان برای انطباق موثر تر با تغییرات محیطی (طبرسا و رامین مهر۱۳۸۹).
از طرفی بنا به نظر اکثر کارشناسان فرهنگ و اخلاق کار در ایران در ایران ضعیف است بنابراین لازم است اخلاق و فرهنگ کار در ایران به عنوان یک معضل اقتصادی و اجتماعی تلقی شود است (سعید معیدفر ، ۱۳۸۶ ).
مفهوم اخلاق کار درجه اهمیت بالایی در تصمیمات مسؤلین سازمان ها برای ایجاد و نگهداری کارکنان با انگیزه و سخت کوش پیدا کرده است ( پولینگ و همکاران[۲۲]، ۲۰۰۹). هر چند مفهوم رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یکی از مباحث جدید در رفتار سازمانی با نگرش به بهبود کارآمدی کلی سازمان، رفتاری را در برگیرد که می تواند اخلاقی و یا غیر اخلاقی باشد، اما با نگاه به شاخصه های مطرح در این مفهموم، نمی توان تاثیر مثبت اخلاق بر روی آن را نادیده گرفت ( طاهری دمنه و همکاران، ۱۳۹۰ ).
ابعاد چهار گانه اخلاق کاری از نظر پتی[۲۳] (۱۹۹۰) عبارتند از: ۱. دلبستگی و علاقه به کار ۲. پشتکار و جدیت در کار ۳. روابط سالم وانسانی در محل کار ۴. روح جمعی و مشارکت در کار. توجه به اخلاق کاری یکی از عوامل موفقیت در سازمان به شمار می رود. رعایت اخلاق حرفه ای ارتقاء جایگاه یک سازمان را در حوزه کسب و کار خود به دنبال دارد ( طاهری دمنه و همکاران ، ۱۳۹۰ ).
عوامل موثر بر رعایت اخلاق کاری به سه دسته تقسیبم می شود: ۱. سطح کلان (عوامل فرهنگی، اقتصادی، فناوری، قانونی ) ۲. سطح سازمانی (رقابت، پادش، ویژگی های شغل، دسترسی منابع، اهداف سازمانی، ارزیابی عملکرد ) ۳. سطح فردی (عقاید فردی، نگرش فردی روابط اجتماعی) (اینگرید نواده ۲۰۰۴ به نقل از رونقی و فیضی، ۱۳۹۰).
اخلاق اسلامی[۲۴] یک اخلاق انتزاعی و بی ارتباط با سلسله نیاز های طبیعی و فطری انسان ها نیست، از اینرو نه فقط ناظر به تنظیم مناسبات انسان با خدا و عالم ماورا است بلکه به صورتی چشم گیر تر، بر روابط انسان با خود، با طبیعت و با دیگر انسان ها تاثیر می گذارد (سیدی، ۱۳۸۷).
هنگامی که استاندارد ها یا اررزش های اخلاقی سازمان به طور گسترده ای میان اعضایش رایج شود، موفقیت سازمانی افزایش می یابد. ارزش های اخلاقی سازمان مرتبط با وفاداری یا تعهد کارکنان به سازمانشان است (هانت و همکاران، ۱۹۸۹).
دانش اخلاق حرفه ای با تأکید بر شفاف سازی تبیین اعمال ضد اخلاقی و مسئولیت پذیری در قبال آنها تدوین اصول اخلاقی جامع و ضابطه مند در سازمان را ضروری می کند (سرمدی و شالباف، ۱۳۸۶).
اداره کل ورزش و جوانان و ادارات زیر مجموعه آن به عنوان یک سازمان دولتی، نقش مهمی در برنامه ریزی و توسعه ورزش در سطح شهرستان و استان دارند. لذا موضوع اخلاق کاری و رفتار شهروندی سازمانی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. به طوری که بهبود اخلاق کاری این سازمان موجب افزایش رفتار شهروندی سازمانی می شود. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر بر آن است تا به این سوال پاسخ دهد که: رابطه اخلاق کاری و رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه کارکنان اداره کل ورزش و جوانان استان مازندران چگونه است؟
۱-۴ اهداف پژوهش
۱-۴-۱ هدف کلی
بررسی رابطه بین اخلاق کاری و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ادارات ورزش و جوانان استان مازندران.
۱-۴-۲ اهداف اختصاصی
-
- بررسی رابطه بین مؤلفه علاقه به کار و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ادارات ورزش و جوانان استان مازندران.
-
- بررسی رابطه بین مؤلفه پشتکار در کار و رفتار شهروندی سازمانیکارکنان ادارات ورزش و جوانان استان مازندران.
