۱- تعیین و اجرای سیاست پولی برای منطقه یورو؛

۲- انجام عملیات مبادلات ارزی؛
۳- حفظ و مدیریت ذخایر رسمی خارجی دول عضو منطقه یورو؛
۴- ارتقای کارکرد روان سیستم های پرداخت
سایر وظایف مرتبط عبارتند از:
۱- انتشار اسکناس یورو بدان دلیل که تنها این اسکناس است که از وضعیت پولی رایج حقوقی در منطقه یورو بر اساس بند یک ماده ۱۰۶ معاهده جامعه اروپایی و ماده ۱۶ اساسنامه سیستم اروپایی بانکداری مرکزی برخوردار می باشند؛
۲- جمع آوری اطلاعات آماری ضروری برای وظایف یوروسیستم بر اساس ماده ۵ اساسنامه سیستم اروپایی بانک های مرکزی.

بند پنجم: تصمیم گیری متمرکز^[۱۹۹] و تمرکز زدایی عملیاتی^[۲۰۰]

بر اساس ماده ۸ اساسنامه سیستم اروپایی بانک های مرکزی، نهادهای تصمیم ساز بانک مرکزی اروپا یوروسیستم را اداره می کنند. این نهادها در چهارچوب مسئولیت های مورد نظر مشخص شده برای آنها تمامی تصمیمات ضروری برای تواناسازی سیستم اروپایی بانکهای مرکزی و یوروسیستم را به منظور اجرای وظایف مورد نظرشان اتخاذ می کنند.تصمیم گیری متمرکز از طریق نهادهای تصمیم گیر بانک مرکزی اروپا محدود به تنظیم سیاست های پولی و مالی از جمله تغییرات در نرخ های بهره بانک مرکزی اروپا نمی گردد.تصمیم گیری متمرکز به اجرای سیاست ها از طریق بانک مرکزی اروپا و بانک های مرکزی ملی بسط پیدا می نماید.
به استثنای وظایف قانونی که به طور انحصاری به عنوان محور و اساس یوروسیستم در صلاحیت بانک مرکزی اروپا تفویض شده است، اساسنامه سیستم اروپایی بانک های مرکزی مشخص نمی کند که سیاست های بانک مرکزی اروپا بایستی تا چه میزان از طریق فعالیت های بانک مرکزی اروپا یا بانک های مرکزی ملی اعمال گردد. برای قسمت اعظم فعالیت های یوروسیستم، تقسیم واقعی وظایف بین سیستمی بوسیله اصل تمرکززدایی انجام می شود بدین معنا که بانک مرکزی اروپا می بایستی به بانک های مرکزی ملی متوسل شود به میزانی که به نظر برای اجرای عملیاتی که بر اساس بند یک ماده ۱۲ اساسنامه سیستم اروپایی بانکهای مرکزی وظایف یوروسیستم را تشکیل می دهد ممکن و متناسب باشد.
ساختار عملیاتی یوروسیستم اصل تمرکززدایی را به صورت کامل مد نظر قرار می دهد. بانک های مرکزی ملی تقریبا تمامی وظایف یوروسیستم را انجام می دهند. به ویژه، بانک های مرکزی ملی عملیات سیاست پولی را انجام داده و به عنوان عوامل بانک مرکزی اروپا عملیاتی را که بیشتر جنبه خارجی دارد اجرا می نمایند و تسهیلات پرداخت و تسویه اوراق بهادار را تامین می نمایند و تدارک و صدور اسکناس های یورو را تضمین می نمایند. آنها هم چنین آمارهایی را برای بانک مرکزی اروپا جمع آوری نموده و با بانک مرکزی اروپا راجع به ترجمه و تولید انتشارات و کمک به ارزیابی و پژوهش های اقتصادی که در چهارچوب شبکه های سازمان یافته اجرایی می گردند همکاری می ورزند. در مقابل، بانک مرکزی اروپا خود فقط چند نوع عملیات را اجرایی می نماید. بانک مرکزی اروپا منابع مالی خود را مدیریت کرده، بر پرداخت های فرامرزی با حجم بالا و بر سیستم های پایاپای و تسویه نظارت می کند. سایر فعالیت های عملیاتی بانک مرکزی اروپا شامل عملیات خارجی می شود اگرچه عملا حجم وسیعی از آن بوسیله بانک های مرکزی ملی اجرایی می گردند. با این حال، این فضای محدود فعالیت های عملیات بانک مرکزی اروپا بدان معنا نمی باشد که این بانک عمدتا با سمت عملیاتی یوروسیستم فاقد ارتباط است. در عوض، بانک مرکزی اروپا به شیوه های گوناگون تضمین می نماید که عملیات یوروسیستم بدون تناقض و یکنواخت بوسیله بانک های مرکزی ملی منطقه یورو اجرایی می گردد^[۲۰۱].

گفتار چهارم: بانکهای مرکزی ملی کشورهای اروپایی

رابطه بین بانک های مرکزی ملی کشورهای اروپایی با یوروسیستم در قالب دو بخش اعمال حقوقی بین یوروسیستمی و سیستم های مشترک عملیاتی مصداق می یابد که در ذیل توضیح داده خواهد شد.

بند اول: اعمال حقوقی بین یوروسیستمی ^[۲۰۲]

سه نوع اعمال حقوقی بین یوروسیستمی وجود دارد:
۱-دستورالعمل های بانک مرکزی اروپا؛
۲-رهنمودهای بانک مرکزی اروپا؛
۳-تصمیمات داخلی.
دستورالعمل های بانک مرکزی اروپا و رهنمودهای آن، انواع خاصی از اسناد الزام آور حقوقی و از نظر قضایی قابل اجراء هستند.آنها برای تضمین این امر که عملیات غیر متمرکز به صورت یکنواخت در تطابق با تقسیم داخلی صلاحیت ها بوسیله بانک های مرکزی ملی اجرایی می شوند، مورد تصویب قرار می گیرند. از آن رو که هم دستورالعمل ها و هم رهنمودهای بانک مرکزی اروپا بخشی از حقوق جامعه اروپایی هستند آنها بر قانون گذاری پیشین و پسین ملی در محدوده قابلیت اعمال خود تفوق دارند^[۲۰۳](اصل تفوق^[۲۰۴]). این برعهده شورای ریاست بانک مرکزی اروپا خواهد بود تا انطباق با دستور العمل ها و رهنمودهای بانک مرکزی اروپا را تضمین نماید. هیئت اجرایی، شورای ریاست را در اجرای این عملکرد با گزارشات منظم انطباق پشتیبانی خواهد نمود. بانک مرکزی اروپا هم چنین برای پذیرش تصمیمات داخلی راجع به موضوعات نهادی، اداری و مالی یوروسیستم ذی صلاح می باشد.این تصمیمات داخلی هم چنین از نظر حقوقی برای تمامی اعضاء یوروسیستم الزام آور تلقی می شوند. التزامات رسمی برای پذیرش دستورالعمل ها، رهنمودها و تصمیمات داخلی بانک مرکزی اروپا در معاهده جامعه اروپایی یا در اساسنامه سیستم اروپایی بانکهای مرکزی مشخص نشده است بلکه به صورت قواعد شکلی بانک مرکزی اروپا مقرر می شوند و از اصول کلی حقوق جامعه اروپایی تبعیت خواهند نمود.^[۲۰۵] با توجه به اینکه اثر حقوقی این اعمال فقط بین ارکان ذی صلاح یوروسیستم می باشد، بنابراین تعهدی بر اساس حقوق جامعه اروپا برای انتشار دستور العمل ها، رهنمودها و تصمیمات داخلی بانک مرکزی اروپا وجود نخواهد داشت. با این حال، بانک مرکزی اروپا عمدتا بواسطه اصل شفافیت اطلاعات در اتحادیه اروپا اقدام به انتشار دستور العمل ها و تصمیمات داخلی که برای فعالین بازار و عموم مردم دارای اهمیت است می نماید.

بند دوم: سیستم های مشترک عملیاتی

بانک مرکزی اروپا و بانک های مرکزی ملی شماری از سیستم های عملیاتی مشترک را برای تسهیل انجام عملیات غیرمتمرکز ایجاد نموده اند. این سیستم های مشترک عملیاتی پشتیبانی آمادی از درستی کارکردی یوروسیستم را به عمل می آورند. سیستم های مشترک عملیاتی سیستم های اطلاعاتی و کاربردها و رویه ها را تحت پوشش قرار می دهند.اعضای این سیستم ها کمیته های سیستم اروپایی بانکهای مرکزی می باشند در حالی که این سیستم ها بوسیله حوزه فعالیت ذی صلاح بانک مرکزی اروپا مدیریت می شوند^[۲۰۶].عملیات یوروسیستم از
سیستم های مشترک عملیاتی ذیل استقاده می کند:
۱-سیستم هایی برای عملیات پول رایج یورو و مداخله دو جانبه در بازار^[۲۰۷] که انتقال ایمن و سریع دستورالعمل ها برای اجرای عملیات تمرکز زدایی سیاست پولی را تضمین می نمایند؛
۲-سیستم مبادله اطلاعات غیرآماری^[۲۰۸] که به عنوان مجاری مبادلاتی برای اطلاعات ترازنامه روزانه بانک مرکزی اروپا با بانک های مرکزی ملی انجام وظیفه نموده و به عملکرد مدیریت نقدینگی بانک مرکزی اروپایی گزارش می دهد و برای ارزیابی روزانه بازار پولی مورد استفاده قرار می دهد؛
۳-سیستم اطلاعات ارزی^[۲۰۹] که بر ذخایر اسکناس های بانک های مرکزی ملی دول عضو بدین منظور که کمبود بالقوه و افزونی داشته های ذخایر اسکناس های یورو در مکان های دسترسی مختلف یوروسیتم مورد ارزیابی قرار دهد، نظارت می کند.

مبحث سوم: رابطه بانک مرکزی اروپا با جامعه اروپا

گفتار اول: همکاری با نهادها و ارگانهای جامعه اروپا

اگرچه معاهده جامعه اروپایی به صراحت مسئولیت ها را در چهارچوب اتحاد پولی اروپا تقسیم می نماید، در عین حال این معاهده همکاری و مذاکره بین سیاستمداران مختلف را از طریق شماری از ارتباطات قاعده مند بین بانک مرکزی اروپا و موسسات و نهادهای جامعه اروپا تشویق می کند.ارتباطات بین بانک مرکزی اروپا و سایر موسسات سیاست گذار در چهارچوب اتحادیه اروپا به منظور اجرای مناسب وظایف برای یوروسیستم ضروری و حیاتی می باشد. این امر در تمامی فعالیت هایی که بانک مرکزی اروپا به نوعی به تقسیم صلاحیت های خویش با ارکان جامعه اروپایی می پردازد آشکار است. در این موارد، معاهده جامعه اروپایی خواستار همکاری بین بانک مرکزی اروپا با موسسات یا ارکان ذیربط جامعه اروپایی شده است. با این حال، بانک مرکزی اروپا به واسطه ارتباطات متقابل بین سیاست های واحد پولی و سیاست های اقتصادی در جامعه اروپایی به برقراری روابط ثمربخش با سایر ارکان سیاست گذار از جمله دولت ها علاقه مند است.

بند اول: پارلمان اروپایی

رابطه بین بانک مرکزی اروپا و پارلمان اروپایی عمدتا متمرکز بر ایفای ماموریت ها و وظایف بانک مرکزی اروپا می باشد. پارلمان اروپایی یک نقش محوری در مسئول تلقی نمودن بانک مرکزی اروپا برای عملکرد سیاست پولی و وظایف مورد نظر آن برعهده دارد.
۱-بررسی گزارشات سالیانه بانک مرکزی اروپا
رییس بانک مرکزی اروپا ملزم می باشد تا بر مبنای بند ۳ ماده ۱۱۳ معاهده جامعه اروپایی، گزارش سالیانه بانک مرکزی اروپا را در جلسات پارلمان اروپایی به آن ارائه دهد. پس از ارائه، پارلمان اروپا یک قطعنامه تصویب می کند که در آن یک ارزیابی جامع از فعالیت ها و عملکرد سیاستی بانک مرکزی اروپا را ارائه می دهد.
۲-شهادت در نزد پارلمان اروپا
هم چنین بر اساس بند ۳ ماده ۱۲۳ معاهده جامعه اروپایی، رییس کل بانک مرکزی اروپا و سایر اعضای هیئت اجرایی آن بانک ممکن است که به درخواست پارلمان اروپا یا به ابتکار خودشان در نزد کمیته های صلاحیت دار پارلمان اروپایی حاضر شوند. رییس بانک مرکزی اروپا در تطابق با این مقرره، چهار مرتبه در سال در کمیته راجع به امور اقتصادی و پولی پارلمان اروپایی حاضر می شود. این کمیته بر اساس آیین نامه داخلی پارلمان اروپایی به عنوان کمیته مسئول روابط با بانک مرکزی اروپا تعبیه شده است.در طول استماعات، رییس بانک مرکزی اروپا تصمیمات سیاستی بانک مرکزی اروپا را تشریح نموده و به سوالات مطروحه از سوی اعضای کمیته های ذیربط پارلمان اروپایی پاسخ می دهد. هم چنین، سایر اعضای هیئت اجرایی بانک مرکزی اروپا در نزد کمیته امور اقتصادی و پولی پارلمان اروپایی ممکن است حاضر شوند.در طول سالیان اخیر، این نایب رییس بانک مرکزی اروپا بوده است که عموما برای ارائه گزارش سالیانه بانک مرکزی اروپا به کمیته دعوت شده است. به علاوه یک بار در سال،کمیته از عضو مسئول اقتصاد و تحقیقات هیئت اجرایی بانک مرکزی اروپا دعوت می نماید تا دیدگاه های بانک مرکزی اروپا را راجع به برررسی سالیانه کمیسیون اروپایی از اقتصاد اتحادیه اروپا و پیش نویس دستور العمل سیاست هیئت اجرایی^[۲۱۰] ارائه دهد. این کمیته،گاهی همچنین سایر اعضای هیئت اجرایی را راجع به موضوعات خاص مرتبط با صلاحیت ها و مسئولیت های بانک مرکزی اروپا مورد دعوت قرار داده و اظهارات انها را استماع می نماید.
۳-سئوالات مکتوب
به علاوه ارتباطات متقابل مستقیم و تبادل آراء بین رییس بانک مرکزی اروپا با اعضای کمیته امور اقتصادی و پولی، بند یک ماده ۴۰ قواعد شکلی پارلمان اروپایی تحت عنوان سوالات در قبال پاسخ کتبی بانک مرکزی اروپا هم چنین تمامی اعضای پارلمان اروپایی را مجاز می دارد تا سئوالات بیشتری را به صورت کتبی از طریق کمیته امور اقتصادی و مالی پارلمان اروپایی به بانک مرکزی اروپا ارسال دارند. این سوالات همراه با پاسخ هایی که به وسیله بانک مرکزی اروپا ارائه خواهد شد متعاقبا در مجله رسمی اتحادیه اروپایی منتشر می شود.آنها برای عموم مردم قابل دسترس در تمامی زبان های رسمی جامعه اروپایی خواهند بود. اگرچه هیچ کدام از مواد معاهده جامعه اروپایی یا اساسنامه سیستم اروپایی بانکهای مرکزی مشتمل بر هیچ گونه الزاماتی در این زمینه نیستند،بانک مرکزی اروپا با این فرایند موافقت نموده است.
۴-سایر حوزه های ارتباطات متقابل میان بانک مرکزی اروپا با پارلمان اروپایی
سه حوزه مهم دیگر ارتباطات متقابل بین بانک مرکزی اروپا با پارلمان اروپایی وجود دارد:
۱-پارلمان راجع به انتصاب رییس، نایب رییس و سایر اعضای هیئت اجرایی بانک مرکزی اروپا بر اساس بند ۲ ماده ۱۱۲ معاهده جامعه اروپایی مورد مشورت قرار می گیرد. در این راستا،کمیته امور اقتصادی و مالی پارلمان اروپایی جلسات استماعی را با نامزدان برگزار کرده و نهایتا پارلمان اروپایی یک رای را اتخاد خواهند نمود؛
۲-پارلمان در قانون گذاری جامعه اروپایی برای اصلاح و تکمیل اساسنامه سیستم اروپایی بانکهای مرکزی بر اساس بند ۶ مواد ۱۰،۴۱ و ۴۲ اساسنامه سیستم اروپایی بانک های مرکزی دخیل است.
۳-پارلمان اروپایی هم چنین در سایر فرآیندهای قانون گذاری در حوزه هایی که در محدوده مسئولیت بانک مرکزی اروپا قرار دارد دخیل است.

