مقطع اول لوله
مقطع دوم لوله
نمودار ‏۴‑۱۲ : تغییرات دما در قطر لوله در دو مقطع میانی

مقطع اول لوله
مقطع دوم لوله
نمودار ‏۴‑۱۳: تغییرات فشار در قطر لوله در دو مقطع میانی

کسر حجمی پراکنده در مقطع اول لوله
کسر حجمی پراکنده در مقطع دوم لوله
کسر حجمی پراکنده در مقطع اول لوله
کسر حجمی پراکنده در مقطع دوم لوله
نمودار ‏۴‑۱۴: تغییرات کسر حجمی فاز پیوسته و پراکنده در قطر لوله در دو مقطع میانی

غلظت پراکنده در مقطع اول لوله
غلظت پراکنده در مقطع دوم لوله
غلظت پراکنده در مقطع دوم لوله
غلظت پراکنده در مقطع اول لوله
نمودار ‏۴‑۱۵ : تغییرات غلظت فاز پیوسته و پراکنده در قطر لوله در دو مقطع میانی
نتایج شبیه سازی شبکه انتقال گاز
منحنی هیدرات در نمودار ‏۴‑۱۶ آمده است. از این منحنی درک می‌شود که در خط L008 و L005 در حال تشکیل هیدرات می‌باشند.

نمودار ‏۴‑۱۶ : منحنی‌های تشکیل هیدرات برای هر سه خط شبکه انتقال

در هر خط انتقال گاز مشاهده می‌شود که فشار کاهش می‌یابد و در کل شبکه هر چه به پایان خط انتقال نزدیک می‌شویم افت فشار افزایش آن بیشتر می‌باشد. در بخش مدل سازی دیده شد که در مکان‌هایی که افت فشار زیاد است هسته زدایی بسیار راحت‌تر صورت می‌گیرد. به این خاطر است که در نقاط پایانی خط لوله بیشتر هیدرات تشکیل می‌شود. تغییرات دما نیز مانند فشار در هر خط کاهش می‌یابد که شرایط مناسب را ایجاد می‌کند. در پایان خط انتقال باز هم افت محسوس دما دیده می‌شود. این افت دما و فشار شرایط مساعد تشکیل هیدرات را فراهم می‌کنند. درست است افزایش فشار خود از عوامل تشکیل هیدرات می‌باشد امّا در یک نتیجه گیری برای اولین بار اثبات می‌شود که افت ناگهانی فشار بسیار مهمتر از افزایش فشار برای تشکیل هیدرات می‌باشد. به همین خاطر است در مناطقی از لوله که انقباض و انبساط به واسطه شیر‌ها و… داریم هیدرات در آن مناطق بسیار تهدید کننده هستند.

نمودار ‏۴‑۱۷: تغییرات فشار در طول لوله برای هر سه خط شبکه انتقال
در نمودار ‏۴‑۱۸، کاهش دما در همه خطوط انتقال دیده می‌شود. درست است که کاهش دما شرایط تشکیل را مساعد می‌کند امّا انتهای شبکه در خط L008 درجه حرارت بسیار پایین‌تر از کل شبکه است و همواره در انتهای خط نیز کاهش می‌یابد و به این خاطر است که هیدرات در انتهای شبکه بیشتر است.

نمودار ‏۴‑۱۸: تغییرات دما در طول لوله برای هر سه خط شبکه انتقال
در نمودار ‏۴‑۱۹، آنتالپی )اندر تافت( مقدار گرمای سیستم در فشار ثابت است. در همین فصل در بخش مقاومت‌ها، نمودار فشار ثابت و دما ثابت تشکیل هیدرات را رسم کردیم. دیدیم که در یک فشار ثابت همواره دما کاهش می‌یابد و ما را به سمت منطقه هیدرات سوق میدهد. در ابتدای شبکه انتقال این گرما همواره کاهش می‌یابد و در انتهای شبکه به خاطر گرمازا بودن واکنش تشکیل هیدرات این مقدار در حال افزایش است.

نمودار ‏۴‑۱۹ : تغییرات آنتالپی در طول لوله برای هر سه خط شبکه انتقال
در نمودار ‏۴‑۲۰، در علوم پایه چگالی را مقدار جرم موجود در واحد حجم ماده می‌دانند در صورتی که در علوم پیشرفته، این تعریف از چگالی صحیح نیست و دقیقا تعریف جرم واحد حجم یا جرم مخصوص یا همان دانسیته می‌باشد. در ابتدای شبکه ما دارای هیدرات تشکیل شده توسط خط L005 هستیم و مقدار دانسیته به خاطر افزایش جرم در حجم(ذخیره شدن مولکول‌های گاز درون آب) افزایش می‌یابد. این مسئله در پایان خط L008 نیز جایی که هیدرات به شدت مستعد تشکیل شدن است افزایش می‌یابد. دانسیته در مناطقی که هیدرات تشکیل می‌شود بسیار زیاد است. اینگونه اثبات می‌شود که با دستگاه دانسیته متری با اندازه گیری مقدار دانسیته جریان می‌توان در خط لوله به راحتی نواحی تشکیل هیدرات را پیدا کرد و در آن مناطق از بازدارنده یا هیترهای گرمایی استفاده کرد.

نمودار ‏۴‑۲۰: تغییرات دانسیته در طول لوله برای هر سه خط شبکه انتقال
در نمودار ‏۴‑۲۱ ویسکوزیته نیز همانند دانسیته مشاهده می‌شود که در مناطقی که قالب‌های هیدرات تشکیل می‌شوند ویسکوزیته نیز افزایش می‌یابد. البته مقدار ویسکوزیته هرچند مقادیر بسیار کوچکی هستند امّا می‌توانیم با بهره گرفتن از تزریق مواد روان کننده، ویسکوزیته را نیز تغییر دهیم که اثبات می‌شود تغییر دانسیته و ویسکوزیته در خط لوله با توجه به مفاهیم علمی که از قبل از آنها داریم بتوان منجر به کاهش تشکیل هیدرات شویم.

