۳-۲-۱- کیفرو مجازات قراردای (تنبیه وعبرت)
نوع اول مجـازات،همان کیفرهاومقررات جزائی است که درجوامع بشری به وسیله ی مقننین الهی یاغیر الهی وضع گردیده است.فایده اینگونه مجازاتها،دوچیزاست، یکی جلوگیری از تکرارجرم به وسیله خودمجرم یادیگران،ازطریق رعبی که کیفر دادن ایجاد می کندو به همین جهت می توان این نوع ازمجازات را « تنبیه»نامید.فایده دیگر،تشفی وتسلی خاطر ستمدیده است واین در مواردی است که ازنوع جنایت و تجاوز به دیگران باشد.
بنابراین این قوانین جزایی برای تربیت مجرمین و برای برقراری نظم در جامعه‌ها ضروری و لازم است و هیچ چیز دیگری نمی‌تواند جانشین آن شود، چرا که هر اندازه تربیت ،درست و نظام اجتماعی، عادلانه و سالم باشد، باز هم افرادی سرکش و طاغی پیدا می‌شوند که تنها راه جلوگیری از آنها همین مجازات ها و کیفرها است که احیاناً باید سخت وشدیدباشد[چراکه] بشرهنوز موفق نشده است و شاید هم هیچ وقت، موفق نشود که از طریق اندرزگویی و ارشاد و سایر و سایل آموزشی و پرورشی بتواند همه مردم را تربیت کندو امیدی هم نیست که تمدن و زندگی مادی کنونی بتواند وضعی را بوجود آورد که هرگز جرمی واقع نشود(مطهری ،۱۳۷۲: ۲۰۲).

حال بایدببینیم آیا این گونه مجازات در جهان آخرت هم وجود دارد؟درجواب باید گفت که این نوع ازمجازات درجهان آخرت معقول نیست،زیرا نه آخرت جای عمل است تاعقوبت کردن انسان مانع ارتکاب کردار زشت شود و نه خداوند-العیاذ بالله- حس انتقام جویی دارد که بخواهد، برای خالی نمودن عقده ی دل خود،انتقام بگیرد.به علاوه ،همه عذابها که مربوط به حقوق مردم نیست تا گفته شود، عدل الهی ایجاب می‌کند که رضای دل مظلومین از راه انتقام از ظالم تحصیل شود،بلکه قسمت مهمی ازعذابها مربوط است ،به شرک ،ریا ،ترک عبادت خدا وامثال اینها که حق الله است، نه حق الناس ودر اینگونه مواردهیچ یک ازدو اثر و خاصیتی که برای مجازاتهای دنیوی هست وجود ندارد(همان : ۲۰۳).
۳-۲-۲-کیفرومجازات دنیوی گناه
نوع دیگری از مجازاتها ، کیفرهایی است که رابطه علّی ومعلولی با جرم دارند؛این کیفرها را مکافات عمل یا اثر وضعی گناه می‌نامند.
بسیاری ازگناهان اثرات وضعی ناگواری درهمین جهان برای ارتکاب کننده بوجود می‌آورد؛ مثلا،شراب خواری علاوه براین که زیان های اجتماعی به بارمی‌آورد،صدمه‌هایی برروان وجسم شراب خوار،وارد می‌سازد.شراب خواری موجب اختلال اعصاب و تصلب شرائین وناراحتی های کبدی می‌گردد.این هااثرذاتی گناه است وکیفر قانونی نیست تا گفته شود که باید تناسب جرم و مجازات در آن رعایت گردد.مسأله ی تناسب جرم وکیفر،مربوط به کیفرهای قراردادی است که رابطه آنها با جرم ،رابطه قراردادی است؛ نه،واقعی و ذاتی،اما مکافاتهای طبیعی ،نتیجه و لازمه عملند[که]هرچیزی درنظام علت و معلول جهان،موقعیت خاصی دارد.ممکن نیست که علت واقعی، معلول واقعی رابه دنبال خودنیاورد.اگرکسی،سمی کشنده رابنوشدوبه اندرزنصیحتگو اعتنا نکند خواهد مرد.مردن،نتیجه طبیعی واثروضعی نوشیدن سم است.[بنابراین]کارهایی که مربوط به مخلوق خداست،خواه نیکی و خدمت به خلق باشدیا بدی وصدمه به مردم ، غالبا،درهمین دنیا پاداش و کیفری دارد ،بی آنکه چیزی از جزای اخروی آنها کاسته شود(مطهری،۱۳۷۲: ۲۰۴).
در حدیثی نورانی آمده است:«الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِیَاءِ دَرَجَهٌ وَ لِلْأَوْلِیَاءِ کَرَامَهٌ ^[۱۷۷]»(نوری، ۱۴۰۸ ،۴۳۸:۲).از این حدیث شریف به خوبی فهمیده می شود برخی از مجازات ها درهمین دنیا انجام می پذیرد«وکیفر یا پاداش عمل به صورت هاى گوناگون به سراغ انسان مى آید، گرفتارى هاى گوناگونى که دردنیادامنگیرانسان مى گردد،گاهى مکافات عمل است وگاهى براى امتحان است و براى بعضى،مایه و پایه ى ترقّى و تکامل وپاداش افزون ومضاعف است (قرائتی ،۱۳۷۵: ۹۳).چنان که در قرآن به این مطلب اشاره شده است:« وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَ‌اتِ ۗ وَبَشِّرِ‌ الصَّابِرِ‌ینَ.^[۱۷۸]»وروایات متعدد نیز دلالت بر آن داردازجمله؛ امام صادق علیه السلام فرمودند:« إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ بَلَاءً الْأَنْبِیَاءُثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ^[۱۷۹]»(کلینی ،۱۳۶۵،۲: ٢۵۲).بنابراین این گونه نیست که همه گرفتاری ها مکافات عمل انسان باشد، بلکه اگر انسانی که، خطایی از او سر نزده این گرفتاری، نشانه ظلم و ناهنجاری دیگران است که برای این مؤمن ثواب و ترفیع درجه خواهد داشت.
بخش زیادی از مجازات‌های تلخ و شیرینی که انسان با آن مواجه می‌شود، ریشه در تاریخ رفتاری مادرگذشته دارد.حال اگر این مجازات‌ها از قسم سختی‌ها ودشواری‌ها باشد، گاهی فقط صورت جزا داردو بازتابی برای کرده‌های ناشایستی است که انسان درگذشته انجام داده است و بیشتر نیز حالت تنبیه و آگاهی دادن به فرد دارد تا با نوعی گوشمالی او را از روند نادرستی که در زندگی برگزیده،برحذرداردو اگر این مجازات‌هادرلباس نعمت و خوشی ظاهر شود گاه صورت جزا و پاداش برای فرد دارد که به موجب رفتار خوبی (مثلا نیکی به پدر ومادر) که او انجام داده،خداوند در این دنیانیزاورا بی‌نصیب نمی‌کندوگاهی نیز نوعی مکر الهی است که با خوشی ورفاه،انسان به کلی ازخود غفلت نموده وبه رفتار شرورانه خود ادامه می‌دهد،تابه یکباره با قهروخشم الهی مواجه می‌شود و خداوند او را از اوج منیت و آقایی به حضیض ذلت و پستی فرو می‌کشد.
۳-۲-۲-۱-آثار وپیامدهای دنیوی گناه درعرصه امور معنوی
۱٫محرومیت از نمازشب
امام صادق (ع)می فرماید:«إِنَّ الرَّجُلَ یُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ صَلَاهَ اللَّیْلِ^[۱۸۰]»(کلینی،۱۳۶۵،۲: ۲۷۲).

2. 2. قساوت قلب

گناه موجب سنگ دلی و قساوت قلب می شود. امیر المؤمنین (ع)می فرماید:«وَمَاقَسَتِ الْقُلُوبُ إِلَّا لِکَثْرَهِ الذُّنُوبِ» (عاملی ،۱۴۰۹،۴۵:۱۶)؛دلهاقساوت دارنشودمگر بخاطرزیادی گناهان ».وقتی دل انسان راقساوت بگیرداز فطرت ومسیرحق منحرف گشته ودرجاده طغیان می افتدودیگرهیچ عکس العملی دربرابرحوادث عبرت انگیز ازخود نشان نمی دهدحضرت علی علیه السلام می فرمایند:«مَا جَفَّتِ الدُّمُوعُ إِلَّا لِقَسْوَهِ الْقُلُوبِ وَ مَا قَسَتِ الْقُلُوبُ إِلَّا لِکَثْرَهِ الذُّنُوبِ (همان)؛اشک چشم ها نمی خشکد مگر به خاطر قساوت دل ها و دل ها سخت نمی شود مگربه خاطر گناهان زیاد».

