هزارهی دوم آهوی کوهی، محمد رضا شفیعی کدکنی، صفحه۲۱۱
مجموعهی اشعار، سیمین بهبهانی، صفحه۱۱۳۵
دیوان حافظ، خلیل خطیب رهبر، غزل ۱۱۰، صفحه ۱۴۸
گهواره ی سبز افرا، احمد ابومحبوب، صفحه ۷۲
مجلهی نگاه نو۴۴، صفحه ۱۳۸
فریب،خرافه انگاری و خوش باوری
پاره ای ساده دلی ها و خوش باوری ها در رفتار های برخی زنان موجب می شود تا به خرافه و جادو و فال روی آورند و همه را در جهت بخت و بهتر کردن روزگار یا در کانون توجه قرار گرفتن خود یا رفع مشکلات زندگی به کار برند، همین خصوصیت در برخی موارد موجب فریب خوردن آنان نیز می شود. دراین فصل مقولهی فریب دو وجه دارد یکی آن وجه است که زنان از سر احساسات دستخوش آن می شوند و دیگر مقولهی فریب مردان توسط زنان است که اشاره ای هم به داستان آفرینش دارد؛ ما این موضوع را در فصل « نگاهی به مذهب اصالت زن » مورد بررسی قرار دادیم و در این جا مصادیق رسوخ این دیدگاه در تفکرات ادبا را به عنوان نمونه ذکر خواهیم کرد و در جای خود اشارات لازم را می آوریم. آن چه یادآوری آن خالی از لطف نیست این که « بسیاری معتقدند که اولین خطا و لغزش توسط حوّا انجام گرفت و این حوّا بود که با خوردن میوهی ممنوعه، آدم را به گناه واداشت.»^۱ و از این رو فریب و اغوا را از اعمال زنانه شمرده اند و بدین واسطهی تاریخی زن را متهم به ورود آدم به عالم گناه کرده اند.
اعتقاد به سحر و جادو و افسون شدن را در این شعرسیمین بهبهانی مرور می کنیم:
افسانهی پری
خفته در من دیگری، آن دیگری را می شناس / چون ترنجم بشکن آنگه آن پری را می شناس
من پری هستم به افسون در ترنجم بسته اند / تا رَها سازی مرا افسونگری را می شناس
سوی سامانم بیا، با خود دل و جان را بیار/ کاروانی مرد باش و رهبری را می شناس
هفت کفش آهنین و هفت سال آوارگی… / این من و فرمان من، فرمانبری را می شناس
نه، پری گفتم، غلط گفتم، زنی سوداییم / در من آشفته، سودا پروری را می شناس
یک زنم کز سادگی آسان به دام افتاده ام / خوش خیالی را نگر، خوش باوری را می شناس
آفتابم، بی تفاوت، تن به هر سو می کشم / بی دریغی را ببین، روشنگری را می شناس
چون گل مهتاب می رویم به باغ بسترت / دیده بگشا، معنیی سیمین بری را می شناس
( مجموعهی اشعار، مرمر،افسانهی پری ، صفحه ۲۹۱ )
تشبیه وجود زن به ” پری ” که به افسون کسان در ترنج بسته شده است و تشویق یار به آموختن افسونگری برای رها ساختن وی، ” پری ” نخستین تصویر از باورهای خرافی زنانه دراین غزل است سپس اعراض از آن خیال بافی و اذعان به زن بودن آن هم ” زنی سودایی” که باید برای دریافتن او سوداپروری را شناخت. اشارهی مستقیم به ” سادگی و خوش خیالی و خوش باوری ” در بیت:

یک زنم کز سادگی آسان به دام افتاده ام
خوش خیالی را نگر، خوش باوری را می شناس
که موجب در دام افتادن زن شده است. شاعر مخاطب خویش را به مشاهدهی این ” خوش خیالی و خوش باوری” ی ِ از سر سادگی دعوت به شناخت می کند. و سپس اشاره به بی دریغ بودن زن در مهرورزی با تشبیه او به ” آفتاب ” که همه در نظر او یکسانند و تفاوت و تمایزی در تابیدن بر اشیاء و جماد و انسان قائل نیست و بی دریغ به روشنگری می پردازد و در پایان تشبیه خود به ” گل آفتاب ” و تشبیه ” بستر” به ” باغ ” که زن در آن می شکفد و از مخاطب خود می خواهد تا در این شکفتن به معنای” سیمین بری ” او که چون مهتاب نورافشانی می کند پی ببرد. مجموع تصاویری است که شاعر از مفاهیم یاد شده ترسیم نموده است.
سیمین بهبهانی در این چهارپاره اشاره به فریفته شدن زنان می کند و این فریفتگی را این گونه به تصویر می کشد:
رقص شیطان
آمدی و آمدی و آمدی / نرم گشودی در کاشانه را
خنده به لب، بوسه طلب شوخ چشم / شیفته کردی دل دیوانه را
سایه صفت آمدی و بیقرار / خفت سراپای تو در بسترم
نرگس من بودی و جای تو شد / جام بلورین دو چشم ترم
یک شرر از مجمر لب های تو / جست و سراپای مرا سوخت… سوخت
بوسه ی دیگر ز لبت غنچه کرد / غنچه ی لب های مرا دوخت … دوخت
گرمی آغوش ترا می چشید / اطلس سیمابیی اندام من
عطر نفس های ترا می مکید / مخمل گیسوی سیه فام من
مست ز خود رفتم و باز آمدم / دیده ی من دید که تر دامنم
عشق تو را یافت که چون خون شرم /از همه سو ریخته بر دامنم
رعد خروشید و زمین ها گداخت / کلبه ی تاریک، دهان باز کرد
سینه ی من ساز نواساز شد / نغمهی نشنیدهیی آغاز کرد
رقص کنان پیکر اهریمنی / جست و برافشاند سر و پای و دست
خندهی او تندر توفنده شد / در دل خاموشی و ظلمت شکست
نعره برآورد که دیدی چه خوب / خرمن پرهیز ترا سوختم؟
شعلهی شهوت شدم و بی دریغ / عشق دل انگیز ترا سوختم؟
دیدهی من باز شد و بازتر / دیدمت آن گاه که شیطان تویی!