نمودار ‏۴‑۲۱ : تغییرات ویسکوزیته گاز در طول لوله برای هر سه خط شبکه انتقال
بررسی سرعت مخلوط بسیار مهم و نیاز به تعمل بیشتر دارد چون دیده می‌شود که سرعت مخلوط در خط L006 هرچند که پایین است امّا در این خط هیدرات نداشتیم و سرعت به طور یکنواختی در طول لوله در جریان بود. در خط L005 همواره هیدرات تشکیل شده باعث بستن خط و کاهش سرعت گاز می‌شود، این خط دارای سرعت قابل قبولی بخاطر کاهش سطح مقطع لوله و فشار گاز است. در فرضیات قبلی اعلام می‌شد که کاهش سرعت عامل مؤثر در تشکیل هیدرات است در حالیکه باید این موضوع اینگونه گفته شود که در مرحله هسته زایی و چسبندگی مولکول‌های آب در جداره لوله، سرعت پارامتر تأثیر گذاری می‌باشد ولی سرعت گاز در حدی نیست که بتواند مانع از تشکیل هیدرات شود. درست است سرعت باعث انتقال مولکول‌های آب می‌شود ولی در تجمع چندین مولکول که دانسیته و ویسکوزیته بالا می‌رود این سرعت توانایی انتقال ذرات، که هم زمان در حال محبوس شدن گاز درون خود است را ندارد و پروفایل سرعت در زمان‌های بیشتر میل به سمت فوقانی لوله پیدا می‌کند و کف لوله محل تجمع آب و مواد زاید می‌شود که بستر خوبی برای تشکیل هیدرات می‌باشد. جدا از عوامل توضیح داده شده در این فصل، قطرات آب همیشه هیدرات باقی نمی‌مانند و به خاطر عوامل مختلف عملیاتی و حتی فصل‌های زمستان و تابستان، قالب‌های هیدرات ذوب و گاز خود را آزاد می‌کنند و آب به انتهای خط انتقال می‌یابد و این آب به خاطر اثر پل و پدیده حافظه بسیار سریعتر هیدرات را تشکیل میدهند که میبینیم در خط L008 سرعت افزایش می‌یابد در حالی که احساس می‌شود در مسیر باید سرعت گاز کاهش یابد امّا اینگونه نشد. اغلب اوقات، هیدرات تشکیل می‌شود، ولی ما همچنان جریان درون لوله را داریم، در این حالت مشکلات ناشی از هیدرات بسیار کمتر است. باید گفت که قالب­های هیدرات به­ ویژه در خط لولۀ میعانات گازی، متخلخل و تراواست]۶۵[. بااین حال، این امر همواره صادق نیست و نباید به­عنوان پیش­فرض همیشگی مدنظر قرار گیرد. یکی دیگر از نکات مهم این است که نباید فرض کنیم که تنها یک قالب خط لوله را می­بندد، بلکه باید خود را برای امکان بسته شدن خط لوله از طریق چندین قالب آماده کنیم. قالب‌ها به نظر می‌رسد همواره بزرگتر می‌شوند و در طول لوله سطح مقطع را برای گاز تنگ تر می‌کنند.

نمودار ‏۴‑۲۲ : تغییرات سرعت مخلوط در طول لوله برای هر سه خط شبکه انتقال
برای اولیه بار نمودار‌های فازی یک خط گاز را رسم نمودیم. به عنوان تحقیقات بعدی می‌توان روی این نمودارها تجزیه و تحلیل بیشتری نمود. ما فقط در بخش J004 (محل تلاقی دو خط ورودی) این نمودار‌ها رسم کردیم در حالی که در تمامی خط‌ها می‌توانیم آنها را رسم کنیم. در خط ورودی و خروجی این منحنی شبنم و حباب در فشار پایین تری ایجاد می‌شوند. بررسی این شبکه زیاد است امّا در این پژوهش فقط در نقطه J004 تأثیر بازدارنده متانول را با غلظت ۲۰ و ۳۰ درصد غلظتی بررسی کردیم که تزریق بازدارنده منحنی تشکیل هیدرات را جابجا می‌کند. نمودار ‏۴‑۲۳ تا نمودار ‏۴‑۲۵ نشان می‌دهند که تزریق بازدارنده می‌تواند منحنی و شرایط تشکیل هیدرات را جابجا نماید.

نمودار ‏۴‑۲۳ : phase Envelope و منحنی هیدرات و بدون تزریق بازدارنده در J004

نمودار ‏۴‑۲۴ : phase Envelope و منحنی هیدرات و بازدارنده متانول با ۲۰ درصد غلظت در J004

نمودار ‏۴‑۲۵ : phase Envelope و منحنی هیدرات و بازدارنده متانول با ۳۰ درصد غلظت در J004
انتخاب بازدارنده برتر
یکی از اصلی ترین شرایط تشکیل هیدرات دمای پایین و فشار بالا است. نتایج شبیه سازی نشان می‌دهد با افزایش فشار و تغییرات خیلی کم دما به خاطر افزایش آب در طول لوله، اولاً باعث افزایش میزان ماده تزریقی و غلظت آن می‌شود که علاوه بر بوجود آمدن شرایط تشکیل، تاییدی بر شبیه سازی نیز می باشد. ثانیا، MEG بر خلاف متانول می تواند با کمترین مقدار تزریق و غلظت بیشترین بازدهی را در طول لوله داشته باشد.
بازدارنده‌های ترمودینامیکی با اضافه شدن به سیال باعث تغییر پتانسیل شیمیایی و جابه جایی تعادل ترمودینامیکی تشکیل هیدرات می‌شود به گونه‌ای که منحنی تعادل هیدرات را به سمت دمای پایین‌تر و فشار بالاتر سوق می‌دهد و تا زمانی که سیستم از حالت پایداری دور باشد هیدرات تشکیل نخواهد شد. ساختمان مولکولی این مواد سبب می‌شود که پیوند قوی هیدروژنی این مواد با آب از تمایل مولکول‌های آب به تشکیل هیدرات بکاهد. از مهمترین ترکیبات این گروه می‌توان متانول، MEG و DEG را نام برد. برای مؤثر بودن گلایکول‌ها باید به صورت قطرات بسیار ریزی به درون گاز مرطوب پاشیده شوند. اگر مخلوط یک دستی از گلایکول مایع پاشیده شده و در گاز طبیعی به دست نیامد، گلایکول نخواهد توانست از تشکیل هیدرات گازی جلوگیری کند. این موضوع در تزریق متانول به آن اندازه مهم نمی‌باشد زیرا تمام یا کسر قابل توجهی از متانول به جریان گازی تبخیر شده و یک اثر حفاظتی را اعمال خواهد کرد. در جاهایی که تزریق پیوسته است و با حجم زیاد گاز مواجه هستیم، برای سرمایه گذاری‌های کمتر (بدون بازیافت) و برای تاسیسات موقت و با حجم گاز اندک، به صورت غیر پیوسته، متانول بیشتر مصرف می‌گردد.
تزریق متانول کاملاً با تزریق گلایکول متفاوت می‌باشد زیرا :
اولاً متانول اغلب قابل بازیافت نمی‌باشد لذا تاسیسات بازیافت برای آن لازم نیست.
ثانیاً نباید متانول اتمیزه گردد. صرفا یک پمپ با دبی کم و قابل اندازه‌گیری به این منظور کفایت می‌کند.
متانول به دلیل کارایی، قدرت محافظت، سهولت تزریق و در دسترس بودن، بیشتر به‌طور موقتی برای تخریب کلوخه و به‌شکل دائم برای جلوگیری از تشکیل هیدرات به کار میرود. متانول، ویسکوز نبوده و خورنده نیز نمی‌باشد. با وجود این، فشار بخار بالای آن، سبب اتلاف اساسی آن در فاز گاز می‌شود. علاوه بر این، بازیافت متانول گران است؛ بنابراین توسط تقطیر نسبتاً اغلب به طور دائمی بدون بازیافت مصرف می‌شود. امّا گلایکول ارزانتر می باشد. گلایکول‌ها این مزیت را دارند که به راحتی در فاز مایع قابل بازیافت بوده و توسط تقطیر، بازیابی شده و بازگردانده می‌شوند؛ ولی این عیب را دارند که دارای ویسکوزیته نسبتاً بالایی هستند.
با توجه به مزایا و معایب، شرایط خط انتقال گاز و نتایج شبیه سازی که نشان می‌دهد MEG با کمترین مقدار ماده تزریقی آن هم در غلظت پایین‌تر دارای نتایج بهتری برای بازدارندگی هیدرات است. پس انتخاب MEG یک راهکار صحیح برای خط لوله انتقال گاز می‌باشد.