3. 3. عدم استجابت دعا

یکی از عوامل مهمی که باعث می گردد، ارتباط بنده با خدا قطع گرددو توفیق دعا خواندن
واستجابت از او گرفته شود،انجام دادن گناه است. در دعای کمیل می خوانیم:«اللهم اغفرلی الذنوب
التی تحبس الدعا ^[۱۸۱]».
هر که را پاک باشد ز اعتدال آن دعایش می رود تا ذوالجلال
و باز حضرت علی (ع) می فرماید:«المعصیه تمنع الاجابه؛ گناه از اجابت دعا جلوگیری می کند.»( تمیمی آمدی،۱۳۶۶: ۱۹۳). امام باقر علیه السلام می فرماید:«إِنَّ الْعَبْدَ یَسْأَلُ اللَّهَ الْحَاجَهَ فَیَکُونُ مِنْ شَأْنِهِ قَضَاؤُهَا إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ أَوْ إِلَى وَقْتٍ بَطِی‏ءٍ فَیُذْنِبُ الْعَبْدُ ذَنْباً فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِلْمَلَکِ لَا تَقْضِ حَاجَتَهُ وَ احْرِمْهُ إِیَّاهَا فَإِنَّهُ تَعَرَّضَ لِسَخَطِی وَ اسْتَوْجَبَ الْحِرْمَانَ مِنِّی‏^[۱۸۲] »(مجلسی. ۱۴۰۴، ۷۰ : ٣٢٩).
۴. الحاد و انکار
یکی ازآثار بسیار خطرناک گناه و بلکه بدترین آثار آن این است که انسان را به سوی کفر و الحاد و انکار اعتقادات مذهبی می کشاند.خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:« ثُمَّ کَانَ عَاقِبَهَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوآی أَن کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّـهِ وَکَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُونَ ^[۱۸۳]»(روم/۱۰). به خوبی روشن می شود که علت تکذیب آیات الهی گناه و معصیت خداست که بر روح آنان اثر منفی گذاشته و سر انجام منجر به دروغ پنداشتن آیات الهی شده است. رسول اکرم صلى الله علیه وآله می فرماید:« فَإِنَّ الْمَعَاصِیَ تَسْتَوْلِی الْخِذْلَانَ عَلَى صَاحِبِهَا حَتَّى تُوقِعَهُ فِی رَدِّ وَلَایَهِ وَصِیِّ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ دَفْعِ نُبُوَّهِ نَبِیِّ اللَّهِ وَ لَا تَزَالُ أَیْضاً بِذَلِکَ حَتَّى تُوقِعَهُ فِی دَفْعِ تَوْحِیدِ اللَّهِ وَ الْإِلْحَادِ فِی دِینِ اللَّهِ^[۱۸۴] »(مجلسی. ۱۴۰۴، ۷۰ : ٣۶۰).

5. 5. حجاب عقل

پیامبرگرامی اسلام(ص) می فرماید:«مَن قارَفَ ذَنباً فارَقَهُ عَقلٌ لایَرجِعُ إلَیهِ أبداً^[۱۸۵] »(ری شهری،۱۳۸۹،۴: ۲۶۴).

6. 6. حجاب قلب

امام باقر (ع) می فرماید:« مَا مِنْ شَیْ‏ءٍ أَفْسَدَ لِلْقَلْبِ مِنْ خَطِیئَهٍ إِنَّ الْقَلْبَ لَیُوَاقِعُ الْخَطِیئَهَ فَمَا تَـزَالُ بِهِ حَتَّى تَغْلِـبَ عَلَیْهِ فَیُصَیِّرَ أَعْلَاهُ أَسْفَـلَهُ^[۱۸۶]»(صدوق،۱۳۶۲: ۳۹۷) وامیرمؤمنـان(ع)درایـن بـاره می فرماید:«لَا وَجَعَ أَوْجَعُ لِلْقُلُوبِ مِنَ الذُّنُوبِ^[۱۸۷]»(مجلسی،۱۴۰۴ ،۷۰: ۳۴۱).

7. 7. ترس از مرگ

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: «لا تکن… یکره الموت لکثره ذنوبه^[۱۸۸]»(نهـج البـلاغه : ۳۸۹).

8. 8. ذلت وخواری

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: «من تلذّذ بمعاصی الله أورثه الله ذلا^[۱۸۹]» (آمدی، ۱۳۶۶ :۱۸۶).

9. 9. حزن واندوه مؤمن

در خصوص مدت زمانی که ضابطین می توانند تا زمان حضور متهم نزد مرجع قضایی او را در اختیار نگه دارند ماده ۱۸۵ قانون آیین دادرسی کیفری جدید مقررمی دارد: ضابطین دادگستری مکلفند متهم جلب شده را بلافاصله نزد بازپرس بیاورند و در صورت عدم دسترسی به بازپرس یا مقام قضایی جانشین در اولین وقت اداری متهم را نزد او حاضر کنند. در صورت تاخیر از تحویل فوری متهم یا علت آن و مدت زمان نگهداری در پرونده درج شود . به هر حال نباید نگهداری متهم تا تحویل وی به بازپرس یا قاضی کشیک بیش از ۲۴ ساعت باشد .
بند سوم ) معاینه محلی و تحقیقات محلی
ماده ۱۲۵ قانون آیین دادرسی کیفری جدید مقررمی دارد : معاینه محل و تحقیقات محلی توسط بازپرس و یا به دستور او توسط ضابطین دادگستری انجام می شود. هنگام معاینه محل اشخاصی که در امر کیفری شرکت دارند باید حاضر شوند. اما عدم حضور آنها به علت عدم تمایل مانع از انجام معاینه نیست .
برابر قسمت اخیر ماده ۱۲۵ قانون آیین دادرسی کیفری جدید یکی از اشخاص که می تواند در معاینه محل و تحقیقات محلی حضور داشته باشد ، متهم است . بنابراین بایستی با احتیاط و رعایت ضوابط قانونی متهم توسط ضابطین حفظ ورعایت شود .

یکی از حقوقی که قانونگذار به آن اشاره نمود طبق قانون آیین دادرسی کیفری جدید معاینه محل در روز به عمل آید مگر در مواردی که ضرورت دارد.
تشخیص فوریت معاینه محل به عهده مقام قضایی است و بهتر است که اگر مقام قضایی اجرای آن را از ضابطین دادگستری درخواست می کند فوریت یا عدم فوریت اجرای آن را از ضابطین دادگستری درخواست کند و فوریت و عدم فوریت آن را نیز تصریح کند . قانون آیین دادرسی کیفری جدید جایگزین نمودن کلمه ( ضرورت ) را به جای فوریت در ماده ۷۹ قانون مصوب ۱۳۷۸ مقرر می دارد معاینه محل و تحقیق محلی جز در مواردی که ضرورت دارد باید در روز انجام شود . مراتب ضرورت در دستور بازپرس قید می شود .
در خصوص دو واژه فوریت و ضرورت لازم به ذکر است که واژه فوریت جنبه زمانی دارد ، یعنی اینکه بایستی مورد در کوتاهترین زمان ممکن انجام شود . در حالای که واژه ضرورت جنبه موضوعی دارد و بستگی به محتوای مورد دارد و از طرفی رابطه عموم مخصوص مطلق در بین این دو واژه وجود دارد ، چرا که هر موضوعی که فوریت دارد وضرورت نیز خواهد داشت ولی ممکن است مطلبی ضرورت داشته باشد اما فوریت نداشته باشد .
بند چهارم ) حق حفظ حیثیت و حفظ حریم خصوصی
قانونگذار در قانون آیین دادرسی کیفری نیز از این موضوع بسیار مهم غافل نبوده وبر حفظ کرامت و حیثیت اشخاص و رعایت حقوق شهروندی نیز تاکید نموده است . با اوصاف مذکور باید گفت که اصول قانون اساسی در زمینه حقوق و آزادی های ملت و حفظ حیثیت مستمر، قانون حقوق شهروندی آ. د. ک. (۱۳۷۸) و ق.د.ک. جدید و دستورات اسلامی پلیس و ضابطین دادگستری دادگستری را روی حفظ وحراست از حقوق افراد جامعه و متهم مستقر ساخته است و طبعاً اقداماتی که موجبات آزار بدنی و ورحی و همچنین خدشه بر حیثیت فردی را موجبات می شوند بدون ضمانت اجرا نخواهد بود. از این رو قانونگذار در قانون مجازات اسلامی این گونه اعمال را جرم انگاری نموده و قابل مجازات می داند. قانونگذار ایران به جهت حفظ کرامت انسانها ضمانت اجرای تخلف از تجاوز به حریم حیثیت و آبروی متهم را مورد تصریح قرارداده است.
مواد ۴و ۶ ق.ج. ش نیز برلزوم رعایت اخلاق و موازین اسلامی در برخورد با اشخاص در زمان اتهام تاکید کرده است و ضابطین دادگستری را از هر گونه اقداماتی که موجبات ایذاد افراد در مظان اتهام را فراهم آورد منع نموده است. در ادامه ی ماده ۷ قانون مذکو.ر بیان دانسته است که بازجویان و ماموران تحقیق از اقدامات خلاف قانون نظیر پوشاندن صورت – اخذ اقرار یا شکنجه – نشستن پشت سر متهم خودداری ورزند که اهمیت روحی روانی متهم در مرحله تحت نظر نیز همچون دوران عادی و براساس اصل برائت حفظ شود .
در نظام حقوق کیفری ایران حیثیت و حرمت انسان و متهم به خوبی مورد اشاره واقع شده است ، اصل ۲۲ قانون اساسی مقررمی دارد : حیثیت، جان، حقوق ، مسکن ، شغل اشخاص ، از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند همچنین به موجب اصل ۳۹ قانون ۱۰ هتک حرمت و حیثیت کسی که به حکم قانون دستگیر ، بازداشت، زندانی یا تبعید شده به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است.
یکی دیگر از مهمترین ارزش های انسانی در جامعه امنیت شهروندان است تا شهروندان بتوانند در پرتو آن مسیر رشد و کمال خود را طی کنند و همچنانکه امنیت جامعه مهم و اساسی است حریم خصوصی شهروندان را که زیرمجموعه حقوق شهروندان است را می توان به چهار گروه تقسیم کرد :
الف) حریم خصوصی جهانی
ب) حریم خصوصی منازل
ج) حریم خصوصی اطلاعاتی
د) حریم خصوصی ارتباطی^[۵۰]
بعلاوه بند ۸ ماده واحده قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی بیان می دارد : بازرسی و معاینات محلی جهت دستگیری متهمان فراری یا کشف آلات و ادوات جرم براساس مقررات قانونی و بدون مزاحمت و در کمال احتیاط انجام شود و از تعرض نسبت به اسناد و مدارک و اشیایی که ارتباطی به جرم نداشته و به متهم تعلق ندارد و افشای مضمون نامه ها و نوشته ها و عکس های فامیل و خانوادگی و ضبط بی مورد آنها خودداری گردد. تبصره ۳ ماده ۱۸۴ قانون آیین دادرسی کیفری جدید اعلام می دارد: در صورتی که متهم در منزل یا محل کار خود یا دیگری مخفی شده باشد ضابطین باید حکم ورود به آن محل را از مقام قضایی اخذ کنند. مامورین می بایست از تعرض نسبت به اسناد و مدارک و اشیایی که هیچ گونه ارتباطی به جرم متهم ندارد و یا به متهم تعلق ندارد خود داری نمایند این نکته در دو حالت قابل تصور است . اینکه چنانچه ماموران به منظور دستگیری متهم آمده اند و ماموریت آنان فقط برای دستگیری است و در حکم ماموریت آنان اشاره ای به بازرسی برای دستیابی به کشف آلات و ادوات جرم نشده است، یقیناً مامورین حق تصدی به هیچ مدرک – سند یا شی ای را نخواهند و اینکه اگر در کنار دستگیری متهم ماموریت ماموران برای تفتیش و بازرسی و کشف و آلات و ادوات جرم است باید گفت آن چه که به متهم تعلق ندارد اعم از سند ثبتی و مدارک یا اینکه به جرم انتسابی ارتباطی ندارد از تعرض وتجاوز مصون است . در این ارتباط ماده ۵۶ قانون آیین دادرسی کیفری جدید مقررمی دارد : ضابطین دادگستری مکلفند طبق مجوز صادره عمل نمایند و از بازرسی اشخاص، اشیاء و مکان های مرتبط با موضوع خودداری کنند.
بند پنجم ) ممنوعیت تفتیش منازل – اماکن واشیاء
یکی از حقوقی که متهم در جرائم غیر مشهود از آن برخوردار بوده و پلیس نمی تواند معترض آن شود این است که منزل – اماکن واشیاء او از تعدی و تجاوز مصون است و همچنین در این جرائم ضابطین نمی توانند بدون دستور مقام قضایی اقدام به جلب متهمین نمایند.
این موضوع در حقوق ایران جنبه قانونی داشته و در ماده ۲۴ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ نیز آمده بود که تفتیش منازل- اماکن و اشیاء و جلب اشخاص در جرائم غیر مشهود باید با اجازه مخصوص مقام قضایی به ضابط ارجاع شده باشد . در این خصوص ماده ۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری جدید مقرر می دارد : ورود به منازل ، اماکن تعطیل و بسته و تفتیش آنها وبازرسی اشخاص واشیاء در جرائم غیر مشهود با اجازه موردی مقام قضایی است هر چند وی اجرای تحقیقات را به طور کلی به ضابط ارجاع داده باشد. همچنین ماده ۵۶ همین قانون بیان می دارد : ضابطین دادگستری مکلفند طبق مجوز صادره عمل نمایند . بازرسی اشخاص – اشیاء ومکان های غیر مرتبط با موضوع خود داری کنند .
نکته ای که باید توجه داشت ممنوعیت ضابطین و تفتیش منازل- اماکن و اشیاء و جلب متهم بدون اجازه مخصوص از طرف مقام قضایی است و منظور از اجازه مخصوص دستور مقام قضایی با ذکر نام متهمی که باید جلب شود یا اعلام نشانی منازل یا مشخصات اشیایی است که باید تفتیش گردد. نتیجه این امر ممنوعیت مقامات قضایی از صدور دستورات کلی وفاقد مشخصات شخصی ومکانی موضوع تحقیقات نیز می باشد و چنین دستوراتی بر خلاف قانون تلقی شده و نباید اجرا گردد .
بند ششم ) رعایت موازین اسلامی