در پس آن چهره ی اهریمنی / با رخ افروخته پنهان تویی!
ناله برآمد ز دلم کای دریغ / از تو چنین تر شده دامان من؟
وای خدایا ز پی سرزنش / رقص کنان آمده شیطان من…
( مجموعهی اشعار، مرمر،رقص شیطان، صفحه ۳۷۷ )
شاعر ساختن تصاویر خود را با کنایه آغاز می کند، در ابتدای چهارپاره و در خلال اوصاف محبوب واژهی ” شوخ چشم ” کنایه از گستاخی و بی پروایی است. واژهی ” سایه صفت ” به کنایه از آهسته و آرام آمدن آورده شده، “نرگس” استعاره از وجود محبوب است که شاعر با تشبیه “چشم” خود به “جام بلورین” آن نرگس را درون این جام قرار می دهد.
تشبیه ” لب ” به ” مجمر” و ” شرر” که استعاره از بوسه است. باز تشبیه ” بوسه ” به “غنچه ” که لب های شاعر را بر هم می دوزد، تشبیه ” اندام ” به ” اطلس ” در سپیدی یا به زعم شاعر سیماب گونی تشبیه ” گیسو” به مخمل در سیاهی و لطافت، مشخصه های بیانی معاشقهی شاعر و محبوب است. سیمین در پارهی بعد به خود آمدن را پس از مستی و بی خبری تصویر می کند و واژهی ” تر دامن ” را که کنایه است از ” بی آبرویی و تباه شدن ” به کار می برد، تشبیه ” سینه” به ” کلبهی تاریک ” و نیز به ” ساز ” در” نغمه سرایی و نواخوانی” شرح به خود آمدن شاعر است، سپس اهریمنی از درون سینه برون آمده و به آوای خندهی خود ” خاموشی و ظلمت ” را می شکند و بانگ بر می آورد که ” خرمن پرهیز تو را سوختم “، تشبیه ” پرهیز ” به ” خرمن ” و سوختن آن به ” شعلهی شهوت” و از میان رفتن ” عشق دل انگیز ” بدین واسطه، نهیبی است که نفس اماره از درون سینهی زن برآورده است. و سپس اعتراف به باز شدن دیده و تشابه نفس خویش با شیطانی که در پس رخ افروزی، دلفریبی و غمازی وی را فریفته کرد و به تردامنی مبتلا نموده، به طور کلی به شکایت از نفس خویش و عدم خویشتن داری وی در مواجه با عاملی بیرونی می پردازد.
اشاره به ” بخت بد ” و باز هم ” افسونگری “های زنانه را در” گفت و گو"ی عاشقانهی سیمین بخوانیم:
گفت و گو
گفتی که می بوسم تو را، گفتم تمنّا می کنم / گفتی اگر بیند کسی؟ گفتم که حاشا می کنم

که کودکی من بود
و یک روز از تشنج تنگدستی
به این جا آمده بود
و نگاهش را با بالهای یک لکلک
در ژرف بیرنگ مِه گم کرد
از آن پس
من به تماشای دوردستها خرسندم.»
(هراتی، ۱۳۷۶: ۱۲)
در این نیایشواره هراتی خاطرات دوران کودکی خود را مرور میکند و در حجم عمیق مِه، به جستوجوی سادگی و بیآلایشی دوران کودکی خود است؛ دورانی که صمیمیت آن با سپری شدن زمان کم رنگتر شده است. بنابراین ما حتی در اشعار نوستالژیک هراتی، با نوعی طراوت و تازگی روبرو هستیم.

در واقع اندیشهی هراتی، مانند صفحهای سفید است که با تأثیراتی که از جهان هستی و طبیعت میپذیرد در مرحلهی ابتدایی برای درک آنها حالتی انفعالی دارد و در مرحله بعدی با ارتباط و پیوستگی تصورات که به وسیلهی احساس قلبی و دریافت او از عرفان، وارد ذهن شدهاند، به معرفت دست پیدا میکند.
بدین ترتیب است که « سلمان در نیایشوارههایش معنویت زلال را در پردهی توصیفهای عارفانه به نمایش گذاشته است که به طور مشخص رنگ عرفان مذهبی دارد و بعدها به طور وسیعی در شعر عصر روشنفکری دینی گسترش پیدا کرده است.» (عبدالملکیان، ۱۳۸۳ : ۲۰۷)
۴-۷-۲ مناجات
هراتی در راز و نیازش با خدا بنا به گفتهی «مولانا» شبانوار بدون هیچ ترتیب و آیینی هر چه میخواهد دل تنگش گفته است:
« من همان شبان عاشقم
سینه چاک و ساکت و غریب
بیتکلّف و رها
در خراب دشتهای دور
در پی تو میدوم
ساده و صبور
یک سبد ستاره چیدهام برای تو
یک سبد ستاره کوزهای پر آب
دستهای گل از نگاه آفتاب
یک عبا برای شانههای مهربان تو
در شبان سرد
چارقی برای گامهای پرتوان تو
در هجوم درد
من همان بلال الکنم
در تلفظ تو ناتوان
آه از عتاب!»