با وجود تطابق خوب بین این معادله و برخی داده های تجربی برای محاسبه ثابت دی الکتریک استفاده از این معادله تنها به زمانی که محدود میشود. بنابراین استفاده از این مدل تنهازمانی قابل قبول است که تفاوت زیادی بین تراوایی پرکننده و ماتریس پلیمری وجود داشته باشد که در مورد اکثر غشاهای ماتریس آمیخته این قضیه صادق است . همچنین در شرایط خاص این مدل میتواند به مدل مکسول کاهش یابد.

قانون قدرت ساده و مدل کیو و گلند
با توجه به تئوری تراوش ، رابطه تراوایی برای کامپوزیت ها و غلظت پرکننده ها در مجاورت آستانه ی تراوش را میتوان توسط قانون ساده قدرت بیان کرد:[۲۹]
که در آن آستانه کسر حجمی بحرانی پرکننده ها و توان حیاتی است. [۲۹]بر اساس تئوری کیو و گلند^[۲۲][۳۴] در شرایط خاص تراوایی به شکل زیر در می آید :
که در معادله ترم دوم نشان دهنده تعامل بین ذرات و فاز پیوسته و ترم سوم نشان دهنده ی تعامل بین ذرات است . بنابراین به راحتی میتوان گفت که یک ویژگی آماری است که بستگی به ماهیت و خصوصیات تراوش از فاز پیوسته و پراکنده و البته توزیع فضایی ذرات در ماتریس آمیخته دارد. [۲۹]
کیو و گلند [۳۴] با در نظر گرفتن و اشاره به معادله معادله را پیشنهاد کردند .
گسترش این عبارت در شرایط میدهد:
بنابراین با یک برآورد مناسب برای مقدار K به اصلاح مورد نیاز برای معادله مکسول میرسیم. مقدار K را با بهره گرفتن از توابع آماری خاصی محاسبه میکنند که به توصیف تعامل بین ذرات گاز نافذ و پلیمر اطراف و سپس ترم دوم به تعامل بین خود ذرات میپردازد. [۲۹, ۳۴]
مقدار K توسط معادله زیر محاسبه میشود:[۳۴]
که در این معادله و به عنوان تابعی از معرفی میشود:
این نکته کاملا واضح است که زمانی که نتایج دقیقا همان نتایج مکسول میشود و میتوان از توان ۲ و بالاتر صرف نظر کرد . []
در واقع با مقایسه مدل مکسول و مدل گلند به این نتیجه میرسیم اگر چه اندازه ذرات در مقایسه با مدل مکسول نادیده گرفته شده است و فاصله در فعل و انفعال بین ذرات لحلظ میگردد اما تعامل بین ذرات و فاز پیوسته در نظر گرفته میشود .[]
مدل لوییس نلسن
مدل لوییس نلسن در ابتدا برای بدست آوردن مدول الاستیک ذرات کامپوزیت ارائه شد و سپس برای تراوایی توسعه داده شد. []
و در آن
که در آن حداکثر کسر حجمی بارگذاری پرکننده ها است که معمولا ۰٫۶۴ برای بارگذاری یکنواخت و تقریبا تصادفی ذرات در نظر گرفته شده است. [۲۴]البته پال [۲۶] گزارش کرد که حداکثر مقدار بارگذاری ذرات در سیستم های مختلف میتواند متفاوت باشد . او با بهره گرفتن از ۱۲ داده آزمایشگاهی و همچنین پیش بینی هدایت گرمایی در کامپوزیت ها با بهره گرفتن از مدل پال و مقایسه آن ها با داده های آزمایشگاهی گزارش کرد که یا حداکثر کسر حجمی بارگذاری ذرات میتواند بین و در سیستم های مختلف متفاوت باشد. که در واقع مقدار ۰٫۶۴ استفاده شده برای توسط بسیاری از محققان در پیش بینی تراوایی درون غشاهای ماتریس آمیخته میانگین حداقل و حداکثر میباشد .
این مدل رفتار صحیحی را در دارد. اما همانطور که انتظار میرود ضریب تراوایی در واگرا می شود (یعنی زمانی که ) اما به توزیع ذرات ، شکل ذرات و تجمع ذرات حساس است بنابراین این مدل میتواند شامل اثر مورفولوژی در تراوایی باشد. همچنین زمانی که این مدل به مکسول فرو می کاهد.[۳, ۲۴, ۲۵]
مدل پال
همانطور که گفته شد بروگمن برای پیش بینی تراوایی درغشاهای ماتریس آمیخته از معادلات (۳-۵) و (۳-۹) استفاده میکند ، چند مدل دیگر شبیه مدل بروگمن نیز وجود دارد که آن ها نیز برای پیش بینی هدایت حرارتی در مواد کامپوزیت ارائه شده اند و از آن ها نیز برای پیش بینی تراوایی میتوان استفاده کرد این معادلات عبارتند از [۲۶]
که در آن و با بهره گرفتن از روابط زیر حاصل میشود .
ثابت و بستگی به شکل ذرات پرکننده دارد (برای ذرات کروی)است و حداکثر کسر حجمی بارگذاری پرکننده است و (مقدار آن برای بارگذاری تصادفی گوی هایی با اندازه یکنواخت برابر است) و و ثابت تجربی میباشند .
معادلات (۳-۲۸) و(۳-۲۹) و(۳-۳۰) به ترتیب به نام معادلات چنگ-واچون^[۲۳] ، لوییس نلسن و آگرای اونو^[۲۴] میشناسند.معادله لوییس نلسن در بخش قبل توضیح داده شد ، اما از مدل های چنگ-واچون و آگرای اونو کمتر برای پیش بینی تراوایی استفاده شده است . با این حال اشکال عمده این معادلات این است که قادر به توصیف بر هم کنش ذرات پرکننده و تاثیر این ذرات بر یکدیگر با افزایش میزان بارگذاری نیستند .
شبیه مدل لوییس نلسن مدل پال نیز میتواند برای محاسبه تراوایی موثر در غشاهای ماتریس آمیخته با حداکثر کسر حجمی پرکننده ها بکاربرده شود. [۳] مدل پال نخستین بار برای هدایت حرارتی ذرات کامپوزیت ارائه شد و سپس برای تراوایی توسعه داده شد .[۲۶]
پال با بهره گرفتن از روش متوسط دیفرانسیل معادله هدایت حرارتی جدیدی را برای کامپوزیت ها ارائه کرد ، او با بازنویسی معادله مکسول و اعمال تاثیر شکل ذرات و همچنین حداکثر کسر حجمی بارگذاری ذرات و برهم کنش و تاثیر ذرات بر یکدیگر با افزایش کسر حجمی بارگذاری ذرات به معادله دیفرانسیل زیر رسید :
پسا از ادغام این معادله با در برابر است با :
و یا
مدل پال با با در نظر گرفتن شکل بارگذاری ذرات پرکننده توسعه داده شد.[۲۴] این مدل زمانی که به مدل بروگمن فرو می کاهد . مدل پال مانند مدل لوییس نلسن رفتار صحیحی زمانی که نشان می دهد . با در نظر گرفتن اثر مورفولوژی غشاهای ماتریس آمیخته را از طریق توزیع ، شکل و اندازه ذرات در نظر میگیرد . [۳, ۲۴, ۲۶]
علاوه بر موارد ذکر شده مدل پال همانند مدل بروگمن دارای یک رابطه ضمنی است که باید به صورت عددی حل شود . [۲۴]
مدل های پیش بینی تراوایی غشاهای ماتریس آمیخته تماس غیرایده آل
تمامی مدل های ذکر شده تا کنون بر این فرض استوار بودند که تماس بین ذرات معدنی و ماتریس پلیمر کاملا ایده آل است. اما همانطور که در فصل قبل به طور کامل توضیح داده شد تماس بین ذرات و فاز پلیمر غیر ایده آل بوده و پدیده هایی چون تغییر در حجم آزاد در دسترس قسمتی از پلیمر در اثر تماس با ذرات معدنی ویا ایجاد حفره در اطراف معدنی و انسداد جزئی و یا کامل منافذ پرکننده های معدنی تراوا میتواند بر میزان تراوایی تاثیر به سزایی داشته باشد که در هیچ یک از مدل های ذکر شده تا کنون این تاثیرات لحاظ نشده است.
مدل مکسول اصلاح شده
ماهاجان برای اولین بار در تز دکترای خود نواقص سطحی ایجاد شده را به عنوان یک شبه فاز در نظر گرفت و در پیش بینی تراوایی از آن استفاده کرد. [۳]و با توجه به این فرض مدل های دو فازی و سه فازی را مطرح نمود. در واقع مدل های دو فازی و سه فازی(دو مرحله ای و سه مرحله ای) اصلاح شده ی مکسول را ارائه نمود. [۲۴]
ماهاجان و کوروس [۳۵] طی آزمایشی اثر افزودن ذرات زئولیت A4 را به ماتریس پلیمری ماتریمید () را بررسی کردند و با پیش بینی مدل مکسول مقایسه کردند ، اما بر خلاف انتظار این نتایج تفاوت فاحشی با مدل مکسول داشتند ، خلاصه این نتایج در جدول۳-۴ آمده است .
جدول۳-۲ مقایسه مقادیر پیش بینی شده توسط مکسول و داده های آزمایشگاهی[۳۵]

