ضریب تبدیل غذایی.
همان طور که اشاره شد، میزان خوراک مصرفی هر واحد آزمایشی به شکل جداگانه اندازه‌گیری شد. همچنین وزن بدن کل جوجه‌ها در پایان هر دوره نیز اندازه‌گیری شد. با توجه به داده‌های بدست آمده، ضریب تبدیل غذایی هر واحد آزمایشی به طور جداگانه، با بهره گرفتن از فرمول ۲-۷ محاسبه شد:
فرمول ۲-۷٫
=ضریب تبدیل غذایی هر دوره
خوراک مصرفی در دوره
افزایش وزن دوره
محاسبه تلفات و تلفات ناشی از آسیت:
در طول دوره‌ی آزمایش، تلفات هر تکرار روزانه ثبت و کالبد گشایی شدند. در صورتی که علائم کلینیکی آسیت را نشان می‌دادند (تجمع آب در ناحیه شکمی) از قلب، کبد و مایع آسیت نمونه‌برداری صورت می‌گرفت و جهت تعیین درصد تلفات هر تیمار در کل دوره، تلفات هر واحد آزمایشی شمارش و درصد آن نسبت به کل جوجه‌ها در آغاز همان دوره محاسبه گردید.
محاسبه شیوع آسیت و برش قلب:
بعد از تجزیه لاشه و خارج کردن قلب‌ها از بدن پرندگان زنده و همچنین قلب‌های بدست آمده از تلفات ناشی از آسیت، شاخص قلب به روش روزی و کاریلو^[۲۳۸]، ۱۹۹۱ محاسبه گردید (فرمول ۲-۸). پرندگانی که شاخص قلب بین ۲۵/۰ تا ۲۹/۰ داشتند، هرچند سایر عوامل کلینیکی آسیت مانند تجمع آب در محیط شکمی را نشان ندادند به عنوان پرندگانی که آسیت در آن‌ها شایع^[۲۳۹] است محاسبه شدند و شاخص قلب بالاتر از ۲۹/۰ به­عنوان پرنده مبتلا به آسیت درنظر گرفته شد (جولیان، ۱۹۹۳, وایدمن و تاکت^[۲۴۰]، ۲۰۰۰, دانشیار و همکاران، ۲۰۰۹).
= نسبت وزنی بطن راست به کل بطن­ها
وزن کل بطن­ها
وزن بطن راست
۱۰۰ ×
فرمول ۲-۸
اندازه‌گیری دمای مقعد:
در روزهای ۳۵ و ۴۸ از هر تکرار ۲ پرنده از هر تکرار انتخاب شد و با بهره گرفتن از دماسنج طبی، دمای مقعد اندازه‌گیری شد.
تجزیه لاشه:
در روزهای ۳۵ و ۴۸ از هر تکرار ۲ پرنده از متوسط وزن آن انتخاب و کشتار شد. پس از کشتار و انجام عملیات پرکنی، جدا کردن سر و پاها و خالی نمودن محتویات شکم، قلب، کبد، طحال سرخرگ ششی و شش‌ها به طور سالم استخراج گردید و بعد از وزن کردن و قرار دادن در محلول‌های نگه­دارنده جهت آزمایش‌های تکمیلی به آزمایشگاه فرستاده شد.
آزمایش‌های مربوط به اندازه‌گیری فراسنجه‌های خونی:
در تمام آزمایش‌های انجام شده در روزهای ۲۱، ۴۲ و ۴۸ روزگی بعد از زدن شماره بال از هر تکرار از دو پرنده با بهره گرفتن از سرنگ ۲ میلی‌لیتری، از ورید بال خون گیری به عمل آمد. خون گیری شامل خون کامل که در میکروتیوب دارای ماده ضد انعقاد جهت شمارش سلول‌های خونی در دمای عادی نگه داری شد ( گروس و سیگل^[۲۴۱]، ۱۹۸۳). حجم مشخص خون (۲ سی سی خون) بدون ماده ضد انعقاد جهت اندازه‌گیری هماتوکریت و سرم خون جهت آزمایش‌هایی که به سرم نیاز داشت و خونی که به آن ماده ضد انعقاد اضافه می‌شد جهت بدست آوردن پلاسما برای آزمایش‌هایی که به پلاسما نیاز داشت. در این پژوهش از هپارین و ا دی تی آی^[۲۴۲] به عنوان ماده ضد انعقاد استفاده گردید. بلافاصله پس از پایان خون گیری، پلاسما و سرم نمونه‌ها توسط دستگاه سانتریفیوژ با سرعت ۵۰۰۰ دور در دقیقه و به مدت ۲۰ دقیقه تفکیک و تا زمان انجام آزمایش‌ها در دمای ۲۰- درجه سانتی‌گراد نگهداری شد.