رویکرد ولمن (Wellman, 1994) یک رویکرد جدید دیگری است که در زمینه نقشه های شناخت مطرح شده است. ولمن نوعی پیکره بندی را ارئه می کند که زیربنای مفهومی شرکت را به نقشه های شناخت تبدیل می کند. در این پیکره بندی، گره ها به صورت متغیرهای تصادفی در نظر گرفته می شوند. در این حالت از نقشه شناخت به عنوان یک شبکه احتمالی تعبیر می شود که احتمالات در آن ناشناخته اند. ولمن چنین نقشه شناختی را یک شبکه احتمالی کیفی می خواند. در چنین شبکه ای، وجود یک کمان مثبت از متغیر تصادفی a به متغیر تصادفی b به این معناست که هر چه مقدار اخذ شده بوسیله متغیر a بزرگتر باشد، احتمال اینکه مقدار متغیر b بزرگتر باشد، بیشتر می شود و یک کمان منفی از متغیر تصادفی a به متغیر تصادفی b به این معناست که هرچه مقدار متغیر a کوچکتر باشد، احتمال اینکه مقدار متغیر b بزرگتر باشد کمتر می شود.
در مجموع به منظور ارائه تعریف برای نقشه شناختی، محققان و صاحب نظران مختلف از دریچه های متفاوتی به این موضوع نگاه کرده اند. هراری و همکارانش (Harary, 1972) معتقدند یک نقشه شناخت نمایشی از تفکر درباره یک مسأله است که از فرایند نگاشت حاصل می شود. نقشه ها شبکه ای از گره ها و پیکان ها به عنوان خطوط ارتباطی هستند (نوع خاصی از گراف جهت دار) که پیکان رابطه علیت مورد نظر فرد را نشان می دهد. (Kardaras and Karakostas, 1999).