محاسبه حجم نمونه: در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی منظم استفاده شده است .حجم جامعه آماری ۱۱۰نفر بوده که شامل مدیران شرکت ملی پخش فراورده های نفتی استان تهران می باشد با استقاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده حدود۹۰ نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. که ۸۱ نفر از آن ها به پرسشنامه پاسخ داده اند.
روش نمونه گیری
روش‌های نمونه‌گیری در دودسته اصلی احتمالی و غیر احتمالی، قرار دارند. ازجمله روش‌های نمونه‌گیری احتمالی، عبارت‌اند از: نمونه‌گیری تصادفی ساده یا نامحدود، نمونه‌گیری احتمالی سیستماتیک، نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای (متناسب یا نامتناسب)، نمونه‌گیری خوشه‌ای، نمونه‌گیری ناحیه‌ای، نمونه‌گیری مضاعف. ازجمله روش‌های نمونه‌گیری غیر احتمالی عبارت‌اند از: نمونه‌گیری در دسترس، نمونه‌گیری قضاوتی، نمونه‌گیری سهمیه‌ای (دانایی‌فرد وهمکاران، ۱۳۸۷). روش نمونه گیری در این تحقیق نمونه گیری تصادفی است.
روش و ابزار گردآوری داده ها
برای گردآوری اطلاعات، در مورد ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق از روش کتابخانه‌ای (مشاهده و مطالعه منابع کتابخانه‌ای، مجلات، نشریات و اینترنت) استفاده گردیده است.

ابزار متعددی، جهت جمع‌ آوری اطلاعات، وجود دارد که از آن جمله، می‌توان به مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه، اشاره نمود. در این تحقیق، برای گردآوری داده‌های تحقیق، از روش میدانی و از ابزار پرسشنامه، همچنین در کنار روش پیمایشی، مصاحبه با مدیران منابع انسانی شرکت پخش فراورده های نفتی مناطق مختلف تهران ، بررسی اسناد و مدارک آرشیوی- پرسنلی استفاده گردیده است.
قلمرو تحقیق
قلمرو موضوع
این تحقیق، آسیب شناسی عوامل مؤثر بر ترک خدمت نخبگان از دیدگاه مدیران است. و به‌طورکلی، موضوع این تحقیق در حیطه مباحث مربوط به ترک خدمت است.
قلمرو مکانی
قلمرو مکانی تحقیق حاضر، شرکت ملی پخش فراورده های نفتی تهران(منطقه تهران) می‌باشند.
قلمرو زمانی
افق مطالعه این تحقیق به صورت طولی در بازه ی ۵ ساله(۱۳۸۸-۱۳۹۳) در نظر گرفته شده است.
پرسشنامه
پرسشنامه شیوهای برای به دست آوردن اطلاعاتی خاص در مورد مسئلهای مشخص است به‌گونه‌ای که این اطلاعات پس از تجزیه ‌و تحلیل و تفسیر، باعث ارزیابی بهتر مسئله میشود (سکاران، ۱۳۹۲). همچنین داناییفرد و دیگران (۱۳۸۷) پرسشنامه را مجموعهای از قبل تدوین‌شده میدانند که پاسخ‌دهندگان، پاسخهای خود را درون دامنهای از گزینههای معین انتخاب میکنند.
برای جمع آوری اطلاعات مورد نظر جهت آزمون فرضیات استفاده گردیده است. پرسشنامه با توجه به چارچوب نظری که در فصل دوم به آن اشاره کرد توسط محقق ساخته شده است.
روایی ابزار گردآوری اطلاعات
مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه گیری به واقع بتواند خصیصه مورد نظر را اندازه بگیرد و نه خصیصه دیگری را ( هومن ۱۳۸۰).
جهت اطمینان به روایی پرسشنامه با بهره گرفتن از نظرات استادان محترم راهنما و مشاور و چند تن از اساتید آشنا به موضوع ترک خدمت نخبگان ، پرسشنامه مقدماتی تهیه و در نهایت با مشاوره از این صاحب نظران، پرسشنامه نهایی تهیه می گردد.
الگوی تحلیلی تحقیق
الگوی تحلیلی تحقیق، بر اساس مفاهیم و ابعاد ، مولفه ها و سوالات پرسشنامه در جدول ۳-۱ آمده است.
جدول (۳-۱) : الگوی تحلیلی تحقیق (سوالات متناظر با شاخص ها)

کسب‌وکارهای کوچک در ارتباط با تنوع روابط اجتماعی و نیاز جوامع به خصوص نیازهای دنیای تجارت زمینه ساز مشاغل جدیدی شده است. این مشاغل نیز همراه با پیشرفت های زمان می‌تواند در حوزه های مختلف ایجاد شود. توسعه کسب‌وکارهای کوچک می‌تواند نقش مهمی در فرایند خصوصی‌سازی و ایجاد انگیزه برای کارآفرینی نیز داشته باشد(کرد، ۱۳۹۱).