بند دوم : شورای اتحادیه اروپا و یوروگروپ^[۲۱۱]

بانک مرکزی اروپا مسئولیت خود را با شورای اتحادیه اروپا در زمینه موضوعات نرخ تبدیل ارز و نمایندگی بین المللی منطقه یورو شریک است. احترام به استقلال بانک مرکزی اروپا و شناسایی مسئولیت هایش، به هر حال بدین معناست که روابط بانک مرکزی اروپا با شورای اتحادیه اروپا و یورو گروپ در زمینه سیاست های اقتصادی می تواند تنها یک رابطه غیر الزام آور تلقی گردد. بایستی خاطر نشان شود که مسئولیت شورای اتحادیه اروپا برای پیشنهاد به انتصاب رییس، نایب رییس و سایر اعضای هیئت اجرایی یانک مرکزی اروپا به سران دولت ها نیز اهمیت بسیاری بر روابط این شورا با بانک مرکزی اروپا دارد.
۱- شورای اتحادیه اروپا
از نظر حقوقی، تنها یک شورای اتحادیه اروپا وجود دارد با این حال شورا در واقع با ترکیبات متفاوتی تشکیل جلسه می دهد که به موضوع مورد بحث بستگی دارد. برای تصمیمات بسیار مهم اتحادیه پولی اروپا مانند الحاق دول جدید به منطقه یورو یا اصلاحات بند ۲ ماده ۱۰ اساسنامه سیستم اروپایی بانکهای مرکزی، شورای اتحادیه اروپا با ترکیب سران دولت ها یا حکومت ها تشکیل می شود^[۲۱۲]. در مقابل، موضوعات اتحاد پولی اروپایی در محدوده صلاحیت شورای وزرای اقتصادی و مالی اروپا جای می گیرد. در این چهارچوب، بند ۴۴ استنتاجات ریاست شورای اروپایی در لوکزامبورگ^[۲۱۳] در ۱۲ و ۱۳ دسامبر ۱۹۹۷، به صراحت بیان می دارد که شورای وزرای اقتصادی و مالی اروپا مرکز همکاری سیاست های اقتصادی دول عضو بوده و برای عمل در حوزه های مورد نظر صاحب اختیار می باشد. اگرچه تمامی دول عضو اتحادیه اروپایی جزیی از منطقه یورو نمی باشند، نمایندگان تمامی دول عضو از جمله آنهایی که در مرحله سوم اتحاد پولی شرکت ننموده اند حق شرکت در موارد بررسی شورای اتحادیه اروپا راجع به موضوعات اتحاد پولی اروپایی را دارند. با این حال، حق رای دهی نمایندگان کشورهایی که در منطقه یورو شرکت ننموده اند در بسیاری از موضوعات اتحادیه اروپایی معلق شده است.استثنائات در مواردی است که از جمله شورای اتحادیه اروپا بایستی بر اساس ماده ۱۰۷ معاهده اتحادیه اروپا یعنی اصلاح و تکمیل قانون گذاری اساسنامه سیستم اروپایی بانک های مرکزی اقدام نماید که در این صورت تمامی دولت ها حق رای دارند.

عبارات بالا در مورد سند تجاری کامل است.در حالیکه موضوع بحث ما سند تجاری (چک) ناقص است.تبصره ماده ۳۱۹ ق.ت. مقرر داشته همان ضمانت اجرایی که در مورد سند تجاری کامل که به وظیفه خود عمل ننموده و در مرحله اول و دوم اقدامی انجام نداد،همان ضمانت اجرا را بر علیه دارنده سند تجاری که شرایط شکلی در آن رعایت نشده است(سند تجاری ناقص) اجرا می شود.از این تبصره این نتیجه بدست می آید که قانونگذار از دارنده چک ناقص حمایت نمی کند.البته این امر مختص به جایی است که چک ناقص صادر شود و خود دارنده نقص آنرا برطرف نکند. ^[۲۰۵]
یکی از پیچیدگی‌ها در مبحث ضمانت اجرایی فقدان شرایط صوری چک، موضوع تکمیل سند ناقص است. مسئله این است که اگر سند ناقص به گردش درآمده و سپس توسط یکی از دارندگان سند و یا شخص ثالثی تکمیل گردد، اعتبار سند تجاری را خواهد داشت یا خیر؟
به عنوان مثال صادرکننده یک چک به دلیل دشواری محاسبه بدهی، مبلغ چک را درج ننموده و محاسبه میزان دقیق بدهی و درج آن در چک را به دارنده وا می‌گذارد. در این مثال چک هنگام صدور فاقد مبلغ بوده و شرایط صوری چک را دارا نیست امّا دارنده مبادرت به تکمیل آن می کند.
اگر بخواهیم صرفاً بر مبنای ظاهر پاسخ مسئله را بدهیم باید بگوییم سند ناقص هرگاه کامل شود، سند تجاری محسوب است، صرف نظر از اینکه نقص سند ناشی از فقدان کدام شرط بوده است. البته در چنین مواردی فرض بر این است که چک مزبور امضای صادرکننده را دارا است. بنابراین چکی که دارای امضای صادرکننده است و توسط دیگری تکمیل می‌گردد اعتبار سند تجاری را دارد و اگر تکمیل سند بدون اختیار و یا فراتر از حدود اختیار صورت گرفته باشد، امضاءکننده نمی‌تواند در برابر دارنده ناآگاه، به فقدان اختیار تکمیل‌کننده‌ استناد نماید، زیرا امضاءکننده سند تجاری این ظاهر قابل اعتماد را بوجود آورده است که تکمیل‌کننده‌ی سند مأذون از جانب وی است.