-
- بررسی رابطه بین مؤلفه روابط انسانی در کار و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ادارات ورزش و جوانان استان مازندران.
-
- بررسی رابطه بین مؤلفه مشارکت در کار و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ورزش و جوانان استان مازندران.
۱-۵ فرضیه های پژوهش
۱-۵-۱ فرضیه کلی
بین اخلاق کاری و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ادارات ورزش و جوانان استان مازندران رابطه معنادار وجود دارد.
-۳ عوضین: در این قرارداد مبیع همان بدهی و دین مدت دار بدهکار است و ثمن، مبلغی است که توسط بایع )مدیون یا شخص ثالث( در ازای دین پرداخت می شود.
۲-۷-۳ قراردادهای مشارکتی
۲-۷-۳-۱ مشارکت مدنی
مشارکت مدنی یکی از عقود موثر به منظور ایجاد تسهیلات برای توسعه فعالیت های تولیدی، بازرگانی و خدماتی است. طبق تعریف، مشارکت مدنی عبارت است از درآمیختن سهم‌الشرکه نقدی و یا غیرنقدی متعلق به اشخاص حقیقی و یا حقوقی متعدد، به نحو مشاع، به منظور انتفاع و طبق قرارداد. متقاضیان می‌توانند با توجه به کارایی این عقد از تسهیلات بانکی استفاده نمایند. در موارد زیر میتوان از عقد مشارکت مدنی استفاده نمود.
۱- تولید و فروش محصول
۲-واردات ماشین آلات ، مواد اولیه و ابزار کار
۳- واردات کالا به قصد فروش
۴- صادرات کالا
۵- بازرگانی داخلی
۶- بخش خدمات
۷- احداث مسکن انفرادی و انبوه سازی
برای انجام معامله مشارکت مدنی موضوع معامله، سرمایه لازم برای مشارکت، وثایق و بهای کالا و هزینه‌های تقریبی و قیمت تمام شده، قیمت فروش و نحوه آن، نسبت سهم سود بانک و متقاضی باید مشخص شود. مدت قرارداد مشارکت مدنی با توجه به اقتضای فعالیت موضوع قرارداد به تشخیص بانک و موافقت شریک در ابتدای قرارداد، معین میشود و حداکثر مشارکت بانک در هر شرکت مدنی هشتاد درصد کل سرمایه است.
۲-۷-۳-۲ مشارکت مدنی بازرگانی
بانک در قالب عقد مشارکت مدنی بازرگانی، قسمتی از سرمایه در گردش مورد نیاز متقاضی را همانند عقد مضاربه در قالب عقد مشارکت مدنی بازرگانی (داخلی و خارجی) در اختیار متقاضیان مربوطه قرار می دهد با این تفاوت که در این عقد حداقل ۲۰% سرمایه می بایست از سوی متقاضی تامین گردد. هزینه‌های قابل قبول در مشارکت مدنی بازرگانی(داخلی و خارجی) همانند مضاربه شامل: هزینه خرید کالا ، حمل و نقل ، انبارداری ،بسته بندی، ثبت و سفارش ، بیمه ، هزینه بانکی ، گمرکی ، دمورا ژو …. می باشد. چنانچه متقاضی کالای خود را از خارج از کشور تأمین و بخواهد در بازار داخلی بفروش برساند بعد از ارائه پروفرما و گشایش اعتبار آن از طریق شعب ارزی، بانک می تواند بابت تأمین باقیمانده وجه اعتبار اسنادی گشایش شده با توجه به بدهی متقاضی به سیستم بانکی در چارچوب سقف فردی، تسهیلات لازم را حسب بررسی کارشناسی و بنا بر تشخیص ارکان اعتباری بانک با اخذ پشتوانه و تضمین کافی در اختیار متقاضی قرار دهد.
۲-۷-۳-۳ مشارکت مدنی خدماتی
این تسهیلات به متقاضیانی که دربخش خدمات فعالیت دارند قابل پرداخت می باشد.
« شرایط و مقررات تسهیلات مشارکت مدنی بازرگانی و خدماتی مطابق موارد مندرج در شرایط عقد مشارکت مدنی می باشد.»
۲-۷-۳-۴ بخش صادرات
اعطای تسهیلات قبل از صدور کالا و خدمات در قالب عقد مشارکت مدنی (ریالی) - حداکثر تسهیلات اعطایی قابل پرداخت در مقابل گشایش اعتبار اسنادی غیر قابل برگشت حداکثر تا ۹۰ درصد ارزش ریالی کالای صادراتی یا خدمات موضوع قرارداد فروش کالا یا خدمات و درغیر اینصورت حداکثر تا ۷۰ درصد ارزش ریالی کالای صادراتی یا خدمات موضوع قرارداد فروش کالا یا خدمات می باشد.