کسب‌وکارهای‌های کوچک، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها بر عهده ‌دارند. آن‌ها در تمامی اقتصادها، اکثریت عظیمی از بنگاه‌های تجاری را تشکیل میدهند که عهده‌دار ایجاد شغل در جامعه اند و یک‌سوم تا دوسوم حجم معاملات بخش خصوصی در این شرکت‌ها صورت می‌گیرد. اهمیتی که صنایع کوچک در توسعه اقتصادی کشورها دارند، توجه روزافزون سیاست‌گذاران را در جوامع مختلف به دنبال داشته است (همان منبع).
یکی از مواردی که در ارزیابی اثرات انواع معافیت های مالیاتی باید به آن توجه داشت این است که دولت از دریافت چه میزان منابع مالی محروم می شود و وجوهی که به دست دولت نمی رسد در دست کدام گروه از افراد باقی می ماند؟
در این چارچوب با ارزیابی مزایا و معایب هر معافیت می توان به لزوم وجود یا عدم وجود معافیت آشکار یا پنهان پی برد.گردآوری و تدوین اطلاعات دربارهء ماهیت انواع معافیتها یکی از اقدامات ضروری است که به مطالعهء همه جانبه نیاز دارد. اگرچه مطالعه موردی درباره برخی معافیتها وجود دارد، ولی بنظر میرسد که مطالعه ای جامع بخصوص در مورد معافیت بخش ورزش انجام نشده و ضرورت انجام چنین مطالعه ای انکارناپذیر است (آقایی، ۱۳۸۰).
با توجه به بیان واقعیت های موجود و به لحاظ اینکه تا به حال بررسی های متعددی در زمینه‌ی مالیات، مسائل و مشکلات مالیاتی و ارزیابی سیستم موجود مالیاتی انجام گرفته است، اما در رابطه با این موضوع که معافیت‌های مالیاتی چه نقشی بر توسعه‌ی باشگاه‌های کوچک ورزشی از دیدگاه مدیران باشگاه‌ها و کارشناسان ورزشی دارد، تحقیقی صورت نگرفته است و همچنین با نظر به ضرورت توجه به معافیت‌های مالیاتی جهت توسعه باشگاه‌های کوچک ورزشی، چه از طرف خود صاحبان این باشگاه‌ها و چه از طرف دولت، لذا اجرای چنین طرحی مورد تاکید است.
مطالعات نشان می‌دهد که در کشور ایران به مسئله معافیت‌های مالیاتی در امر ورزش توجه شده است اما اینکه چرا در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر افراد کمتری به سمت سرمایه‌گذاری در امر ورزش روی آورده اند واضح و مشخص نیست و تاکنون هم تحقیقی در این زمینه صورت نگرفته تا دلیل آن مشخص شود. لذا در این شرایط ضرورت احساس شد تا این تحقیق انجام گیرد و وضعیت معافیت‌های مالیاتی در امر توسعه‌ی باشگاه‌های کوچک ورزشی واضح گردد.

اهداف پژوهش

۱-۴-۱ هدف کلی پژوهش

نقش معافیتهای مالیاتی بر توسعۀ باشگاههای کوچک ورزشی از دیدگاه مدیران باشگاهها و کارشناسان ورزشی
۱-۴-۲ اهداف اختصاصی
۱) نقش معافیت‌های مالیاتی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی از دیدگاه مدیران باشگاه‌ها
۲) نقش معافیت‌های مالیاتی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی از دیدگاه کارشناسان ورزشی
۳) نقش معافیت‌های مالیاتی پایه درآمدی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی از دیدگاه مدیران باشگاه‌ها
۴) نقش معافیت‌های مالیاتی پایه درآمدی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی از دیدگاه کارشناسان ورزشی
۵) نقش معافیت‌های مالیاتی موضوعی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی از دیدگاه مدیران باشگاه‌ها
۶) نقش معافیت‌های مالیاتی موضوعی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی از دیدگاه کارشناسان ورزشی
۷) مقایسه دیدگاه مدیران باشگاه‌ها با کارشناسان ورزشی در خصوص نقش معافیت‌های مالیاتی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی
۸) مقایسه دیدگاه مدیران باشگاه‌ها با کارشناسان ورزشی در خصوص نقش معافیت‌های مالیاتی پایه درآمدی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی
۹) مقایسه دیدگاه مدیران باشگاه‌ها با کارشناسان ورزشی در خصوص نقش معافیت‌های مالیاتی موضوعی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی

فرضیه های پژوهش

۱) از دیدگاه مدیران باشگاه‌ها، معافیت‌های مالیاتی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی نقش دارد.
۲) از دیدگاه کارشناسان ورزشی، معافیت‌های مالیاتی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی نقش دارد.
۳) از دیدگاه مدیران باشگاه‌ها، معافیت‌های مالیاتی پایه درآمدی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی نقش دارد.
۴) از دیدگاه کارشناسان ورزشی، معافیت‌های مالیاتی پایه درآمدی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی نقش دارد.
۵) از دیدگاه مدیران باشگاه‌ها، معافیت‌های مالیاتی موضوعی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی نقش دارد.
۶) از دیدگاه کارشناسان ورزشی، معافیت‌های مالیاتی موضوعی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی نقش دارد.
۷) بین دیدگاه کارشناسان ورزشی و مدیران باشگاه‌ها در خصوص معافیت‌های مالیاتی تفاوت وجود دارد.
۸) بین دیدگاه کارشناسان ورزشی و مدیران باشگاه‌ها در خصوص معافیت‌های مالیاتی پایه درآمدی تفاوت وجود دارد.
۹) بین دیدگاه کارشناسان ورزشی و مدیران باشگاه‌ها در خصوص معافیت‌های مالیاتی موضوعی تفاوت وجود دارد.