قانون تجارت ایران در این زمینه فاقد هرگونه حکمی است اما با توجه به پذیرش صدور سند به وکالت در ماده ۲۲۷ دلیلی ندارد که جواز وکالت در اجزای عمل را نپذیریم. رأی مورخ ۱۱/۱۱/۱۳۴۰ شعبه یک دادگاه شهرستان تهران موید همین امر است.
«… ممکن است متعهدله‌ نیابت و اختیار بدهد که تحت شرایط معین یا بدون قید و شرط، تاریخ پرداخت را درج کند. در این صورت مندرجات تکمیل می‌شود و نیابت مزبور مطابق قانون است…»^[۲۰۶]
در نهایت با توجه به اینکه در بخش اول (کلیات) به شرایط صوری چک پرداخته شده در اینجا تنها به ذکر چند مورد از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود.
۱- امضاء
ماده ۳۱۱ ق.ت امضای صادرکننده را برای صدور چک لازم دانسته است. تردیدی نیست که عدم وجود امضاء در چک حاکی از بلااعتبار بودن آن دارد. سند بدون امضاء هیچ ارزش و اعتباری نخواهد داشت. در صورت فقدان سایر مندرجات ممکن است سند از شمول اسناد تجاری خارج گردد. لااقل به عنوان یک سند غیرتجاری قابل پذیرش و معتبر باشد ولی فقدان امضاء موجب بلااعتبار بودن آن است.
صدورچک تنها با امضای صادرکننده امکان‌پذیر است و مهر معتبر تشخیص داده نشده است.
در صورتی که امضاء یا امضاءهای ذیل چک با نمونه‌ی امضاء یا امضاء‌های موجود در بانک تطبیق نماید، چک از این جهت کامل است و بانک نمی‌تواند از پرداخت وجه آن خودداری کند، ولو آنکه علاوه بر امضاء نقش نمونه مهر شرکت هم به بانک داده و اعلام شده باشد که چکها در صورت داشتن امضاء یا امضاهای اشخاص حقیقی و مهر شرکت قابل پرداخت است.^[۲۰۷]
«… اساساً نظر به اینکه به موجب پاسخ استعلام واصله از اداره کل ثبت شرکتها وارده به شماره ۲۹۰ مورخ ۲۳/۲/۱۳۷۰ دارندگان حق امضاء در اسناد تعهدآور در شرکت … با مسئولیت محدود، دو نفر می‌باشند و مندرجات ظهر چک مستند دعوی حاکی است که ظهرنویسی توسط احد از آنان به عمل آمده و با این وصف به نظر دادگاه انتقال وجه چک به نحو قانونی صورت نگرفته است، علیهذا دادگاه خواهان را ذیحق در مطالبه وجه چک تشخیص نداده حکم به بی‌حقی وی را صادر و اعلام و …» (رأی شماره ۱۰۲۶ و ۱۰۲۷- ۱۴/۱۲/۱۳۷۰ شعبه ۴۴ دادگاه حقوقی ۲ تهران)^[۲۰۸]
«… نظر به اینکه به موجب مقررات تجارت، امضاء از شرایط اصلی چک است و ماده ۱ قانون چک (ماده ۲ فعلی) با وجودی که چکهای صادره عهده بانکهای … را در حکم اسناد لازم‌الاجرا محسوب داشته، صدور اجرائیه نسبت به چکهای پرداخت نشده را به مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک محال‌علیه به وسیله مقامات هم متضمن ترتیب اشاره شده می‌باشد و با توجه به اینکه از بررسی مجموع مقررات مربوط به چک مسلم می‌شود که امضای چک شرط اطلاق چک مزبور به اوراق و نوشته جاتی است که صورتاً و معمولاً چک گفته می‌شود، در مواردی که چک با امضائات متعدد قابل پرداخت است فقدان هر یک از امضائات معرفی شده و موجود در بانک محال‌علیه وصف قانونی را از چک سلب می کند و در مانحن فیه چک صادره… چک محسوب نمی‌شود تا محکومیت صادرکننده بر طبق مقررات قانونی چک قابل توجیه باشد.» (رأی راجع به پرونده کلاسه ۳۲۱-۱/۱/۱۳۷۱ شعبه ۲۰ دیوان عالی کشور)
بنابراین در صورتی که چک فاقد امضاء باشد قابل انتساب به شخص نیست. در واقع امضاء نشانگر قصد و رضای امضاءکننده است و در صورتی که هر یک از خواندگان (مسئولین) ایراد کنند که امضای آنها در چک وجود ندارد و این امر را ثابت نمایند از مسئولیت خارج می‌شوند و دادگاه دعوا را نسبت به آنها رد می کند زیرا در واقع ادعا متوجه شخص خوانده نیست.
«… در مورد ادعای جعل موضوع به کارشناس تشخیص اصالت خط و امضاء و اثر انگشت ارجاع گردید کارشناس منتخب امضاء ظهر چک را منتسب به واخواه دانست نظریه مذکور که با اوضاع و احوال قضیه مطابقت دارد مصون از اعتراض موثر باقی ماند و در مورد جهت دوم و امانی بودن چک از آنجائیکه چک موضوع دعوی از اسناد تجاری محسوب می شود و بنابر وصف تجریدی اسناد تجاری چک به محض صدور و خروج از منشأ خود به گردش درآمده ایرادی جز در موارد استثنا نسبت به آن پذیرفته نیست ادعای امانی بودن چک منافات با اصل مذکور داشته و دفاع موثری تلقی نمی گردد…»(دادنامه ش ۳۸۸-۳۱/۵/۸۸ شعبه دوم دادگاه عمومی حقوقی گرگان)
امضای چک توسط نماینده اصولاً منوب‌عنه را مسئوول می‌سازد. اما چنانچه امضاءکننده فاقد اختیار بوده و یا فراتر از اختیار عمل نماید، منطقاً منوب‌عنه ادعایی که سهمی در ایجاد ظاهر قابل اعتماد نداشته، نباید مسئوول شمرده شود.
پاراگراف ۲ ماده ۳۶ کنوانسیون آنسیترال قاعده اصلی یعنی توجه مسئولیت به منوب‌عنه را بیان می‌کند و پاراگراف ۳ همان ماده در مقام بیان استثنائات قاعده اصلی و به عبارت دیگر در مقام بیان یکی از ایرادات قابل استناد در برابر دارنده سند، در موارد زیر منوب‌عنه را مبری از مسئولیت می‌داند:
- امضای سند توسط نماینده فاقد اختیار
- امضای سند توسط نماینده، خارج از حدود اختیار
- امضای سند توسط نماینده، بدون تصریح به نام منوب‌عنه.
- امضای سند توسط نماینده با قید سمت نمایندگی اما بدون تصریح به نام منوب‌عنه.
بنابراین از نظر این کنوانسیون در موارد فوق مسئوولیت متوجه مباشر در امر امضاء است و نه شخصی که ادعای اعطای نمایندگی از جانب وی شده است. ماده ۸ کنوانسیون ژنو ۱۹۳۰ در این زمینه دارای حکم ساده‌تری است: «هر کس امضای خود را به عنوان نماینده‌ شخصی در برات منعکس نماید بدون اینکه قانوناً اختیار چنین عملی را از جانب او داشته باشد، مثل دیگر متعهدان سند مسئوول است و اگر وجه سند را پرداخت کند دارای حقوق همان شخصی خواهد بود که از جانب او مدعی نمایندگی بوده است. همین قاعده در مورد نماینده‌ای که از حدود اختیارات خود تجاوز نموده، جاری است. »
حکم ماده فوق با حکم مقرر در کنوانسیون آنسیترال ظاهراً دارای اختلاف ظریفی است. کنوانسیون آنستیرال امضای سند توسط نماینده، بدون تصریح به نام منوب‌عنه را موجد مسئوولیت برای نماینده دانسته است به عبارت دیگر تصریح به سمت نمایندگی بدون تصریح به نام منوب‌عنه کافی برای سلب مسئولیت از نماینده تلقی نشده است. اما در کنوانسیون‌های ژنو چنین ملاحظه نمی‌گردد و ظاهراً تصریح به سمت نمایندگی با فرض دارا بودن اختیار، برای سلب مسئوولیت از نماینده کافی است ولو اینکه نام منوب‌عنه معین نشده باشد. قانون تجارت اگر چه در ماده ۲۲۷ به امکان صدور سند به نمایندگی تصریح دارد. امّا راجع به نحوه توزیع مسئولیت میان اصیل و نماینده ساکت است معذالک ماده ۱۹ ق.ص.چ. در حکمی شگفت‌انگیز اصیل و نماینده را متضامناً مسئول پرداخت وجه چک دانسته است.
«… خواندگان به ترتیب به شرح لوایح‌ش … ایراد عدم توجه دعوی به خود را نموده‌اند. استدلال خواندگان اول و دوم این است که دیگر در شرکت … سمتی ندارند و نباید مسئول پرداخت باشند. استدلال خوانده سوم نیز دایر بر این فکر است که خود مدیران امضاءکننده چک مورد شکایت مسئول پرداخت می‌باشند. هیچ یک از استدلالهای مذکور موجه و قابل ترتیب اثر نبوده و برابر ماده ۱۹ ق.ص.چ. امضاءکنندگان چک به عنوان نماینده صاحب حساب و خود صاحب حساب مسئولیت تضامنی در پرداخت وجه آن را دارند…» (حکم شماره ۷۴/۱۷۳۹ شعبه ۱۲۲ دادگاه عمومی تهران).
«…دعوی خواهان به طرفیت شرکت…با مسئولیت و مدیریت فعلی غیر موجه است زیرا امضای ظهر چک ش… از سوی مدیر عامل وقت که شرکت مزبور را بدون اذن الزاماً مدیون نموده و خارج از حدود اختیارات تفویضی بوده و اساساً با شخصیت حقوقی وی با عنایت به ماده ۱۲۵ق.ت. و ماده ۲۶۹ ق.م. در تضاد است و تا این مرحله از رسیدگی دلیلی بر مأذونیت وی از سوی هیأت مدیره وقت شرکت یا اساسنامه مربوطه ارائه نگردیده لذا حکم به رد دعوی صادر می شود…»(دادنامه ش ۵۴۶-۲۰/۴/۸۵ شعبه یک دادگاه تجدیدنظر استان تهران)
«…نظر به اینکه حسب اظهار آقای «ع-ک» در زمان صدور چک که حدود ۵/۱ سال قبل از تاریخ مندرج۴/۱۱/۸۷ بوده مبالغی را برای تأمین مالی پروژه های شرکت «ر-گ» از تجدیدنظر خوانده آقای احمدی گرفته و در مقابل چک مذکور را به امضاء خود و آقای محمدی که در آن زمان عضو هیأت مدیره بوده برابر اختیارات قانونی خویش به وی داده اند که مطابق ماده ۱۹ ق.ص.چ. شرکت و صادر کنندگان (مدیر یا مدیران شرکت) متضامناً مسئول پرداخت هستند و دارنده چک طبق این ماده حق مراجعه به هر یک از آنان را دارد حتی در صورتی که مدیر یا مدیران از حدود اختیارات خویش خارج شده و خارج از اختیارات چک صادر یا در آن زمان یا زمان مراجعه به بانک به تاریخ چک آنگونه که معترض مدعی شده فاقد سمت قانونی شوند این امر مانع از مراجعه دارنده به آنان نخواهد بود و مدیر یا مدیران امضاء کننده چک که در زمان صدور و امضاء دارای سمت قانونی بوده اند در هر صورت شخصاً مسئول پرداخت وجه چک خواهند بود.هرچند مطابق اصول کلی مربوط به نمایندگی در فرض صحت ادعای مدیر مسئولیت نهایی به عهده شرکت است و نماینده و مدیر می تواند پس از پرداخت به شرکت مراجعه نماید اما مسئولیت وی در مقابل دارنده کماکان محرز و ثابت است…»(دادنامه ش ۲۸۰-۲۵/۳/۹۰ شعبه چهارم دادگاه تجدیدنظر استان گلستان)
چنانچه شخصی چکی را به عنوان صادرکننده، ظهرنوس و یا ضامن امضاء نموده و به غیر تسلیم نمایند مطابق با مندرجات سند در زمان امضاء مسئول است. بنابراین چنانچه بعداً در چک تزویری صورت پذیرد، تغییری در مسئولیت امضاءکنندگان سابق به وجود نمی‌آورد. در اینجا نیز توجه به منطق حکم ایجاب می‌کند که اگر امضاءکننده بر اثر عمل غیر متعارف امکان تزویر در سند را فراهم نموده باشد، در ایجاد ظاهر قابل اعتماد برای ثالث ناآگاه سهیم بوده و باید نسبت به مندرجات پس از تزویر در سند نیز مسئول شمرده شود.^[۲۰۹]
۲- مبلغ و ایراد به سفید امضاء بودن چک
ممکن است صادرکننده چک در حین صدور، فقط آنرا امضاء کرده و در اختیار دارنده قرار دهد. و دارنده با پر کردن محل‌های خالی نسبت به آن اقدام نموده و علیه صادرکننده طرح دعوا نماید. در نهایت صادرکننده در جلسه‌ی دادگاه دفاع نماید که به عنوان مثال چک صادره سفید امضاء بوده است و قرار بوده است مبلغ چک ده میلیون ریال قید شود اما دارنده بیست میلیون ریال قید کرده و یا چک بابت تضمین داده شده بوده و قرار نبوده که دارنده جاهای خالی را پر کرده و نسبت به آن اقدام کند و …
در مورد چک سفیدامضاء تعاریف گوناگونی از سوی نویسندگان حقوقی ارائه شده است که به بعضی از آنها اشاره می‌شود:
۱- چک سفیدامضاء چکی است که صادرکننده آن را فقط امضاء کرده و به طرف مقابل می‌دهد تا وی بتواند هر زمانی که اراده می‌کند سایر مندرجات آن را تکمیل کرده و آنرا به بانک بدهد.^[۲۱۰]
۲- چک سفیدامضاء، چکی است که فقط صاحب چک آنرا امضاء نموده، بدون اینکه مبلغ و گیرنده‌ی وجه را تکمیل نماید و تکمیل آن بر عهده‌ی دارنده‌ی چک محول می‌شود تا هر زمان که مایل باشد آن را نوشته و به بانک محال علیه ارائه دهد.^[۲۱۱]
۳- چک سفیدامضاء چکی است که فاقد مبلغ می‌باشد.^[۲۱۲]
با عنایت به تعاریف مذکور و آنچه از برخی مقررات قانونی استفاده می‌شود، چک سفیدامضاء چکی است که حداقل فاقد درج مبلغ باشد خواه تاریخ صدور و ذینفع آن مشخص شده یا نشده باشد.
هدف مهم و نهایی از تأسیس، صدور و به گردش در آمدن چک وصول مبلغ آن توسط ذینفع است. حال چنانچه چک، سفیدامضاء و فاقد مبلغ باشد امکان تحقق هدف مورد نظر فراهم نیست و این امر چک موصوف را از عداد اسناد تجاری خارج می‌سازد.
دارنده چک سفیدامضاء می‌تواند بر اساس قرارداد و توافقی که بین او و صادرکننده وجود دارد نسبت به درج مبلغ و عندالزوم تکمیل دیگر مندرجات چک اقدام نماید. این اقدام و اختیار دارنده در نوشتن مبلغ یا کامل کردن مندرجات را باید نوعی وکالت از طرف صادرکننده (موکل) به حساب آورد که نوشتن مبلغ معین در چک (مورد وکالت و حدود اختیار) توسط دارنده (وکیل) ضمن مفاد قرارداد مشخص شده است.
دارنده باید بر مبنای قرارداد فی مابین و اختیار مندرج در آن در نوشتن مقدار مبلغ و مورد وکالت اقدام کند. بدیهی است در صورت تجاوز مشارالیه از حدود اختیار و مثلاً نوشتن مبلغی بالاتر از آنچه مورد توافق طرفین بوده است، صادرکننده حق دارد علیه دارنده، اقامه‌ی دعوی نموده و یا در صورت عدم پرداخت و طرح دعوی از سوی دارنده دفاع لازم را در محکمه به عمل آورد.^[۲۱۳]
بنابراین اثبات سفیدامضاء بودن چک بر عهده‌ی مدعی آن است. فرض این است که چک بعد از تنظیم و آگاهی از مفاد آن امضاء شده است، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.^[۲۱۴]
بنابراین خوانده نه تنها سفیدامضاء بودن چک را باید ثابت کند بلکه باید اثبات نماید از این امضاء سوء استفاده شده است.
«…به صرف امضاء سند توسط صادرکننده (آن هم امضاء هم در متن و هم در ظهر آن) موجب ایجاد تعهد بر صادرکننده می‌شود لذا نوشتن متن آن توسط صادرکننده یا توسط دیگری تأثیری در موضوع نخواهد داشت. بنابراین صرف امضاء و دادن سند به دارنده حاکی از مدیونیت شخص صادرکننده می‌باشد و در واقع اراده‌ی وی بر تنظیم متن آن توسط دیگری نیز با امضای آن محقق شده و با توجه به نظریه‌ی کارشناس عدم تقارن امضاء و متن چک نمی‌تواند موجب رفع مسئولیت و بری‌الذمه شدن امضاءکننده سند باشد که امضاء ظهر سند نیز تأکید بر مدیونیت صادرکننده بوده است که قاعده اقدام، قاعده اقرار العقلا علی انفسهم جایز نیز مؤید این معناست…».
۳- دستور پرداخت بدون قید و شرط
تعهدات ناشی از سند تجاری برخلاف تعهدات ناشی از روابط مدنی که می‌تواند به صورت لازم، جایز، مشروط، مقید، مطلق، تشریفاتی، غیرتشریفاتی، رضایی و عینی بوده باشد، چنین نیست. تعهد تجاری باید حتماً متضمن دستور پرداخت بدون قید و شرط بوده باشد که از این وضعیتی که اسناد تجاری دارند ما به عنوان وصف تنجیزی یاد می‌کنیم.ماده ۲۳۳ ق.ت. در واقع منصرف و مبین همین موضوع است لذا مقرر داشته است: اگر قبولی مشروط به شرط نوشته شد برات نکول شده محسوب می‌شود. مع‌هذا قبول‌کننده به شرط، در حدود شرطی که نوشته مسئول پرداخت وجه برات است.
از بررسی ماده ۲۳۳ ق.ت. این طور به ذهن متبادر می شود که قانونگذار نه تنها صادر کردن اسناد تجاری و از جمله چک معلق و مشروط را ممنوع نکرده بلکه صدور آن را مورد تأیید قرار داده و برای آن ضمانت اجرایی در نظر نگرفته است.بنابراین قانونگذار تجاری افراد را مجاز کرده که چک با قید و شرط صادر کنند یا ظهرنویسان می توانند تعهد خود را که یک تعهد تجاری است با قید و شرط کنند.امری که برخلاف فلسفه قانون تجارت است.این امر موجب اطاله ی دادرسی می شود،زیرا دادگاه ها مجبورند به این شروط توجه کنند.
آنچه دستور پرداخت را مقید و مشروط می‌سازد، ممکن است متفاوت باشد، مانند اینکه شخصی چکی صادر می‌کند و در متن آن خطاب به بانک اعلام می‌کند، «پس از اتمام کارهای ساختمانی» «به شرط تحویل کامل آپارتمان» و امثال آن.
این‌گونه مندرجات از مصادیق مشروط است و پرداخت چک را مشروط به انجام کاری می‌کند. گاه صادرکننده دستور پرداخت مندرج در سند را مشروط و مقید نمی‌کند، بلکه مایل است علت و سبب صدور را در چک ذکر نماید. مثل اینکه قید کند: بابت «بخشی از ثمن معامله» یا «بابت قولنامه شماره … مورخ …» و یا «بابت تعمیر ساختمان و مواد مصرفی» … این گونه مندرجات چکها را مشروط نمی‌سازد، بلکه حکایت از علت و سبب صدور آن دارد.
همچنین قید امانی یا تضمینی بودن در متن چک موجب عدم وصول آن می شود و آنرا در ردیف چک مشروط قرار می دهد.
«… صرف ادعای امانی بودن چک مورد دعوی نمی تواند چک را که جزء اسناد اعتباری است از درجه اعتبار ساقط نماید…» (دادنامه شماره ۳۹۱-۱۰/۳/۸۴ شعبه ۲۳ دادگاه تجدیدنظر استان تهران)
«… خواهان ،اقرار نموده که چک مستند بابت تضمین تنظیم سند انتقال یک دستگاه اتومبیل از ناحیه خوانده صادر شده و اقرار خواهان مفهوماً دلالت بر این دارد که هنگام صدور چک،ذمه خوانده در حق خواهان مشغول نبوده و به عبارت دیگر چک خالی از وجه صادر گردیده و با توجه به اینکه خواهان هیچ گونه دلیلی بر انجام معامله و وقوع بیع در مورد اتومبیل رنو و متعاقباً تخلف خوانده به تنظیم سند انتقال به دادگاه ابراز نداشته و صرف استیفاء از اتومبیل نیز با توجه به اینکه خوانده از بستگان نزدیک وی می باشد مثبت وقوع بیع نیست و … دعوی خواهان باطل اعلام می شود». (حکم شماره ۶۴۵-۱۵/۹/۱۳۸۵ شعبه ۳ دادگاه حقوقی گرگان)
قسمت اخیر ماده ۳ ق.ص.چ مبین همین موضوع است لذا مقرر داشته: «هرگاه در متن چک شرطی برای پرداخت مقرر شده باشد بانک به آن شرط ترتیب اثر نمی‌دهد.».آیا این تکلیف قابل تسری به دادگاه نیز هست یا خیر؟در خصوص پرسش فوق دو نظر وجود دارد.
الف) عده‌ای معتقدند قید بانک از بابت تأکید است نه از باب استثناء و حصر ثانیاً چون بانکها اولین رجوع را پذیرا می‌باشند قانونگذار بانک را ذکر کرده است. طبیعتاً مراجع قانونی بعدی وقتی بانک ترتیب اثر ندهد، امکان ترتیب اثر دادن را نخواهند داشت. در حقیقت بخشی از شرایط شکلی اسناد مربوط است به بحث واخواست و امثال آن که وقتی بانکها به حکم قانون ترتیب اثر ندهند، موجبات خروج سند از اسناد تجاری و فقدان شرایط طرح در مراجع اختصاص یافته را پیدا می‌کند. به تعبیر دیگر سند حالت عادی غیرتجاری را پیدا می‌کند. ثالثاً همانطوری که گفتیم وصف تنجیزی در اسناد تجاری حاکم است. پس وقتی سندی فاقد چنین وصفی باشد، کلاً قابل ترتیب اثر نیست و یا به عبارت دیگر شرط یا قیدی که چنین وصفی را نادیده گرفته مؤثر نخواهد بود.
ب) علی‌رغم پذیرش وصف تنجیزی آنچه دارای اهمیّت است، اینکه وصف تنجیزی اطلاق خود را از دست داده است و استناد به آن به عنوان یک وصف پذیرفته شده، محل تردید و بحث است. لذا وقتی قانونگذار صراحتاً گفته « بانک به آن ترتیب اثر نخواهد داد» نمی‌توانیم این تکلیف را به سایرین تسری دهیم. اگر نظر مقنن این بود که کلاً قابل ترتیب اثر نیست، می‌نوشت: «هرگاه در متن چک شرطی برای پرداخت ذکر شده باشد آن شرط قابل ترتیب اثر نخواهد بود» ولی الان که قید بانک را آورده لزوماً این قید بایستی محترم شمرده شود و قابل تسری به دادگاه نیست. ثانیاً دادگاه به موجب ق. اساسی به عنوان مرجع تظلمات شناخته شده زمانی این تکلیف از او ساقط می‌گردد، که صراحتاً تصریح شده باشد.