اندازه‌گیری فشار جزئی دی‌اکسیدکربن و اکسیژن در خون:
جهت اندازه‌گیری فشار جزئی دی‌اکسیدکربن و اکسیژن در خون از دستگاه آنالیزور گازهای خونی^[۲۴۳] استفاده شد که بر اساس دما تصحیح انجام گرفت. در این دستگاه از یک سنسور الکتروشیمیایی جهت اندازه‌گیری فشار جزئی دی‌اکسیدکربن و اکسیژن در خون استفاده شد. در این سنسور الکترودی از جنس پلاتین و یک آنٌد از جنس نقره به کار برده شده بود. در این طرح، کاتد دو الکترولیت از محلول آزمایش (خون) جدا بوده و تنها یک غشا که نسبت به اکسیژن نفوذ پذیری داشته باشد، در مقابل خون قرار می‌گیرد. این غشاء نسبت به نفوذ آب، پروتئین‌ها و سلول‌های خونی و یون‌های آن مقاوم بود. این الکترود، یک الکترود قطبی بوده که در آن اکسیژن مصرف می‌شود. که در نتیجه، جریان الکتریکی حاصل از الکترون‌های مصرف شده، به وجود می‌آید. اگر ولتاژ پلاریزه E در مقدار ثابتی قرار بگیرد، میزان جریان قرائت شده توسط آمپرمتر به صورت خطی با میزان فشار جزئی اکسیژن رابطه خواهد داشت. اصول کار این دستگاه بر اساس تغییر رنگ خون اشباع شده از اکسیژن و خون اشباع شده از دی‌اکسید کربن استوار است.
شمارش، اندازه‌گیری و تعیین نسبت سلول‌های خونی.
فراسنجه‌های خونی شامل تعداد هتروفیل، لنفوسیت، مونوسیت، ائوزینوفیل و بازوفیل از طریق تهیه گسترش و شمارش به روش مستقیم تعیین درصد آن تعیین شدند (منصور- غنایی و همکاران، ۲۰۰۵).
اندازه‌گیری ویسکوزیته خون و پلاسما:
ویسکوزیته خون کامل هپارینه شده و پلاسما در دمای ۴۰ درجه سانتی‌گراد با ۱ میلی لیتر نمونه با بهره گرفتن از صفحات ویسکومتر^[۲۴۴] اندازه‌گیری شد (والتو و همکاران، ۲۰۰۱).
اندازه‌گیری میزان پروتئین‌های سرم خون:
اندازه‌گیری پروتئین‌های گلوبولینی خون و مایع آسیت شامل پروتئین کل و آلبومین توسط کیت‌های اختصاصی ساخت شرکت بیوسیستم کشور اسپانیا با بهره گرفتن از روش اسپکتوفتومتری انجام شد. پروتئین کل در طول موج ۵۴۶ نانو­متر و آلبومین در طول موج ۶۴۰ نانومتر اندازه گیری شد. شاخص گرادیان آلبومین سرم-مایع آسیت^[۲۴۵] به صورت تفاوت غلظت آلبومین در سرم و مایع آسیت بدست آمد (منصور- غنایی و همکاران، ۲۰۰۵). به طور مشابه شاخص گرادیان پروتئین کل -مایع آسیت به صورت تفاوت غلظت پروتئین کل در سرم و مایع آسیت بدست آمد.