قلمرو موضوعی:

تحقیق حاضر، یک تحقیق برای بررسی نقش معافیت‌های مالیاتی بر توسعۀ باشگاه‌های کوچک ورزشی از دیدگاه مدیران باشگاه‌ها و کارشناسان ورزشی است.
قلمرو زمانی: داده‌های تحقیق از سال ۱۳۹۳ شروع به جمع آوری گردیده است.
قلمرو مکانی تحقیق:‌ باشگاه‌های کوچک مستقر در شهر اصفهان

تعریف واژه ها و اصطلاحات

مالیات^[۴]:
عبارت است از برداشت قسمتی از دارایی یا در آمد افراد برحسب توانایی پرداخت آنان برای تأمین مخارج عمومی (بخشی، ۱۳۹۱).
در این تحقیق، مسئله مالیات از طریق پاسخگویی به سوالات طراحی شده در پرسشنامه بررسی می شود.
معافیت مالیاتی^[۵]:
طبق تعریف، تخفیف بخش و یا حتی کل مالیات حقه یک شخص حقیقی یا حقوقی برای مدتی طولانی یا کوتاه مدت است و به‌عنوان ابزار حمایتی متداول در کنار سایر سیاست‌های حمایتی توسط دولت بکار گرفته می‌شود (نظری، ۱۳۹۰).
این مورد از طریق پاسخگویی به سوالات طراحی شده در رابطه با معافیت‌های مالیاتی در پرسشنامه بررسی می‌شود.
معافیت پایه درآمدی:
معافیت‌هایی می‌باشند که پس از حصول درآمد و ثمربخشی فعالیت‌های اقتصادی اعطاء می گردند و هدف عدالت اجتماعی و بهبود توزیع درآمد را دنبال می‌کنند (نظری، ۱۳۹۰).
اطلاعات راجع به این عامل از طریق پاسخگویی آزمودنیها به سوالات طراحی شده در پرسشنامه اخذ میگردد.
معافیت موضوعی:
معافیت‌هایی می‌باشند که قبل از انجام هرگونه سرمایه‌گذاری و به‌منظور تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی افراد و جهت‌دهی به روند سرمایه‌گذاری اعطاء می‌شوند (نظری، ۱۳۹۰).
این عامل از طریق پاسخگویی به سوالات مربوط به معافیت‌های مالیاتی موضوعی در پرسشنامه بررسی می‌شود.
باشگاه‌های کوچک ورزشی^[۶]:
ریشه و هسته اصلی توسعه ورزش حرفه‌ای در درون باشگاه‌های کوچک شکل می‌گیرد و زیرساخت اصلی صنعت ورزش، همین باشگاه‌ها هستند که به‌مثابه کارخانه‌های تولیدی و بنگاه‌های اقتصادی این صنعت عمل می‌کنند (خبیری، ۱۳۸۴).
در این پژوهش، مقصود از باشگاه‌های کوچک ورزشی باشگاه‌هایی است که در رشته‌های زیرمجموعه ورزش همگانی (ایروبیک، بدنسازی، آمادگی جسمانی، ورزش صبحگاهی و غیره) فعالیت می‌کنند.

عنصر شناختی سرمایه اجتماعی اشاره به منابعی دارد که فراهم کننده مظاهر ، تعبیرها و تفسیرها و سیستم های معانی مشترک درمیان گروه ها است (Cicourel , 1973). مهمترین جنبه های این بعد عبارتند از زبان و کدهای مشترک و حکایات مشترک.
۲-۵-۱ زبان و کدهای مشترک
به دلایل مختلفی زبان مشترک بر شرایط ترکیب و تبادل دانش تاثیر می گذارد . اول اینکه ، زبان کارکرد مستقیم و مهمی در روابط اجتماعی دارد، چرا که ابزاری است که از طریق آن افراد با یکدیگر بحث می کنند ، اطلاعات را مبادله می کنند ، از یکدیگر سوال می پرسند ، و در جامعه امور تجاری انجام می دهند. دوم اینکه ، زبان بر ادراکات مان تاثیر می گذارد . کدها هم چنین یک چارچوب مرجع برای مشاهده و تفسیرمان از محیط فراهم می کنند. سوم اینکه ، زبان مشترک قابلیت ترکیب اطلاعات را افزایش می دهد.