ضوابط و شرایط عقد مشارکت مدنی صادراتی تابع ضوابط اعلام شده درعقد مشارکت مدنی می باشد. سرمایه تأمین شده از بانک بایستی در امر خرید کالای موضوع مشارکت مدنی به مصرف برسد و در صورتی که متقاضی نتواند مدارک لازم در خصوص صادرات را به بانک ارائه دهد، تسویه تسهیلات پرداختی تابع ضوابط جاری بانک خواهد بود.
۲-۷-۳-۵ مشارکت مدنی مسکن
بانک به منظور احداث یا تکمیل ساختمان وفق ضوابط جاری بانک و بر مبنای ۷۰ درصد قیمت پایه زیر بنای مفید ساختمان و حداکثر تا سقف های مقرر ابلاغی از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اقدام به مشارکت با متقاضیان مربوطه در قالب عقد مشارکت مدنی مسکن می نماید.
ضوابط و شرایط کلی حاکم بر عقد مشارکت مدنی مشمول عقد مشارکت مدنی مسکن نیز می گردد.
۲-۷- ۳-۶ مضاربه
مضاربه قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین (مالک) عهده دار تامین سرمایه (نقدی ) می گردد ، با قید اینکه طرف دیگر (عامل) با آن تجارت کرده و در سود حاصله هر دو طرف شریک باشند.
مضاربه یک قرارداد دو طرفه است و نیاز به ایجاب و قبول دارد. مضاربه از هر دو طرف جایز است. طرفین مضاربه هر وقت بخواهند می‌توانند مضاربه را به هم بزنند. اگر مضاربه ضرر بدهد یا اصل سرمایه خسارت ببیند و عامل مقصّر نباشد، خسارت و ضرر بر عهدۀ عامل نیست اما اگر بعد از آن سودی حاصل شود ابتدا خسارتها جبران میشود و اگر چیزی از سود باقی ماند تقسیم میشود. اگر مالک و عامل بعد از این که در قرارداد سودشان را به صورت درصد مشخص کردند قرار بگذارند که عامل ماهیانه مقدار مشخصی از سود را به صورت علی الحساب به مالک بدهد تا در پایان مضاربه یا بعد از مثلاً یک سال، سود دقیق محاسبه شود، اشکال ندارد. بعد از محاسبۀ سود، می‌توانند میزان کسری یا اضافی را جبران کرده یا این که نسبت به آن مصالحه کنند و چیزی اضافه از یکدیگر نگیرند. اگر بعد از حصول سود معلوم شود مضاربه باطل بوده است در این صورت تمام سودی که از سرمایه حاصل شده متعلق به صاحب سرمایه (مالک) است و مالک باید اجرت المثل کاری را که عامل انجام داده است به او بپردازد.
۲-۷-۴ سرمایه گذاری مستقیم
سرمایه گذاری مستقیم عبارت است از تامین تمام سرمایه ی لازم جهت اجرای طرح های تولیدی و عمرانی انتفاعی که بصورت شرکت سهامی تشکیل می شود و توسط یک یا چند بانک انجام می گیرد. سرمایهگذاریهای مستقیم بانکها با نظارت بانک مرکزی انجام میشود و بر این اساس بانکها تنها مجاز هستند، درصد بسیار محدودی از تسهیلات را در سرمایهگذاریهای مستقیم شرکت دهند. اما سوای از تعریف نکته حائز اهمیت در رابطه با سرمایه گذاری مستقیم این است که :بر اساس قانون پولی و بانکی ، بانکها مجازند منابع سپرده های سرمایه گذاری نزد خود را دربخش سرمایه گذاری مستقیم نیز به مصرف برسانند بنابراین با این دیدگاه سود ناشی از سرمایه گذاریهای مستقیم باید بعنوان درآمدهای مشاع بین سپرده گذاران سپرده های سرمایه گذاری و بانک تسهیم شود اما کافیست به تعریف قانون کمی بیشتر دقت کنیم و آن اینکه قانونگذار وجوه قابل مصرف توسط بانکها در سرمایه گذاری مستقیم از محل سپرده های سرمایه گذاری را صرفاً منوط و محدود به طرحهای تولیدی و عمرانی دانسته لذا می توان این چنین تلقی نمود درآمد و منفعت آن بخش از سرمایه گذاری مستقیم بانکها که در بخشهای غیر تولید و عمرانی بکار گرفته می شود ( مانند شرکتهای سرمایه گذاری بانکها ، شرکت کارگزاری بانکها و صرافی و غیره ) جزء درآمدهای مشاع نمی باشد.