در دنیای رقابتی سازمانها موظف اند که فعالیت هایشان را با مشخص کردن و مدیریت کردن انتظارات مشتریان راه اندازی کنند و پاسخگوی نیازها و انتظارات مشتریانشان باشند. مدیریت انتظارات مشتریان، یک فرایند مرکزی سازمان یافته است که می تواند درست در جایی که اثربخشی متوقف و راکد مانده است، واکنش شکست را مانع شود و آن را به درجه ی بالایی از وفاداری مشتریان، تغییر دهد. شکست شامل هر خطایی در پاسخگویی به انتظارات مشتریان می شود که در نهایت، به جدایی مشتریان از سازمان و برقراری ارتباط با سازمان های دیگر می انجامد (شورتر و تاورز، ۱۳۹۱). سازمانهای پاسخگوی سریع دارای خاصیت واکنش موثر در برابر تغییرات می باشند که توان استفاده بهینه از فرصت ها و تبدیل تهدیدها به فرصت ها را دارند. خاصیت پاسخگویی سریع، رویکرد استراتژیکی به سمت موفقیت، در خصوص قوانین و شرایط جدید و متفاوت کسب و کار قلمداد می شود (حمیدی زاده و غمخواری، ۱۳۸۸).
در اداره ورزش و جوانان اگر عملکرد سازمان به طور مداوم پائین تر از حد انتظار ورزشکاران باشد، ورزشکاران روگردان شده و خواسته های خود را از طریق دیگری برطرف خواهند کرد. پس سازمان باید به طور مستمر به نظرات مشتریان خود توجه نموده و راهکارهای لازم را برای تطابق هر چه بیشتر با خواسته های آنها ایجاد نماید. رسیدگی به نظرات ورزشکاران و شکایات آنها یکی از طرق جمع آوری اطلاعات در مورد نیازها و خواسته های آنها است و اهمیت آن وقتی آشکار می شود که به تاثیر آن در حفظ مشتری پی ببریم. توجه به خواسته ها و انتظارات ورزشکاران که در قالب شکایات و انتقادات مطرح می شود و پاسخگوئی مناسب به آنها موجب حرکت به سمت هدف اصلی این سازمان می شود. اهداف و راهبردهای مشتری مدار سازمانها می طلبد که به روش علمی به بررسی و تحلیل علت یا علل نارضایتی و شکایات ورزشکاران پرداخته و با شناخت این علل و ریشه یابی آنها از یک طرف و پاسخگوئی مناسب به آنها از طرف دیگر گامی موثر در جهت افزایش رضایتمندی آنها برداشته شود. وجود نظام پاسخگوئی مناسب و مشتری گرا با شناخت مشکلات و علت نارضایتی ورزشکاران و پاسخگویی سریع و به موقع به آنها علاوه بر اینکه موجب جلب رضایت آنها می‌شود ، موجب صرفه جوئی در زمان وهزینه سازمان نیز می شود. بر این اساس فرضیه سوم مطرح می شود که در پی شناخت شکاف انتظارات و ادراکات از قابلیت پاسخگویی سازمان است.