۲-۵-۲ حکایات و روایت های مشترک :
علاوه بر زبان و کدهای مشترک ، محققان نیز معتقدند اسطوره ها ، داستانها و استعاره ها ابزارهای قدرتمندی در اجتماعات برای ایجاد ، تبادل و نگهداری مجموعه های غنی معانی فراهم می کنند. آر^[۱۹] (۱۹۹۰) نشان می دهد چگونه حکایات تبادل تجربه پنهان را در بین متخصصان تسهیل می کند. بنابراین ، ظهور حکایت های مشترک در یک اجتماعی باعث خلق و انتقال تفسیرهای جدیدی از رویدادها شده و ترکیب اشکال مختلف دانش ، که عموما به صورت پنهان هستند ، را تسهیل می کند.
۲-۶ عنصر رابطه ای
عنصر رابطه ای سرمایه اجتماعی توصیف کننده نوعی روابط شخصی است که افراد با یکدیگر به خاطر سابقه تعاملات شان برقرار می کنند . مهمترین جنبه های این بعد از سرمایه اجتماعی عبارتند از : اعتماد ، هنجارها ، الزامات و انتظارات و هویت .(Nahapiet and Ghoshal,1998)
۲-۶-۱ اعتماد
اعتماد عبارتست از یکسری عقایدی در مورد طرف دیگر اعتماد (اعتماد شونده)^[۲۰] که باعث می شود اعتماد کننده^[۲۱] فرض کند که اقدامات اعتماد شونده عواقب مثبتی برای خود اعتماد کننده خواهد داشت. (Mayer et al , 1995 ; Gabbay and Leenders , 2003). همانطور که دایتس و هارتوگ^[۲۲] (۲۰۰۵) در بررسی خود از تعاریف متعدد اعتماد نتیجه گرفتند اعتماد می تواند اشکال متفاوتی داشته باشد که عبارتند از: اعتماد به عنوان یک اعتقاد ، اعتماد به عنوان یک تصمیم و اعتماد به عنوان یک اقدام(عمل).
تحقیقات نشان می دهد در جایی که روابط مبتنی بر اعتماد در سطح بالایی وجود دارند ، افراد تمایل زیادی برای تبادل اجتماعی و تعامل همکارانه دارند. میسزتال^[۲۳] (۱۹۹۶) اظهار می دارد اعتماد تامین کننده روابط و گفتمان است . بنتیس^[۲۴] (۲۰۰۱) هم چنین مطرح می کند اعتماد می تواند ایجاد سرمایه فکری را تسهیل کند . بویسوت^[۲۵] (۱۹۹۵) نیز بر اهمیت اعتماد بین افراد برای ایجاد دانش در شرایط ابهام و عدم اطمینان زیاد تاکید دارد.
یکی از مفاهیم مفید در تبیین سرمایه اجتماعی ، مفهوم «شبکه‌ اعتماد»^[۲۶] است ، شبکه اجتماعی که بیانگر این مطلب است که افراد بر اساس اعتماد متقابل به یکدیگر؛ از اطلاعات ، هنجارها و ارزش‌های یکسانی در تبادلات فی ما بین خود استفاده می‌کنند. از این رو اعتماد فی ما بین ، نقش زیادی در تسهیل فرآیندها و کاهش هزینه‌های مربوط به این گونه تبادلات دارد. شبکه اعتماد می‌تواند بین افراد یک گروه و یا بین گروه‌ها و سازمان‌های متفاوت‌ به وجود آید.
مفهوم مفید دیگر «شعاع اعتماد»^[۲۷] است که به معنای میزان گستردگی دایره همکاری و اعتماد متقابل اعضای یک گروه است. به طور کلی تمامی گروه‌های اجتماعی دارای میزان خاصی از شعاع اعتمادند و هر چه این شعاع اعتماد بیشتر باشد گروه مورد نظر، سرمایه اجتماعی بیشتری خواهد داشت چنانچه یک گروه اجتماعی، برون گرایی مثبتی نسبت به اعضای گروه‌های دیگر داشته باشد ، شعاع اعتماد این گروه از حد داخلی آن فراتر می‌رود (علوی، ۱۳۸۰) .
بسیاری از نویسندگان ابعاد مختلف اعتماد را در چارچوب مفهوم اعتماد یه عنوان اعتقاد تعریف می کنند. بسیاری از این ابعاد بطور گسترده ای یکسان می باشند اما عنوانهای مختلفی دارند. ( Dietz and Hartog , 2005). ما در اینجا سه بعد را مورد توجه قرار می دهیم که (۱۹۹۵) et al Mayer در تعریف خود از اعتماد ارائه کرده اند : الف- قابلیت ب- نیک خواهی و ج- انسجام . قابلیت^[۲۸] به مهارتهای گروهی ، شایستگی ها و ویژگیهایی که یک گروه را قادر می سازد بر یک حیطه خاص تاثیر داشته باشد اطلاق می شود . نیک خواهی^[۲۹] حدی است که اعتماد شونده معتقد است که می خواهد کار خوبی برای اعتماد کننده انجام دهد ، جدای از انگیزه منفعت شخصی که برای اعتماد کننده در بردارد . انسجام^[۳۰] شامل ادراک اعتماد کننده می باشد مبنی بر اینکه اعتماد شونده طرفدار یکسری اصولی می باشد که اعتماد کننده آنها را قابل قبول می داند. ( Bakker et al , 2006)
۲-۶-۲ هنجارها
هنجارهای همکاری می توانند پایه ای قوی برای ایجاد سرمایه فکری بوجود آورند. برای مثال ، استارباک^[۳۱] (۱۹۹۵) اهمیت هنجارهای اجتماعی صداقت و کار تیمی را به عنوان ویژگی های کلیدی شرکت های دانش محور یادآور می شود. هنجارهای تعاملی که اهمیت آنها در ایجاد سرمایه فکری نشان داده شده اند عبارتند از : تمایل به ارزش گذاری و پاسخ به تنوع ، روحیه انتقادی و تحمل شکست.
۲-۶-۳ الزامات و انتظارات :
الزامات نشان دهنده یک تعهد یا وظیفه برای انجام فعالیتی درآینده است . کلمن(۱۹۹۰) الزامات را از هنجارهای عمومی شده متمایز می سازد و آن را به عنوان انتظارات ایجاد شده در درون روابط شخصی خاص در نظر می گیرد. ناهاپیت و گوشال در زمینه ایجاد سرمایه فکری اظهار می دارند که الزامات و انتظارات احتمالا بر دسترسی و انگیزش افراد و گروه ها برای تبادل و ترکیب دانش تاثیر می گذارند.
۲-۶- ۴ هویت
هویت فرآیندی است که در آن افراد احساس می کنند با فرد یا گروهی از افراد دیگر ، عضو یک گروه واحد هستند . کرامر و همکارانش^[۳۲] (۱۹۹۶) دریافته اند که احساس همانندی کردن با یک گروه یا جمع ، نگرانی درباره فرآیندها و نتایج جمعی را افزایش می دهد و بدین ترتیب احتمال فرصت تبادل اطلاعات افزایش می یابد. لویسکی و بیونک^[۳۳] (۱۹۹۶) در تحقیق شان نشان می دهند که هویت گروهی چشمگیر نه تنها ممکن است فرصت های تبادل اطلاعات را افزایش دهد ، بلکه هم چنین ممکن است فراوانی واقعی همکاری را بین اعضاء افزایش دهد . در مقابل جایی که گروه ها دارای هویت های متمایز و مغایر هم هستند. ممکن است موانع عمده ای را در برابر تسهیم اطلاعات ، یادگیری و ایجاد دانش بوجود آورند.
۷-۲ رفتار شهروندی سازمانی
تعریف های رفتار شهروندی سازمانی
یک دهه و نیم از زمانی می گذرد که “دنیس ارگان” و همکارانش برای اولین بار عبارت رفتار شهروندی سازمانی را مطرح کردند. ارگان (۱۹۸۸) با الگو گرفتن از مفهوم سازی “چستر بارنارد” (۱۹۳۸) از تمایل به همکاری و تمایزی که “دانیل کتز” میان عملکرد شغلی قابل اطمینان و رفتارهای خلاقانه و خودجوش قائل بود، رفتار شهروندی سازمانی را بدین گونه تعریف کرد,
(( رفتارهای فردی که اختیاری بوده و به طور مستقیم و واضح توسط سیستم رسمی پاداش شناسائی نگردیده و به طور مداوم عملکرد اثر بخش را در سازمان افزایش می دهند)) (Organ , 1988,4)."پادساکف” و همکارانش (۲۰۰۰) واژه اختیاری را این گونه معنی می کنند، که این رفتارها جزء الزام های اجباری نقش نبوده و یا در شرح شغل نمی باشند و هم چنین بطور واضح در قرار داد کاری فرد با سازمان وجود ندارد. این رفتارها یک حالت انتخاب فردی بوده و در صورت عدم وجود آنها هیچ گونه تنبیهی صورت نمی گیرد (Podsakoff et al., 2000, 513)
در تعریف اولیه رفتار شهروندی سازمانی که به وسیله “باتمن و ارگان” در سال ۱۹۸۳ مطرح شده است به طورکلی آن دسته از رفتارهایی مورد توجه قرار می گیرد که علیرغم اینکه اجباری از سوی سازمان برای انجام آنها وجود ندارد، در سایه انجام آنها از جانب کارکنان، برای سازمان منفعت‌هایی ایجاد می‌شود.در یک تعریف دیگر از “ارگان"، وی بیان می کند که، رفتار شهروندی سازمانی آن دسته از رفتارهایی است که کارکنان سازمان در آن اثربخشی عملکردشان را صرف‌نظر از اهداف بهره‌وری شخصی ارتقا می‌دهند (Comeau& Etal,2005, 311)
در تعریف دیگری از شهروندی سازمانی از آن به عنوان یک تعهد مداوم و داوطلبانه به اهداف، روش‌ها و در نهایت موفقیت سازمان یاد می‌شود و سازمانی که براساس مشارکت و اعمال مناسب کارکنانش بنا شده باشد از این مزیت برخوردارمی‌باشد(Brightman et al.,1999, 679)
عناصر کلیدی تعریف رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه “کاسترو” و همکارانش عبارتند از,

• • گونه‌ای از رفتارها که از آن چیزی که به طور رسمی توسط سازمان تعریف می‌شود فراتر می‌رود.