کی چینک و فروندچو (Kitching and Freundschuh, 2000) نیز بر اساس رویکرد سومی که در نگاشت شناختی مطرح می کنند، نقشه شناخت را عبارتی توصیفی برای یک نقشه مفهومی از فرایند شناختی یک فرد معرفی می کنند که خروجی فرایند روش شناسانه نگاشت شناختی است. ندکارنی و شنوی (Nadkarni S., Shenoy, 2001) نقشه های علّی را همان نقشه شناخت معرفی می کنند که دانش علّی افراد در حوزه ای خاص را نمایش می دهند.
همانطور که اشاره شد، به کارگیری نقشه های شناخت، جهت نمایش و کاوش ساختارهای شناختی اعضای سازمان ها که با مسائلی پیچیده مواجه شده اند، در سالهای اخیر پایه گذاری شده است. مبنای نظری نگاشت شناختی که تفسیر تحلیل نقشه ها را ممکن می سازد، به ندرت شفاف سازی شده است. همچنین کشف ارتباط میان تئوری شناخت و ماهیت مسائل، که به روش برنامه نویسی بکاربرده شده جهت ساخت نقشه شناختی مرتبط است، معمولاً بسیار دشوار می باشد.
نقشه های شناخت با ساختاری سلسله مراتبی توصیف می شوند که اغلب در قالب گراف وسیله-هدف^[۲۷۳] نمایش داده شده و اهداف آن در رأس سلسله مراتب قرار می گیرد. به هر حال شکل سلسله مراتبی نقشه معمولاً به صورت مدور نشان داده می شود که شامل زنجیره ای از حلقه های وسیله و هدف^[۲۷۴] است که به خود باز می گردند. در تحقیق عملیاتی، مدور بودن اغلب به عنوان ویژگی ساختاری اصلی یک نقشه محسوب می شود (Eden, 2003). در حقیقت هر آنچه که جزئی از یک ساختار مدور باشد، در وضعیت سلسله مراتبی مشابهی قرار دارد، بنابراین اگر به تک گره ای که حلقه بازخور را توصیف می کند تجزیه شود، شکل کلی نقشه شناختی باقی مانده می تواند همچنان سلسله مراتبی تلقی شود. این حلقه های بازخور زمانی که وجود داشته باشند نقش بسیار مهمی را در فرایند حل مسأله ایفا می کنند.
از جنبه نمایشی، نقشه ی شناخت معمولاً در قالب عبارات کوتاهی ارائه می شوند که توسط پیکان هایی یک سویه به یکدیگر متصل شده اند. در حالت کلی عبارتی که در انتها یا دُم پیکان قرار دارد، علت یا اثر عبارتی است که در ابتدا یا سَر پیکان نوشته شده است. یکی از جنبه های مهم تئوری آقای کِلی بحث در مورد این موضوع است که ما از شرایط پیرامون خود توسط شباهت ها و تفاوت های موجود در آن معناسازی می کنیم. بنابراین در نگاشت شناختی در صدد هستیم هر عبارت (یا گره) را با قرار دادن دو قطب مخالف شناسایی نماییم.
در نقشه های شناخت، علیّت، جمله نخست عبارت دو قطبی را به جمله نخست عبارت دوم مرتبط می سازد. هنگامی که یک پیکان با نشانه منفی نمایش داده می شود، قطب نخست عبارتی که در دُم پیکان قرار دارد بر قطب دوم عبارتی که در سَر پیکان است دلالت می کند.
نقشه های بکاربرده شده در مطالعات سازمانی کنونی تعداد کمی از گره ها و پیکان ها را نشان می دهد (حدود ۶ الی ۲۰ گره)، در حالی که نقشه های توسعه یافته به عنوان مدلهایی جهت ساختارسازی مسائل در تحقیق عملیاتی، با مصاحبه عمیق نقشه های بزرگتری را تولید می کنند (حدود ۳۰ الی ۱۲۰ گره) (Brown, 1992; Eden, 2003; Laukkanen, 1991)، و حتی برخی از نقشه های گروهی که از ادغام چندین نقشه فردی ایجاد می شوند، می توانند بسیار بزرگ باشند (حدود ۸۰۰ الی ۲۰۰۰ گره) (Eden & Ackermann, 1998) . هنگامی که نقشه کوچک باشد، شناسایی “ارزش افزوده” از ساختارسازی مسأله، دشوار می باشد؛ هرچند این نقشه ها می توانند همچنان نقطه شروعی برای درک ساختار اصلی مسأله فراهم آورند (Ormerod, 1995; Rosenhead & White, 1996). گاهی اوقات ویژگی های ذاتی یک نقشه کوچک با کلمات بهتر توضیح داده می شود و قطعاً برای شناسایی آنها به تحلیل های گسترده نیازی نیست.
هدف نقشه های شناخت به عنوان یک نمایش، نزدیک شدن به مسائل موجود در دنیای شخص مصاحبه شونده است. در هر حال، کیفیت این نمایش به کیفیت فرد مصاحبه کننده به عنوان شنونده و مفسر، بستگی دارد. نقشه شناخت تنها توصیف گرافیکی آنچه گفته شد نیستند، بلکه تفسیر معانی دریافت شده توسط شخص مصاحبه کننده می باشند.
۴-۲-۲٫ ارتقاء کیفیت در مدلسازی مفهومی با بهره گرفتن از نگاشت شناختی
در علم روانشناسی، نقشه شناختی مفهومی است که توسط تولمن (Tolman, 1948) برای توصیف نمایش ذهنی افراد از مفاهیم و ارتباط میان آنها جهت درک و فهم محیط، توسعه داده شده است. نقشه های شناختی به عنوان الگوهای نمایشگر درونی و یا مدلهای ذهنی دامنه های خاصی از حل مسأله که به عنوان نتایج تعامل هر فرد با محیط پیرامون خود یادگیری و رمزگشایی شده است، اطلاق می شود. بنابراین نقشه های شناختی یک چارچوب منبع برای آنچه شناخته و باور شده و استدلال پنهان در فعالیت های هدفمند را نمایش می دهد، فراهم می آورد. در مقابل نگاشت شناختی، مجموعه ای از تکنیک های بکاربرده شده جهت شناسایی باورهای ذهنی و به تصویر کشیدن بیرونی این باورها را توصیف می کند.
رویکرد کلی در این موضوع استخراج بیانات ذهنی از افراد، به خصوص در دامنه های مسأله، درباره مفاهیم معنادار و ارتباط میان آنها و پس از آن شرح و توصیف این مفاهیم و ارتباطات در انواعی از طرح بندی های سه بعدی است.
خروجی روش نگاشت شناختی، معمولاً به صورت نقشه شناختی نشان داده می شود. نقشه های شناختی ساخته شده از روش های نگاشت شناختی، تنها بازساخت باورهای ذهنی است که افراد از آنها جهت تفسیر دامنه مسأله و سپس عملکرد مناسب، استفاده می کنند. این باورهای ذهنی توسط روش های خاصی که جهت استخراج نقشه بکار می رود، شکل می گیرند (Swan, 1997).
ادن (Eden, 2003) بکارگیری منطقی این نقشه های شناختی را به صورت زیر بیان می کند:
۱- چنین نقشه هایی ممکن است داده های ذهنی را معنادارتر از دیگر مدل ها نشان دهند، در نتیجه برای محققان علاقه مند به دانش ذهنی، ابزاری مناسب است.
۲- این نقشه ها ممکن است به عنوان ابزاری جهت تسهیل فرایند تصمیم گیری، حل مسأله و مشورت در زمینه تداخلات سازمانی عمل کنند.
بر مبنای بررسی های انجام شده از تحقیقی عمل گرا در زمینه نگاشت شناختی، فیول و هاف (Fiol & Huff, 1992) تعدادی از عوامل مستقیم مهم و همچنین تاثیرات غیر مستقیم مرتبط روش های نگاشت شناختی را به طور خلاصه بیان کردند که عبارتند از:
۱) نقشه های شناختی قادرند توجه مصاحبه شوندگان را جلب نموده و حافظه آنها را فعال سازند.
۲) نقشه های شناختی می توانند به برجسته کردن اولویت ها و عوامل کلیدی کمک کنند.
۳) نقشه های شناختی ممکن است اطلاعات گمشده را بازیابی نمایند.
۴) نقشه های شناختی می توانند شکاف های موجود در اطلاعات را آشکار سازند و یا استدلال کنند که به توجه بیشتری نیازمندند.
این عوامل تشخیصی و خطایاب مخصوصاً برای مدل های مفهومی بسیار سودمند می باشند، به ویژه با توجه مستقیم و حافظه ای محرک، نگاشت شناختی می تواند برخی از تمایلات شناختی را مانند دسترس پذیری ابتکاری و خودکاری را کاهش دهد. اولویت ها و عوامل کلیدی مشخص شده، به کاهش ظرفیت استحکامات و انطباقات کمک می کند. شکاف های آشکار شده در نگاشت شناختی می توانند جهت شناسایی استدلال نادرست و ارائه اشتباه بکار روند. با کمک به کاهش تمایلات شناختی، روش های نگاشت شناختی می توانند ارتباط و تشابهات میان دامنه و دانش شرکت کننده را در نگاشت مفهومی ارتقاء دهند.
در همین زمینه تاپی و رامش (Topi & Ramesh, 2002) اظهار داشتند که مدل مفهومی به عنوان ابزار ارتباطی بکاربرده شده میان تحلیلگران و کاربران، نباید به رسمیت و محدودکنندگی مدلی باشد که بین تحلیلگران و توسعه دهندگان سیستم به کار می رود. این نگرش توسط سیو و تان (Siau & Tan, 2005) هنگامی که کاربرد روش های نگاشت شناختی، به خصوص نگاشت معنایی و نگاشت علی را به عنوان ابزار ارتباطی میان تحلیلگران و کاربران نهایی انتخاب می کردند، به اشتراک گذاشته شده است.
با اجرای یک مطالعه موردی توسط سیو و تان (Siau & Tan, 2005) اجرا پذیر بودن این روش های نگاشت شناختی را در فائق آمدن به موانع ارتباطی درون هر یک از کاربران، بین کاربران و تحلیلگران و میان خود کاربران مطرح کردند. از آنجایی که روش های نگاشت شناختی ممکن است دانش ذهنی افراد را معنی دارتر ارائه دهند، می توانند کیفیت عملی و فیزیکی را در مدلسازی مفهومی، هنگامی که این مدلها (به عنوان زبان غیر رسمی) جهت ایجاد مدل های مفهومی بکار می روند، ارتقاء دهند. این موضوع به این علت است که نسبتاً تلاش شناختی کمتری جهت کشیدن یا تفسیر یک نقشه شناختی، مورد نیاز است. بعلاوه، کیفیت تشخیص فرایند نگاشت شناختی می تواند جهت آشکار کردن شکافهای میان دانش شرکت کننده و تفسیر شخصی بکار رود. بنابراین نگاشت شناختی جهت ارتقای کیفیت معنایی دریافت شده در مدلسازی مفهومی نیز سودمند می باشد.
در مجموع مدل های نموداری در قالب نقشه های شناختی می توانند قابلیت خواندن مدل های مفهومی را ارتقاء دهند. بعلاوه، کیفیت تجربی نیز می تواند توسط نگاشت شناختی بهبود یابد. جدول زیر چگونگی ارتقاء کیفیت در مدلسازی مفهومی را توسط روش نگاشت شناختی به طور خلاصه نشان می دهد.
جدول ۳-۳: چگونگی ارتقاء کیفیت در مدلسازی مفهومی به روش نگاشت شناختی (Siau & Tan, 2005)

۱-Ligule
۲-Stipule
گوشوارک (استیپول) از دو زبانه تشکیل شده و قسمتی از ساقه را احاطه می کند و دارای کرک های ریزی می باشد. گوشوارک های موجود در جو بلندتر از گندم و همچنین بدون کرک بوده و تمام دور ساقه را در بر می گیرد. در حالی که در گندم کوچک تر و دارای کرک می باشند. برگ انتهایی ساقه گندم که اصطلاحاً آن را تاج برگ یا برگ پرچم گفته اند جوان تر از سایر برگهاست و دیرتر از بقیه بوجود می آید و به علت تأمین و ذخیره کربوهیدرات ها برای دانه اهمیت اساسی داشته و هر عاملی که موجب کاهش رشد آن شود و یا از بوجود آمدن آن جلوگیری کند اثر زیادی در کاهش عملکرد دانه خواهد داشت (۱۶).

۴-۳-۱- آرایش گل (گل آذین)
در انتهای هر ساقه گندم یک سنبله وجود دارد که دارای یک محور اصلی است و در روی هر محور چند سنبلچه بوجود می آید و هر سنبلچه دارای ۳ یا ۵ گلچه می باشد که پس از عمل لقاح معمولا دو گل در هر سنبلچه بارور به دانه تبدیل می گردد. هر گلچه شامل یک مادگی یا تخمدان یک سلولی و سه پرچم است. هر سنبلچه توسط دو زائده مقعر به نام پوشه (گلوم^۱) پوشیده شده و در آن ۵ - ۳ گل وجود دارد و هر گل را دو پوشینه (گلومل^۲) از اطراف احاطه نموده است. سنبلچه گندم بعضی از نژادهای گندم در انتهای پوشینه دارای رشته ای باریک و بلند به نام ریشک و برخی از نژادها فاقد آن بوده و یا ریشک آن ها کوتاه است(۴).
۱-Glum
۲-Glumelle
۴-۱- فسفر
فسفر از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه بوده و نیز مهمترین عنصر در تولید محصول می باشد(۲۷). در طبیعت، فسفر در نتیجه فعالیت های حیاتی جانوران، هوازدگی سنگ های آذرین و ته نشینی تغلیظ می گردد. آپاتیت یا سنگ فسفات کلسیم که ممکن است همراه با کربنات، فلوئور، کلر یا هیدروکسیل باشد، منبع عمده فسفر را تشکیل می دهد(۲۶). از ذخائر دیگر، فسفات های دریایی هستند که با رسوب فسفات محلول در آب دریاها در نتیجه تغییرات درجه حرارت و گازکربنیک موجود در آن به وجود می آیند و مقدار آن بسیار ناچیز است. ترکیبات فسفر معمولا پایدار بوده و تغییرات آن برخلاف نیتروژن، خیلی کم است(۱۱).
۱-۴-۱- فسفر در خاک
مقدار فسفر پوسته جامد زمین حدود ۱۲/۰ درصد می باشد. مقدار کل فسفر خاک از ۰۲/۰ تا ۵/۰ درصد نوسان داشته و میانگین آن ۰۵/۰ است. به همین دلیل، غلظت فسفر در سلول های گیاهی بسیار اندک ( حدود ۲/۰ درصد) می باشد (۲۷).
اگر چه میزان فسفر کل در خاک ممکن است بالا باشد، اما اغلب در فرم هایی وجود دارد که یا برای گیاه غیر قابل استفاده اند و یا تنها در محیط خارج ریزوسفر قابل استفاده می باشند. به طور کلی فسفر به دو شکل معدنی و آلی در خاک ها یافت می گردد (۱۳۰).
فسفات های معدنی خاک را می توان در دو گروه فسفات های کلسیم و فسفات های آهن و آلومینیوم قرار داد. از آن جا که فسفات های کلسیم در شرایط ایران اهمیتی فراوان دارند، در این مبحث تنها به بررسی این گروه از ترکیبات می پردازیم. جدول ۱-۱، ترکیبات مختلف فسفات کلسیم و قابلیت انحلال
جدول ۱-۱ ترکیبات مختلف فسفات کلسیم و قابلیت انحلال آن ها در خاک (۲۷)