۶٫۷٫۱٫۲٫ پیشینه تحقیق فرضیه سوم
داکروز و ملیرو (۲۰۱۰) در مطالعه ای به ارزیابی سطح رضایت استفاده کنندگان از خدمات در یک بیمارستان خصوصی در شهر سائوپوئولو پرداختند که طبق نتایج مطالعه پاسخگویی در رده چهارم (از پنج بعد مدل سروکوال) اهمیت قرار گرفت که بیماران از آن ناراضی بودند. لیم و تانگ (۲۰۰۰) مطالعه ای به منظور سنجش ادراکات و انتظارات بیماران از کیفیت خدمات بیمارستانی در سنگاپور انجام داده اند که نتایج مطالعه آنها نشان داد بعد پاسخگویی، دارای پایین ترین رتبه کیفیت است درحالی که انتظار آنها از این بعد، در دومین رتبه اهمیت قرار داشت. سجادی و همکاران (۱۳۹۰) دریافتند میانگین پاسخگویی در باشگاههای خصوصی نسبت به باشگاههای دولتی بیشتر است. کاوسی و همکاران (۱۳۹۲) در مطالعه ای با عنوان “بررسی شکاف کیفیت خدمات آموزشی از دیدگاه دانشجویان علوم پزشکی شیراز سال ۱۳۹۲” به صورت مقطعی بر روی ۲۲۰ نفر از دانشجویان شیراز بر اساس مدل سروکوال بیشترین شکاف را در ابعاد تضمین، پاسخگویی ملاحظه نمودند. عباسیان و همکاران (۱۳۹۲) در مطالعه ای با عنوان ” تحلیل شکاف بین ادراکات و انتظارات دانشجویان از کیفیت خدمات آموزشی با بهره گرفتن از مدل سروکوال” بیشترین شکاف را در بعد پاسخگویی برآورد نمودند. کبریایی و رودباری (۱۳۸۴) در مطالعه ای با عنوان ” شکاف کیفیت خدمات آموزشی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان” نشان داد که ۶/۸۱ درصد قائل به وجود شکاف منفی کیفیت بودند، به طوری که از میان ابعاد پنج گانه خدمت بعد پاسخگویی، دارای بیشترین میانگین شکاف بود. کبریایی و همکاران (۱۳۸۳) در مطالعه ای با عنوان شکاف کیفیت خدمات بهداشتی اولیه ارائه شده در مراکز بهداشتی شهرستان کاشان بیشترین شکاف کیفیت خدمات را در بعد پاسخگویی یافتند. رمضانخانی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای بر روی شکاف کیفیت برنامه آموزشی مشاوره پیش از ازدواج از دیدگاه زوجین تفاوت معناداری بین ادراکات و انتظارات در بعد پاسخگویی مشاهده ننمودند.
فرضیه ی چهارم: بین خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابلیت اطمینان دهی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
۷٫۷٫۱٫۲٫ مبانی نظری فرضیه چهارم
توانائی سیستم و اعتبار آن در فراهم آوردن خدمات مطمئن و مناسب، داشتن کارکنانی با دانش کافی، آشنائی با نحوه استفاده از تجهیزها و تکنولوژی‌های جدید است که خود نمایانگر شایستگی و توانائی کارکنان سازمان برای القای حس اعتماد و اطمینان درمشتری است (عباس‌پور و همکاران، ۱۳۸۹)
گرایش بسیار شدید به دانش، تخصص و تعهدات کارمندان به عنوان ورودی های کلیدی در فرایند خلق ارزش وجود دارد. این در حالی است که سازمانها با نوآوری پذیری بالاتر، در پاسخ به تغییرات محیطی و همچنین گسترش قابلیت‌های جدید که به آنها برای دستیابی به عملکرد بالاتر کمک می کند، موفق تر خواهند شد از طرف دیگر دیدگاه دانش محور، شرکت ها را به عنوان مخازن دانش و شایستگی مجسم می کند این در حالی است که، نظریه نوآوری بر اساس دیدگاه سازمانی و مدیریت دانش یکپارچگی توسعه و کاربرد دانش را تسهیل میکند، امروزه رقابت برای بهبود کیفیت خدمات به عنوان یک مسئله راهبردی کلیدی برای سازمانهایی که در بخش خدمات فعالیت می کنند، شناخته شده است.
از زمانی که نقش خدمات در زندگی روزمره آشکار شد مقوله کیفیت خدمات و تضمین آن برای مشتری نیز به عنوان مشخصه اصلی رقابت بین سازمان ‌ها مورد توجه قرار گرفت به طوری که توجه به کیفیت خدمات سازمان را از رقبایش متمایز ساخته و سبب کسب مزیت رقابتی می شود (اخوان و حیدری، ۱۳۸۶). در این میان نقش سازمان با سرمایه گذاری بر روی تکنولوژی به روز و توسعه شایستگی ها و مهارت های کارکنان برجسته می شود.
اسمیت و بارکلی (۱۹۹۶) شایستگی را ادراک هر یک از طرفین رابطه از میزان مهارت، توانایی و دانش مورد نیاز طرف مقابل برای عملکرد اثربخش تعریف کرده اند (رنجبریان و براری، ۱۳۸۸). بدیهی است که تربیت منابع انسانی توسعه یافته، مستلزم پایبندی به اصول شایسته سالاری است. نظام مبتنی بر شایسته سالاری نظامی است که از شایسته خواهی آغاز می شود با طی مراحل شایسته یابی، شایسته گزینی، شایسته گماری، شایسته پروری و شایسته داری و در نهایت درصورت لزوم به شایسته خروجی منتهی می شود (ابیلی، ۱۳۸۴).
کارکنان باید اطلاعاتی درباره انتظارات و بازخورد به مشتری داشته باشند. همچنین دانش از اهداف اداره و فرایند ارائه خدمت، که جزئی از آن است لازم است. اداره ورزش و جوانان می تواند از پاداشها برای استفاده اثر بخش کارکنان از قدرت، اطلاعات و دانش برای بهبود کیفیت خدمات استفاده نماید. پس از آنکه نیروی انسانی تعیین و جذب شد باید دانش، رفتار و عملکردش نیز بهبود یابد. پرورش و بهبود از راه آموزش و افزایش مهارت باید به گونه ای باشد که افراد را آماده بهره برداری در سطوح و مراتب سازمانی سازد. این امر در گرو مدیریت متناسب با ارتفای فردی، گروهی و سازمانی موسسه ورزشی است. بر این اساس فرضیه چهارم مطرح می شود که در پی شناخت شکاف انتظارات و ادراکات از نظر قابلیت اطمینان دهی سازمان ورزش و جوانان است.
۸٫۷٫۱٫۲٫ پیشینه تحقیق فرضیه چهارم
دیان (۱۹۹۹) در مطالعه ای به بررسی کاربرد سروکوال بر روی بیماران مراکز مراقبت از مادر و فرزند در استرالیا نشان داد که قابلیت اطمینان به خدمات یکی از مهم ترین مسائل این مراکز در زمینه کیفیت خدمات می باشند. سجادی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای به بررسی مقایسه کیفیت خدمات ارائه شده در باشگاههای ورزشی (بدنسازی و آمادگی جسمانی) دولتی و خصوصی شهر تهران از دیدگاه مشتریان دریافتند تفاوت معناداری بین کیفیت خدمات ارائه شده در باشگاههای دولتی و خصوصی وجود دارد و میانگین اطمینان در باشگاههای خصوصی بالاتر است. کبریایی و رودباری (۱۳۸۴) در مطالعه ای با عنوان ” شکاف کیفیت خدمات آموزشی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان” نشان داد که ۶/۸۱ درصد قائل به وجود شکاف منفی کیفیت بودند و از میان ابعاد پنج گانه خدمت بعد اطمینان، دارای کمترین میانگین شکاف کیفیت بوده است. جناآبادی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه‌ای تحت عنوان « فاصله میان ادراکات و انتظارات بیماران از کیفیت خدمات مراکز درمانی شهر زاهدان با بهره گرفتن از مدل سروکوال» تفاوت هایی بین میانگین نمرات ادراک و انتظار در تمام ابعاد کیفیت یافتند که کمترین اختلاف در بعد اطمینان وجود داشت. در مطالعه چو (۲۰۰۴) که در مورد کیفیت خدمات آموزشی در دانشکده مدیریت بازرگانی دانشگاه رایرسون که در تورنتوی کانادا انجام شد، در تمام ابعاد خدمات، شکاف منفی کیفیت وجود داشت و بیشترین شکاف منفی کیفیت در بعد اطمینان دهی مشاهده شد. داکروز و ملیرو (۲۰۱۰) در مطالعه ای به ارزیابی سطح رضایت استفاده کنندگان از خدمات در یک بیمارستان خصوصی در شهر سائوپوئولو پرداختند که نتایج این مطالعه نشان داد؛ اطمینان دهی و قابلیت اعتماد مهم ترین ابعاد کیفیت می باشند.
کاوسی و همکاران (۱۳۹۲) در مطالعه ای با عنوان “بررسی شکاف کیفیت خدمات آموزشی از دیدگاه دانشجویان علوم پزشکی شیراز سال ۱۳۹۲” بر اساس مدل سروکوال بیشترین شکاف را در ابعاد اطمینان دهی و پاسخگویی یافتند. عباسیان و همکاران (۱۳۹۲) در مطالعه ای با عنوان ” تحلیل شکاف بین ادراکات و انتظارات دانشجویان از کیفیت خدمات آموزشی با بهره گرفتن از مدل سروکوال” بر اساس مدل سروکوال در تمامی ابعاد کیفیت خدمات شکاف هایی را ملاحظه نمودند که در این مطالعه کمترین شکاف مربوط به بعد اطمینان دهی بود.
فرضیه ی پنجم: بین خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر قابلیت همدلی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
۹٫۷٫۱٫۲٫ مبانی نظری فرضیه پنجم
بعد همدلی به معنای احترام به شخصیت مشتریان، توجه شخصی به مشتریان، دانستن علاقه مندی‌های مهم آنها، بهره گیری از کلمات فهمیدنی برای مشتریان و توجه به روحیه آنان است، به طوریکه حس کنند سازمان آنها را درک کرده و برای آنها اهمیت قائل است(عباس‌پور و همکاران، ۱۳۸۹)
امروزه دیگر حتی فروشنده های کسب و کارهای کوچک هم می بایست یک مشتری مدار باشند. مشتریان تمایل دارند تا با کسانی وارد معامله شوند که به هویت و شخصیت آنها نه فقط به عنوان یک مشتری بلکه به عنوان یک انسان احترام بگذارند. اولین خواسته مشتری احترام است. او به عنوان یک انسان خود را داری شخصیتی مستقل می داند که می بایست به او احترام گذاشته شود. مهمترین بی احترامی که می توانید به مشتری کنید، دید خریدار به او است. یعنی اگر سعی کنید مشتری را با یک خریدار مقایسه کنید قطعا در جلب اعتماد و رضایت مشتریان شکست خواهید خورد (فریدونی،۱۳۸۸). کارکنان همه باید هر کارممکن را انجام دهند تا اعتماد مشتریان را جلب کنند. کارکنانی که تماس مستقیم با مشتری دارند از “رابطه ویژه"ای برخوردار بوده و در نتیجه مسئولیت بخصوصی برعهده دارند. این کارکنان باید مشتری را در خصوص بهترین انتخاب ممکن و با نیت انتفاع بلندمدت یاری رسانند.کارکنان مزبور باید آموزش دیده وتشویق شوند که همیشه در جهت رفاه مشتری و اندیشه سود بلندمدت فکر کرده و رفتار کنند. حتی وقتی که یک تصمیم فردی مشتری، تصمیم خوشایندی برای سود کوتاه مدت سازمان نباشداین ادعا باز هم مورد تاکید است.
هر چقدر که مشتریان خودتان را شگفت زده کنید و علاقه قلبی خودتان را به آنها نشان دهید به میزان بیشتری به طرفداری از شما رغبت نشان می دهند(فریدونی،۱۳۸۸).
در سازمان های خدماتی احترام به مشتری یکی از اصول بنیادین و اساسی محسوب می شود. معمولا سازمانها بر اساس آنچه خود تعریف کرده اند به مشتری خدمات ارائه می دهند، در حالی که باید بدانیم مشتری چه می خواهد و خدمات خود را با نیاز او تطبیق دهیم. درک علایق ورزشکاران از طریق بازخورگیری از آنان خیلی با اهمیت است و ارائه خدمات از سوی سازمان به ورزشکاران را نیز تسهیل می نماید. لذا در این جا این اهمیت مطرح می شود که سازمان از این امر مطلع شود بین ابراز همدلی؛ یعنی همان احترام به مشتری و علایق وی در خدمات موجود و انتظارات ورزشکاران هماهنگی وجود دارد یا خیر که این امر در فرضیه پنجم تحقیق سنجیده می شود.
۱۰٫۷٫۱٫۲٫ پیشینه تحقیق فرضیه پنجم
غلامی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای با عنوان شکاف کیفیت خدمات بهداشتی اولیه ارائه شده در مراکز بهداشتی- درمانی شهرستان نیشابور در هر پنج بعد کیفیت خدمات از جمله قابلیت اعتماد شکاف منفی مشاهده کردند که از بین ابعاد کیفیت خدمات مدل سروکوال کمترین شکاف در بعد همدلی وجود داشت. دیان (۱۹۹۹) در مطالعه ای به بررسی کاربرد سروکوال بر روی بیماران مراکز مراقبت از مادر و فرزند در استرالیا پرداخت که نتایج مطالعه ایشان نشان داد که همدلی در خدمات یکی از مهم ترین مسائل این مراکز در زمینه کیفیت خدمات می باشند. سجادی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای به بررسی ” مقایسه کیفیت خدمات ارائه شده در باشگاههای ورزشی (بدنسازی و آمادگی جسمانی) دولتی و خصوصی شهر تهران از دیدگاه مشتریان به این نتیجه رسیدند که همدلی در باشگاههای خصوصی دارای میانگین بالاتری نسبت به باشگاههای دولتی است. جناآبادی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه‌ای با عنوان « فاصله میان ادراکات و انتظارات بیماران از کیفیت خدمات مراکز درمانی شهر زاهدان با بهره گرفتن از مدل سروکوال» تفاوت هایی بین میانگین نمرات ادراک و انتظار در تمام ابعاد کیفیت یافتند که بیشترین اختلاف بین ادراکات و انتظارات بیماران در بعد همدلی مشاهده شد. رنجبر و همکاران (۱۳۸۹) مطالعه‌ای تحت عنوان تحلیل شکاف بین ادراکات و انتظارات گیرندگان خدمت با بهره گرفتن از رویکرد سروکوال در بیمارستان افشار یزد دریافتند بین کیفیت مورد انتظار و کیفیت ادراک شده بیماران از خدمات بیمارستانی شکاف وجود دارد. رمضانخانی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای بر روی شکاف کیفیت برنامه آموزشی مشاوره پیش از ازدواج از دیدگاه زوجین تفاوت معناداری بین ادراکات و انتظارات در بعد همدلی مشاهده ننمودند.
فرضیه ی ششم: بین خدمات ارائه شده و خدمات مورد انتظار، از نظر عوامل فیزیکی در اداره کل ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد تفاوت معنی داری وجود دارد.
۱۱٫۷٫۱٫۲٫ مبانی نظری فرضیه ششم
عوامل فیزیکی یا ملموس؛ ظاهر فیزیکی تجهیزها، کارکنان، مدرن بودن و چیدمان درست تجهیزها، کیفیت تجهیزها و ابزارهای آموزش را شامل می‌شود (عباس‌پور و همکاران، ۱۳۸۹)
پرداختن به فعالیت های ورزشی یکی ازدغدغه های اصلی شهروندان است. از طرفی ورزش کردن در محیطی مناسب و وجود امکانات کافی، اثر بخشی پرداختن به فعالیت های ورزشی را دو چندان می کند. علاوه بر فضاهای ورزشی روباز و در دسترس که در اختیار عموم شهروندان قرار دارد، سازمان ورزش در قالب یک نهاد خدماتی– اجتماعی یکی از مهم ترین ماموریت های خود را تأمین سلامت جسمانی و ارتقای سطح کیفیت زندگی شهروندان می داند؛ در همین راستا توسعه ورزش شهروندی با محوریت ورزش محلات و با هدف شناسایی و تقویت پتانسیل ورزشی شهروندان، پرداختن به ورزش های کم هزینه و سهل الوصول، افزایش سرانه فضاهای ورزشی، توجه ویژه به ورزش بانوان و توسعه و ترویج فرهنگ ورزش شهروندی را در دستور کار خود قرار داده است. این تلاش ها علاوه بر حفظ سلامتی و تندرستی شهروندان در تقویت و گسترش بستر مناسب روابط محله ای، افزایش نقش مشارکت اجتماعی شهروندان، استوار ساختن پایه های نهاد های مردمی، ممانعت و کنترل شیوع رفتارهای نابهنجار اجتماعی بسیار مؤثر است. از این رو طراحی و ساخت اماکن ورزشی و تفریحی متناسب با آمایش سرزمینی و ویژگی های تخصصی، تعمیر و نگهداری مناسب و دوره ای، و حفظ تأسیسات و تجهیزات می تواند نقش مهمی در افزایش ایمنی کاربران، کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری مجموعه های ورزشی در راستای تحقق شهر ورزشی- شهروند ورزشی داشته باشد.
از این جهت در اینجا سنجش شکاف بین عوامل فیزیکی در وضع موجود با وضع مطلوب اداره ورزش و جوانان ضروری می نماید.
۱۲٫۷٫۱٫۲٫ پیشینه تحقیق فرضیه ششم
صفرنیا و همکاران (۱۳۸۹) در مطالعه ای با عنوان سنجش کیفیت خدمات بیمه دانا شعبه کرمان با بهره گرفتن از روش سروکوال؛ تفاوت معناداری در هر پنج بعد و کمترین میانگین شکاف کیفیت خدمات را در بعد عوامل ملموس ملاحظه نمودند. سجادی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای به بررسی ” مقایسه کیفیت خدمات ارائه شده در باشگاههای ورزشی (بدنسازی و آمادگی جسمانی) دولتی و خصوصی شهر تهران از دیدگاه مشتریان” دریافتند ملموس بودن باشگاههای خصوصی دارای میانگین بالاتری نسبت به باشگاههای دولتی می باشد. کاوسی و همکاران (۱۳۹۲) در مطالعه ای با عنوان “بررسی شکاف کیفیت خدمات آموزشی از دیدگاه دانشجویان علوم پزشکی شیراز سال ۱۳۹۲” بر اساس مدل سروکوال کمترین شکاف را در بعد ملموسات یافتند. غلامی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای با عنوان شکاف کیفیت خدمات بهداشتی اولیه ارائه شده در مراکز بهداشتی- درمانی شهرستان نیشابور بر روی ۴۰۰ نفر از زنان مراجعه کننده در هر پنج بعد مدل سروکوال شکاف منفی مشاهده نمودند که بیشترین شکاف در بعد ملموس وجود داشت. جبرائیلی و همکاران (۱۳۹۱) در مطالعه ای با عنوان بررسی میزان رضایت بیماران بستری از کیفیت خدمات ارائه شده در مراکز اموزشی درمانی بر اساس مدل سروکوال در پنج بعد کیفیت شکاف هایی را ملاحظه نمودند که بیشترین شکاف مربوط به بعد ملموسات بود. بحرینی و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه ای با عنوان شکاف در کیفیت خدمات آموزشی: فاصله وضع موجود با وضع مطلوب دانشجویان دندانپزشکی به صورت مقطعی دریافتند در تمامی ابعاد شکاف وجود دارد و بیشترین شکاف مربوط به بعد ملموس خدمات بود. کبریایی و همکاران (۱۳۸۳) در مطالعه ای با عنوان شکاف کیفیت خدمات بهداشتی اولیه ارائه شده در مراکز بهداشتی شهرستان کاشان کمترین شکاف کیفیت خدمات را بعد ملموس بودن یافتند همچنین سن پاسخگویان با نمره شکاف ارتباط مستقیم و تحصیل انها را بطه معکوس داشت. جبرائیلی و همکاران (۱۳۹۱) در مطالعه ای با عنوان بررسی میزان رضایت بیماران بستری از کیفیت خدمات در مراکز آموزشی درمانی در بعد ملموسات شکاف خدماتی مشاهده ننمودند.
۸٫۱٫۲٫ معرفی اداره ورزش و جوانان
۱٫۸٫۱٫۲٫ تاریخچه ورزش در ایران
در خصوص تاریخچه ورزش در ایران باید گفت: در میان کشورهای مشرق زمین، بی گمان ایران تنها کشوری بود که در نظام تعلیم و تربیت خود بیش ترین اولویت را به ورزش و تربیت بدنی داده بود، چه در حالی که چینیان به امر ورزش و تربیت بدنی توجه چندانی نداشتند و هندوان نیز پرورش تن و فعالیت های بدنی را گاه مذموم هم می دانستند، ایرانیان به اهمیت و ارزش توانایی و سلامتی بدن به عنوان وسیله بسیار مهمی برای فراهم آوردن ارتشی سلحشور و پیروزمند، پی برده بودند. هرودوت ، مورخ مشهور یونانی می نویسد: ایرانیان از پنج سالگی تا بیست سالگی سه چیز را می آموختند: سواری، تیر و کمان ، راستگویی. جوانان تمرینات روزانه را از طلوع آفتاب با دویدن و پرتاب سنگ و پرتاب نیزه آغاز می کردند و از جمله تمرینات معمولشان، ساختن با جیره اندک و تحمل گرمای بسیار و پیاده روی های طولانی و عبور از رودخانه، بدون تر شدن سلاح ها و خواب در هوای آزاد بود (http://www.kb-sport.ir).
۲٫۸٫۱٫۲٫ اداره کل ورزش و جوانان
وزارت ورزش و جوانان در تاریخ ۸ دیماه ۱۳۸۹ و پس از ادغام سازمان تربیت بدنی و سازمان ملی جوانان در مجلس هشتم تشکیل شد این سازمان عالی‌ترین مرجع رسیدگی به مسایل مربوط به ورزش و جوانان در ایران خواهد بود. مرکز فعالیت‌های قرآنی جوانان کشور، نهادی قرآنی است که زیر نظر وزارت ورزش و جوانان فعالیت می‌کند.
در کلیه استان های کشور نیز اداره کل ورزش و جوانان از جمله مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد (یاسوج) دایر می باشد. در این اداره، مدیر کل؛ مسئولیت نظارت عالیه بر رعایت خط مشی کلی سازمان، صدور اوامر و ابلاغ ها و … ، معاونت اداری و پشتیبانی؛ مسئولیت نظارت بر کلیه امور بودجه، تنظیم و جذب اعتبارات جاری و عمرانی، هماهنگی بین واحدهای مختلف، نظارت بر درآمدهای اماکن ورزشی و… معاونت توسعه ورزش؛ مسئولیت برنامه ریزی، نظارت، سازماندهی تشکل های غیردولتی جوانان در سطح استان، تقویت باورهای دینی و … معاونت ورزش بانوان، کارشناس مسائل حقوقی، کارشناس روابط عمومی و … مشغول به کار هستند. همچنین نمایندگی هایی نیز در شهرستان های استان، مانند نمایندگی مارگون، کبگیان، چرام، گچساران، باشت و … مشغول به ارائه خدمات به ورزشکاران و جوانان می باشند.
خلاصه تحقیقات انجام شده
خلاصه تحقیقات انجام شده در جدول ۲-۱ آورده شده است.
جدول ۲-۱- خلاصه ای از پیشینه تحقیق