• • یک گونه از رفتارهای غیرمشخص.

• • رفتارهایی که به طور مشخص پاداش داده نمی‌شود و بوسیله ساختارهای رسمی سازمان شناسایی نمی‌شود و

• • رفتارهایی که برای عملکرد، اثربخشی و موفقیت عملیات سازمان بسیار مهمند (Castro et al., 2004, 29)

اگر چه موضوع رفتار شهروندی سازمانی در ابتدا تاثیر پایداری از خود نشان نداد، لیکن گرایش به تحقیق راجع به این موضوع و مفاهیم مرتبط با آن نظیر رفتارهای فرانقشی ، رفتارهای سازمانی اجتماعی گرایانه ، خودجوشی سازمانی در طول چند سال اخیر به شدت افزایش یافته است (Podsakoff et al., 2000, 514)
فعالیتهای مرتبط با نقش که فراتر از انتظارات وظیفه توسط فرد انجام می شودبه عنوان رفتارهای فرانقش تعریف می شود. این دسته از رفتارها در مواردی و توسط برخی از نویسندگان به عنوان رفتار شهروندی در نظر گرفته می شود. (Adebayo, 2005, 685)
رفتارهای اجتماعی گرایانه شامل طیف وسیعی از رفتارهای کمک کننده بوده و در برگیرنده رفتارهای شهروندی سازمانی است، اما نکته مهم این است که درحالیکه رفتارهای اجتماعی گرایانه برای اعضا سازمان مفید است ، ممکن است جنبه کژکاردی برای سازمان داشته داشته باشد (مثلا ممکن است به فردی در راستای پنهان کردن یک مشکل کاری ، کمک شود) (Moorman et al.,1995, 127)
“بریف و موتوویلدو” (۱۹۸۶) سه ویژگی رفتارهای اجتماعی گرایانه را به صورت زیربیان کردند,

1. 1. بوسیله اعضا سازمان شکل داده می شوند.

1. 1. در جهت تعامل افراد، گروه ها و سازمانها ، در انجام نقش هایشان حرکت می کند.

1. 1. با قصد ارتقا رفاه افراد، گروه ها و سازمان انجام می گیرد.

به هر حال چنین تعریفی از رفتارهای اجتماعی گرایانه برخی اوقات به دلیل همپوشانی مفهومی آن با سایر اشکال رفتارهای کمک کننده ، تمایز آن را از رفتارهای فرانقشی و یا رفتار شهروندی سازمانی با مشکل مواجه می کند(Adebayo, 2005, 684)
خود جوشی سازمانی همانند رفتار شهروندی سازمانی شامل رفتارهای عملکردی است با این تفاوت که رفتار شهروندی سازمانی مستقیماً بوسیله سیستمهای رسمی پاداش تشخیص داده نمی شوند در حالیکه خود جوشی سازمانی قسمتی از سیستم پاداش در یک سازمان می باشد (Moorman et al., 1995, 127)
در بازه زمانی ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۸ تنها ۱۳ مقاله دراین خصوص انتشار یافته است . لیکن در بین سالهای ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۸ تعداد بیش از ۱۲۲ مقاله در خصوص موضوع رفتار شهروندی سازمانی نگاشته شده است. علاوه برآن در این دوره زمانی گرایش به رفتارهای شبیه به رفتارهای شهروندی در رفتار سازمانی، به حوزه ها و نظام های علمی متنوع از جمله مدیریت منابع انسانی ، بازاریابی ، درمانی و بیمارستانی، کارخانه ای و صنعتی، مدیریت استراتژیک، مدیریت بین اللملی، روانشناسی نظامی،اقتصاد و رهبری گسترش یافت. خاطر نشان می گردد، تحقیقات برروی این موضوع در حوزه های مختلف از سال ۱۹۹۸ تاکنون بسیار گسترده شده است و مقاله های زیادی در این زمینه به چاپ رسیده اند. (Podsakoff et al., 2000, 515)
اگر چه رشد سریع در نظریه پردازی و تحقیق برروی این موضوع ، بدون شک موجب خشنودی افراد علاقه مند با آن گردیده ولیکن پیامد های تاسف باری را نیز در پی داشته است. برای مثال"وان داینی” و همکارانش (۱۹۹۵) بیان کرده اند که تعداد زیادی از تحقیقات تجربی بر روی رفتار شهروندی سازمانی و مفاهیم مرتبط نشات گرفته از رفتارهای سازمانی اجتماعی گرایانه ، خودجوشی سازمانی ، تنها برروی موضوعی تمرکز داشته اند که “شواب” (۱۹۸۰) آن را اعتبار محتوا نامید به جای آن که بر روی اعتبار سازه تمرکز داشته باشند. هم چنین ادبیات موضوع بیشتر به جای تمرکز بر روی تعیین دقیق طبیعت رفتار شهروندی سازمانی ، برروی ارتباط میان این موضوع با سازه های دیگر تمرکز داشته اند.
هم چنان که در بالا اشاره شد ، ازدیاد تحقیقات بر روی رفتار شهروندی سازمانی و سایر رفتارهای فرانقشی فقدان تشخیص شباهت ها و تفاوت ها میان تعدادی از این سازه ها را نتیجه داده است. مطالعه تعریف های مفهومی که از رفتار شهروندی سازمانی ، رفتار سازمانی اجتماعی گرایانه ، رفتار سازمانی متمدن و خود جوشی سازمانی به عمل آمده نشان می دهد که تفاوت های بسیار مهمی بین این سازه ها وجود دارد. خطری که در زمینه عدم تشخیص تفاوت ها در میان سازه ها وجود دارد این است که سازه های مشابه ممکن است معانی ضمنی متعارضی را برای مردم مختلف ایجاد کنند. از طرف دیگر ادبیات موضوع نشان می دهد که در برخی از موقعیت ها ، عقاید و مفاهیم مشابه توسط مححقان مختلف به صورت متفاوتی نامگذاری شده اند. مشکلی که از این طریق ایجاد می شود این است که دیدن الگو های کلی موجود در ادبیات دشوار می گردد. (Podsakoff et al., 2000, 515)
رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه کارکنان
رفتارهایی مرتبط با کار هستند که بوسیله کارکنان بروز می یابند.نظیر رفتار هایی که اثربخشی سازمانی را افزایش می دهند اما فراتر از شرح شغل های رسمی بوده و در سیستم رسمی ، پاداشی به آنها تعلق نمی‌گیرد.
رفتار شهروندی سازمانی از دیدگاه مدیریتی / سازمانی