در ۳۰ ژانویه شهر قاهره به طور کامل از کنترل پلیس خارج شدو نیروهای ارتش و گروه های داوطلب مردمی سعی در کنترل اوضاع و جلوگیری از غارت داشتند. شایعات زیادی درمورد دخالت نیروهای پلیس در غارتها مطرح بود. چندین ساختمان مهم شهر در حال سوختن بودند و گروهی از معترضان که شب را در میدان آزادسازی به صبح رسانده بودند به تجمع اعتراضی خود برای سقوط مبارک ادامه میدادند. در اسکندریه و سوئز نیز وضعیت مشابهی حکمفرما بود. دولتهای فرانسه، بریتانیا و آلمان در بیانیه مشترکی از دولت مصر خواستند به اعمال خشونت علیه معترضان و مردم غیرمسلح خاتمه دهد.( الجزیره ، ۲۰۱۱)

عصر این روز دوباره مقررات منع آمدوشد اعلام شد. ارتش نفربرهای بیشتری را به سوی میدان التحریر روانه کرد. هلیکوپترهای ارتش بر فراز شهر قاهره پرواز کردند ونیروی هوایی با به پرواز درآوردن جنگنده ها در ارتفاع پائین تلاش در متفرق کردن معترضان داشت. خیابانهای اصلی قاهره در کنترل تانکها و نفربرهای رزهی ارتش قرار داشت و استقرار نیروهای ارتش آشکارا به منظور مسدود کردن مسیرهای منتهی به میدان التحریر بود. گزارشهایی از حمله به چندین زندان در نقاط مختلف کشور منتشر شد. ۳۴ عضو زندانی اخوان المسلمین هم پس از اینکه زندانبانها پست خود را ترک کردند از زندان گریختند. صدها قاضی و پس از آن محمد البرادعی به جمع معترضان در میدان التحریر پیوستند. .( الجزیره ، ۲۰۱۱)
اوایل روز نیز یکی از رهبران اخوان المسلمین گفته بود که گروه های مخالف دولت محمد البرادعی را به عنوان نماینده خود برای مذاکره با حکومت تعیین کرده اند. خبرنگار الجزیره گزارش داد که یک بار یکی از نفربرهای ارتش برای متفرق کردن معترضان در میدان التحریر به تیراندازی هوایی اقدام کرد ولی معترضان از جای خود تکان نخوردند و فرمانده یکی از تانکهای ارتش به آن نفربر دستور داد محل را ترک کند، سپس مردم برای جشن به روی تانک رفته و سربازان را در آغوش کشیدند. ( الجزیره انگلیسی ، ۲۰۱۱)
یواس ای تودی گزارش داد که اعتراضات بسیار آرامتر از دو روز قبل شده و معترضان قصد دارند نشان دهند که برای هرج و مرج به خیابانها نیامده اند و انقلابی مسئولانه را در پیش گرفته اند. در نبود پلیس عده ای از شهروندان با وسایلی چون چاقو، چوب بیسبال و چوب گلف کنترل عبور و مرور را بر عهده گرفته اند و غارت و دزدی نسبت به روز شنبه بسیار کمتر شده است. خواسته اصلی معترضان همچنان رفتن مبارک است و محمد البرادعی در مصاحبه با سی ان ان گفته که مصریها از این خواسته کوتاه نخواهند آمد. الجزیره که دولت به دلیل پوشش کامل اخبار، دستور تعطیلی دفاتر آن در مصر را داده است،حکومت را به خفقان و سرکوب متهم کرده است( میشل ، ۲۰۱۱)
معترضان گروهی را برای مذاکره با دولت مصر تشکیل دادند که شامل ایمن نور، محمد البرادعی و یکی از اعضای اخوان المسلمین می شد. (http://www.bloomberg.com/news/2011-01-30/egypt)
دهها استاد تاریخ و علوم سیاسی دانشگاههای آمریکا هم در نامه سرگشاده ای از باراک اوباما رئیس جمهور کشورشان خواستند از جنبش دمکراسی خواهی مصریان پشتیبانی کند. (۲۰۱۱ Accuracy, 30 Jan )
در ۳۱ ژانویه اعتراضات همچنان ادامه یافت. معترضین که صدها قاضی و محمد البرادعی نماینده اپوزیسیون برای مذاکره با دولت مبارک نیز در میان آنان بودند، به تحصن خود در میدان التحریر ادامه دادند و شهر در اختیار نیروهای ارتش بود. شایع شده بود که پلیس قصد دارد دوباره به شهربرگردد. در مورد این عقب نشینی و بازگشت احتمالی نیروهای پلیس دو نظریه مطرح بود،عده ای معتقدند بسیاری از اعضای پلیس تصمیم گرفته اند به معترضان بپیوندند و برخی می گویند دولت با بیرون کشیدن پلیس از شهر به معترضین گفته است. شما میتوانید اعتراض کنید ولی نتیجه این اعتراض آشوب و هرج ومرجی است که شاهد آن می باشید. خروج پلیس ازخیابان ها شهر را به بهشت غارتگران تبدیل کرده و مردم ناچارند خود برای حفظ امنیت شهراقدام کنند. اپوزیسیون مردم را به یک راهپیمایی بزرگ در روز سه شنبه اول فوریه (فردا)فراخواند. جنبش ۶ آوریل گفته که انتظار دارد قاهره فردا شاهد یک تظاهرات میلیونی باشد. (الجزیره ، ۲۰۱۱)
شش خبرنگار الجزیره در بعدازظهر این روز برای چند ساعت بازداشت و وسایلشان توقیف شد. پلیس به برخی از خیابانهای قاهره و جیزه بازگشته اما بخش عمده شهر همچنان در کنترل ارتش و مردم عادی است. تعداد معترضان مستقر در میدان التحریر و حوالی آن به ۲۵۰هزار نفر رسیده و مبارک از نخست وزیر خود احمد شفیق خواسته با معترضان مذاکره کند.مبارک کابینه جدید خود را معرفی کرد. وزیر کشور جدید محمود وجدی رئیس سابق سازمان زندانهابود. اپوزیسیون از مردم برای شرکت در راهپیمایی فردا( ۱ فوریه) دعوت می کندو ازآنها خواسته تا از فردا یک اعتصاب نامحدود را آغاز کنند. عمر شریف بازیگر معروف از اعتراضات حمایت کرده و از مبارک خواسته از قدرت کنار برود. اینترنت همچنان در بیشتر مصر قطع بود. قیمت مواد غذایی، سوخت و کارت تلفن در قاهره به شدت افزایش یافت.( تلویزیون الجزیره ، زنده ، ۲۰۱۱)
در ۱ فوریه سخنگوی ارتش مصر در بیانیه رسمی که در تلویزیون دولتی این کشور منتشرکردبر حق قانونی ملت مصر تاکید کرد. بنا براین گزارش، ارتش مصر اعلام کرد، خواسته های مردم مصر را که از یک هفته پیش در خیابانهای این کشور علیه دولت تظاهرات می کنند، قانونی میداند. ارتش مصر در پیامی خطاب به مردم مصر اعلام کرد ارتش خواسته های مردم بزرگ مصر را قانونی میداند و به استفاده از زور علیه مردم مصر مبادرت نخواهد کرد. سخنگوی ارتش مصر دراین پیام که از سوی خبرگزاری رسمی مصر، منا، و تلویزیون دولتی این کشور منتشر شد، بر آزادی بیان به شکل مسالمت آمیز و تضمین شده برای همه تاکید کرد. تلویزیون دولتی مصر همچنین اعلام کرد ارتش اطمینان داده است علیه تظاهر کنندگان به زور متوسل نخواهد شد. بنابر این گزارش، بسیاری ازتحلیلگران نیروی نظامی ارتش مصر را آخرین سنگر مقاومت مبارک در مقابل خواسته های مردم مصر برای کنار رفتن از حکومت و سرکوبی این جنبش می دانند. تاکنون هیچ برخوردی بین نیروهای ارتش مصر و معترضان به وجود نیامده و مردم با آغوش باز از نیروهای ارتش مصر در خیابانها استقبال کرده اند. (تابناک ۲۰۱۱)
متعاقب این تحولات رهبران مخالفین دولت مصر از معترضین درخواست کردند تا در تظاهرات میلیونی روز سه شنبه۱ فوریه ۲۰۱۱ شرکت گسترده ای داشته باشند. این تظاهرات به(راهپیمایی یک میلیونی)^[۶۹] دهان به دهان در مصر مصطلح شد. قرار است این راهپیمایی ازمیدان التحریر قاهره شروع شده و تا کاخ ریاست جمهوری
واقع در هلیوپولیس^[۷۰] ادامه پیدا کند ( .۲۰۱۱ January ۳۱ Retrieved . .Abc.net.au)
با وجود اینکه فیس بوک و دیگر وب گاه های اجتماعی در مصر فیلتر بودند، با این وجود کاربران از طریق فیلترشکن ها به درگاه این وب گاه ها رسوخ کردند. برخی معترضین مصری تمثال حسنی مبارک را که منقش به خطوط و شعارنویسی بودندرا از مکانهای بلند در میدان التحریر آویزان کرده بودند. (رویترز ،۲۰۱۱)