ب
الف
شکل ۱۰-۴ روند باز کردن تدریجی پوشش پلاستیک (الف- پس از گذشت ۲ هفته، ب- پس از گذشت ۳ هفته)
۳-۸-۴ اثر بستر کشت سازگاری بر طول ریشه
بررسی اثر بستر کشت سازگاری بر طول ریشه نشان داد که بیشترین طول ریشه (۵۰/۲ سانتیمتر) در تیمار کوکوپیت + پرلیت مشاهده شد که با طول ریشه در تیمار کوکوپیت تفاوت معنی داری نشان نداد ولی با تیمار پرلایت تفاوت معنی داری در سطح ۵ درصد آزمون دانکن داشت (نمودار۴۳-۴).
نمودار ۴۳-۴ اثر بستر کشت سازگاری بر طول ریشه

شکل ۱۱-۴ انتقال گیاهک ها به گلدان و نگهداری در شرایط آب و هوایی گلخانه
فصل پنجم
بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات
فصل پنجم
بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات
۱-۵ بررسی گندزدایی بذرهای کشت شده در شرایط درون شیشه ای
یکی از روش های تهیه ریزنمونه استریل در کشت بافت، روش کشت بذر و تهیه دانهال در شرایط درون شیشه ای است که می توان از این دانهال، ریزنمونه استریل و عاری از هر گونه عامل بیماری زا تهیه کرد (دانشور، ۱۳۹۰). گام اول بدست آوردن بهترین تیمار گندزدایی بذر قبل از کشت در محیط کشت در شرایط درون شیشه ای است که این تیمار برای گیاهان مختلف و حتی گونه های مختلف یک جنس می تواند متفاوت باشد. با توجه به نتایج و نمودار ۱-۴ مطلوب ترین تیمار برای گندزدایی بذور نخود شیرین تیمار دوازدهم (الکل اتیلیک ۷۰ درصد ۴۵ ثانیه + هیپوکلریت سدیم ۱۰ درصد ۱۲ دقیقه) بود که دارای کمترین درصد آلودگی بود. از ترکیبات مختلفی مانند هیپوکلریت سدیم، هیپوکلریت کلسیم، الکل اتیلیک، پراکسید هیدرژن، کلرید جیوه، آنتی بیوتیک ها، قارچ کش ها و ترکیبات دیگر جهت ضدعفونی استفاده می شوند. همچنین از ترکیباتی مثل توئین^[۲۰۵] ۲۰ و توئین ۸۰ به عنوان مواد خیس کننده و تماس بیشتر ترکیبات ضدعفونی کننده با سطح ریزنمونه، قبل از گندزدایی سطحی استفاده می شود (جحا و گش^[۲۰۶]، ۲۰۰۵). معمولا برای ضدعفونی سطحی ریزنمونه ها از الکل اتیلیک ۷۰ درصد و هیپوکلریت سدیم استفاده می شود (شریفی و همکاران، ۱۳۸۹). کاربرد الکل و هیپوکلریت سدیم به منظور گندزدایی ریزنمونه توسط دانشور، ۱۹۹۲؛ هن وگ و همکاران^[۲۰۷]، ۱۹۹۶؛ آیکان و همکاران^[۲۰۸]، ۲۰۱۴ و اوچات و همکاران، ۲۰۱۰ گزارش شده است. چنگ و همکاران^[۲۰۹] (۲۰۰۰) نیز نشان دادند که هیپوکلریت سدیم در کنترل میکروارگانیسم ها تاثیر بسزایی دارد. نتایج پژوهش حاضر با نتایج بدست آمده توسط اوچات و همکاران (۲۰۱۰) روی نخود شیرین مشابه بود. آنها با قرار دادن بذور در اتانول ۷۰ درصد به مدت ۳۰ تا ۴۵ ثانیه و سپس قرار دادن به مدت ۱۵ دقیقه در هیپوکلریت کلسیم (۷۰ گرم در لیتر) و سپس ۳ تا ۴ بار شست و شو با آب مقطر دیونیزه شده گندزدایی را انجام دادند. برای ضدعفونی سطحی مواد گیاهی معمولا از الکل اتیلیک ۷۰ درصد استفاده می شود، زیرا الکل اتیلیک ۹۶ درصد باعث دهیدراته زیاد بافت گیاهی می شود. چون الکل اتیلیک فقط موجودات میکروبی سطحی را از بین می برد، بعد از آن بایستی از یک ماده ضدعفونی کننده دیگر مثل هیپوکلریت سدیم که دارای ۲۵/۵ درصد کلر فعال است استفاده شود (اثنی عشری و زکائی خسروشاهی، ۱۳۸۸). در بررسی حاضر پس از ضدعفونی سطحی، مواد ضدعفونی کننده با سه بار شست و شو با آب مقطر استریل حذف شدند. شست و شو به این دلیل انجام می شود که مواد ضدعفونی کننده اگر روی سطح ریزنمونه باقی بمانند نه تنها برای بافت گیاهی سمی هستند بلکه می توانند اجزای ضروری محیط کشت از جمله تیامین را نیز تحت تاثیر قرار دهند و از بین ببرند (اثنی عشری و زکائی خسروشاهی، ۱۳۸۸). ییلدیز و همکاران^[۲۱۰] (۲۰۱۲) گزارش دادند که هیپوکلریت سدیم به دلیل خاصیت بالای اکسیداسیونی که دارد از بهترین ترکیبات جهت از بین بردن قارچ ها، باکتری ها و ویروس های سطحی در ریزنمونه کشت بافت است.

۲-۵ جوانه زنی بذر کشت شده نخود شیرین در محیط کشت
نتایج نشان داد که بهترین تیمار جهت جوانه زنی بذر نخود شیرین در شرایط درون شیشه ای، تیمار محیط کشت MS یک پنجم قدرت در ۱۶ ساعت نور و ۸ ساعت تاریکی بود (نمودار ۴-۴). بر اساس این نتایج با کاهش غلظت محیط کشت MS مشاهده شد که درصد جوانه زنی افزایش یافت. معمولا مواد تنظیم کننده رشد برای جوانه زنی بذر لازم نیست و افزودن آنها به محیط کشت باعث اثرات نامطلوب می شود (تشکیل کالوس، تشکیل ریشه های نابجا و غیره). کلکوا و گوبیسوا^[۲۱۱] (۲۰۰۳) گزارش دادند که با بهره گرفتن از محیط کشت پایه MS در شرایط درون شیشه ای درصد جوانه زنی بذور گونه Lathyrus pratensis را افزایش دادند. اوچات و همکاران (۲۰۱۰) به منظور جوانه زنی و رشد جنین جدا شده از بذر نخود شیرین در شرایط کشت بافت، از ۱۶ ساعت نور و ۸ ساعت تاریکی استفاده کردند که با نتایج این پژوهش مطابقت دارد.
۳-۵ پرآوری شاخساره
نتایج بررسی این پژوهش نشان داد که بیشترین تعداد شاخساره از ریزنمونه جوانه جانبی در محیط کشت MS حاوی ۲۵/۰ میلی گرم در لیتر TDZ مشاهده شد (نمودار ۷-۴). بیشترین طول شاخساره از ریزنمونه جوانه انتهایی در محیط کشت MS همراه با ۱ میلی گرم در لیتر TDZ ایجاد شد (نمودار ۱۰-۴). همان طور که نتایج بالا نشان می دهد ریزنمونه جوانه جانبی در شاخص تعداد شاخساره نسبت به جوانه انتهایی، تعداد بیشتری را نشان داد و در آزمایش پرآوری نخود شیرین موثرتر بود. اوچات و همکاران (۲۰۱۰) گزارش دادند که به دلیل وجود غالبیت انتهایی قوی در جوانه انتهایی، بهتر است به منظور پرآوری از جوانه های جانبی نخود شیرین استفاده شود. همچنین در غلظت های کمتر سیتوکینین تعداد بیشتری شاخساره تولید گردید. BAP از جمله سیتوکینین هایی است که تحریک و تولید شاخه را در طیف وسیعی از گونه ها انجام می دهد (گاسپار و همکاران^[۲۱۲]، ۱۹۹۶). ساگلام (۲۰۱۲) با بهره گرفتن از گره کوتیلدونی در محیط کشت MS حاوی BAP به تنهایی یا همراه با NAA ، تولید شاخه را در Lathyrus ochrus بررسی کرد. وی گزارش داد که بیشترین تعداد شاخه در محیط کشت حاوی ۳/۰ میلی گرم در لیتر BA + 2/0 میلی گرم در لیتر NAA بدست آمد. دمیربگ و همکاران (۲۰۰۸) پرآوری شاخساره های جانبی از جنین نابالغ گیاه Lathyrus cicero را بررسی کردند و گزارش دادند که بیشترین تعداد شاخساره (۲۵/۱۶) در محیط کشت MS حاوی ۴۵/۰ میلی گرم در لیتر TDZ^[213] + ۴/۰ میلی گرم در لیتر اسید آسکوربیک پس از گذشت ۸ هفته بدست آمد. آنها همچنین گزارش دادند که بلندترین شاخساره (۲۶/۸ سانتیمتر) در محیط کشت MS حاوی ۴ میلی گرم در لیتر BAP + 5/0 میلی گرم در لیتر NAA مشاهده شد. در این پژوهش TDZ در غلظت های ۲۵/۰ و ۵/۰ میلی گرم در لیتر در پرآوری شاخساره بسیار موثرتر از غلظت های مختلف BAP بود. اثر سیتوکینینی TDZ برای اولین بار در آزمایش کشت کالوس گیاه Phaseolus lunatus cv. Kingston گزارش شد (مک و همکاران^[۲۱۴]، ۱۹۸۲). پس از این کشف، گزارشات متعددی از اثرات TDZ بر تولید شاخساره و پرآوری شاخه ارائه شده است (بریگز و همکاران^[۲۱۵]، ۱۹۸۸، هوتمن و پریس^[۲۱۶]، ۱۹۹۳، کرنز و میر^[۲۱۷]، ۱۹۸۶ و شن و همکاران^[۲۱۸]، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸). گزارش شده است که TDZ در غلظت های کم (کمتر از ۱ میکرو مولار) موجب تشکیل شاخه و پرآوری شده است ولی در غلظت های بالا موجب تشکیل کالوس و یا جنین های سوماتیکی شده است (لو^[۲۱۹]، ۱۹۹۳ و میتیلا و همکاران^[۲۲۰]، ۲۰۰۳). در این آزمایش نیز با افزایش غلظت TDZ تعداد شاخساره کاهش یافت ولی با افزایش غلظت BAP تعداد شاخساره افزایش یافت. در غلظت هایی که تعداد شاخساره افزایش یافته بود، این افزایش شاخه زایی با کوتاه شدن طول شاخساره همراه بود که ممکن است به دلیل رقابت بین شاخساره های تولید شده در جذب مواد غذایی از محیط کشت باشد (علی و همکاران، ۲۰۰۳). بارپت و همکاران در سال (۲۰۱۴) گزارش دادند که پرآوری Lathyrus sativus از گره جنینی در محیط کشت MS حاوی TDZ به تنهایی یا همراه با IBA نسبت به ۲ip به تنهایی یا همراه با IBA اثر بیشتری داشت. توماس و کاترمن^[۲۲۱] (۱۹۸۶)

Eragrovirus: تنها گونه‌ی این جنس Eragrotis curvula streak virus (ECSV) می‌باشد که از میزبان‌های تک‌لپه‌ای در آفریقای جنوبی جداسازی شده است. ژنوم یک‌بخشی این جنس حامل دو چارچوب خوانش در رشته‌ ویروسی و دو چارچوب خوانش در رشته‌ مکمل است. در برگیرنده‌ی دو ناحیه‌ی بین ژنی است و موتیف ۹ نوکلئوتیدی با توالی جدید و سایت برشی منحصر به فرد مشابه BCTIV دارد (, 2009). این ویروس از نظر برخی خصوصیات ژنومی شبیه BCTIV می‌باشد ولی تفاوت‌های اساسی باعث طبقه‌بندی آن در یک جنس جدید شده است (, 2013).
علاوه بر جنس‌های فوق الذکر، دو ویروس جدید Grapevine cabernet franc-associated virus (GCFaV) و Citrus chlorotic dwarf-associated virus (CCDaV) متعلق به تیره‌ی Geminiviridae گزارش شده‌اند که هنوز جایگاه تاکسونومیکی مشخصی برای آنها در نظر گرفته نشده است (, 2012; , 2012).