۲-۸ مطالبات معوق از منظر مقررات بانک مرکزی:
با توجه به طبقه بندی اطلاعات مربوط به مطالبات سررسید شده و چگونگی پیگیری و نحوه وصول مطالبات و محاسبه ذخایر توسط بانک ها و موسسات اعتباری،چارچوب کلی مطالبات تاخیری براساس آخرین ابلاغیه بانک مرکزی ج.ا.ا به چهار طبقه تقسیم می شود که قبل از بیان آنها بعضی از اصطلاحاتی که در آن بکار برده شده را تعریف می کنیم.
تسهیلات:
تسهیلات ( اعم از ریالی و ارزی ) شامل خالص تسهیلات اعطایی به اشخاص ( به استثنا سرمایه گذاری مستقیم و مشارکت حقوقی) ، تسهیلات اعطایی بین بانکی ، بدهی مشتریان در حساب بدهکاران موقت ، تسهیلات از محل حساب ذخیره ارزی ، بدهکاران بابت اعتبارات اسنادی پرداخت شده، بدهکاران بابت ضمانت نامه های پرداخت شده ، بدهکاران بابت اعتبارات اسنادی و بروات ارزی مدت دار، پیش پرداخت بابت خرید اموال معاملات، اموال خریداری شده بابت عقود، کالای معاملات سلف ، کار در جریان جعاله و خرید دین / اسناد و بروات خریداری شده می باشد.
تبصره : منظور از خالص تسهیلات ، مانده تسهیلات اعطا شده پس از کسر سود سالهای آینده تسهیلات ، حساب موجوه دریافتی مضاربه و حساب مشترک مشارکت مدنی می باشد.
موسسه اعتباری:
شامل کلیه بانک ها اعم از دولتی و غیر دولتی ، موسسات اعتباری غیر بانکی و عنداللزم تعاونی های اعتبار ، صندوق های قرض الحسنه و شرکت های لیزینگ و سایر تشکل های اعتباری است که با مجوز بانک مرکزی و یا تحت نظارت بانک مرکزی فعالیت می کنند.
مشتری:
شامل کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی است که از موسسه اعتباری تسهیلات دریافت نموده و یا بر اثر یک رویداد ، قرار داد و یا معامله با موسسه اعتباری ، تعهدی مبنی بر خروج مبالغی توسط موسسه اعتباری در قبال آنان پذیرفته شده است و احتمال پرداخت مبلغی توسط موسسه اعتباری مذکور در آینده وجود داشته باشد.
اعتبار:
اعتبار، عبارت است از هر نوع قراری که به موجب آن بانکی بنا به درخواست و بر طبق دستورات و مشتری، مامور است در مقابل اسناد معین به شخص ثالث یا به حواله کرد او وجهی یا اسناد تجاری را که به وسیله ذینفع کشیده شده پرداخت، قبول ویا معامله نماید و یا اجازه بدهد به وسیله بانک دیگری این پرداختی انجام، یا چنین برواتی پرداخت، قبول یا معامله شود. مشروط بر اینکه شرایط و موارد اعتبار رعایت شده باشد. اعتبار یک نوع قرارداد و از نوع قراردادهای مستقل بوده و در مقابل اسناد اعطاء می گردد. یعنی برای گرفتن اعتبار لازم است اسنادی از طرف شخص یا موسسه اعتبار گیرنده در اختیار شخص یا موسسه اعتبار دهنده قرار گیرد.
تسهیلات با اهمیت:
از نظر این دستوالعمل ، در مواردی که مجموعه تسهیلات هر ذی نفع واحد از مجموع مانده تسهیلات سال مالی قبل موسسه اعتباری تجاوز نماید تسیهلات با اهمیت تلقی می شود.
دیرکرد :
مبلغی اضافه بر اصل و سود بدهی که دستورالعمل و نحوه محاسبه آن توسط بانک مرکزی تهیه و به تصویب شورای عالی مدیریت و برنامه ریزی اقتصادی می رسد .
تعیین تکلیف :
منظور از تعیین تکلیف ، موافقت مؤسسه اعتباری با درخواست ، گیرندگان تسهیلات در خصوص امهال و تقسیط بوده که با انجام بررسی های لازم ، رعایت مقررات و حصول اطمینان از وصول مطالبات صورت می گیرد .
مطالبات لاوصول :
مطالبات مشکوک الوصولی که به دلایل متقن از قبیل ورشکستگی و یا علل دیگر قابل وصول نباشد که بعنوان مطالبات سوخت شده تلقی می شوند .»
