خانواده پونالوایی
این خانواده بر پایه ازدواج خواهران حقیقی و جانبی گوناگون با شوهران یکدیگر در یک گروه استوارشده بود؛ شوهران مشترک نمی بایست ضرورتاً خویشاوند هم بوده باشند . ازدواج برادران حقیقی و جانبی گوناگون با همسران یکدیگر در یک گروه که زنان مشترک هم نمی بایست ضرورتاً خویش هم بوده باشند در این خانواده با محارم هم عمودی است هم افقی
خانواده سند یا سمیک :
خانواده ای است نزدیک به آنچه امروزه دیده می شود ودر آن اولاً پدیده محارم چند بعدی است یعنی فقط به والدین و فرزندان و خواهران و برادران اختصاص ندارد ثانیاً تداوم پیوند زناشوی به چشم می خورد ثالثاً تک همسری تجلی دارد ( همان منبع صفحه ۱۴۹- ۱۴۸ )
خانواده پدرسالاری :
این خانواده برپایه ازدواج یک مرد با همسران گوناگون استوار بود که عموماً انزوای همسران از صحنه زندگی اجتماعی را به دنبال داشت .
خانواده تک همسری :
که امروزه دراکثر دنیا رایج است وی مدعی بود که خانواده تک همسری نیز تا به آخر نخواهد ماند و تغیر و تحولات زیادی خواهد کرد .
علاوه برلویس مورگان افراد دیگری چون دورکهیم و اشتروس در مورد تطور و تکامل نظام خانواده و همسر گزینی اظهار نظر کرده اند . دورکهیم در مورد تطور خانواده معتقد است که خانواده قبل از اینکه پدیده ای زیستی یا طبیعی باشد یک پدیده اجتماعی است و مطالعه آن نیز باید در حیطه جامعه شناسی باشد وی مراحل تکوین خانواده را به چهار مرحله:
۱-مرحله کلانی :که کلان را بی شکل و برون همسر می دانست اولین نوع خانواده می داند
۲ مرحله خانواده صلبی : خانواده ای است که در داخل کلان شکل می گیرد و همبستگی اعضای آن زیاد است ثروت مشاع است و اشتراک مالی موجب پیوند و انجام آن است .
۳-خانواده پدر سری روم قدیم :خانواده ای است که پدر محور که در آن مرد بودن به خودی خود با سلسله امتیازاتی وابسته است . پدر رییس خانواده به حساب می آید و این سمت به فرزند ارشد پسر انتقال می یابد
۴-خانواده زن وشوهری :
از نظر دورکهیم آخرین نوع خانواده در جهان است و ناشی از فرایند تطور مبتنی بر انقباض تدریجی به صور گوناگون از نظر حجم و ابعاد – وضایف و کارکرد – تعیم بخش – جبرگرایی و پذیرش تطور خطی است . کلودلوی اشتروس از مشهورترین محققان جهان در زمینه خانواده و خویشاوندی است که مهمترین دستاورد او در جامعه شناسی خانواده تتبع ژرف وی در زمینه منع زنای با محارم است و آن را نخستین گام انسان درراه فرهنگی شدن و آمیختن سائقه های طبیعی با قواعد فرهنگی می داند ( ساروخانی ؛۱۳۸۲:-۱۵۶-۱۵۵)
۲-۲۲- بررسی و پیشینه چند زنی :
پیشینه تاریخی خانواده چند همسری
الگویی در آن یک مرد یا یک زن با دو یا چند همسر زندگی می کند. چند همسری (polygany) نامیده می شود. در اکثر جوامع بیشتر مردان عملاً بیش از یک همسر ندارند و تقریباً همه زنان با یک شوهر ازدواج می کنند. اما جوامعی هستند که در آنها چند همسری مجاز شمرده شده. بعنوان مثال ادیان ابراهیمی و آیین یهود و دین اسلام چند زنی را مجاز می دانند. همچنین جوامعی نیز هستند که چند همسری را نمی پسندند و تنها تک همسری را ایده آل می دانند. مانند جوامع مسیحی مذهب که تنها ازدواج یک مرد با یک زن را مشروع می دانند. شهید مطهری عوامل اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی متعدد را در گسترش چند همسری بویژه در غالب چند زنی دخیل می داند. در نمونه گیری میان فرهنگی مرداک که در دهه ۱۹۵۰ در بیش از ۱۱۰۰ جامعه مختلف انجام داد مشخص کر که تنها ۵/۱۴ درصد از فرهنگ ها از جمله فرهنگ غربی رسماً تک همسری را پذیرفته اند و ۸/۸۴ درصد از جوامع چندزنی را تجویز و یا حتی تشویق هم می کردند و چند شوهری تنها در ۶ درصد از فرهنگ ها پذیرفته شده بود.(بستان نجفی ۱۳۸۳: ۵۵)