۲-۳- ویژگی‌های جنس Curtovirus
براساس آخرین (نهمین) طبقه‌بندی ICTV جنس Curtovirus شامل هفت گونه‌ی شناخته شده است که عبارتند از: Beet curly top virus (BCTV)، Beet severe curly top virus (BSCTV)، Beet mild curly top virus (BMCTV)، Horseradish curly top virus (HrCTV)، Spinach curly top virus (SpCTV)، Beet curly top Iran virus (BCTIV) و Pepper curly top virus (PepCTV) که همگی آنها سبب پیچیدگی بوته در گیاهان دولپه‌ای می‌شوند (, 2012). در سال‌های اخیر چند ‌ویروس جدید بر‌اساس برخی خصوصیات به ‌عنوان اعضای جدید جنس Curtovirus معرفی شده‌اند که می‌توان به Pepper yellow dwarf virus (PepYDV) و Spinach severe curly top virus (SpSCTV) اشاره کرد (, 2004; Hernandez and Brown, 2010; , 2009). همانطور که قبلاً اشاره شد BCTIV به جنس جدید Becurtovirus منتقل شده است (, 2013; , 2013).
کرتوویروس‌ها دارای ژنوم یک بخشی (۹/۲ تا ۳ کیلو جفت باز) و قابل انتقال با زنجرک‌های برگی (Circulifer tenellus و C.haematoceps) می‌باشند، در هر دو جهان قدیم و جدید مشاهده شده‌اند و بیشتر، گیاهان دو لپه‌ای را آلوده می‌کنند (, 1998; , 2012; , 2010). تعداد معدود کرتوویروس‌ها دامنه‌ی بسیار وسیعی از گونه‌های گیاهی را آلوده می‌کنند. به عنوان نمونه گزارش شده که BCTV بیش از ٣٠٠ گونه‌ی گیاهی از ۴۴ خانواده را آلوده می‌کند. از جمله مهمترین میزبانان اقتصادی این ویروس‌ها، چغندرقند، گوجه‌فرنگی و فلفل می‌باشند (Bennett, 1971).
۲-۳-۱- ساختار ژنوم، تعداد و نقش چارچوب‌های خوانش کرتوویروس‌ها
ژنوم کامل این ویروس‌ها حاوی اطلاعات لازم جهت ایجاد آلودگی سیستمیک، نسخه‌برداری، همانندسازی، ایجاد علائم و انتقال با زنجرک می‌باشد (, 2005; , 2005). ژنوم کامل کرتوویروس‌ها عمدتاً دارای هفت چارچوب خوانش است که در یک روش دوجهته از یک ناحیه‌ی بین ژنی حدوداً ۴۵۰ جفت بازی که دربرگیرنده‌ی منشأ همانندسازی (Origin of replication, ori ) نیز می‌باشد، رونویسی می‌شوند (, 1991). سه چارچوب خوانش V1، V2 و V3 بر روی رشته‌ ژنومی و چهار چارچوب خوانش C1، C2، C3 و C4 بر روی رشته‌ مکمل قرار دارند (, 2012; Hormuzdi and Bisaro, 1993; , 2005). چارچوب‌های خوانش رشته‌ ژنومی در بین اعضای جنس کرتوویروس نسبتاً حافظت‌ شده هستند، اما چارچوب‌های خوانش رشته‌ مکمل، واگرایی قابل‌توجهی در بین اعضای این جنس دارند (Choi and Stenger, 1995).
چارچوب خوانش C1 کدکننده‌ی پروتئین همراه با همانندسازی ویروس (Rep) می‌باشد. این پروتئین چندکاره جهت نسخه‌برداری و تکثیر ژنوم ویروس ضروری است (, 1991). چارچوب خوانش C3 پروتئینی شبیه به پروتئین تشدیدکننده‌ی همانندسازی که در بگوموویروس‌ها دیده شده است را می‌سازد. این پروتئین در بیماری‌زایی و ظهور علائم نقش مهمی ایفا می‌کند و با برهم‌کنش با Rep و فاکتورهای گیاهی به عنوان تشدیدکننده‌ی همانندسازی عمل می‌کند (., 2005). برخلاف چارچوب خوانش AC2 در بگوموویروس‌های دو بخشی، چارچوب خوانش C2 در کرتوویروس‌ها جهت آلودگی مورد نیاز نمی‌باشد. اگرچه C2 و C3 مستقیماً در عفونت‌زایی ویروس دخالت ندارند اما به‌عنوان فاکتورهای بیماری‌زایی از طریق تاثیر متقابل بر یکدیگر با مکانیسم‌ دفاعی گیاه مقابله نموده و باعث طولانی‌تر شدن دوره‌ی بیماری می‌شوند بطوری‌که در صورت عدم وجود این دو فاکتور، گیاه پس از مرحله‌ی اولیه و شدید آلودگی،‌ بهبودی می یابد (Hormuzdi and Bisaro, 1995). چارچوب خوانش C4 یک ژن تعیین کننده‌ی بیماری‌زایی و تولید علائم می‌باشد و از طریق القای تقسیم بیش از حد سلولی در سلول‌های آوند آبکشی، باعث ایجاد تورم در رگبرگ‌ها می‌شود (Rojas et al., 2005). بیان چارچوب خوانش C4 در ویروس پیچیدگی بوته‌ی چغندرقند در گیاهان تراژن Nicotiana benthamiana منجر به رشد غیرعادی گیاه و تومورزایی می‌شود، بنابراین به نظر می‌رسد که احتمالاً این پروتئین در تنظیم تقسیم سلولی نقش دارد (, 1997; , 2011).
مطالعات ژنتیکی نشان می‌دهد که چارچوب خوانش V1 پروتئین پوششی را کد می‌کند که دارای چندین وظیفه است. این پروتئین در پوشاندن ssDNA ویروسی، آلودگی سیستمیک، اختصاصیت انتقال با زنجرک و حرکت ویروس دخیل است (, 1990; , 2005). چارچوب خوانش V2 در تنظیم سطوح نسبی دی‌ان‌ای تک‌لا و دولا نقش دارد. موتانت‌های فاقد این ژن علائم فنوتیپی بسیار کمی را نشان می‌دهند که بیانگر دخالت این پروتئین در ظهور علائم می‌باشد (Hormuzdi and Bisaro, 1993; Hull, 2002). چارچوب خوانش V3 کدکننده‌ی یک پروتئین حرکتی (MP) است که نقش مؤثری در حرکت ویروس دارد. بیان پروتئین ترکیبی V3-GFP منجر به تشکیل ساختارهای وزیکل مانندی می‌شود که از هسته به سیتوپلاسم سلول انتقال می‌یابد (, 2005).
۲-۳-۲- تنوع ژنتیکی موجود در بین گونه‌های جنس Curtovirus
نظرات متعددی در مورد تنوع ژنتیکی موجود در بین گونه‌های جنس کرتوویروس وجود دارد. تنوع ژنتیکی موجود در بین گونه‌ها و جدایه‌های این جنس به گیاه میزبان، گونه‌ی کرتوویروس و مکان جغرافیایی بستگی دارد (, 2010).
تولید واریانت در جمینی‌ویروس‌ها از سه طریق موتاسیون، نوترکیبی و نوترکیبی کاذب امکان‌پذیر می‌باشد (Varma and Malathi, 2003). وجود چارچوب‌های خوانش هم‌پوشان، شانس ایجاد موتانتی که قادر به ادامه‌ی حیات باشد را در این ویروس‌ها محدود می‌کند. دقت بالای مرتبط با همانندسازی دی‌ان‌ای ویروس توسط ماشین همانندسازی گیاه میزبان، فشارهایی علیه ایجاد تنوع در سیستم ژنی BCTV اعمال می‌کند. با وجود تمامی این فشارها دامنه‌ی گسترده‌ای از واریانت‌های ویروس در طبیعت وجود دارد (Harrison, 1985; , 2005). پیشنهاد شده است که شاید BCTV از طریق نوترکیبی بین جمینی‌ویروس‌های منتقل شونده با سفیدبالک‌ها که امروزه در جنس بگوموویروس قرار گرفته‌اند و جمینی‌ویروس‌های منتقل شونده با زنجرک‌های برگی از جنس Mastrevirus پدید آمده باشند (, 1986). ویروس پیچیدگی بوته‌ی چغندرقند، BCTV، که به‌عنوان ویروس تیپ این جنس معرفی شده، مجموعه‌ای از استرین‌ها و واریانت‌هایی است که از نظر شدت بیماری‌زایی، تولید علائم، دامنه‌ی میزبانی و به‌ویژه خصوصیات مولکولی متفاوت می‌باشند (Bennett, 1971 Harrison, 1985; Stenger, 1995; ). بر اساس آنالیزهای مولکولی ژنوم BCTV، تنوع ژنوتیپی قابل توجهی در بین جدایه‌های حاصل از چغندرقند وجود دارد. بر این اساس نخستین جدایه‌ی تعیین ترادف شده، جدایه‌ی California بود (, 1986) و سپس سه جدایه‌ی دیگر با نام‌های Logan، CFH و Worland همسانه‌سازی و تعیین ترادف شدند و خصوصیات ژنوتیپی و بیماری‌زایی آنها مشخص گردید (, 1990). جدایه‌های California و Logan از نظر دامنه‌ی میزبانی و نوع علائم قابل تشخیص نبودند. از نظر نقوش حاصل از برش آنزیمی DNA^[1] نیز تفاوت چندانی نداشته و ترادف نوکلئوتیدی آنها ۳/۹۶ درصد شباهت داشتند؛ بنابراین این دو جدایه به‌عنوان واریانت‌های یک جدایه در نظر گرفته شده و جدایه‌ی Cal/Logan نام گرفتند (, 1990; Stenger and Ostrow, 1996). مطالعات مولکولی بعدی نشان داد که ترادف نوکلئوتیدی یک جدایه‌ی BCTV از ایران به‌عنوان جدایه‌ی منشأ گرفته از دنیای قدیم، شباهت بسیار زیاد ۳/۹۸ درصدی با جدایه‌ی CFH از دنیای جدید دارد. از نظر طول دوره‌ی کمون و علائم حاصل بر روی چغندرقند نیز شباهت زیادی بین آنها وجود دارد. بنابراین جدایه‌های CFH و ایران به‌عنوان جدایه‌های شدید BCTV در نظر گرفته شدند (, 1998). علی‌رغم شباهت‌‌های موجود در بین جدایه‌های BCTV از نظر دامنه‌ی میزبانی و انتقال با یک جنس زنجرک، به دلیل تنوع در ترادف نوکلئوتیدی و شباهت کمتر از ٩٠ درصد در کل ژنوم و تفاوت در شدت بیماری‌زایی بر روی چغندرقند، این جدایه‌ها به عنوان گونه‌های جداگانه تلقی و مجدداً نام‌گذاری شدند. از این رو جدایه‌ی Cal/Logan به‌عنوان اولین جدایه‌ی شناسایی شده به نامBCTV باقی ماند و به‌عنوان گونه‌ی تیپ جنس Curtovirus معرفی گردید، جدایه‌‌های CFH، Iran و جدایه‌های مشابه با عنوان گونه‌ی جدید این جنس تحت عنوان ویروس شدید پیچیدگی بوته چغندرقند (Beet severe crly top virus, BSCTV) نامیده شدند و جدایه‌ی Worland به‌عنوان ویروس خفیف پیچیدگی بوته چغندرقند (Beet mild curly top virus, BMCTV ) تغییر نام یافت (Stenger, 1998).
در سال ۱۹۹۶ در مناطق جنوب‌ غربی تگزاس ویروسی از روی اسفناج‌های کشت شده، جداسازی شد که پس از ساخت همسانه‌ی عفونت‌زای این ویروس، مشخص شد که دارای دامنه‌ی میزبانی وسیعی می‌باشد. ژنوم کامل این ویروس حدود ۹/۸۳-۲/۶۴ درصد با دیگر اعضای جنس Curtovirus مشابهت داشت و بیشترین شباهت (۸۴% تشابه توالی نوکلئوتیدی) را به BSCTV نشان داد که این مقدار شباهت بر اساس هشتمین گزارش کمیته‌ی بین المللی نام‌گذاری ویروس‌ها (ICTV)، زیر حد آستانه‌ی تفکیک گونه (۸۹% شباهت توالی) در تیره‌ی Geminiviridae می‌باشد. این مطالعه پیشنهاد نمود که این ویروس یا یک توزیع جغرافیایی محدود دارد و یا در محصولات چغندرقند غیررایج می‌باشد و درنهایت پیشنهاد شد که این ویروس به‌عنوان گونه‌ای جدید با نام Spinach curly top virus (SCTV) در Curtovirus قرار گیرد (, 2004).
در سال ۲۰۰۹ یک گونه‌ی جدید Curtovirus به‌نام ویروس کوتولگی زرد فلفل (Pepper yellow dwarf virus, PeYDV) گزارش شد. در بازدید‌هایی که‌ از مزارع فلفل ایالت نیومکزیکو در طول سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ انجام گرفته بود، از علف های هرز بدون علائم و گیاهان فلفل با علائم کوتولگی و زردی نمونه برداری انجام شده بود و با تکثیر قطعه‌ای از ژن پروتئین پوششی جهت شناسایی کرتوویروس‌ها و تعیین ترادف آنها مشخص شد که تنها حدود ۲/۳۹ % جدایه‌های موجود در علف‌های هرز بیشترین شباهت را به ویروس پیچیدگی خفیف بوته‌ی چغندرقند (BMCTV) و نزدیک به % ۴/۱۲ از جدایه‌ها با ویروس پیچیدگی شدید بوته‌ی چغندرقند دارای بیشترین شباهت بودند. بقیه‌ی جدایه‌ها که شباهت بسیار زیادی با یکدیگر داشتند بطور کامل تعیین ترادف شده و به‌عنوان گونه‌ی جدیدی از جنس کرتوویروس به نام ویروس کوتولگی زرد فلفل (PeYDV) پیشنهاد شدند. چنین به نظر می‌رسد که ویروس جدید حاصل موتاسیون در ژنوم و پدیده‌ی نوترکیبی بین BMCTV و BSCTV می‌باشد (, 2009).
بر طبق آخرین اصلاحات انجام گرفته توسط کمیته‌ی بین‌المللی طبقه‌بندی ویروس‌ها در سال ۲۰۱۳ آستانه تفکیک گونه را در جنس Curtovirus از ۸۹% شباهت توالی در ژنوم کامل به %۸۰-۷۷ تغییر یافت، بنابراین بعد از این تغییرات چندین گونه از جنس Curtovirus به یک گونه تبدیل شده‌اند و به این ترتیب طبقه‌بندی‌ها و تعاریف ذکر شده در سطور بالا تغییر کرده است http://talk.ictvonline.org/files/ictv_official_taxonomy_updates_since_the_8th_report/m)/plant-official/4454.aspx). بر این اساس گونه‌های Spinach curly top virus، Pepper curly top virus، Beet severe curly top virus و Beet mild curly top virus به‌دلیل شباهت بالاتر از ۸۰% به گونه‌ی Beet curly top virus، از تاکسون گونه حذف و همگی به‌عنوان استرین‌های گونه‌ی BCTV در نظر گرفته خواهند شد. طبق این پیشنهاد جنس Curtovirus در حال حاضر تنها شامل سه گونه‌ی BCTV، HrCTV و SpSCTV می‌باشد (, 2013).
۲-۴- ویژگی‌های جنس Becurtovirus