نیمروز ۱ فوریه ۲۰۱۱ در هشتمین روز اعتراضات مردم مصر، میدان التحریر قاهره شاهد یک راهپیمایی بزرگ مردمی بود. این تظاهرات قرار بود به سمت کاخ ریاست جمهوری ادامه پیداکند اما بیشتر به صورت آرام در این میدان باقی ماند. ارتش مصر همان طور که در صبح روز ۱فوریه ۲۰۱۱ اعلام کرده بود، ابراز خواستهای مردم را قانونی دانست و در میدان التحریرمقابله ای در مقابل مردم نکرد. پلیس مصر نیز به صورت لباس شخصی در میان مردم فعال بود.گروهی از مردم نیز به صورت مسلح امنیت تظاهرات را برقرار کرده بودند. عمر سلیمان (رهبردولت موقت )منصوب از طرف حسنی مبارک نیز خواهان گفتگو با گروه های مختلف اپوزوسیون(قانونی) مصر شد، با این وجود محمد البرادعی اذعان داشت که در این مورد هیچ تماسی با من گرفته نشده است. سفیر آمریکا در مصر نیز امروز وارد مصر شد تا در مورد مسائل اخیر مصر با مقامات این کشور گفتگو کند. ( ویکی پدیا،۲۰۱۱)
میلیونها نفر نیز در شهرهای اسکندریه، منصوریه، المینا،سوئز و دیگر شهرهای مصر تظاهراتهای مختلفی برپا کردند. تعداد معترضین در قاهره که فریاد سرنگونی رژیم حسنی مبارک را سر دادند دو میلیون نفربرآورد شده است. این تظاهرات بزرگترین تظاهرات ضد حکومتی در خلال هشت روز اخیر در مصر بوده است. تشکیل دولت عمر سلیمان تاثیری در روند اعتراضات مردمی نداشت. مردم مصر ۱ فوریه ۲۰۱۱ را روز« کناره گیری» نامیدند. مردم مصر خواهان برکناری همه اعضای حکومت و دولت مصر شدند.
در همین روز نیروهای امنیتی مصر راه آهن این کشور را به منظور قطع ارتباط شهرهای مصر با قاهره تعطیل کردند، همچنین امروز پروازهای هواپیماها در مصر لغو گردید.( شبکه خبر سیمای جمهوری اسلامی ایران۱/فوریه/۲۰۱۱)
البرادعی همچنین اعلام کرد، مبارک تا جمعه ۴ فوریه ۲۰۱۱ باید این کشور را ترک کند. جنبش جوانان ۶ آوریل نیز اعلام کرد مردم تا اخذ نتیجه و گرفتن مطالبات قانونی در خیابانها بمانند. (بخش فارسی اخبار بی بی سی ۱/فوریه /۲۰۱۱)
در همین روز نماز جماعتی در میدان التحریر قاهره برگزارگردیدو آدمک های سران مصر به خصوص حسنی مبارک به دار آویخته شد. امروز البرادعی با سفیر آمریکا ملاقات کرد، همچنین فرانک ویزنر دیپلمات آمریکایی و سفیر سابق ایالات متحده آمریکا در مصر، به منظور ملاقات مسئولین مصری وارد مصر شد. گروه اخوان المسلمین از سران آمریکایی خواست از پشتیبانی مبارک دست بردارند.( ۱ فوریه ۲۰۱۱ شبکه ۲ سیمای جمهوری اسلامی ایران ، اخبار ساعت ۳۰:۱۰ )
در شامگاه ۱ فوریه ۲۰۱۱ حسنی مبارک طی سخنرانی که از شبکه دولتی این کشور پخش شد، اعلام کرد که مردم حق اعتراض و انتقاد علیه حکومت را دارند و من به نظر آنها احترام می گذارم. او گفت با وجود اینکه علاقه ای به قدرت ندارم فعلا نیت استعفاء و برکناری را نیز ندارم. مبارک به مردم گفت که به عمر سلیمان گفته ام با سران اپوزیسیون گفتگو کند، اما متاسفانه آنها قبول به گفتمان نکرده اند. حسنی مبارک همچنین گفت کسانی که به اماکن دولتی آسیب رسانده اند باید به سزای اعمالشان برسند. وی همچنین اظهار داشت که قصد شرکت در دور بعدی انتخابات را (سپتامبر ۲۰۱۱ ) در سر ندارد. (بخش فارسی اخبار بی بی سی ۱/فوریه /۲۰۱۱)
حسنی مبارک افزود:
« این کشور من است، جایی که در آن زندگی کرده ام، برای سرزمینش جنگیده و از استقلال و منافعش دفاع کرده ام و در این سرزمین نیز خواهم مرد.» (سایت خبری سرخط ، ۲۰۱۱)
در مورخ ۲ فوریه موزه مصر آتش گرفت و ارتش برای خاموش کردن آن وارد عمل شد. علی جمعه مفتی اعظم مصر از حسنی مبارک تمجید کرده و ادامه اعتراضات را حرام اعلام کرد در دقایق ابتدایی این روز درگیری بین طرفداران و مخالفان مبارک و تیراندازی هوایی در اسکندریه دومین شهر بزرگ مصر، آغاز شد. خبرنگار الجزیره ازمیدان التحریر گزارش داد که معترضان از سخنرانی مبارک خشمگین هستند و از ارتش میخواهند او را از قدرت بردارد. گزارش شد که وائل غنیم از مقامات گوگل که در قاهره حضور داشته و در اعتراضات شرکت میکرده از روز پنجشنبه ناپدید شده است. (بعدا مشخص شد که وی در بازداشت نیروهای امنیتی مصر بوده و در ۷ فوریه آزاد شد)( الجزیره ، ۲۰۱۱)
باراک اوباما اقدام ارتش مصر در عدم اقدام علیه تظاهرات را تحسین کرد. مردم معترض مصری پس از سخنرانی شامگاه ۱فوریه ۲۰۱۱ حسنی مبارک، با وعده های او مخالفت کردند. در شهر اسکندریه عده ای با چماق و چاقو به مردم حمله ور شدند. مردم در بین خود وعده کردنددر روز جمعه ۴ فوریه ۲۰۱۱ تظاهرات گسترده ای علیه حکومت مصر تشکیل میدهند. وزیر دفاع آمریکا با همتای مصری خود ملاقات کرد. گزارشها حاکی است که سران چند کشور اروپایی با محمد البرادعی راجع به آینده سیاسی مصر تلفنی مکالمه کردند. باراک اوباما رییس جمهور آمریکا خواستار انتقال آرام قدرت در مصر شد.( ۲ فوریه ۲۰۱۱ شبکه یک سیمای ج. ا. ا - اخبار سراسری ساعت ۰۰:۱۴ )
وزارت بهداشت مصر شامگاه روز چهارشنبه ۲ فوریه ۲۰۱۱ اعلام کرد که در درگیریها بین طرفداران ومخالفان حسنی مبارک دراطراف میدان التحریر قاهره سه تن کشته و بیش از ۶۳۹ نفر زخمی شده اند. ( ویکی پدیا،۲۰۱۱)
طرفداران مبارک روز ۲ فوریه حدود ساعت ۲ بعدازظهر تجمع ده هزار نفری درمرکز قاهره آغاز کردند. دقایقی بعد درگیری خونین طرفداران مبارک و معترضین در میدان التحریر آغاز شد.سپس مردان سوار بر اسب و شتر به سوی معترضین میدان التحریر هجوم آوردند. طرفداران مبارک که در جستجوی خبرنگاران الجزیره بودند سه خبرنگارکه هیچ یک متعلق به الجزیره نبودندرا با خنجر مضروب کردند. یکی از معترضان کارت شناسایی یکی از مهاجمین را به دست آورده که نشان می داد او عضو پلیس است. عده ای نیز با پرتاب سنگ و کوکتل مولوتف ازساختمانهای اطراف به معترضان حمله کردند. ارتش در این درگیری دخالت نکرد.دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا اقدام حکومت مصر در جهت ایجاد آشوب را غیرقابل قبول دانست. کاخ سفید هم در بیانیه ای رسمی از اعمال خشونت علیه رسانه ها و تظاهرات صلح آمیزابراز نگرانی کرد. (تلویزیون الجزیره ، ۲۰۱۱)
احمد حسنی فرید، وزیر بهداشت مصر چهارشنبه گفت: بیشتر زخمی ها بر اثر برخورد سنگ مجروح شده اند و کسی به علت اصابت گلوله زخمی نشده است. یک پزشک نیز به خبرگزاری رویترز نیز گفته است بیش از یک هزار و ۵۰۰ تن در درگیری های روز چهارشنبه قاهره زخمی شده اند. هیلاری کلینتون، وزیر خارجه آمریکا چهارشنبه از دولت مصر خواست تا درباره خشونت های روز چهارشنبه تحقیق کرده و مسببان را تحت تعقیب قضایی قرار دهد. فیلیپ کرولی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده که هیلاری کلینتون چهارشنبه تلفنی با عمر سلیمان، معاون رئیس جمهوری مصر گفت وگو و باردیگر تاکید کرده است که گذار سیاسی در مصر باید هم اکنون آغاز شود. بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز روز چهارشنبه گفته حمله به تظاهرکنندگان غیرقابل قبول است. (سایت خبری سرخط ، ۲۰۱۱)
در روز ۲ فوریه ۲۰۱۱ حسنی مبارک نطق جدیدی را ایراد کرد. او فعالیت دو مجلس این کشور را به حالت تعلیق گذاشت. مبارک در این سخنرانی به مردم وعده داد که در قوانین مصر اصلاحات اساسی ایجاد می کند و دوره های ریاست جمهوری را به دوره هایی با زمان مشخص بدل می کند.اخوان المسلمین سخنان مبارک را رد کرد. .( ۲ فوریه ۲۰۱۱ شبکه یک سیمای ج. ا. ا - اخبار سراسری ساعت ۰۰:۱۴ )