(هراتی، ۱۳۸۸: ۹۸ و ۹۹)
هراتی بعد از قرنها شبان مولوی را در خود نشان داده است و همچون او، خدا را ساده و صمیمی دوست دارد و به زبان دل به راز و نیاز با او پرداخته است. هراتی با یک سبد ستاره، کوزهای پر آب، ساده وصبور در شبهای سرد در جستوجوی خدا راه پیموده است در حالی که عبایی از مهر برای شانههای مهربان خدا در دست دارد و چارقی برای قدمهای پرتوانش.
هراتی عاشقانه به خدا عشق میورزد و به ما نیز اینگونه دوست داشتن، عشق ورزیدن و عاشق بودن را یاد میدهد.
۴-۷-۳ بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش
۱- « من به تقلای دستهای کریم / نماز خواهم برد.» (هراتی، ۱۳۸۸: ۲۳ و ۲۴)
۲- «برای کدام معصیت به بار نشسته / افسوسمند سجده کنم.» (همان: ۳۹)
۳- «سجادهام کجاست؟ / میخواهم از همیشهی این اضطراب برخیزم.» (همان: ۸۴)
۴- «گاهی آنقدر واقعیت داری / که پیشانیام / به یک تکه ابر سجده میبرد.» (هراتی، ۱۳۷۶: ۶)
۴-۸ قیصر امینپور
قیصر امینپور به نسلی آرمانگرا تعلّق دارد و میتوان گفت که در جامعهی ادبی امروز، به خاطر ویژگیهای شعری اش شناخته شده است. او با قریحهی سرشار، ذکاوت و ممارست خود در شعرهای نیمایی اخیرش به بلوغ زبانی ویژه دست یافته است.
امینپور در اشعارش از زبان امروزی در نهایت سادگی و شیوایی بهره برده و بدین ترتیب با صمیمیّتی که در احساس او جاریست کار ادبی و هنری خلّاق ارائه داده است.
از سوی دیگر میتوان گفت که زبان و اندیشهی امینپور از نیمهی دوم دههی شصت به ثبات رسیده است؛ در واقع شعر او تحت تأثیر بعضی جریانهای سیاسی قرار گرفته و دیدگاه او تغییر یافته است.
قیصر امینپور با معنویت و لطافت روح بیگانه نبوده است اما از آن جا که درگیر عواطف و احساسات انسانی شده نیایشهای او رنگی متفاوت پذیرفته اند؛ چون به هر حال تکامل اندیشه و دستیابی به شناخت و ایمان به خداوند مستلزم گذشت زمان و درک درست معانی آنها است.
۴-۸-۱ نماز
قیصر امینپور آنقدر معشوق را مقدّس میداند که دیدار او را نماز دیدگان خود دانسته است:
« من جز برای تـو نمی خواهـم خودم را
ای از همه مـن های مـن بـهتر، مـنِ تـو
هر چیز و هر کسی روبه سویی در نمازند
ای چشـم های مـن، نمــاز دیدن تــو.»
(امین پو، ۱۳۹۱: ۳۵ و ۳۶)
دلبستگی شاعر به معشوق به اندازهای است که او خود را تنها به خاطر معشوق دوست دارد و پیوسته او را ستایش میکند، در واقع نماز شاعر در دیدار معشوق خلاصه شده است.
از سوی دیگر قیصر امینپور عشق و معرفت قلبی به خداوند را از ادای ظاهری فرایض بنا به عادت، شایستهتر میداند:

ه ) دریکسری از کشورهای درحال توسعه که نیاز برای کسب ارز خارجی و اشتغال زائی بر ملاحظات زیست محیطی برتری داشته باشد .(کوپر، ۱۳۸۰، ۱۵۱ و ۱۵۲)

۲ ـ ۷ ـ ۲ اصول جهانگردی پایدار :
ـ محیط دارای یک ارزش ذاتی است که برارزش جهانگردی بعنوان یک سرمایه جهانگردی مزیت دارد . لذت و بهرمندی نسل های آینده از موهیت طبیعت و بقای دراز مدت آن نباید تحت الشعاع ملاحظات کوتاه مدت قرار بگیرد .
ـ جهانگردی به عنوان یک فعالیت مثبت شناخته شود که دارای توان و پنانسیل برای بهره دهی به اجتماع میزبان و بازدید کننده است .
ـ ارتباط بین محیط زیست و جهانگردی باید به گونه ای اداره شود که پایدار بودن محیط زیست را در درازمدت به دنبال داشته باشد ، به جهانگردی نباید اجازه داده شود تا منابع را از بین ببرد و آیندگان را از لذت برخورداری طبیعت محروم سازد و تاثیرات نامطلوب ببارآورد .
ـ فعالیتها و پیشرفتهای جهانگردی باید به خاک و طبیعت و ویژگیهای محل مورد بازدید و میزبان احترام بگذراد .
ـ در هر مکانی، باید بین نیازهای بازدید کنندگان ، محل میزبان و جامعه میزبان و هماهنگی سازگاری بوجود آید .