سه جدایه‌ی جدید ویروس مولد پیچیدگی بوته‌ی چغندرقند در سال ۲۰۰۷ از نواحی مرکزی، جنوب‌شرقی و جنوبی ایران گزارش گردید که از نظر ترادف نوکلئوتیدی در ناحیه‌ی پروتئین پوششی دارای شباهت ۷/۹۸-۵/۹۸ درصد با یکدیگر بودند اما با دیگر اعضای جنس کرتوویروس فقط ۵/۷۶-۱/۷۲ درصد شباهت داشتند. بنابراین این جدایه‌ها به‌عنوان یک گونه‌ی جدید از جنس Curtovirus در نظر گرفته شدند و نام Iranian beet curly top virus (IBCTV) برای آن‌ها انتخاب گردید. بررسی‌های صورت گرفته براساس ترادف نوکلئوتیدی قطعه‌ی ۶۸۲ جفت بازی از ژن پروتئین پوششی BCTIV مشخص نمود که این ویروس تنها ٢/٧۶-٩/٧۵ درصد تشابه در ترادف نوکلئوتیدی این ناحیه با جدایه‌ی ایرانی BSCTV (BSCTV-IR) دارد (, 2007). در سال ۲۰۰۸ بلوک‌یزدی و همکاران با تعیین ترادف کامل این ویروس، نام Beet curly top Iran virus (BCTIV) را برای این ویروس پیشنهاد کردند و سازمان ژنومی و برخی خصوصیات مولکولی این ویروس مشخص شد (, 2008). در آخرین (نهمین) کمیته‌ی بین‌المللی طبقه‌بندی ویروس‌ها نام BCTIV برای این ویروس تائید گردید (Brown et al., 2012) و بر طبق آخرین اصلاحات انجام گرفته توسط کمیته‌ی بین‌المللی طبقه‌بندی ویروس‌ها در سال ۲۰۱۳، به‌عنوان گونه‌ی تیپ جنس Becurtovirus انتخاب شد (Adams et al., 2013).
این جنس علاوه بر گونه‌ی BCTIV شامل گونه‌ی Spinach curly top Arizona virus (SCTAV) نیز می‌باشد (Adams et al., 2013; Brown and Hernandez-Zepeda, 2011). هر دو گونه ژنوم تک‌بخشی دارند و میزبان‌های دولپه‌ای را آلوده می‌کنند. ژنوم تک‌بخشی BCTIV، حامل سه چارچوب خوانش بر روی رشته‌ ویروسی (V1, V2, V3) و دو چارچوب خوانش بر روی رشته‌ مکمل (C1 ،C2 ) می‌باشد و فاقد چارچوب‌های خوانش C3 و C4 است. اعضای این جنس از نظر خصوصیات بیولوژیکی، تنوع میزبانی، علائم ایجاد شده بر روی گیاه میزبان و توالی نوکلئوتیدی چارچوب‌های خوانش رشته‌ ویروسی به اعضای جنس Curtovirus شباهت دارند. چارچوب خوانش V1 به‌نظر می‌رسد کدکننده‌ی پروتئین پوششی (CP) است که از نظر توالی آمینو اسیدی ۸۱-۷۷% با پروتئین پوششی کرتوویروس‌ها شباهت دارد. آنالیز چارچوب‌های خوانش V2 و V3 ویروس BCTIV به‌طور آشکار مشخص کرده است که همولوگ‌های پروتئین حرکتی (MP) و پروتئین تنظیم کننده‌ی سطح دی‌ان‌ای تک‌لا و دی‌ان‌ای دولا (Reg) می‌باشند (, 2008; , 2012). این ویروس از لحاظ خصوصیات چارچوب‌های خوانش رشته‌ مکمل و وجود دو ناحیه‌ی بین‌ژنی بزرگ و کوچک شبیه به اعضای جنس Mastrevirus است. ناحیه‌ی بین‌ژنی بزرگ (LIR) آن دارای ساختار ساقه-حلقه و یک موتیف ۹ نوکلئوتیدی جدید (TAAGATT/CC) با یک سایت برشی منحصر به ‌فرد است (, 2008). پروتئین Rep ماسترویروس‌ها دربرگیرنده‌ی موتیف اختصاصی LXCXE می‌باشد که در موقعیتی نزدیک به سایت splicing قرار گرفته است (Gutierrez, 1999; , 1995)، این موتیف در چارچوب خوانش C1 ویروس BCTIV نیز شناسایی شده است و چنین به‌نظر می‌رسد که BCTIV برای بیان Rep از پدیده‌ی splicing استفاده می‌کند (, 2008). ویژگی‌های اعضای جنس Becurtovirus ترکیبی از ویژگی‌های اعضای دو جنس Curtovirus و Mastrevirus می‌باشد و پیشنهاد شده است که این جنس از نوترکیبی (recombination) بین اعضای دو جنس‌ مزبور پدید آمده است (, 2008).
زنجرک برگی Circulifer. haematoceps به‌عنوان ناقل BCTIV گزارش شده است (, 2012; , 2005; , 2013; , 2013).
۲-۵- انتقال ویروس پیچیدگی بوته چغندرقند با حشره ناقل
BCTV توسط زنجرک‌های جنس Circulifer انتقال می‌یابد. زنجرک ناقل ویروس پیچیدگی بوته چغندر قند اولین بار در سال ١٨٩۵ با نام Thamnotettix tenella در آمریکا نامگذاری شد. در سال ١٩٠٧ نام آن به Eutettix tenella (Baker) تغییر نمود. در طول این مدت تصور می‌شد که این حشره بومی آمریکای شمالی است، اما در سال ١٩٣۶، Oman منشاء مدیترانه‌ای زنجرک را ثابت کرد و به دلیل نزدیکی با سایر گونه‌های جنس Circulifer آن را Circulifer tenellus (Baker) نامید Bennett,) 1971.( ارتباط بین C.tenellus از ناحیه مدیترانه و از ناحیه غرب آمریکا با انجام تلاقی موفق بین زنجرک‌های نر دنیای قدیم با زنجرک‌های ماده‌ از کالیفرنیا تایید شد (Oman, 1970).
زنجرک C.tenellus با گسترش وسیع جغرافیایی (اروپا، آسیا، آفریقا و آمریکا) ناقل موثری برای BCTV به حساب می‌آید (Bennett, 1971). در ایران علاوه بر زنجرک C tenellus، زنجرک C. haematoceps نیز ناقل کارایی برای BCTV محسوب می‌شود (خیری و علیمرادی، ١٣۴٧). منطقه پراکنش C.haematoceps در غرب اروپا تا فرانسه و ناحیه بالکان در اروپای مرکزی است (Oman,1970). مرکز انتشار این زنجرک کشورهای مدیترانه‌ای می‌باشد (Nielson, 1968). براساس بررسی‌های صورت گرفته مشخص گردید که این دو زنجرک ناقل با آب و هوای خشک و نیمه خشک این مناطق سازگاری دارند (Thomas and Mink, 1976).
رنگ زنجرک‌ها برحسب فصل سال متغییر است. متوسط اندازه‌ نرها ١/٣ تا ۵/٣ میلی‌متر و ماده‌ها ۴/٣ تا ۶/٣ میلی‌متر می‌باشد (Nielson, 1968). زمستان گذرانی بیشتر به صورت ماده‌های بارور می‌باشد. اکثر نرها در زمستان از بین می‌روند (Severin, 1934). هر حشره ماده تا ٢۶٠ عدد تخم می‌گذارد و با گرم شدن هوا پوره‌های سن اول نخستین نسل زنجرک‌ها از تخم بیرون می‌آید.
این زنجرک ۵ مرحله پورگی دارد و پوره‌ها بلافاصله بعد از خروج از تخم شروع به تغذیه کرده و قابلیت جهش دارند (Bennett, 1971). زنجرک C. tenellus توانایی حرکت در مسافت‌های طولانی را دارد و بعد از زمستان گذارنی برروی علف‌های هرز دو ساله یا دائمی، به مزارع چغندر و یا دیگر محصولات زراعی در بهار زمانی که میزبانان زمستان گذران خشک شده و از بین می‌روند مهاجرت می‌کند ((Creamer et al., ۲۰۰۳.
BCTV مانند سایر جمینی ویروس‌ها در بدن ناقل گردش می‌کند، اما قادر به تکثیر نمی‌باشد (Freitag, 1936; Maramorsch and Harris, 1970). زنجرک می‌تواند ویروس را در عرض چند دقیقه تغذیه از آوند‌آبکشی گیاهان آلوده بگیرد و برای مدت یک ماه یا بیشتر آن را نگه دارد (Duffus, 1983). چنانچه مقدار اولیه ویروس وارد شده به بدن زنجرک زیاد باشد ممکن است حشره در تمام طول عمر خود قادر به نگهداری و انتقال ویروس باشد (Bennett, 1962; Bennett, 1967). قدرت انتقال ویروس توسط زنجرک با پوست‌اندازی از بین نمی‌رود (Freitag, 1936).
۲-۶- انتقال ویروس پیچیدگی بوته چغندرقند به روش Agroinoculation
یکی از تکنیک‌های مورد استفاده برای انتقال جمینی ویروس‌ها از جمله ویروس پیچیدگی بوته چغندر قند به گیاه، Agroinoculation یا Agroinfection است. در این روش نسخه‌‌های تکراری ژنوم‌ دی.ان.ای بیماری‌زای ویروس با بهره گرفتن از ناقل‌های پلاسمیدی Agrobacterium tumefaciens به بافت‌های گیاهی انتقال داده می شود. این تکنیک به طور گسترده‌ای برای گروه‌های مختلف ویروس‌ها شامل کالیموویروس‌ها، بادنا ویروس‌ها، جمینی ویروس‌ها و لوتئو ویروس‌ها که محدود به آوند‌های آبکشی گیاهان هستند و ویروئیدها مورد استفاده واقع شده است .(Boultan, 1995)
بیشتر جمینی ویروس‌ها به صورت مکانیکی منتقل نمی‌شوند (Rigden et al., 1996) و از طرفی مایه‌زنی مصنوعی ویروس با واسطه حشره ناقل نیز با مشکلاتی از جمله عدم یکنواختی در مایه زنی همراه است. از این رو از توانایی A.tumefaciens در انتقال ژن‌های خارجی به منظور انتقال دی.ان.ای ویروس از طریق همسانه سازی آن در سویه های خاصی از این باکتری به سلول‌های میزبان‌های گیاهی به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود (Rigdenet al., 1996; Pico et al., 2001). آلودگی با ویروس‌ها یا ویروئیدها که ژنوم‌ حلقوی دارند به روش Agroinoculation، نیازمند وارد کردن کپی‌های چند پار (Multimeric) از ژنوم ویروس در بین قلمروهای T-DNA ناقل‌های دوتایی A.tumefaciens است.
در حالی که در ویروس‌های آر. ان. ای دار با ژنوم خطی یک کپی از دی. ان. ای ژنومی ویروس باید بین یک پروموتور (معمولا ًپروموتور۳۵S ویروس موزائیک کلم گل) و یک سیگنال ختم‌کننده نسخه ‌برداری (مانند ختم کننده سنتز Nopaline) وارد شود (Boultan, 1995).
در روش Agroinfection آزاد شدن DNA مونومرحلقوی بیماری‌زای ویروس از ترادف تکرارشونده پشت سرهم ژنوم ویروس توسط فرایند نوترکیبی که در نتیجه یک فرایند crossing-over حاصل می‌شود و یا مکانیسم‌ همانندسازی دایره غلتان ویروس که در آن همانندسازی از یک منشاء همانندسازی آغاز شده و در منشاء همانندسازی دیگر ختم می‌شود صورت می‌گیرد ( Rigden et al., 1996; Martin et al., 2000).
از Agroinoculation جهت وارد کردن جمینی ویروس‌ها از جمله BCTV در دیسک های برگی میزبان، بذرهای در حال جوانه زدن و یا کل گیاه حتی در گونه‌های گیاهی که به طور معمول به سختی به A.tumefaciens آلوده می‌شوند مانند غلات به طور موفقیت‌آمیزی استفاده شده است. از این رو این روش به طور رایج به منظور سهولت و سرعت در مطالعات فعالیت‌های بیماری‌زایی جمینی ویروس ها و مکانیسم‌های مقاومتی به کار رفته است (Pico et al., 2001).
۲-۷- سایر روش‌های انتقال ویروس پیچیدگی بوته چغندرقند
انتقال مکانیکی ویروس پیچیدگی بوتهٴ چغندرقند به جهت ارتباط نزدیک آن با آوندهای آبکشی با مشکلاتی همراه است (Bennett, 1971). اما Mumford در سال ۱۹۷۲ توانسته است از طریق تزریق عصاره گیاه آلوده به طوقه گیاهان چغندر قند ۴۰ روزه، ۳۸ درصد بوته های مایه زنی شده را آلوده نماید ( Bennett, 1971; Mumford, 1972).
همچنین انتقال مکانیکی جدایه مصری BCTV از طریق عصاره‌گیری بافت آلوده با یک بافر به خصوص و مالش عصاره برروی سطح برگ چغندرقند صورت گرفته است، هر چند تکرار پذیری این انتقال مورد سوال است Abdel-salam, 1990)).
ویروس پیچیدگی بوتهٴ چغندر قند مانند سایر ویروس‌های گیاهی، توسط پیوند قابل انتقال می‌باشد. مدت زمان خاصی جهت ایجاد تماس و تکمیل ارتباط آوندی بین ناحیه پیوند با پایه مورد نیاز می‌باشد که در مورد توتون این مدت بین ۵ تا ١۴ روز است (Bennett, 1971). این ویروس توسط چند گونه سس شامل Cuscuta subinclusa، C.campestris و C. californica انتقال یافته است (Gidding, 1947; Bennett, 1971). این دو نوع انتقال اخیر در طبیعت دارای اهمیت نمی‌باشد Sutic et al.,) .(1999
معمولا جمینی ویروس‌ها با بذر منتقل نمی‌شوند ولی اخیرا عنابستانی و همکاران (۲۰۱۴) نشان دادند که هر دو گونه BSCTV و BCTIV در گیاه زینتی اطلسی بذر زاد هستند (Anabestani et al., 2014).
۲-۸-دامنه میزبانی ویروس‌های ایجاد کننده بیماری پیچیدگی بوته چغندرقند
از جمله مهمترین میزبان‌های اقتصادی BCTV چغندرقند، گوجه­ فرنگی و فلفل می­باشد (Severin, 1929). علاوه بر میزبان‌های اصلی، گونه­ های دیگر گیاهی از خانواده­های مختلف به عنوان میزبان این ویروس گزارش شده ­اند. این خانواده­ها شامل Chenopodiaceae، Amaranthaceae، Carophyllaceae، Boraginaceae، Compositae، Convolvulaceae، Brassicaceae، Cucurbitaceae، Geraniaceae، Solanaceae، Malvaceae، Papaveraceae، Polygonaceae، Leguminosae، Lineaceae و Umbelliferae می­باشند (جهان بین، ۱۳۹۲Bennett, 1971; ).
آل یاسین و همکاران در سال ۱۳۷۴ با بهره گرفتن از یک آنتی سرم جدایه آمریکاییBCTV در آزمایش سرولوژیکی الیزا (ELISA)، ‌٢٣ گونه گیاهی را از بین ۲۹ گونه گیاه زراعی و زینتی از ۱۰ خانواده گیاهی و ۲۹ گونه علف هرز از ۱۲ خانواده گیاهی به عنوان میزبانان جدید BCTV از استان فارس گزارش کردند. در جدول ۲-۱ نام این میزبان ‌ها و علایمی که ویروس بر روی آنها ایجاد می‌کند آورده شده است (آل‌ یاسین و همکاران، ۱۳۷۴). بر اساس این آزمایش ها مشخص شد که همه علایم کوتولگی، پیچیدگی و بدشکلی در گیاهان چغندرقند مربوط به BCTV نمی‌باشد (آل ‌یاسین و همکاران b، ۱۳۷۴).
جدول ۲-۱ میزبان‌های طبیعی BCTV در ایران و مهمترین علایم موجود در آنها (آل یاسین و همکاران، ۱۳۷۴)