از نظر مردم شناسائی چون مورگان چند همسری به دوران خانواده پدر سالاری مربوط می شود یعنی زمانی که قدرت و ثروت نزد پدر و بعد از آن فرزندان ذکور ارشد او بودند و زنان از صحنه ی اجتماعی به دور بودند و مرد تمامی کارهای لازم را برای تامین معاش زنان و فرزندان خود انجام می داد و زنان عملا کاری بیرون از منزل انجام نمی دادند ودر تامین خرج و مخارج نقشی نداشتند چنین خانواده ای که پدر قدرت و ثروت را کاملا در اختیار داشت خود را صاحب اختیار اعضای خانواده نیز می دانست در نتیجه بعد از مدتی که مقام و ثروت بیشتری کسب می کرد همسران بیشتری را نیز اختیار می کرد و از انجایی که زنان همانند املاک شخصی او محسوب می شدند کسی جرات اعتراض نداشت و هر چند که می خواست همسر می گرفت. دورکهیم نیز چند همسری را درخانواده پدر سری می داند و معتقد است که این خانواده پدر محور است و در آن مرد بودن به خوی خود با سلسله امتیازاتی وابسته است و پدر رییس خانواده به حساب می آید و این سمت به فرزندان ارشد پسر انتقال می یابد و در این خانواده ها مرد چند همسر را نیز انتخاب می کند خانواده های بلوچ شهرستان خاش نیز از گذشته دور تا کنون نیز به صورت پدر سالاربوده است و پدر در راس امور خانواده قرار داشته و صاحب تمام مال و ثروت و قدرت خانواده و حتی صاحب اختیار تمامی اعضای خانواده بوده و هست به طوری که در امور ازدواج و سایر موضوعات هرآنچه پدر می گفت تمامی اعضا موظف و مکلف به اجرای آن بودند و حتی که چند همسری در میان اکثر مردان بلوچ این شهرستان شایع است همان موضوع پدر سالاری است . در قرون وسطی از جمله تبلیغاتی که به ضد اسلام می‏ کردند این بود که می ‏گفتند پیغمبر اسلام برای اولین بار رسم تعدد زوجات را در جهان اختراع کرد!! و مدعی بودند شالوده اسلام تعدد زوجات است و علت پیشرفت سریع اسلام در میان اقوام و ملل گوناگون اجازه تعدد زوجات است. و هم ادعا می‏ کردند که علت انحطاط مشرق زمین نیز تعدد زوجات است.ویل دورانت در جلد اول تاریخ تمدن صفحه ۶۱ می‏گوید: «علمای دینی در قرون وسطی چنین تصور می‏کردند که تعدد زوجات از ابتکارات پیغمبر اسلام است، در صورتی که چنین نیست و چنانکه دیدیم در اجتماعات ابتدایی جریان چند همسری بیشتر مطابق آن بوده است.عللی که سبب پیدایش عادت تعدد زوجات در اجتماعات ابتدایی گشته فراوان است. به واسطه اشتغال مردان به جنگ و شکار، زندگی مرد بیشتر در معرض خطر بود و به همین جهت مردان بیشتر از زنان تلف می‏ شدند و فزونی عده زنان بر مردان سبب می‏شد که تعدد زوجات رواج پیدا کند(مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهری، ج‏۱۹، صفحه ۳۰۳ الی ۳۰۶ )

درحالی که طبق اظهارات آقای طباطبایی چندزن وخانواده های چند همسری قبل از اسلام درکشورهایی چون هند،چین،مصر وایران ودرکل کشورهای شرقی وحتی روم رواج داشته است.