ـ دردنیای پر تحرک و فعال امروزی ناگریز از پذیرش یکسری تغییرات هستیم و تغییرات اغلب سودمند هستند درهر حال، خود گرفتن و تن دادن به تغییرات نباید مغایر با هیچ کدام از این اصول باشند .
ـ صنعت جهانگردی مقامات محلی و آژانس های حافظ محیط زیست هر کدام وظیقه دارند تا به اصول فوق احترام بگذارند و با همکاری جمعی درجهت نیل به اهداف تلاش نمایند.(کوپر،۱۳۸۰ ، ۱۵۳)
۲ ـ ۷ ـ ۳ هدف ها و ویژگیهای جهانگردی پایدار:
هدفها :
ـ بهبود کیفیت زندگی جامعه میزبان
ـ رعایت برابری با مساوات بین دو نسل و دردرون یک نسل.
ـ حفظ کیفیت محیط زیست از طریق حفظ سیستم زیست محیطی.
ـ حفظ یکپارچگی و انسجام فرهنگی و همبستگی اجتماعی بین جوامع.
ـ ایجاد تسهیلات و امکانات به گونه ای که دیدارکنندگان بتوانند تجربه های ارزشمندی کسب کنند.
ویژگیها :
ـ تجربه های با ارزش و با کیفیتی به بازدید کننده ارائه دهد.
ـ موجب تقویت عدالت اجتماعی گردد افراد جامعه میزبان را در امور مشارکت دهند و به نیاز آنان توجه کنند.
ـ در امور برنامه ریزی و تصمیم گیری افراد محلی را مشارکت دهد و آنان را استخدام نماید ( ایجاد شغل کند )
ـ برای نسل کنونی و نسل های آینده امکانات تفریحی، گردشی ، آموزشی و فرهنگی فراهم آورد .
ـ به فرهنگ ناحیه احترام بگذارد و فعالیت هایش به گونه ای باشد که خصوصیات آن فرهنگ را منعکس کند .
ـ برای دیدار کنندگان تجربه ارزشمند به بار آورد، که آنها بتوانند ناحیه یا امکانات آن مکان را درک کنند کنندگان تشویق ترغیب شوند که درحفظ محیط زیست و فرهنگ جامعه میزبان بکوشند
ـ تلاش برای توسعه گسترش و یا تضمین پایداری خود که موجب زیان جامعه نشود.
ـ با برنامه های محلی، منطقه ای و ملی سازگار باشد.
ارزشها و اثرات صنعت توریسم : ۳-۸
توریسم علاوه بر اینکه یک عامل مهم برای پیشرفت و تکامل اجتماعی فرهنگی و اقتصادی کشور هاست انگیزه مسافرت هر چه باشد در مجموع موجب بر خورد فرهنگها شده و عقاید و نظرات جدید بوجود می آورد و در اثر این برخورد ها تغییرات مطلوبی در آداب و رسوم کردار رفتار اجتماعی حاصل می شود بنابراین توریسم بعنوان یک امر اجتماعی با امور و مسائل مختلف جامعه ارتباط دارد .
اثرات منفی جهانگردی : ۳-۸-۱
۱ ـ تخریب چشم انداز های طبیعی.
۲ ـ تخریب و آلودگی محیط زیست.
۳ ـ تخریب بناهای تاریخی.
۴ ـ آثار نامطلوب فرهنگی و اجتماعی بر جامعه میزبان ، تغییر فعالیتهای سنتی و هنری.
۵ ـ شیوع بیماری و بروز بیماریهای تازه ناشی از جمعیت انبوه.
۶ ـ تضاد وتعارض بین اعضای جامعه افزایش نابرابری اجتماعی از بین رفتن زبان.
۷ ـ خارج از دسترس قرار گرفتن مکانهای تفریحی.
۸ ـ شلوغی و تراکم جمعیت افزایش جرم و عنایت.
اثرات مثبت جهانگردی :۳-۸-۲
۱ ـ ایجاد فرصتهای جدید شغلی
۲ ـ فروش خدمات ، بخصوص عرضه کالاها ی مورد نیاز جهانگردان و توسعه صنایع دستی و سنتی.
۳ ـ توسعه حمل و نقل و بهبود وسایل نقلیه.
۴ ـ تشویق فعالیتهای ساختمانی بر اثر احداث هتل ـ مهمان پذیر و مراکز جهانگردی.
۵ ـ اخذ مالیات تاسیسات و امکانات توسط دولت و بهبود وضعیت اقتصادی منطقه.
۶ ـ آشنایی با فرهنگ و و یژگیهای و اجتماعی ، آداب رسوم و ویژگیهای رفتاری جوامع.
۷ ـ حفاظت از جاذبه های طبیعی و بهسازی محیط.
۸ ـ شناسایی و کشف مناطق طبیعی و استفاده بهینه از آنها .
فصل سوم
(ساختار جغرافیایی ناحیه)
مقدمه:
شهرستان سنقر کلیائی از شهرستانهای شمال شرقی استان کرمانشاه می باشد با وسعتی حدود ۲۲۱۲ کیلومتر مربع بین ۷و ۳۵ درجه عرض شمالی و ۳۱و ۴۶ درجه طول شرقی با ارتفاع ۱۷۰۰ متر از سطح دریا در مناطق کوهستانی غرب کشور ایران واقع شده است .فاصله آن تا کرمانشاه ۸۵ کیلومتر می باشد شهرستان سنقر حدود ۴۴/۹ درصد از وسعت استان کرمانشاه را تشکیل داده است.