اندازه‌گیری فعالیت آلکالین فسفاتاز در خون:
آلکالین فسفاتاز (EC.3.1.3.1) نوعی فسفاتاز است که استرهای آلی اسید فسفریک را در pH قلیایی (۵/۱۰-۹) هیدرولیز می‌کند و فسفات را آزاد می کند. آلکالین فسفاتاز به عنوان یک تومور مارکر و یا شاخص بیماری‌های کبدی و استخوانی مطرح می‌باشد. برای اندازه‌گیری فعالیت آنزیم آلکالین فسفاتاز از کیت تکنیکون^[۲۴۶] به روش اسپکتوفتومتری استفاده شد و در نهایت فعالیت آنزیم با روش رنگ سنجی در طول موج ۴۰۵ نانومتر انجام شد.
اندازه‌گیری فعالیت آسپاراتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز خون:
میزان فعالیت آسپاراتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز سرم خون با بهره گرفتن از روش رنگ سنجی و کیت‌های پارس آزمون انجام گرفت و در نهایت در طول موج ۴۹۰ نانومتر با دستگاه اسپکتوفتومتر قرائت گردید.
اندازه‌گیری فعالیت گلوتامات دهیدروژناز^[۲۴۷] خون:
اندازه‌گیری فعالیت گلوتامات دهیدروژناز در سرم خون توسط روش رنگ سنجی با بهره گرفتن از کیت تجاری بیوویژن^[۲۴۸] انجام گرفت. گلوتامات دهیدروژناز آنزیمی است که مسئول تبدیل گلوتامات به آلفا کتوگلوتارات و واکنش برعکس است. این نشان می‌دهد که یک واسطه مهم بین مسیرهای متابولیک و کاتابولیک است. گلوتامات دهیدروژناز به صورت استکیومتری (یک به یک) گلوتامات را به عنوان یک سوبسترای اختصاصی مصرف می‌کند و NADH تولید می‌کند. در نتیجه این تغییرات تغییر رنگ حاصل می‌گردد که با طول موج ۴۵۰ نانومتر شناسایی شد (استوارت^[۲۴۹] و همکاران، ۱۹۸۰).
اندازه‌گیری T3 و T4^[250] خون:
غلظت این هورمون‌ها در سرم خون به صورت زیر اندازه‌گیری شد.
تری‌یدو تیرونین (T₃) :
به منظور اندازه‌گیری غلظت T₃ پلاسما از کیت تولیدی شرکت پیشتاز طب استفاده شد. این کیت به روش رقابتی و به کمک آنتی‌بادی‌های مونوکلونال طراحی گردیده است. در این روش چاهک‌ها توسط آنتی‌بادی مونوکلونال که بر علیه مولکول T₃ می‌باشد، پوشش داده می‌شوند. استانداردها و نمونه‌های پلاسما با آنتی‌بادی پوشش داده شده در ته چاهک‌ها مجاور می‌شوند و پس از انکوباسیون، T₃ که متصل به آنزیم هورسرادیش پراکسیداز^[۲۵۱] است به چاهک‌ها اضافه می‌شود؛ که این T₃ کنژوگه با T₃ نمونه‌ها در اتصال به آنتی‌بادی‌های کوت شده در چاهک‌ها رقابت می‌کند. بنابراین هرچه مقدار T₃ در نمونه بیشتر باشد، مقدار T₃ کنژوگه کمتری به آنتی‌بادی‌های کوت شده متصل می‌گردد و بالعکس. پس از شستشو، محلول رنگ زا که محتوی هیدروژن پراکسید و کروموژن است به داخل چاهک‌ها ریخته شده و انکوبه می‌گردد، که بعد از انکوباسیون رنگ آبی پدید آمده به صورت معکوس با غلظت T₃ موجود در نمونه‌ها متناسب است. برای جلوگیری از فعالیت بیش از اندازه و نامناسب آنزیم، محلول متوقف کننده افزوده می‌گردد که فعالیت آنزیم را مختل کرده و رنگ آبی را به زرد تبدیل می‌کند؛ که بهترین جذب نوری را در طول موج ۴۵۰ نانومتر خواهد داشت.