درگیری بین معترضان و طرفداران مبارک از روز ۲ فوریه تا پیش از ظهر ۳ فوریه همچنان ادامه دارد، وزارت بهداشت مصر اعلام کرد در روز چهارشنبه ۲ فوریه سه نفر کشته و بیش از ۱۵۰۰ زخمی شدند.( ویکی پدیا عربی ، الاحتجاجات فی مصر ۲۰۱۱)
طرفداران حسنی مبارک، رئیس جمهوری مصر پنجشنبه ۳ فوریه ۲۰۱۱ به سوی تظاهرکنندگان در میدان التحریر تیراندازی کردند که دو تن کشته و شماری نیز مجروح شدند. به گزارش ایلنا به نقل از خبرگزاری فرانسه، درگیری ها در میدان التحریر قاهره همچنان ادامه دارد و شاهدان عینی اعلام کردند که تیراندازیهای پراکنده حامیان مبارک به سوی معترضان از ساعت چهار بامداد پنجشنبه ۳ فوریه آغاز شده بود. اعلام کناره گیری حسنی مبارک از انتخابات ریاست جمهوری مورد قبول کسانی که به خیابانها ریخته بودند، قرار نگرفت و روزچهارشنبه نیز اعتراضات ادامه یافت.مردم اعلام کردند در روز جمعه ۴ فوریه تظاهرات گسترده ای به راه خواهیم انداخت. روز جمعه از جانب مردم، روز برکناری مبارک نامگذاری شده است. مردم معترض مصری خواهان محاکمه حسنی مبارک شدند. نیروهای امنیتی مصر تعداد شش پل بر روی رود نیل را بستند تا مانع پیوستن تظاهرکنندگان شوند. رسانه های غربی از احتمال بروز جنگ داخلی در مصر میان معترضین ضد مبارک و طرفداران مبارک و ایجاد یک خشونت شدید بین دو طرف که حاصل آن تا به حال هزاران کشته و زخمی است، خبر دادند. خبرگزاری مصر گفت: به دستور دادستان کل کشور، سه وزیر سابق دولت ممنوع الخروج شدند، وزیر کشور از جمله این وزراء بود. همچنین احمد شفیق گفت، درهای مذاکره با گروه ها باز است. احمد شفیق در یک مصاحبه تلویزیونی از مردم به خاطر درگیری های دیشب عذرخواهی کرد. همچنین روز یکشنبه یک عضو حزب الله از زندان فرار کرد. دربرخی از شهرهای مصر دکه های پخش آب و نان برقرار شده است. مردم معترض مصری به ساخت بمبهای بنزینی و کوکتل مولوتوف روی آورده اند. طی درگیری های دیشب و امروز ارتش مصر بیشتر ناظر حوادث بود و کاری با مأمورین امنیتی نداشت. مردم همواره می پرسند چرا ارتش ساکت است و مقابل نیروهای امنیتی نمی ایستد. مردم از ارتش انتظار کمک دارند. احمد شفیق همچنین اظهار داشت ما به نیروهای امنیتی دستور نمی دهیم.( اخبار شامگاهی بی بی سی فارسی ۳ فوریه ۲۰۱۱)
در بیروت تظاهرکنندگانی که قصد اشغال سفارت مصر را داشتند با پلیس درگیر شدند. بسیاری از تظاهرکنندگان پوسترهای جمال عبدالناصر را در دست داشتند. وزارت بهداشت مصر اعلام کرد در درگیریهای شب گذشته ۱۳ نفر کشته و ۱۲۰۰ نفر مجروح شدند. سه خبرنگار الجزیره بازداشت و ساعاتی بعد آزاد شده و یک خبرنگار یونانی در میدان التحریر به ضرب چاقو مجروح شد. تظاهرات عظیمی هم در منصوره و اسکندریه برای سرنگونی مبارک بر پا شد. محمد البرادعی، اخوان المسلمین و جنبش کفایه پیشنهاد احمد شفیق برای مذاکره را رد کردند اما برخی گروه های دیگر از جمله حزب وفد جدید آن راپذیرفتند. ( وی کی پدیا ،۲۰۱۱)
اعتراضات و تظاهرات مردم مصر علیه رژیم حسنی مبارک،در ۴ فوریه که به جمعه وداع نیز معروف شده است، ادامه پیدا کرد. بندر اسکندریه که قطب اقتصادی مصر به شمار می رود امروز کاملا” بسته بود. مامورین امنیتی و پلیس تقریبا” کنترل شهرهای سوئز و المنصوره را از دست داده اند. تجمع کنندگان برای یازدهمین روز اعتراضات، در میادین تحریر و مصطفی محمود قاهره جمع شدند. شهرهای اسماعیلیه، سوئز و اسکندریه غرق در اعتراضات مردمی می باشد. عمر موسی دبیر کل اتحادیه عرب گفت که احتمال دارد در انتخابات ریاست جمهوری آینده مصر شرکت کند. اتحادیه اروپا برای چندمین بار از مسئولین مصر خواست تا برای اعمال اصلاحات خواسته معترضان اقدام کنند. (بخش فارسی اخبار بی بی سی ۴/فوریه /۲۰۱۱)
برخلاف دو روز گذشته خشونت چندانی در اعتراضات این روز دیده نشد. علاوه بر راهپیمایی معترضان، طرفداران مبارک هم تجمع هایی را در نزدیکی میدان التحریر و شهر جیزه در حومه قاهره بر پا کردند اما درگیری مهمی اتفاق نیفتاد. معترضان که میدان التحریر را در اختیار خود داشتند، در صبح این روز برای جلوگیری از ورود نیروهای امنیتی و پلیس کارت شناسایی افرادی را که قصد ورود به میدان التحریر داشتند، کنترل می کردند. در کارتهای شناسایی مصر پیشه افراد مشخص شده است. عمرو موسی دبیرکل اتحادیه عرب نیز به جمع معترضان در میدان التحریر پیوست. محمدحسین طنطاوی، وزیر دفاع مصر، هم برای بازدید از وضعیت و گفتگو با معترضان به میدان التحریر آمد و سعی داشت تا آنها را به پایان اعتراضات متقاعد کند. احمد محمد محمود خبرنگار مصری که چند روز پیش بر اثر شلیک گلوله زخمی شده بود، از دنیا رفت. وی اولین خبرنگاری است که در این اعتراضات کشته میشود. در اسکندریه در هنگام برگزاری نماز جمعه، مسیحیان و افراد دیگری که نماز نمیخوانند با تشکیل یک زنجیره انسانی به دور نمازگزاران از حمله احتمالی جلوگیری کردند. این تحول فقط یک ماه پس از بمبگذاری کلیسایی در این شهر اتفاق میافتد که منجر به مرگ تعداد زیادی از مسیحیان شد. دفتر بخش عربی الجزیره در قاهره و دفتر وبسایت اخوان المسلمین هم مورد حمله قرار گرفتند. رسانه های مونته نگرو گزارش دادند که ممکن است حسنی مبارک به این کشور بیاید و جمال مبارک و دوستان نزدیکش در حال آماده کردن شرایط برای ورود او هستند. ( ویکی پدیا،۲۰۱۱)
روز۵ فوریه در خط لوله انتقال گاز مصر به اردن در شبه جزیره سینا، انفجار مهیبی روی داد و منجر به آتش سوزی در منطقه “العریش” شده. تلویزیون مصر ابتدا انفجاررا در خط لوله انتقال گاز به اسرائیل گزارش کرده بود و آن را به خرابکارانی نسبت داده بود که از وضعیت امنیتی سوء استفاده کرده اند اما مقامات مصری بعدا اعلام کردند که دلیل انفجار نشت گاز بودهاست. خط لوله انتقال گاز مصر به اردن و اسرائیل یک خط لوله در صحرای سینا به دو شعبه تقسیم شده و یکی به اسرائیل و دیگری به اردن میرود. امروز مبارک با وزرای اقتصادی خود در کابینه جدید ملاقات کرد. مردم مصر هفته در پیش رو را هفته مقاومت وایستادگی نامگذاری کردند. مردم تظاهراتی عظیم را برای فردا (یکشنبه) به یکدیگر وعده دادند.( اخبار سراسری ساعت ۱۴ روز ۵ فوریه ۲۰۱۱ شبکه یک صدا و سیمای ج.ا.ا)
در همین روزتمامی اعضای شورای مرکزی حزب دموکراتیک ملی حزب حاکم مصر، از جمله جمال مبارک، استعفا کردند. اخبار متناقضی هم در استعفا یا ادامه رهبری حسنی مبارک بر حزب منتشر شده است. ( وی کی پدیا،۲۰۱۱)
در ۶ فوریه که به روز یکشنبه شهدامعروف شد. اخوان المسلمین اعلام کرد که وارد گفتگو با دولت عمر سلیمان در مورد راه های حل بحران کشور خواهد شد. این درحالی بود که اخوان المسلمین پیشتر اعلام کرده بود تا پیش از رفتن مبارک از مذاکره با دولت خودداری خواهد کرد. محمد البرادعی از این گفتگوها انتقاد کرده و نظام کنونی را فاقد مشروعیت دانسته است. اما جمعیت میهنی برای تغییر یک نماینده را برای گفتگو اعزام داشته است. حزب لیبرال وفد، حزب چپگرای تجمع و نمایندگان گروه های جوانان طرفدار دمکراسی که سازمان دهنده اعتراضات بوده اند، نیز در این مذاکرات شرکت دارند.( تایمز ، ۲۰۱۱)