محدوده سیاسی شهرستان سنقر : در شمالشرقی استان کرمانشاه واقع شده، از شمال با شهرستان قروه در استان کردستان، از شرق با شهرستان اسد آباد دراستان همدان، از غرب به شهرستان کامیاران در استان کردستان، از جنوب به استان کرمانشاه محدود می شود .

الف- قرارداد مسکو مورخ ۵ اوت ۱۹۶۳ در مورد منع آزمایشهای سلاحهای هستهای در جو، ماوراء جو و زیر دریاها.
ب- قرارداد مورخ ۲۷ ژانویه ۱۹۶۷ در زیمنه اصول حاکم بر فعالیتهای کشورهادر کاوش و بهره برداری از فضای ماورای جو، کره ماه و دیگر کرات آسمانی.
ج- قرارداد مورخ اول ژوئیه ۱۹۶۸ در مورد منع گسترش سلاحهای هسته ای.
د- قرارداد مورخ ۱۱ فوریه ۱۹۷۱ در زمینه منع استقرار سلاحهای هسته ای ودیگر سلاحهای انهدام دسته جمعی در کف و زیر کف دریاها و اقیانوسها.
ه- قرارداد مورخ ۱۰ آوریل ۱۹۷۲ درمورد منع ساخت، تولید و انباشت سلاحهای میکربی یا سمی و انهدام انبارهای موجود.
و-قرارداد مورخ ۲۶ مه ۱۹۷۲ در زمینه۸ محدود کردن سلاحهای استراتژیکی اتمی (معروف به سالت ۱)
ز- قرارداد ولادی وستک مورخ ۲۴ نوامبر ۱۹۷۴ درمورد محدود کردن سلاحهای هسته ای.
ح- قرارداد مورخ ۱۸ مه ۱۹۷۷ در زمینه منع استفاده از سلاحهای اقلیمی
ط- قرارداد مورخ ۱۸ ژوئن ۱۹۷۹ در زمینه محدود کردن سلاحهای استراتژیکی اتمی (معروف به سالت ۲)
مبحث دوم:کلیات نبرد هوایی
گفتار اول: مفهوم شناسی نبردهای هوایی
الف)تعریف نبرهای هوایی
نبرد هوایی به گونه ای از نبرد اشاره دارد که در آن از هواپیماها و دیگر ماشین های پرنده استفاده می شود و از مفاهیم جدید حقوق بین الملل می باشد که قدمت آن به سختی به یک قرن می رسد و تا پیش از این تنها نبردهای زمین و دریایی وجود داشتند اما امروزه جنگ های هوایی با پیشرفت روزافزون فن آوری توسعه یافته اند. نبردهای هوایی با هدف انجام عملیات های تهاجمی و دفاعی با هدف دستیابی به برتری های نظامی مورد استفاده قرار می گیرد.^[۱۵]
جنگ هوایی به جنگ با تکیه بر استفاده از هواپیماهای نظامی و دیگر ماشین های پرنده اشاره دارد، با این وجود با پیشرفت های تکنولوژی جنگ هوایی نیز توسعه یافته است،هدف مورد تهاجم در جنگ هوایی ممکن است هر دو جهت نظامی و اموال غیر نظامی باشد.
ویرانی جنگ هوایی نسبت به هر جنگ دیگر بالاتر است که اصولا منجر به پیامدهای زیر است که عبارت اند از:
۱) باعث آسیب اضافی و یا درد و رنج غیرضروری به بشر می شود باعث آسیب گسترده، طولانی مدت و شدید به محیط زیست است.
۲)باعث آسیب رساندن به مردم با بهره گرفتن از aphyxia سمی یا سایر گازهای باکترولوژیک می شود. اگر چه هیچ مجموعه قانونی وجود ندارد که به جنگ هوایی اختصاص داده شود. اما برای جنگ قوانین بین المللی ازسوی طرفین معاهدات و کنوانسیونهای مختلف تدوین شده است، از جمله قوانین لاهه و پروتکل اول الحاقی به کنوانسیون ژنو که شامل محدودیت های مربوط به ممنوعیت ها و دستورالعمل هایی برای مبارزه با جنگ هوایی است.

براساس دکترین هوا و فضا جنگ هوایی مجموعه ای از یورش ها و حملات ناگهانی هوایی با ماهیت یکسان است که همزمان و بدنبال یک هدف مشترک انجام می شود به عبارت دیگر جنگی از این نوع دست یابی به یک هدف را در جایی دنبال می کند که شامل دو یا بیش از دو هواپیما است که در هر دامنه ای از عملیات درگیر می شوند و به اعمال جنگی میپردازند، که از جمله آن می توان به حملات، شناسایی، حمل و نقل و ماموریت ها ویژه هوایی اشاره کرد بنابراین می توان گفت هنگامی که یک جنگ هوایی به عنوان عملی خصمانه تعریف می شود دلیل این است که در واقع عملی را انجام می دهد یا قصد انجام عملی را دارد که دارای یک مشخصه واحد است یعنی خشونت.