روش کار بدین صورت است که ۵۰ میکرو لیتر از هر استاندارد، سرم شاهد و نمونه را در هر چاهک ریخته، سپس ۵۰ میکرو لیتر از محلول اسی بافر^[۲۵۲] را به هر چاهک اضافه می‌کنیم. پلیت را به مدت ۱۵ ثانیه به آرامی تکان می‌دهیم تا محتویات چاهک‌ها به خوبی مخلوط شوند. سپس در چاهک‌ها را با برچسب مخصوص پلیت پوشانده و چاهک‌ها را به مدت ۳۰ دقیقه در درجه حرارت اتاق و در تاریکی انکوبه می‌کنیم. ۵۰ میکرو لیتر از محلول آنزیم کنژوگه را به هر چاهک اضافه کرده و مرحله انکوبه کردن را مجدداً تکرار می‌کنیم. در مرحله بعد محتویات چاهک‌ها را خالی کرده و چاهک‌ها را ۵ مرتبه با محلول شستشوی آماده مصرف می‌شوییم و در انتهای عملیات شستشو چاهک‌ها را در حالت وارونه و با ضربات ملایم بر روی یک کاغذ نم گیر می‌کوبیم تا قطرات اضافی خارج شوند. ۱۰۰ میکرو لیتر محلول رنگ زا را به هر چاهک اضافه و به مدت ۱۵ دقیقه در دمای اتاق و در تاریکی انکوبه می‌کنیم. با اضافه کردن ۱۰۰ میکرو لیتر محلول متوقف کننده^[۲۵۳] به هر چاهک، ادامه واکنش‌های آنزیمی را متوقف کرده و با بهره گرفتن از دستگاه الایزا ریدر و با فیلتر ۴۵۰ نانومتر جذب نوری هر چاهک را اندازه می‌گیریم.
تیروکسین (T₄) :
به منظور اندازه‌گیری غلظت T₄ پلاسمای خون نیز از کیت تولیدی شرکت پیشتاز طب استفاده شد. اساس آزمایش و مراحل انجام آن مشابه روش توضیح داده شده برای اندازه‌گیری غلظت T₃ است، با این تفاوت که به جای ۵۰ میکرو لیتر، از ۲۵ میکرو لیتر استاندارد، سرم شاهد و نمونه استفاده شده و از اولین مرحله انکوباسیون (پس از اضافه کردن اسی بافر) نیز صرف‌نظر می‌شود.
اندازه‌گیری نیتریک اکساید و اندوتلین ۱ در خون:
نیتریک اکساید:
برای اندازه‌گیری نیتریک اکساید کل از کیت شرکت لایف ساینس^[۲۵۴] با شماره کاتالوگ (ADI-917-020) و از دستگاه اسپکتوفتومتری استفاده شد. کلیات روش آن به صورت زیر است. اندازه‌گیری نیتریک اکساید به طور غیر مستقیم و از طریق اندازه‌گیری متابولیت‌های پایدار آن یعنی نیترات و نیتریت کل انجام گرفت. همبستگی بالایی میان تولید نیتریک اکساید در بدن و سطح نیترات و نیتریت کل در سرم، پلاسمای خون و ادرار وجود دارد (گرانگر^[۲۵۵] و همکاران، ۱۹۹۶) رایج‌ترین روش اندازه‌گیری نیترات و نیتریت کل، روش رنگ‌سنجی با بهره گرفتن از واکنش گریس^[۲۵۶] است، اساس این واکنش تشکیل یک کروموفور از دیآزوتاسیون یک سولفانیل آمید به کمک نیتریت در محیط اسیدی و ترکیب آن با یک آمین دو حلقه‌ای مثل^[۲۵۷] NEDD است (سان^[۲۵۸] و همکاران، ۲۰۰۳). ترکیب این دو تولید یک ماده رنگی می‌کند که در طول موج ۵۴۰ نانومتر خوانده شد و با بهره گرفتن از منحنی استاندارد بدست آمده غلظت نمونه‌ها محاسبه می‌گردد.