مردم مصر روز سه شنبه (۱۹ بهمن-۸ فوریه- روز عشق با مصر) سال ۱۳۸۹-۲۰۱۱ برای پانزدهمین روز متوالی با -برگزاری تظاهراتی گسترده کناره گیری حسنی مبارک رئیس جمهور این کشور از قدرت را خواستارشدند.همچنین هزاران نفر از مردم مصر در خیابان رامسس تجمع کرده و خواستار انحلال پارلمان شدند.در همین حال مبارک به منظور مقابله با گسترش اعتراضهای مردمی، تشکیل کمیتهای برای ایجاد اصلاحات در قانون اساسی این کشور را تصویب کردو از افزایش ۱۵ درصدی در حقوق کارمندان و بازنشستگان مصر خبر داد. اما معترضان در واکنش به این تصمیم، این افزایش حقوق را دیر و میزان آن را کم خواندند.( پرس تیوی ، ۲۰۱۱)
در ۹ فوریه چندین اتحادیه کارگری اعلام اعتصاب عمومی کرده و حدود ۲۰ هزار نفر دست از کارکشیدند. خواسته های بعضی کارگران اقتصادی است و تنها خواهان افزایش دستمزدها وشرایط کاری بهتر هستند اما انگیزه برخی دیگر سقوط مبارک است.( الجزیره ، ۲۰۱۱)
متعاقب این تحولات درگیری شدید در وادی الجدید بین معترضین و پلیس که از روز گذشته آغاز شده بود، در این روز ادامه یافت و دستکم سه کشته به جا گذاشت. معترضین به ساختمانهای رسمی از جمله ایستگاههای پلیس و ساختمان حزب حاکم حمله کرده و پلیس هم به سوی آنها آتش گشود. این اولین برخورد جدی معترضان و پلیس از روز ۲۸ ژانویه است که پلیس به طور عمده از شهرها خارج شده و کنترل آنها را به ارتش سپرده بود. وادی الجدید در جنوب غربی مصر قرار دارد و از چند واحه در صحرای بزرگ آفریقا تشکیل میشود و این اولین تجمع ضدحکومتی قابل توجه در آن از آغاز اعتراضات به شمارمیرود.( رویترز ، ۲۰۱۱)
در ۱۰ فوریه معترضان مانند روزهای پیشین در میدان التحریر به تظاهرات خود ادامه دادند، آنان در مقابل ساختمان پارلمان نیز تجمعاتی داشتند. کارگران و پرسنل کارخانجات، کارمندان صنعت گردشگری و کارکنان سامانه های ترابری مصر نیز امروز همگی در اعتصاب بودند. حدود سه هزار نفر از وکلای سندیکای وکیلان مصر نیز امروز در قاهره تظاهرات کردند. همچنین حدود هزار نفر از پزشکان مصری با پوشیدن کفن در حمایت از مردم مصر و معترضین به میدان التحریر آمدند و با کف زدن و اعلام مخالفت به جمع اعتراض کنندگان پیوستند. ( ویکی پدیا ،۲۰۱۱)
در همین روز احمد محمد شفیق نخست وزیر جدید مصر طی مصاحبه ای با بی بی سی گفت احتمال دارد مبارک امشب از قدرت کنار برود و ممکن است این کناره گیری را امشب در سخنرانی خود به عموم مردم اعلام کند. (بی بی سی فارسی اخبار ساعت ۱۹، ۱۰ فوریه ۲۰۱۱)
زنده یا ضبط شده بودن سخنرانی حسنی مبارک هنوز مشخص نشده است. لئون پانتا رئیس سازمان سیا نیز گفت«احتمال قوی وجود دارد که حسنی مبارک امشب از قدرت کنار برود.»(رویترز ، ۲۰۱۱)
احمد محمد شفیق همچنین اعلام کرد، همه چیز در دست حسنی مبارک است و هنوز هیچ تصمیمی اتخاذ نشده است.( http://apnews.myway.com//article/20110210)
در سخنرانی تلویزیونی حسنی مبارک که از ساعت ۴۵:۱۰ دقیقه شب به وقت قاهره آغاز شد، مشخص شد که وی فعلاً پست خود را ترک نخواهد کرد و قصد استعفا ندارد. وی اعلام کرد در سمت خود باقی خواهد ماند تا شرایط را برای انتقال صلح آمیز قدرت آماده کند اما راههایی برای حل بحران از جمله اصلاح ۶ اصل قانون اساسی و ابطال یک اصل آن را اعلام کرد. (الجزیره ، ۲۰۱۱)
حسنی مبارک مانند سخنرانی های پیشین، دوباره قول داد در انتخابات ریاست جمهوری که در ماه سپتامبر ۲۰۱۱ انجام می شود، نامزد نشود، او بخش زیادی از مسئولیت های خود را به عمر سلیمان واگذار کرد. او همچنین کشته شدگان اعتراضات اخیر را در مصر شهید خطاب کرد. مبارک در این سخنرانی خود را یک میهن پرست خواند و اذعان داشت که در دوران مسئولیت هایش به خاطر مصر فداکاری های زیادی انجام داده است.( بی بی سی فارسی - پخش زنده سخنرانی حسنی مبارک-شامگاه ۱۰ فوریه۲۰۱۱)
معترضین متحصن در میدان التحریر که تا قبل از سخنرانی رئیس جمهور غرق در شادی بودند، خشمگین علیه او شعار میدهند. و هزاران معترض بسیار خشمگین به سوی ساختمان تلویزیون دولتی حرکت کردند. جان برادلی نویسنده کتاب« درون مصر: سرزمین فرعونها در آستانه انقلاب»پیش بینی کرده که انقلاب از فردا آغاز خواهد شد و شمار غیرمنتظره ای از مردم به خیابانها خواهند آمد.( الجزیره ، ۲۰۱۱)
در یازدهم فوریه، حسنی مبارک، پس از اینکه در شب قبل بخش اعظم قدرتش را به عمر سلیمان واگذاشت، خود، جمعه به پناهگاهش در سیناء در شرم الشیخ (در دریای سرخ، ۲۵۰ مایلی قاهره) رسید. عدم صحت خبر کناره گیری مبارک در شب دهم فوریه، خشم معترضان را برانگیخت. (واشنگتن تایمز ، ۲۰۱۱)
در ۱۱ فوریه نیز دهها هزار نفر از مردم مصر همانند روزهای گذشته در میدان التحریر تجمع کرده و با سر دادن شعارهای ضد دولتی خواهان برکناری حسنی مبارک شدند. پس از سخنان دیشب حسنی مبارک مردم نسبت به روزهای قبل خشمگین تر بوده و خواهان برچیده شدن کل حاکمیت مصر شدند. گروهی از مردم نیز با تجمع در مقابل ساختمان رادیو و تلویزیون مصر، در برابر این ساختمان دولتی شعارهایی علیه مبارک سر دادند. همچنین دسته های مختلف مردم نیز با گرد آمدن در مقابل کاخ حسنی مبارک (کاخ العابدین) شعارهایی را بر ضد مبارک سر دادند. پس از پایان نماز جمعه، معترضین دوباره به تظاهرات خود ادامه دادند و خواهان سقوط مبارک و کل حاکمیت مصر شدند.
ارتش در بیانیه ای اعلام کرد در صورت بازگشت کشور به آرامش، وضعیت اضطراری را لغو کند. ارتش همچنین در بیانیه دیگری اعلام کرد، تضمین می کند که انتخابات آزاد و عادلانه برگزار گردد. باراک اوباما رییس جمهور آمریکا نیز میگوید به نظر نمی رسد تغییرات آنی در مصر، قابل ملاحظه و کافی باشد. او شدیدا از سخنان حسنی مبارک انتقاد کرد و گفت دولت مصر باید با مردم خود واضح صحبت کند.نیکولاس سرکوزی نیز در بیانیهای گفت، من از ته قلبم برای دموکراسی در مصر دعا می کنم. او همچنین از لزوم جلوگیری از تشکیل یک حکومت دیکتاتوری مذهبی درمصر صحبت کرد. ایهود باراک وزیر دفاع اسراییل نیز گفت اگر طی ۹۰ روز آینده در مصر همه پرسی برگزار شود، اخوان المسلمین قدرت را به دست خواهد گرفت. او از به قدرت رسیدن اخوان المسلمین ابراز نگرانی کرد. گزارشها حاکی از این است که دردیگر شهرهای مصر نیز نا آرامی هایی علیه حکومت حسنی مبارک وجود دارد.( ویکی پدیا ،۲۰۱۱)
عاقبت، در یازدهم فوریه )بیست ودوم بهمن( عمر سلیمان اعلام کرد حسنی مبارک پس از سی سال از مقام ریاست جمهوری استعفا داد و هماکنون، قدرت در دست ارتش مصر است. (.,اخبار شبکه ا- بی –سی ، ۲۰۱۱ )
۴-۴- نقش اینترنت در موفقیت جنبش مصر:
به نظر می رسد که نقش وسایل ارتباط جمعی در گسترش اعتراضات روز‌به‌روز افزایش می‌یابد. نکته قابل توجه اینکه حکومت‌های مورد اعتراض هم به خوبی به این نکته واقف هستند. به این ترتیب قبل‌ یا هنگام بروز اعتراضات اجتماعی، سعی می‌کنند با قطع یا محدود کردن شدید دسترسی به وسائل ارتباط جمعی،‌ این‌گونه حرکتها را در نطفه تحت‌کنترل درآورند. دراین میان اینترنت نقش ویژه‌ای دارد. ( شایگان ، ۲۰۱۱)