در این مفهوم خشونت را باید عملی در نظر گرفت که بدون موافقت گروه متأثر یا کشور مخاطب انجام می شود بنابراین تجاور، به حقوق یا جایگاه دیگر جوامع یا ملت ها محصور می گرد. شفاف سازی از این نکته اهمیت دارد چرا که در غیر این صورت جنگ هوایی خصمانه تنها مأموریت های مربوط به حملات هوایی را در برمی گرفت در حالی که مواردی که به حوزه حمل و نقل یا عملیات شناسایی و مأموریت های ویژه مربوط می شدند و همچنین جنگ افزار الکترونیک نبرد هوایی و غیره را شامل نمی شود در حالی که این موارد را نیز به عنوان کنش خصمانه دسته بندی می کنیم.^[۱۶]
در مفهومی دقیق نبرد هوایی مجموع عملیات نظامی و خصمانه ای است که از سوی کشوری به وسیله انواع هواناوها (بالن ها انواع هواپیماها و هلیکوپترها و غیره) علیه کشور خصم هدایت و راهبری می شود. جنگ هوایی شامل کلیه عملیات دیده بان شناسایی، اطلاعاتی، ایجاد رعب و وحشت، مانند شکستن دیوار صوتی قلمرو هوایی دشمن، بمباران هوایی، پرتاب انواع موشک های هوا به هوا، هوا به زمین، فرو ریختن انواع گلوله ها، مواد، گازها، مایعات زیانبار ممنوعه در قلمرو دشمن است، اعم از اینکه این امر موجب تضعیف یا انهدام دشمن بشود یا نشود.^[۱۷]
برخی از صاحب نظران حقوق جنگ برای شناخت بهتر نبرد هوایی آن را به نبردهای هوایی افقی و عمودی تقسیم نموده اند^[۱۸] نبرد هوایی افقی به مجموعه عملیاتی که در قلمرو هوایی یا آسمان کشورهای متخاصم میان هوا ناوهای آنها رخ دهد گفته می شود و جنگ هوا به زمین یعنی جنگ از قلمرو هوایی کشور متخاصم به قلمر وزیرین آن (اعم از زمینی و دریایی) که به آن جنگ عمودی می گویند.
ب)تاریخچه نبردهای هوایی
با روشن شدن مفهوم، نبرد هوایی لازم به ذکر است که نبردهای هوایی اندکی پس از آن آغاز شد که بشر توانست اولین ماشین های پرنده را به پرواز درآورد یعنی زمانی که در هفتم دسامبر ۱۹۰۳ در دیتون آهایو ^[۱۹]اورینات^[۲۰] توانست به شکل موفقیت آمیزی توانست یک پرواز ۵۲ ثانیه ای در فاصله ۲۶۰ متری و در ارتفاع ۳ متری انجام دهد و پس از آن^[۲۱] با توسعه این صنعت ازدیات استفاده از این ابزار که البته استفاده های اولیه جهت امور صلح آمیز بود.^[۲۲]
بتوان گاووتی^[۲۳] ناحیه ی عین زارا^[۲۴] را در طول جنگ ایتالیا و ترکیه در سال ۱۹۱۱ تا ۱۲ بمباران نمود در واقع عملی را پایه ریزی کرد که یکی از عوامل تأثیرگذار در جنگ های بالکان در سال ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۳ در این جنگ نیروی هوایی نقش مهمی در جنگ های ترکیبی هوا و زمینی داشته است.^[۲۵]
در ابتدای جنگ جهانی اول ستوان واتیو^[۲۶] و سرجوخه براگت^[۲۷] در پیروزی فرانسه در نبرد مارن نقش داشتند^[۲۸] چرا که در اولین عملیات شناسایی هوایی موفق فرماندهان را از حرکات تاکتیکی نیروهای آلمان آگاه کردن و پس از مدت کوتاهی سرجوخه فرانتس و مکانیکش کنالت^[۲۹] با بهره گرفتن از مسلسلی که بر هواپیما ایژن نصب شده بود آنچه را که امروز به عنوان اولین پیروزی در شلیک هوایی شناخته می شود رقم زند.^[۳۰]
اما پیش از اینها بالن های هوای داغ برای اولین بار توسط برادران جوزف و اتین مونت گولیفر در سال ۱۸۷۳^[۳۱] به پرواز درآمدند و اهداف صلح جویانه ای را دنبال کردند اما برای اولین بار در یک مأموریت جنگی در طول جنگ فرانکو- پورسی ۱۸۷۱ و ۱۸۷۰ به منظور شناسایی هوایی از این بالن ها استفاده شد.^[۳۲]
در جنگ جهانی دوم نیروی هوایی نقش اصلی در پیروزی متفقین ایفا کرد و پس از جنگ جهانی دوم تا به امروز صنعت هواپیمایی و تسلیحات هوایی نسبت به گذشته به حد غیرقابل تصوری مسیر تحول و پیشرفت را طی کرده است. در نتیجه امروز می توان با قاطعیت گفت که برتری در جنگ هوایی عامل اصلی پیروزی یک طرف خصم برطرف دیگر است.^[۳۳]
گفتار دوم: عرصه نبردهای هوایی
عرصه نبرد مکانی است که عملیات نظامی در آن حوزه واقع می شود برخی از علما انگلیسی حقوق بین الملل بین منطقه جنگ و جبهه جنگ تفاوت قائل شدند.