یکی دیگر از پیشینه های چند زنی را می توان به آیه صریح قرآن در سوره نساءدانست که خداوند می فرماید دو ، سه و چهار زن اختیار کنید و همچنین اسلام نیز با توجه به این آیه آن را امری طبیعی و مسلم می داند و مردمان بلوچ شهرستان خاش نیز با الگوگیری از سنت پیامبر (ص) که بیش از ده زن داشتند و صحابه و آیه صریح قرآن به انجام چنین کارهایی مبادرت می ورزند . اجازه ای که خداوند متعال در سوره نساء به مردان برای گرفتن چند همسر داده است شاید لطفی به مردان و حتی زنان بوده باشد که بعدا توضیح داده می شود . پیامبران و ائمه نیز در زمان های صدر اسلام مبادرت به گرفتن چند همسر می کردند به طوری که پیامبر و امام علی (ع) و سایر صحابه هر کدام چندین زن گرفته بودند و در طول تاریخ نیز همانطور که در آثار انسان شناسان و مردم شناسانی چون مالینو فسکی و بروان …دیده می شود در مناطق مختلف جهان مردان که قدرت مالی زیادی داشتند یا روسای قبیله چندین زن اختیارمی کردند پس به طور کلی پیشینه چند همسری در شهر خاش را می توان به دوران خانواده های پدر سالاری مربوط و همچنین به دین اسلام و اجازه کتبی که خداوند متعال در قرآن به مسلمانان داده است و پیروی از سنت و صحابه و استطاعت مالی و الگوگیری ازعلمای دینی و آبا واجداد شان دانست
۲-۲۳- تحقیقات داخلی:
-علامه طباطبایی درباره تعددزوجات تحقیقاتی داشته اند ومتعددی انجام دادن ومعتقدند که تعدد زوجات درگذشته درکشورهایی چون هند ،چین ،مصر ،ایران وحتی روم دیده می شد
- سمیه تکاسی در مورد تعدد زوجات در اسلام کتابی دارند که دراراک به چاپ رسیده است.
-مرتضی مطهری ، نظام حقوق زن در اسلام ، تهران،انتشارات صدرا، چاپ شصت و یکم ،خرداد۹۱
-ام یحیی حمیدی در زاهدان نیز کتابهایی در این زمینه دارند به نامهای تعددزوجات دراسلام وتعددزوجات از دیدگاه زنان
-شریعتی علی(۱۳۷۷ ش) مجموعه آثار (۲۱) زن،ج۱۰،انتشارات چاپخش
پایان نامه دکتری، ناهید دائمی،بررسی فراوانی تعلق به خانواده های چندهمسری در زنان مبتلا به پانیک(اختلال ترس) دانشگاه علوم پزشکی زاهدان،استاد راهنما:دکتر محسن کیانپور،۱۳۸۵،زاهدان
، وضعیت رفتاری کودکان و سلامت روانی والدین در خانواده های چند همسری شهر سراوان ،مجاهد عزیز ا… و بیرشک، بهروز.مجله اندیشه و رفتار، سال نهم شماره۳، زمشتان۱۳۸۲
چندهمسری از نظر اسلام، جعفری محمد(۱۳۷۳) ، پایان نامه ارشد، دانشگاه تهران دانشکده علوم اجتماعی
محمدی وشیخی، مطاله تطبیقی روابط خانوادگی از حیث محتواوشدت کشمکش در خانواده های چند زن وتک همسر شهر زاهدان،۱۳۸۵
ومقالات زیر:
مقاله پیامبر(ٌص)وتعددزوجات دراسلام،محمد باقرشریعتی سبزواری،نشریه معارف اسلامی
تعددزوجات،ابراهیم عبدی پور،نشریه الله وحقوق،۱۳۸۷
تعددزوجات،ابولفظل میرجانی،نشریه همشهری۴۲
تعدد زوجات ،طلاق وپیردختری،سه معضل اساسی در قطر،نشریه ندا۲۴
تعددزوجات درحقوق ایران ،علی اکبرخیاطی
تعددزوجات وشرایط آن درلایحه حمایت خانواده،دکترنمیاءرستمی نشریه خانواده پژوهشی ،سال چهارم،۱۳۸۷
تعددزوجات وهمسران پیامبر(ٌص)،اسفندیار سرور
نفی تعددزوجات به معنی نفی حق برخی بانوان درداشتن همسر است،علی مطهری نشریه دارنامه
یک رانت تاریخی به مردان،مجتبی جعفری آخا،نشریه پیام شمال شماره ۷و۸
آیااجرای عدالت بین زنان ممکن است،بهمن کشاورز،نشریه شرق۱۳۸۹
آیا چند همسری،هدی صالحی،نشریهستاره صبح شماره۶۲
-ازفرهنگ چند همسری تاحقوق چند همسری،محمد جوادجاوید،نشریه زن درفرهنگ وهنر،شماره ۱ ،۱۳۸۹
-بازتاب چند همسری درجامعه ،رضارمضان نرگسی ، نشریه جامعه شناسی وعلوم اجتماعی شماره ۲۷سال۱۳۸۴
۲-۲۴- تحقیقات خارجی:
-عبداواحدوافی،علی،۱۹۶۰،بیت الطاعه وتعددزوجات والطلاق فی الاسلام،قاهر ه
-عبدالمحسن علی،ابوعبدالله،۱۹۹۷،تعددزوجات بین العلم والدین،بیروت
محمدحسن جمل ،ابراهیم،تعددزوجات فی الاسلام،بیروت
.
-محمد مدنی ،محمد،۱۳۷۸،رای جدید فی تعددزوجات،رساله اسلام