الف)منقطه جنگ و جبهه جنگ در جنگ های هوایی
۱)منطقه جنگی
شامل قلمرو کشورهای متخاصم است هر چند مخاصمات اصولاً در تمامی قلمرو کشورهای متخاصم جریان می یابد. اما ممکن است برخی نقاط کشور خصم بر حسب تصمیم یک جانبه یکی از طرفین،از مخاصمات بدور ماند.^[۳۴]
به طور مثال در جریان جنگ ایتالیا و ترکیه در سالهای ۱۹۱۲-۱۹۱۱ دولت ایتالیا به هیچ بخشی از سرزمین های تحت حاکمیت ترکیه چه ترکیه اروپا و چه ترکیه آسیا به غیر از جزایر دریای اژه که آنها را اشغال کرد حمله ننمود و همچنین حاکمیت مصر و کرت را محترم شمرد.^[۳۵]
برخی از سرزمین ها ممکن است طبق مقررات قرارداد صریحی که ناشی از استقرار نظام بی طرفی باشد از منطقه جنگی به دور مانند از جمله دهانه رود دانوب، کانالهای سوئز و پاناما، تنگه ماژلان، جزایر آلاند شهرهای طنجه و دانتزیگ^[۳۶]
۲)جبهه جنگ:
در عصر حاضر منطقه موثر نبرد از فضای سرزمین متخاصمین همیشه فراتر رفته است و به دفعات اتفاق افتاده است که درگیری ها در فضای سرزمین کشورهای بی طرف واقع شده است برای مثال جنگ روسیه و ژاپن در سالهای ۱۹۰۵-۱۹۰۴ کاملاً در سرزمین منجوری (که از نظر حقوقی در سرزمین چین) و کره جریان داشت.^[۳۷]
در ۲۰ ژوئن ۱۹۴۵ دادگاه استیناف شهر مون پلیه فرانسه در رای خود چنین اظهار نظر کرد «برای تسلیحات هوایی، بعید است بتوان ناحیه نبرد را به این یا آن منطقه سرزمینی محدود کرد، زیرا ناحیه نبرد سراسر پهنه آسمان را در برمی گیرد».^[۳۸]
ب)مناطق داخل و خارج از جبهه جنگ در جنگ های هوایی
با این حال و با توجه به مطالب فوق می توان عرصه مخاصمات در جنگ هوایی را نیز مانند جنگ زمینی و دریایی به دو منطقه داخل و خارج از جبهه جنگ تفکیک نمود بین عرصه جنگ هوایی افقی و جنگ هوایی عمودی تفاوت قائل شد.
۱)مناطق داخل در جبهه جنگ: با توجه به تعاریفی که از جنگ هوایی ارائه شد برای تعیین عرصه جنگ هوایی باید بین جنگ هوایی افقی و عمودی تفکیک قایل شد عرصه مخاصمات در جنگ هوایی افقی، پهنای آسمان است و هدف، انهدام هواناوهای دشمن،بنابراین در این رابطه هیچگونه محدودیتی برای کشورهای متخاصم وجود ندارد از این رو است که به محض آغاز مخاصمه، ترافیک هوایی غیرنظامی کشورها بر فراز قلمرو زمینی و آبهای سرزمینی متخاصمان قطع می شود زیرا در غیر این صورت هواناوهای غیرنظامی نیز ممکن است هدف حملات هوایی قرار گیرند.
عرصه مخاصمات در جنگ هوایی عمودی کاملاً متفاوت است و علیرغم پذیرش چنین جنگی طبق مقررات لاهه (۱۹۰۷) پس از جنگ جهانی اول بیهوده سعی گردیده تا این نوع جنگ را ممنوع سازند مناطق داخل در عرصه جنگ هوایی عمودی را می توان محدود به هدف های نظامی کرد.^[۳۹]
برای درک بهتر عرصه نبردهای هوایی به بررسی هدف نظامی می پردازیم در تعریف هدف نظامی آمده است: هدف های نظامی هدف هایی است که تخریب و انهدام کامل یا قسمتی از آنها یک برتری نظامی مشخص را تشکیل می دهد و ماهیتاً متضمن یک نفع نظامی است. بمباران چنین هدف هایی از دید حقوق بین الملل کاملاً مشروع و قانونی است.
بند ۳ ماده ۴۲ پروتکل اول الحاقی اهداف نظامی را نیروهای مسلح و یگان های خط حمله معرفی می کند.^[۴۰]
در خصوص نیروهای هوایی که تحت اضطرار با چتر نجات فرود می آیند و در مورد اینکه در چه شرایطی باید بر روی اعضای یک هواپیما آتش گشود اختلاف وجود دارد شکی نیست که یگانهای چترباز و واحدهای جنگی هوابرد اهداف نظامی قانونی به شمار می آیند. به دلیل اینکه فرود آمدن با چتر از هواپیما مشخصه یک عملیات متجاوزانه است (یک حمله) لذا حتی اگر آنها در حال چتربازی مشاهده شدند به عنوان اهداف نظامی مشروع می توانند مورد حمله قرار گیرند.^[۴۱] اما از سوی گزارشگر کنفرانس دیپلماتیک یک استثنا هم مطرح شده است که در هنگام شلیک به هواپیما به طور مثال در مورد شرایط اضطراری خارج از حوزه هدف حمله حتی یگان های هوابرد هم نباید نظامی تلقی شوند.^[۴۲]
اما این استثنا درعمل هیچ نمودی پیدا نکرده است. یگان هوایی طرف مخالف معمولاً هنگامی که در حال فرود با چتر و شرایط اضطراری اند قابل شناسایی نیستند. فرض خواهد شد که یگان های چترباز در حال انجام یک عملیات هوایی هستند همین طور یگانهای هوابرد هدف نظامی تلقی می شوند مگر اینکه آشکار شود آنها با جنگ مخالفند خواه به دلیل علائمی شناسایی شوند که بر اساس آنها قصد نظامی ندارند یا قصد تسلیم شدن دارند. (که می توان آنها را تحت حمایت پروتکل الحاقی آن قراردارد).^[۴۳]
خلاف این موضوع در مورد افراد یک هواپیما در وضعیت اضطراری مطابق بند اول و دوم ماده۴۲ پروتکل الحاقی اول اعمال می شود. تا مدتها روشن نبود که آیا چتربازهای حاضر در وضعیت اضطراری باید هدف نظامی تلقی شوند یا خیر بند اول ماده ۴۲ هم اکنون مساله را با این که فرود از یک هواپیما در وضعیت اضطراری اقدام نظامی افراد آن تلقی نشده و نمی توانند مورد حمله قرار گیرند حل کرده است.^[۴۴]
فرض می شود این افراد با فرود آمدن مخالف جنگ هستند و هیچ قصد نظامی ندارند. طرف مخالف باید به آنها فرصت تسلیم شدن بدهد دولت وقتی می تواند به عنوان یک هدف نظامی به آنها حمله کند که قصد اقدام نظامی آنها و یا قصد ادامه دادن نبرد آشکار شود.^[۴۵]

مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه ­گیری، بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد. اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه ­گیری­های نامناسب و ناکافی، می ­تواند هر پژوهش علمی را بی­ارزش و ناروا سازد. اعتبار در اصل به درستی و صحت ابزار اندازه ­گیری پژوهشگر بر می­گردد (خاکی، ۱۳۷۸). به عبارت دیگر روایی یک مقیاس به مطابقت داده ­های جمع­آوری شده پژوهشگر با دنیای واقعی اشاره دارد و اینکه اختلاف مشاهده شده در امتیازات مقیاس تا چه حد ناشی از تفاوت واقعی میان ارزیابی و نه ناشی از خطای سیستماتیک است (دهدشتی شاهرخ و بحرینی زاده، ۱۳۸۹). بر این اساس روایی از دو جنبه مورد بررسی قرار می­گیرد. اول روایی محتوا و دوم روایی سازه.
۳-۴-۲-۱- روایی محتوا
روایی محتوا به این معنی است که مقیاس تا چه حدی سازه یا متغیر تحت مطالعه را خوب ارزیابی می­ کند. یا به عبارت دیگر تا چه اندازه پرسشنامه متغیرهایی را که مدنظر بوده ­اند، اندازه ­گیری می­ کند (دهدشتی شاهرخ و بحرینی زاده، ۱۳۸۹). در این پژوهش روایی محتوا از طریق نظرخواهی از استاد راهنما و مشاور این پژوهش و تعدادی از اساتید بازاریابی و توزیع ۳۰ پرسشنامه بین پاسخ­گویان صورت گرفت و پس از اعمال این نظرات در مورد محتوای پرسشنامه و رفع اشکالات موجود، پرسشنامه مورد تایید واقع شد.
۳-۴-۲-۲- روایی سازه
روایی سازه ویژگی­های قابل اندازه ­گیری در مقیاس را مورد سوال قرار می­دهد. روایی سازه شامل فعالیت­هایی است که به طور همزمان برای تعریف و ایجاد وسیله اندازه ­گیری سازه صورت می­گیرد. به عبارت دیگر اعتبار سازه با رابطه بین وسیله اندازه ­گیری و چارچوب کلی نظری جهت تعیین این نکته که تا چه حد وسیله اندازه ­گیری مفاهیم و پیش­فرض­های نظریه به کار گرفته شده را منعکس می­ کند، سروکار دارد (دهدشتی شاهرخ و بحرینی زاده، ۱۳۸۹). روایی سازه پرسشنامه این پژوهش با کمک روش تحلیل عامل تاییدی^[۷۴] بررسی گردید. این روش یک مدل آزمون نظریه است که برای ارزشیابی روایی سازه نیز روشی قابل اعتماد به پژوهشگر عرضه می­ کند تا از این طریق بتواند به گونه بارزی فرضیه­هایی را درباره ساختار عاملی داده ­ها که ناشی از یک مدل از پیش تعیین شده با تعداد و ترکیب مشخصی از عامل­ها می­باشد، بیازماید. روش تاییدی بعد از مشخص کردن عامل­های پیش تجربی، از طریق تعیین برازندگی مدل عاملی از پیش تعیین شده، تطابق بهینه ساختارهای عاملی مشاهده شده و نظری را برای مجموعه داده ­ها آزمون می­ کند (هومن، ۱۳۸۰).

برای سنجش کیفیت نمونه از تست KMO و بارتلت^[۷۵] استفاده می­ شود. شاخص KMO شاخصی از کفایت
نمونه گیری است که کوچک بودن همبستگی جزئی بین متغیرها را بررسی می­ کند و از این طریق مشخص می­سازد آیا واریانس متغیرهای پژوهش، تحت تأثیر واریانس مشترک برخی عامل­های پنهانی و اساسی است یا خیر. این شاخص در دامنه صفر تا یک قرار دارد. اگر مقدار شاخص نزدیک به یک باشد، داده ­های مورد نظر برای تحلیل عاملی مناسب هستند و در غیر این صورت (معمولاً کمتر از ۶/۰) نتایج تلیل عاملی برای داده ­های مورد نظر چندان مناسب نمی­باشند. همچنین اگر sig در آزمون بارتلت از ۵ درصد کمتر باشد تحلیل عاملی مناسب خواهد بود (مومنی، ۱۳۸۷). جدول شماره ۳-۲ نتایج تحلیل عاملی تاییدی برای سازه­های موجود در پرسشنامه پژوهش را نشان می­دهد.
جدول شماره۳-۲- نتایج بررسی روایی سازه پرسشنامه پژوهش